OKRES NIEMOWLĘCY
STADIUM NOWORODKA (WŁAŚCIWOŚCI DZIECKA)
- przystosowanie się do życia w nowym, pozamacicznym środowisku (temp., sposobu oddychania, przyjmowania pokarmu i wydalania)
- duża głowa z małą częścią twarzową; długi tułów i krótkie kończyny
- duży udział tkanki chrzęstnej w układzie kostnym
- ciemiączko duże (zarasta ok. 15 miesiąca), ciemiączko małe (zarasta w pierwszym kwartale życia)
- przyjmuje postawę leżącą asymetryczną ( nożyki - jedna wyprostowana – ta po stronie głowy a druga zgięta)
- odruchy u noworodka wspólne dla noworodka i człowieka dorosłego (odruch źrenicowy, mrugania, ssania, połykania, wydalania moczu i kału)
- występujące tylko u noworodków ilub niemowlęcia a zanikające lub patologiczne u człowieka dorosłego (odruch Babińskiego (unoszenie dużego palca przy podrażnieniu stopy - odruch toniczno-szyjny (z odwróceniem głowy wyprostowują się kończyny po tej samej stronie a kurczą po przeciwnej, -odruch Moro (unoszenie kończyn i przyciąganie ich do ciała w geście obejmowania, -odruch chwytny ( zaciskanie dłoni na przedmiocie i mocne trzymanie tak że można dziecko unieść i oderwać od podłoża), - odruch marszu automatycznego)
- naturalny rytm aktywności: snu i czuwania (noworodki śpią 16-18 godz. na dobę)
- możliwość odbierania bodźców przez noworodka: (równowagi –kiedy płacze podniesienie uspokaja go, - dotyku – dotknięcie okolicy ust wywołuje znieruchomienie, -smaku – potrafi odróżnić smaki, -węchu –rozpoznaje zapach mleka matki, - słuchu – preferuje dźwięki o czystych tonach, - wzroku – akomodacja wzroku i ostrość widzenia są ograniczone) - dzieci w 2-3 dobie życia zdolne są do naśladowania wyrazów mimicznych swoich opiekunów
- naśladują nie tylko ruchy mimiczne (w 2-3 tyg. )ale także ruchy głowy
ZMIANY ROZWOJOWE NIEMOWLĘCIA
- wzrost zwiększa się o 50 % w 3-4 miesiącach
- faza bierności ( 5 a 7 miesiąc „fizjologiczne urodziny”), później „faza ekspansji” - panowanie nad własnym ciałem
- w tym okresie szybko rozwija się aparat ruchu (kościec+ mięśnie)
- z pierwotnej kifozy - Lordoza szyjna (umiejętność podnoszenia i utrzymania głowy), a ok. 9-12 m. ż lordoza lędźwiowa, powstaje w efekcie pionizacja postawy
- intensywny rozwój tkanki tłuszczowej
- odruch ssania pojawia się w odpowiedzi na bodźce dotykowe, kinestyczne przy ułożeniu w pozycji karmienia a następnie wzrokowe widok piersi
- poważne wewnątrz ustrojowe przemiany biochemiczne
- od 6. m. ż wyżynanie się zębów mlecznych, trwa do 3 r. ż.
ROZWÓJ MOTORYCZNY

- rozwój psychoruchowy (powiązania psychiki i motoryki)
- rozwój postępuje od części głowowej (ruchy gałek ocznych, ruchy mięśni szyi), poprzez część tułowia (ruchy rąk, tułowia), a następnie nożna (dowolne ruchy nóg, chodzenie)
- postawa: -3 miesiąc dziecko podniesione do pozycji pionowej zdolne jest sztywno trzymać głowe, w 8 miesiącu samodzielnie siedzieć, w 10 m. ż. stać, trzymając się oparcia, w 11 m stoi bez oparcia
- koordynacja wzrokowo-ruchowa
- w 1 r. ż. manipulacja niespecyficzna (chwytanie do wszystkich przedmiotów) pod koniec 1 r. ż działania stają się specyficzne (np. wie że piłkę się turla a klocki do wiaderka)
ROZWÓJ POZNAWCZY
- uczą się dostrzegać tożsamość w

-wzrok -intensywny rozwój
o noworodek reaguje na zmianę intensywności światła: otwiera oczy w ciemności i zamyka przy ostrym

- aktywność wzrokowa dziecka jest od początku sensowna
- ruchy gałek ocznych niemowlęcia są podobne jak dorosłego
- niemowlęta skupiają wzrok na brzegach przedmiotów a następnie kierują go do środka

- noworodki odróżniają kolor czerwony od zielonego a wieku m 4 podstawowe barwy

Myślenie (czynności eksploracyjne)
- dziecko stosuje wiele różnych schematów czynnościowych do jednego przedmiotu
- przejawia tendencję do modyfikowania czynności w celu wykrycia różnych właściwości przedmiotu
- Szuman: Dziecko poznaje obiekt polisensorycznie, Przekształca go w procesie polisensorycznej identyfikacji
- podejmowane przez dziecko działanie badawcze należy odróżnić od działania wykonawczego nastawionego na osiągnięcie celu (działania badawcze są krótkie, nie tak pewne jak wykonawcze, nie towarzysza im negatywne emocje)
- uwagę dziecka skupiają stosowane przez matkę strategie fizyczne ( wskazywanie, postukiwanie, kierowanie ręką dziecka) o stają się podstawą intencjonalnej komunikacji
- dziecko odkrywa że ludzie są różni od przedmiotów = dziecięca teoria umysłu
Mowa (przedwerbalne formy komunikacji)
- dzieci mają „wbudowaną” zdolność do różnicowania dźwięków mowy ludzkiej
- zdolność ta jest wrodzona
- do komunikowania się dziecko używa zachowań niewerbalnych tj. :
o płacz, spojrzenia, ruchy ciała, gesty, mimika, wokalizacja
- duża wartość uśmiechu
ROZWÓJ EMOCJONALNY+ROZWÓJ SPOŁECZNY
- do 3 m zdolne do przeżywania niezadowolenia bądź zadowolenia
- pod koniec okresu niemowlęcego przeżywa wiele stanów emocjonalnych:
- w tym okresie kształtuje się zalążek poczucia odrębności fizycznej
- wzmacnianie emocji pozytywnych= częstsze wyrazy pozytywnych emocji
- w 6 m rozpoznawanie mimicznych wyrazów emocji u dorosłego
- dziecko postrzega dorosłego jako człowieka a rówieśnika jako przedmiot

OKRES PONIEMOWLĘCY
ROZWÓJ MOTORYCZNY
- sylwetka ulega wyszczupleniu, ostateczne ukształtowanie się postawy stojącej, zautomatyzowany chód
- postawy dziecka charakterystyczne:
- 15 m – wchodzi po schodach na czworaka; chodzi samodzielnie choć czasem się przewraca
- 18 m ciągnie za sobą przedmioty na sznurku; wchodzi po schodach z pomocą dorosłego
- 25-30 m schodzi po schodach bez trzymania się poręczy i stawiając nogi na przemian skacze biega
- 36 m jeździ na trzykołowym rowerku, staje na palcach
- u dziecka 2-letniego zauważa się wyraźne wydłużenie kroku, lepszą koordynację, zanikanie ruchów zbędnych, niższe unoszenie stóp

- okres nauki dziecka posługiwania się przedmiotami codziennymi
2 r. ż. łyżka, ołówek
2, 5 przenoszenie szklanki w ¾ z płynem, części ubrania
3 r. ż. mycie twarzy, rąk i wycieranie ręcznikiem
ROZWÓJ POZNAWCZY
- powtarzanie reakcji
- wykonywanie tej samej reakcji w odpowiedzi na różne bodźce
- różnicowanie reakcji w zależności od kontekstu
- przejście od działań związanych z własnym ciałem do działań na przedmiotach, oraz od powtarzania (potrząsanie grzechotką) do powtarzania z modyfikowaniem (wyrzucanie klocka poza łóżko z różnych wysokości, różna siłą itp.)
- w toku zmian dziecko odkrywa stałość i obiektywność przedmiotów w jego otoczeniu
- dziecko nie kieruje się powiązaniem przyczynowo skutkowym
- jego odkrycia w tym zakresie mają charakter magiczno-zjawiskowy
- dziecko odkrywa związek między pewnymi zdarzeniami w otoczeniu a odczuwaniem przyjemności

Wrażenia i spostrzeżenia
- w dzieciństwie doświadczenia fizyczne dotyczące cech przedmiotów i zjawisk które zwykle się nie zmieniają w toku życia a jedynie są zastępowane lub uzupełniane (np. kwaśny smak cytryny, kulisty kształt piłki)
- przyswajanie mowy
- zabawa symboliczna
- naśladownictwo odróżnicowane (od wzoru)- punkt wyjścia do wyobrażeń
- pierwsze przejawy wyobrażeń
- w wieku poniemowlęcym fascynacja dziecka symbolami i szybkość nauki w ich posługiwaniu się
- w ciągu 3 pierwszych lat dziecko opanowuje język na poziomie podstawowym:

Wyobraźnia
- dziecko ma wyobraźnie o czym chociażby świadczy rozwój zabawy
- zabawy manipulacyjne, konstrukcyjne i symboliczne ( wywodzą się z manipulacyjnych)
- w tym wieku bardziej zainteresowane samym działaniem niż rezultatem

- zdolność do udawania (18-24m

- forma udawania substytucyjnego – jakiś obiekt jest tym czym naprawdę nie jest
- forma prawdy – traktowaniu obiektu tak jakby posiadał jakieś cechy których w rzeczywistości nie ma ( np. udawanie że ma się mokre ubranie)
- forma istnienia – wyobrażenie sobie czegoś czego nie ma (np. kapelusz na czyjejś głowie)

Pamięć
- pamięć dziecka ma charakter mimowolny
-nie rozumieją natomiast czym jest aktywność umysłowa, moment ten następuje w wieku 4 lat

Mowa
- nazywa po swojemu przedmioty
- dziecko nie używa pojęć tylko słowa
- słowo odnosi się do konkretnego obiektu lub do obiektu które dziecko zna
- przy tworzeniu słów kieruje się powszechnymi regułami semantyczno-syntaktycznymi) co prowadzi do hiperregularyzacji (np. dać jeść „piesowi” – bo: koniowi)
- zna wiele nazw dźwiekonaśladowawczych
- wymawia słowa, popełniając wiele zniekształceń fonetycznych
- znaczący przyrost formy zdaniowej = pogranicze wczesnego i średniego dzieciństwa
ROZWÓJ EMOCJONALNY I SPOŁECZNY
Emocja – krótkotrwały stan
Uczucie – stały stan, trwały
- 2 r. ż dziecko pragnie przebywać z dorosłymi
- uczestniczą w codziennych pracach naśladując dorosłych
- dziecko wprost wyraża swoje pragnienia i potrzeby
- rozumie pragnienia i potrzeby innych osób
- uczucia dziecka w wieku poniemowlęcym są żywe, zmienne, szybko przechodzą w przeciwstawne
- dziecko zaczyna być inicjatorem kontaktów społecznych
- pierwsze kontakty z rówieśnikami – spojrzenia lub „zachowania zaczepne”
- zabawy ze społecznego punktu widzenia to zabawy samotne lub równoległe
ROZWÓJ OSOBOWOŚCI
- rozwój odrębności psychicznej i poczucia własnego „ja”
- poczucie to wiąże się ze zrozumieniem stałości przedmiotu oraz rosnąca samodzielnością, która staje się podstawą poczucia sprawstwa (autorstwa zdarzeń i zmian)
- pierwsze przejawy poczucia „ja” – rozpoznawanie siebie w lustrze 15 a 24 m
- najważniejszym lustrem dla dziecka są inni ludzie i ich opinie (lustro społeczne)
- kształtowaniu się odrębności sprzyja komunikowanie się (rozmowa o przyczynach zdarzeń, uczuciach i potrzebach) a także słyszenie własnego imienia
- tworzenie się własnego „ja” wyraża się w:
o używaniu słowa „ja”
o dziecięcym negatywizmie (przeciwstawianie się prośbą i konsekwentna werbalna odmowa- upór)
- 3 lata- wiek przekory
- Erikson – 2 r. ż nazywa: autonomia – wstyd (zwątpienie)
- Dziecko uniezależnia się od rodziców (trochę)

OKRES PRZEDSZKOLNY
ROZWÓJ MOTORYCZNY
- wzrost sprawności motorycznej
- ten okres nazywany 1 apogeum motoryczne lub złoty okres motoryczny (biegi, skoki, kopnięcia piłki, chwyt i rzut piłką)
- zwykle opanowują kilka czynności jednocześnie
ROZWÓJ POZNAWCZY
Wrażenia i spostrzeżenia
- dziecko nie rysuje tego co widzi tylko to co wie
- egocentryzm przedszkolaka – nie potrafi przyjąć cudzej perspektywy
- pod koniec tego okresu stopniowe przechodzenie od funkcji mimowolnej do dowolnej uwagi

pamięć
- zwiększa się pojemność pamięci a także trwałość i szybkość zapamiętywania
- przedszkolaki lepiej pamiętają obrazy
- pamięć ma charakter emocjonalny
- reminiscencja – po pewnym czasie pamiętają lepiej niż zaraz po wyuczeniu się
myślenie
- myślenie konkretno - obrazowe
- 3 fazy wg Piaget:
* rozwój obrazów umysłowych, najpierw wyobrażenia statyczne potem dynamiczne, i transformacyjne przekształcanie
* rozwój funkcji symbolicznej,także w mowie
* pod koniec obserwujemy przyswajanie pojęć stałości
-animizm (nadawanie cech żywych przedmiotom)
-antropomorfizm (nadawanie cech ludzkich)
-artyficjalizm (przekonanie że zjawiska i obiekty powstały specjalnie dla potrzeb człowieka, np. że księżyc świeci żeby oświetlać drogę

mowa
- dzieci tworzą wiele nowych słów- neologizmy (korzystając z zasad gramatyki)
- umiejętność opowiadania i stosowania opisów, umiejętności narracyjne
- konwersacje
- mowa egocentryczna – dziecko mówi samo do siebie
ROZWÓJ EMOCJONALNY
- emocje łatwo i spontanicznie wyrażane
- dziecko próbuje dostosować emocje do sytuacji
- intelektualizacja uczuć
- uczucia wyższe – związane z poznaniem świata, relacji w grupie, przedszkolak jest zdolny do współczucia
- uczucia moralne i estetyczne
- dziecko zaczyna się bać tego czego nie ma (jemu się wyobraża)
- źródła lęku zmieniają nie tylko przez wyobraźnię
- liczba reakcji gniewu wzrasta, przedszkolak wyraża gniew w sposób werbalny
ROZWÓJ SPOŁECZNY
- proces uspołecznienia
- ważna rodzina, wzrasta rola ojca
- coraz ważniejsze kontakty z rodzeństwem
- coraz ważniejsi rówieśnicy
- zabawa wspólna (dzieci bawią się razem) ale brak jeszcze podziału na role
- pod koniec tego okresu zabawa zespołowa, wyraźny podział na role
- coraz więcej zachowań o charakterze współpracy i współczucia
- zachowania o charakterze rywalizacji
- przedszkolak jest egocentryczny i nie jest zdolny do empatii o charakterze poznawczym jest zdolny tylko do reagowania na stan emocjonalny

- w przedszkolu dziecko zwykle ma jedną koleżankę (kolegę) i ten wybór jest przypadkowy
ROZWÓJ OSOBOWOŚCI
- identyfikacja płci, upodobanie do wzorca płci
- o wiele większe przyzwolenie na zachowania agresywne u chłopców
- chłopcy wykazują mniejszą tolerancję
- identyfikacja płciowa – źle jeśli reagujemy wyraźną dezaprobatą na np. zabawę chłopca w dom lub lalkami
- obraz własnej osoby:
o powierzchowna na początku
o początki „ja” idealnego (jaki chciałbym być a jaki jestem)
o sądy wartościujące (dziecko ocenia siebie – chwiejne oceny)
- cały czas widoczny temperament dziecka
- w przedszkolu widać przejawy nadpobudliwości – zespół ADHD
- kształtują się cechy charakteru
- Freud nt. osobowości
o 3-6l stadium falleliczne
o dziecko czerpie przyjemność
o kompleks: Edypa (chłopcy) oczekuje że mama będzie zaspokajała jego potrzeby erotyczne a ojciec jest jego rywalem, uczucia do matki, lęk kastracji zostaje zwiększony poprzez wyparcie i identyfikacje z ojcem
Autoeleksy??? (dziewczęta) jw. ponadto dziewczęta przezywają zazdrość o penisa
- Erikson nt. osobowości
o Okres inicjatywa-poczucie winy
o Dziecko zaczyna podejmować różne działania
o Coraz lepiej realizuje inicjatywę
o Nie można ograniczać inicjatywy bo rozwinie się poczucie winy i rozwój nie przebiegnie prawidłow

ADOLESCENCJA (10-20 r. ż.)
- bardzo ważny okres w życiu
- dokonuje się w tym okresie wiele przeobrażeń u dziecka- okres dojrzewania
- zmiany o charakterze psychicznym i fizycznym
- trudno tak dokładnie powiedzieć kiedy człowiek jest dorosły
- dojrzałość jest kategorią fizycznym a dorosłość psychologiczno-społeczną
ROZWÓJ FIZYCZNY
- na początku okresu adolescencji pokwitanie – wzmożone tempo przyrostu wysokości a później także masy
- odbywa się w różnym wieku (u dziewcząt średnio 2 lata wcześniej))
- dalsze zmiany dotyczą proporcji twarzy
- następnie ujawnianie się cech płciowych
- dojrzewanie płciowe:
o śr 1314 r. ż. . u dziewcząt 1 miesiączka
o u chłopców wyznacznikiem jest 1 wytrysk nasienie oraz owłosienie
- zmiany uwarunkowane są genetycznie i środowiskowo

MOTORYKA
- dymorfizm płciowy (zróżnicowanie dziewcząt i chłopców)
- większość cech motorycznych stabilizuje się już w 1516 r. ż.
- u chłopców dalszy intensywny rozwój, postęp nawet do 1920 r. ż.
- u dziewcząt – niechęć do aktywności fizycznej (spowodowana np. kłopotami z akceptacją swojego ciała)
- u dziewcząt, które są nieaktywne następuje pogorszenie sprawności motorycznej
- w czasie wzrostu - kłopoty z koordynacją spowodowane zmieniającymi się proporcjami ciała
- chłopcy przyrastają głównie w tkankę mięśniową a dziewczęta w tkankę tłuszczową
- lenistwo ruchowe – u niektórych młodych ludzi – wynika ono trochę z układu nerwowego
PROCESY POZNAWCZE
WRAŻENIA I SPOSTRZEŻENIA
- okres największej wrażliwości i czułości zmysłów
- spostrzeżenia dokładne, bogate w szczegóły wielostronne
- polepsza się analiza i synteza percepcji
- coraz lepsza obserwacja oraz orientacja w czasie i przestrzeni
- coraz lepiej rozumiana symbolizacja treści
PAMIĘĆ I UWAGA
- istotny rozwój pamięci logicznej
- mimo wszystko nadal funkcjonuje pamięć mechaniczna
- 18 r. ż. następuje stabilizacja pamięci mechanicznej a po pewnym czasie regres
- zdolność zapamiętywania materiału abstrakcyjnego
- przewaga pamięci dowolnej
- wzrasta rola werbalizacji
- słowo wspomaga zapamiętywania
- rozwija się uwaga dowolna
WYOBRAŹNIA
- intensywnie wykorzystywana
- niezbędna w myśleniu hipotetycznym
- wyobraźnia pozostaje w związku z przeżyciami emocjonalnymi
- z powodu bardzo silnych przeżyć – potrzeba autoekspresji poprzez środki artystyczne (np. , plastyczne literackie itp.)
MYŚLENIE
- wg Piaget: na ten okres (o. adolescencji) przypada ostatni etap rozwoju myślenia
- okres operacji formalnych (wychodzą one poza obserwację i doświadczenia a człowiek może je formułować dzięki hipotezą o rzeczach nieznanych)
- poziom idei wyrażonych w języku, np. symbole, słowa
- młody człowiek potrafi myśleć co mogło by być
- myślenie hipotetyczno-dedukcyjne pozwala również na wyprowadzanie wniosków z hipotez a nie z obserwacji]
- nowa postawa wobec problemu – młody człowiek szuka ogólnych praw rządzących rzeczywistością, eksperymenty i doświadczenia
- krytycyzm myślenia wobec siebie, innch ilub świata
- młodzi ludzie mają skłonności do filozofowania, dyskusji, stawiania problemów

ROZWÓJ EMOCJONALNY
- okres wzmożonej emocjonalności
- żywość i intensywność emocji
- wszystko to wynika z fizjologii (hormony) oraz doświadczenia społecznego ( pojawiają się zupełnie nowe sfery, np. sfera seksualna)
- chwiejność emocjonalna, oscylacja między krańcowymi emocjami
- bardzo często są to uczucia bezprzedmiotowe
- młodzi ludzie mają skłonność do pogłębiania przeżyć
- mają zdolność do samokontroli emocjonalnej ale często tej samokontroli nie starcza na tak silne emocje
- niektórzy mają tendencję do maskowania uczuć, przeżywania w środku, nie uzewnętrzniania
- źródła emocji często mają charakter społeczny (akceptacja społeczna) zjawisk ogólnych typu choroba, śmierć, wygląd
- gniew pojawia się kiedy frustrowane są potrzeby
- okres nieśmiałości, zakłopotania i wstydu
- a jednocześnie radość życia, zadowolenie entuzjazm
- młodzi ludzie dziwią się światem i się nim zachwycają
- pojawiają się uczucia wyższe, społeczne i moralne
- uczucia estetyczne – bowiem jest to okres twórczości własnej, wzmożona wrażliwość na twórczość
- rola rysunku się zmniejsza na rzecz słowa pisanego (wiersze, pamiętniki)
WOLA
- okres podczas którego wzrasta ryzyko negatywizmu, który bierze się z poczucia bycia dorosłym np. bierny opór (np. kiedy młody człowiek udaje że nie słyszy próśb, nie reaguje na nie), jawny bunt
- młodzi ludzie często mają potrzebę czynów nieprzeciętnych, potrzebę wyczynu, silną potrzebę mocnych doznań, wyładowania energii
- chęć kształtowania samego siebie (np. mówienie co poniedziałek „rzucę palenie”)
ROZWÓJ SPOŁECZNY
RODZINA
- jej wpływ maleje stopniowo
- nadal zaspakaja potrzeby młodego człowieka
- konflikty z rodzicami
- największe ryzyko „nienadążania” rodziców za zmianami dziecka co prowadzi do konfliktów
- kryzys autorytetu rodziców, teraz dziecko zaczyna oceniać rodziców
o kryzys ten czasami jest wyrazem rozczarowania
o jeśli jest wyraźny = bunt okresu dojrzewania
- w okresie późnej adolescencji kontakty z rodzicami przekształcają się w partnerskie
- osłabienie więzi emocjonalnych w rodzinie
- młodzi ludzie potrzebują dowodów wsparcia
- po adolescencji następuje stabilizacja kontaktów
GRUPA RÓWIEŚNICZA
- wzrasta autorytet grupy rówieśniczej
- uniformizacja (takie same ubrania, taka sama muzyka)
- młodemu człowiekowi bardzo zależy na akceptacji
- warto wiedzieć z kim dziecko się kontaktuje
- grupa rówieśnicza zaspokaja wiele istotnych potrzeb (poczucie bezpieczeństwa, przynależności,

akceptacji, wsparcia jednostki, uczucie samodzielności)
- młody człowiek w grupie rozwija swoje kompetencje społeczne
- jeżeli cele realizowane przez grupę nie są właściwe – rodzice muszą interweniować
- młody człowiek w tym wieku jest bardzo podatny na wpływy (uwaga sekty)
- grupy nieformalne są powszechnym zjawiskiem
1) najbliżsi przyjaciele
- przyjaciel- osoba oddana, godna zaufania, wspierająca
- na początku adolescencji wymagania w stosunku do przyjaciela są bardzo duże, wyraźny wymóg wyłączności
- na początku są to przyjaźnie obu płci
2) paczki
- kilkuosobowe grupy zaprzyjaźnionych osób
- na początku jednej płci
- ekskluzywne (do już istniejącej paczki trudno się dostać)
3) grupy koleżeńskie
- tj. paczki
- tylko że bardziej liczne i nie tak ekskluzywne
4) bandy
- grupy młodzieżowe ocierające się o granice prawa
- bardzo wyraźna struktura wewnętrzna (przywódca, poddani, hierarchia, normy)
- cele nie zawsze właściwe
ZWIĄZKI INTYMNE
- podczas adolescencji następuje istotny rozwój seksualny
- pierwsze formy aktywności seksualnej
- wiek inicjacji seksualnej
MIŁOŚĆ
- zanim uczucia skierowane zostaną na: tego jedynego” to są one kierowane na ćwiczenia
o adoracja – forma przygotowawcza polega na silnej sympatii osoby tej samej płci (lub nie) i starszej
o flirt – wyraża dążenie do nawiązania kontaktu o charakterze erotycznym
rodzaje miłości
m. szczenięca (1516 r. ż.)
- hałaśliwa, krótkotrwała, wszyscy dookoła o niej wiedzą
- nie jest ważny obiekt tylko samo uczucie
- osoba skoncentrowana na sobie
m. cielęca (ok. 16 r. ż.)
- miłość wiążąca się z kultem osoby kochanej
- osoba kochana jest stawiana na piedestale
m. romantyczna
- wyraźna przewaga elementów duchowych nad zmysłowymi
- zwykle nieszczęśliwa
m. dojrzała
- wczesna dojrzałość
- warunkiem jest dojrzałe „ja”
- zawiera wszystkie pierwiastki poprzednich miłości
ROZWÓJ OSOBOWOŚCI

- bardzo istotny okres w rozwoju osobowości
- na początku człowiek odkrywa swój świat psychiczny, zainteresowania
- introspekcja – wgląd w siebie
- rozwinięte „ja” realne i „ja” idealne
- o dobrym przystosowaniu świadczy umiarkowane „ja”
- zdolność do samooceny (wahająca się jeszcze ale już jest)
- powstaje uczucie dorosłości i wzorzec dorosłości (ważne jest co ten wzorzec zawiera)
- wzmożone poczucie własnej odrębności
- wzrasta potrzeba ekspresji
- u niektórych silna potrzeba samodzielności
- potrzeba różnicowania, pogłębiania zainteresowań
- rozwija się światopogląd, duże zainteresowanie rozważaniem problemów moralnych, filozoficznych, teoretycznych
- rozważając te problemy – chwiejne stanowisko (uwaga sekty subkultury)
- młodzi ludzie są idealistami
Rozwój wg Freuda:
- forma genitalna (ostatnia) kierująca się na inne osoby zaspakajana przez akt erotyczny i seksualny
- realizowanie życiowych ról, przygotowanie
Rozwój wg Eriksona:
- etap tożsamości – rozproszenia ról, poszerzenia tożsamości
- podstawowe znaczenie – ukształtowanie poczucia tożsamości („ja wiem że ja to ja niepowtarzalny”)
- jeżeli mamy ukształtowane poczucie tożsamości potrafimy odpowiedzieć na pytanie tj. kim jestem? jaki jestem? Jakie jest moje miejsce w życiu
- tożsamość syntetyczna (od grupy) czasami się zdarza
- tożsamość negatywna – człowiek. . . .
- uważał on że społeczeństwo daje człowiekowi czas – moretorium – wypróbowujemy wtedy role społeczne bez ponoszenia odpowiedzialności

WCZESNA DOROSŁOŚĆ
KRYTERIA DOROSŁOŚCI
Dorosłość
– faza życia, w którą wkracza człowiek po gwałtownych zmianach rozwojowych prowadzących do dojrzałości biologicznej i społecznej,
– wyraża się w zdolności do prokreacji
– odpowiedzialnego podejmowania nowych ról społecznych związanych z zakładaniem rodziny, rodzeniem i wychowywaniem dzieci, rozwijanie (podejmowanie) aktywności zawodowej
– autonomiczne kierowanie własnym życiem
Wg Eriksona okres ten to intymność – izolacja a głównym zadaniem:
- wybór dróg samorealizacji w określonym środowisku społecznym

- wybór partnera życiowego

- integracja doświadczeń z różnych obszarów aktywności
dylematykryzysy z tym związane:
- izolacja – intymność
- stosowanie mechanizmów projekcyjnych
- dotrzymywanie obietnic i podjęcie odpowiedzialności
- życie samotne – życie w rodzinie
*Jednostka która osiąga ten etap rozwoju posiada względnie zintegrowaną osobowość i ukształtowane poczucie własnej tożsamości= warunki do ukształtowania się zdolności przeżywania bliskich kontaktów z bliską osobą
· młody człowiek nie posiadający wyraźnie określonej własnej tożsamości, może nie rozróżniać swoich lęków, marzeń czy pragnień od odczuć otaczających go osób
wg Levinsona zadani rozwojowe:
- podjęcie roli zawodowej
- założenie rodziny
- sformułowanie wyraźnych marzeń i oczekiwań wobec przyszłości
- uczestniczenie w relacji mistrz – uczeń
dylematykryzysy:
- dylematy związane z wyborem zawodu: wartości ekonomiczne – satysfakcja
- oczekiwania grupy społecznej – własne ambicje i dążenia
- konflikty związane z nowymi rolami społecznymi: praca zawodowa – obowiązki rodzinne
środki do rozwiązywania kryzysów:
- nowe sposoby poznawania świata i samego siebie
- określenie własnej tożsamości
- korzystanie z wzorców kulturowych
- osiąganie kolejnych stopni autonomii
ROZWÓJ MOTORYCZNY
- osiąga szczyt
- największa wydolność organizmu
- optymalna zdolność do pracy i najwyższy stopień jej wydolności
- znaczącą rolę odgrywa aktywność fizyczna
ROZWÓJ PONAWCZY
FUNKCJONOWANIE ZMYSŁÓW
- funkcje koordynacyjno – regulacyjne
- rozwój w obrębie wielu funkcji
- wzrasta wrażliwość oka na światło ale później spadek jeszcze w tym okresie
- powiększa się pole widzenia peryferycznego
- ostrość widzenia bez zmian osiągnęła szczyt 18-20 r. ż.
- najpierw wzrasta zdolność widzenia bliskich przedmiotów a pod koniec okresu obniża się a zastępuje ją powoli zdolność widzenia dalekich przedmiotów
- okres najlepszej ostrości słuchu
- słyszalność dźwięków stopniowo minimalnie pogarsza się
POZIOM INTELEKTUALNY
- po koniec wczesnej dorosłości poziom sprawności w nabywaniu i posługiwaniu się wiedza abstrakcyjną powoli spada
ZWIĄZKI UCZUCIOWE I KONTAKTY RODZINNE
- warunkiem dojrzałość psychiczna
PERIODYZACJA życia rodzinnego ze względu na kształtowanie się więzi rodzinnej:
1) faza wstępna – narzeczeństwo (od poznania do ślubu)
2) faza tworzącej się więzi małżeńskiej (od ślubu do urodzenia się pierwszego dziecka)
3) rozbudzenie i rozwój postaw rodzicielskich (od niemowlęcia do okresu osiągnięcia przez dziecko dojrzałości)
4) faza wzajemnego partnerstwa rodzinnego (okres, w którym rodzice mieszkają razem z dorosłymi i samowystarczalnymi pod względem materialnym dziećmi)
5) faza „pustego gniazda” (okres od momentu opuszczenia domu przez ostatnie dziecko do śmierci jednego ze współmałżonków)
WYBÓR WSPÓŁMAŁŻONKA
- samodzielna decyzja
- pierwsze konflikty po ślubie wynikają z często z mglistego wyobrażenia oczekiwania odnośnie obowiązków
NARDZODZINY PIERWSZEGO DZIECKA
- oznacza to dla małżonków przyjęcie na siebie nowych ról społecznych
- podjęcie odpowiedzialności za dziecko
- zmienia się rytm życia małżonków
- urodzenie dziecka wpływa tez nieraz na zmianę w odczuwaniu własnej tożsamości i sprawia że kobieta czuje się bardziej dojrzała i bardziej odpowiedzialna ale nieraz tez czuje się bardziej ograniczona
- ojcowie poświęcają czas dziecku zwykle na wspólną zabawę podczas gdy matka wykonuje przede szystkim czynności opiekuńcze związane z zaspokojenie potrzeb fizjologicznych

MACIERZYŃSTWO I OJCOSWTO
- opiekowanie się małym dzieckiem jest niekiedy przyczyną silnych stresów i frustracji wynikających z poczucia niewłaściwego spełniania roli rodzica
- opiekowanie się dzieckiem dostarcza rodzicom mimo tego wiele radości i satysfakcji oraz wzbogaca ich rozwój osobowy

MIŁOŚĆ MAŁŻEŃSKA
-wg Reiss miłość= proces w którym na początku emocja „poraża” ludzi, następnie jest im dobrze ze sobą i wzajemnie dążą do podtrzymania więzi,; Rozwija się uczucie wzajemnej zależności, któremu towarzyszy poczucie straty w przypadku rozdzielenia; w stadium czwartym wraz z pogłębianiem się wzajemnych relacji następuje osobowe spełnienie się partnerów

ROZWÓD
- największa liczba rozwodów- małżeństwa krócej niż 7 lat zawarte przez osoby niepełnoletnie oraz ze względu na ciąże
- przyczyny kłopoty seksualne, z porozumieniem się, problemy materialne, niezgodność w kwestii wychowania dzieci
- wydarzenie traumatyczne dla wszystkich członków rodziny
- w przypadku zawierania powtórnego małżeństwa osoby rozwiedzione przejawiają inne postawy i oczekiwania np. ważna jest dla nich stabilizacja i wzajemny szacunek, podczas gdy wcześniej kładły nacisk na własne ambicje, prezentację siebie czy rozwój zawodowy

ROZWÓJ ZAWODOWY
- w różnym wieku różne postawy wobec pracy
- biorąc pod uwagę stopień zaangażowania w aktywność zawodową wyróżnia się następujące etapy rozwoju zawodowego:
o stadium eksploracji – przymierzanie się do różnych ról zawodowych
o stadium stabilizacji – po dokonaniu wyboru, znalezienie trwałego miejsca i pola działania zawodowego. Proces adaptacji do warunków pracy a następnie wzmożona aktywność zawodowa. Zmiany techniczne oraz społeczno – ekonomiczne często zmuszają do zmiany rodzaju pracy (utrata stabilizacji)
o stadium zachowania statusu quo – dążenie do utrzymania uzyskanej pozycji zawodowej
o stadium schyłkowe – wycofanie się z aktywności zawodowej i angażowanie w inne formy aktywności
KSZTAŁTOWANIE OSOBOWOŚCI
- podtrzymywanie i dopełnienie poczucia własnej tożsamości
- rozwój autonomii związanej z niezależnością w podejmowaniu decyzji i braniem za nie odpowiedzialności
- integracja „ja” idealnego” i „ja” realnego”
- doświadczanie siebie jako podmiotu odpowiedzialnego za własne działania
- świadomość własnej tożsamości
- proces indywidualizacji jednostki
- aktywność odnosząca się do aktualnego rzeczywistości połączona z aktywnością odnoszącą się do przyszłości, projektowanej zgodnie z wizja kształtu przyszłego życia
- problemy sensu własnego życia ponieważ człowiek uniezależnia się os mechanizmu nastawień emocjonalnych ale tworzy koncepcje własnego życia i próbuje ją realizować
- bilans realizacji zamierzeń, planów i marzeń