1. Omówić funkcje i cechy systemu bankowego
Funkcje systemu bankowego:
a) emisji i regulacji podaży pieniądza za pomocą różnych instrumentów ekonomicznych:
- udzielanie przez bank centralny kredytu refinansowego, lombardowego (czyli kredytu pod zastaw papierów wartościowych), redyskontowego (czyli skupowanie weksli znajdujących się w posiadaniu banków komercyjnych, gdy chcą powiększyć akcję kredytową, a nie mają własnych środków)
- stosowanie przez bank centralny operacji otwartego rynku w celu oddziaływania na wielkość płynnych środków banku: repo i outright purchase ( gdy chce zwiększyć podaż pieniądza i kredytu, dokonuje zakupu rządowych papierów wartościowych od banków komercyjnych), reverce repo i outright sale ( gdy chce ograniczyć ekspansję kredytową i wzrost podaży pieniądza, sprzedaje papiery wartościowe, stwarzając dogodne warunki do ich zakupu poprzez obniżanie stopy)
- operowanie przez bank centralny stopą procentową ( aby ograniczyć ekspansję kredytową podwyższa stopę kredytu finansowego, redyskontowego i lombardowego, powodując zmniejszenie popytu banków komercyjnych na pieniądz banku centralnego)
- polityka obowiązkowych rezerw utrzymywanych przez banki w banku centralnym
b) zachęcania do oszczędzania ( w czym ważną rolę odgrywa poczucie bezpieczeństwa depozytów szczególnie klientów indywidualnych)
c) pożądanej alokacji środków finansowych w efektywnych przedsięwzięciach (przez właściwą politykę kredytową banków, wchodzenie banków w udziały kapitałowe, inwestowanie w Narodowe Fundusze Inwestycyjne)
d) pośredniczenia w obrocie gospodarczym ( przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych)
e) współpracy z międzynarodowymi rynkami finansowymi co prowadzi w pierwszym etapie współpracy do kompatybilności produktów bankowych a w kolejnym etapie do zgrania z regulacjami międzynarodowymi
f) dyscyplinowania banków do uzyskiwania odpowiednich zabezpieczeń a przedsiębiorstw do zaspokajania należności bankowych
W krajach o gospodarce rynkowej banki pełnią w systemie bankowym trzy podstawowe funkcje ekonomiczne:
-kreują pieniądz centralny, będący ostatecznym środkiem zapłaty
-kreują zdecentralizowany pieniądz wkładowy jako instrument kredytowy i środek płatniczy
-pośredniczą między posiadaczami środków pieniężnych
Pierwszą funkcję pełnią banki emisyjne (centralne), drugą - banki komercyjne, a trzecią oprócz banków także instytucje finansowe.
Cechy systemu bankowego:
- muszą istnieć duże banki które są zdolne do ponoszenia ryzyka, przeprowadzania operacji na dużą skalę, rozwijania nowych produktów, konkurowania z zagranicznymi bankami i współpracy z zagranicznymi partnerami
- w bankowości muszą współistnieć zarówno banki uniwersalne jak i wyspecjalizowane ( inwestycyjne, hipoteczne), kasy oszczędnościowe i banki o różnych układach własnościowych
- musi być obudowany instytucjami świadczącymi na jego rzecz usługi dotyczące m.in. międzybankowego systemu rozliczeń, ubezpieczenia depozytów, kredytów, finansowania przedsięwzięć o wysokim ryzyku
- rynek kapitałowy powinien być wyposażony w takie instytucje jak powiernictwa kapitałowego, towarzystwa kapitałowe czy firmy leasingowe przez które banki mogą inwestować w kapitał przedsiębiorstw
- system powinien być umiejętnie sterowany przez bank centralny
2. Rozwój systemu bankowego w Polsce od 89-go roku i podstawowe trudności rozwoju
Na rozwój i kształt systemu bankowego w Polsce wpłynęły 3 podstawowe procesy:
- zmainy ustawodawstwa bankowego
- transformacja gospodarki
- dostosowywania się systemu bankowego do nowych warunków funkcjonowania europejskiego sektora finansowego oraz norm wypracowanych w ramach procesu dochodzenia do wymogów Unii Europejskiej
Prawo bankowe wprowadzone w życie w 1989 roku:
- nadało bankowi centralnemu uprawnienia do sprawowania nadzoru nad systemem bankowym
- zapewniło niezależność pod względem ustanawiania i realizacji polityki pieniężnej państwa
- spowodowało oddzielenie funkcji banku centralnego od funkcji komercyjnych
- umożliwiło rozwój systemu polibankowego w miejsce monobankowego
W wyniku nadania ustawą Prawo bankowe szczególnego charakteru bankowi centralnemu wyłoniono z niego w 1989 roku 9 banków komercyjnych- uniwersalnych, które wykonywały wszystkie operacje bankowe w obrocie krajowym i zagranicznym i przejęły od NBP m. in. udzielanie kredytów jednostkom gospodarczym.
Równolegle z powstawaniem coraz większej ilości banków komercyjnych, powstawały też instytucje rynku kapitałowego (Giełda Papierów Wartościowych)
Powoływano fundusze powiernicze (Pioneer SA 1991)
W 1992 roku rozpoczęto wydawanie kart płatniczych a pod koniec 1993 roku powstał międzybankowy system krajowy obsługi kart płatniczych Polcard
Od 1993 nastąpił rozwój systemów rozliczeniowych, powołano pierwszą w Polsce izbę rozliczeniową
Nastąpił rozwój rozliczeń międzynarodowych przez banki polskie, który był uwarunkowany ich przystąpieniem do międzynarodowego stowarzyszenia SWIFT
3. Oczekiwania społeczeństw i rządów wobec banków jako instytucji zaufania publicznego
Banki komercyjne działają pod stałą presją różnych oczekiwań rządu i społeczeństwa ponieważ pełnią specjalną funkcję w gospodarce i społeczeństwie ,która to funkcja wynika z ich potrójnej odpowiedzialności
- za obsługę całego systemu płatności
- za dostarczanie płynności innym instytucjom
- za transmisję polityki monetarnej w gospodarce
Rządy zawsze starały się kontrolować banki za pomocą przeróżnych regulatorów, aby zapewnić bezpieczeństwo systemu bankowego.
Od banków oczekuje się że zapewnią infrastrukturę dla depozytów, kredytów i płatności przez co przyczynią się do rozwoju gospodarczego i socjalnego całego społeczeństwa. Sprawia to że bankom stawia sie dwa rodzaje oczekiwań:
- że działalność bankowa będzie prowadzona uczciwie a nieuczciwe praktyki nie będą wspierane
- że usługi bankowe będą dostarczane całemu społeczeństwu
4. Zobowiązania banków wobec klienta indywidualnego
W każdym kraju podstawowe prawa i obowiązki banku związane z obsługą klienta indywidualnego powinien określać kodeks bankowości lub ustawa Prawo bankowe, zapewniając między innymi:
- udostępnienie klientom informacji o stosowanym przez bank oprocentowaniu, opłatach i prowizjach za usługi, prowadzonych rachunkach i innych usługach z których klient korzysta w danym banku
-że nie będą ujawnione przez bank bez zgody klienta żadne szczegóły dotyczące zarówno klienta jak i prowadzonego na jego rzecz rachunku
- informowanie przez bank swych klientów o zasadach funkcjonowania systemu clearingowego ( na przykład w odniesieniu do wycofanych a nieopłaconych czeków ,czasu przesyłu pieniędzy przy wykorzystaniu różnych systemów rozliczeniowych i związanych z tym opłat)
- bezpieczeństwo obrotu kartami płatniczymi (klient powinien kwitować pierwsze wydanie zarówno karty płatniczej jak i PIN)
- odpowiedzialność klienta z tytułu utraty karty tylko do określonej kwoty, gdy nie wynika to z jego niedbałości
Normy prawne obowiązujące banki powinny nakładać obowiązek nie tylko do wykonania usługi bankowej ale także udostępnienia regulaminów, co buduje zaufanie do bezpieczeństwa systemu bankowego i kart płatniczych. 5. Zobowiązania wobec małego biznesu
- należy wyeliminować wzajemne subsydiowanie usług bankowych, ponieważ w praktyce często są stosowane wyższe prowizje i opłaty za usługi, które de facto kosztują mniej; trzeba zagwarantować że sektor bankowości indywidualnej nie subsydiuje małego biznesu a on nie subsydiuje sektora korporacji
- stopa % kredytów powinna być powiązana z ryzykiem danego przedsięwzięcia (" marchewka " do nagradzania kredytów o niskim ryzyku, "kij" dla karania ryzykownych przedsięwzięć)
- powinny istnieć formalne przepisy określając sposób powiadamiania o zmianach opłat i prowizji bankowych; w WB banki zwiększały opłaty i prowizje nawet 5x częsciej niż wynosiła roczna stopa inflacji i nie chciały się z tego tłumaczyć klientowi
- szczególnie ważne jest stosowanie precyzyjnych, nie budzących wątpliwości zasad i polityki zabezpieczeń kredytów dla małych firm
- wartość zabezpieczenia małego biznesu nie powinna być "przeceniana" przez banki i stanowić jedynej przesłanki przyznania kredytu czy debetów na rachunkach małych firm; limity debetowe nie powinny być cofane bez 3-miesięcznego wypowiedzenia ponieważ ten sposób kredytowania kreuje miejsca pracy i stabilizuje gospodarkę
- powinny być stosowane jasne miary ryzyka określonych przedsięwzięć; banki na ogół trzymają je w tajemnicy, by móc zwiększyć oprocentowanie, jako miarę ryzyka, lecz małe firmy chcą wiedzieć co i dlaczego w ich działalności jest postrzegane jako ryzykowne
- banki nie powinny wybierać najlepszych małych firm, lecz dostarczać zyskowne dla siebie usługi na zyskowne przedsięwzięcia które powinny być wcześniej rozpoznane
5. Zobowiązania wobec małego biznesu
- należy wyeliminować wzajemne subsydiowanie usług bankowych, ponieważ w praktyce często są stosowane wyższe prowizje i opłaty za usługi, które de facto kosztują mniej; trzeba zagwarantować że sektor bankowości indywidualnej nie subsydiuje małego biznesu a on nie subsydiuje sektora korporacji
- stopa % kredytów powinna być powiązana z ryzykiem danego przedsięwzięcia (" marchewka " do nagradzania kredytów o niskim ryzyku, "kij" dla karania ryzykownych przedsięwzięć)
- powinny istnieć formalne przepisy określając sposób powiadamiania o zmianach opłat i prowizji bankowych; w WB banki zwiększały opłaty i prowizje nawet 5x częsciej niż wynosiła roczna stopa inflacji i nie chciały się z tego tłumaczyć klientowi
- szczególnie ważne jest stosowanie precyzyjnych, nie budzących wątpliwości zasad i polityki zabezpieczeń kredytów dla małych firm
- wartość zabezpieczenia małego biznesu nie powinna być "przeceniana" przez banki i stanowić jedynej przesłanki przyznania kredytu czy debetów na rachunkach małych firm; limity debetowe nie powinny być cofane bez 3-miesięcznego wypowiedzenia ponieważ ten sposób kredytowania kreuje miejsca pracy i stabilizuje gospodarkę
- powinny być stosowane jasne miary ryzyka określonych przedsięwzięć; banki na ogół trzymają je w tajemnicy, by móc zwiększyć oprocentowanie, jako miarę ryzyka, lecz małe firmy chcą wiedzieć co i dlaczego w ich działalności jest postrzegane jako ryzykowne
- banki nie powinny wybierać najlepszych małych firm, lecz dostarczać zyskowne dla siebie usługi na zyskowne przedsięwzięcia które powinny być wcześniej rozpoznane
6.Zobowiązania wobec udziałowców
Banki powinny:
- prowadzić listę udziałowców dostępną dla kontroli zewnętrznej
- przygotować roczne audytowane sprawozdania finansowe
- prowadzić księgi rachunkowe
- raz w oku uczestniczyć w walnym zgromadzeniu po uprzednim ich zawiadomieniu na którym udziałowcy podejmują uchwały dotyczące między innymi podziału zysku i prezentowane są im księgi rachunkowe
W Polsce zobowiązania firm wobec udziałowców reguluje przede wszystkim Kodeks spółek handlowych
7. Podstawowe obowiązki nałożone ustawowo w Polsce na banki a normy etyczne
Kodeks dobrej praktyki bankowej precyzuje zobowiązania banków w postaci norm pranych lub etycznych. Podatkowe kryteria to:
- utrzymanie zaufania do bezpieczeństwa i integralności systemu bankowego
- dbałość o wysoki profesjonalizm świadczonych usług wzajemnych oraz dobór odpowiednich kadr bankowych
- dążność do wyraźnego określenia standardów działania banków
- uczciwość i lojalność w postępowaniu we wzajemnych stosunkach
- niezależność działania
Normy etyczne wskazują bankom jakie działania sa akceptowane społecznie a jakie mogą w przyszłości doprowadzić do zmian ustawowych
W Polsce najważniejsze zdaniem ustawodawcy, obowiązki nałożono na banki ustawowo. W ustawie Prawo bankowe podstawowe obowiązki banków dotyczą:
- utrzymywania płynności płatniczej dostosowanej do rozmiarów i rodzaju prowadzonej działalności
- zachowania tajemnicy bankowej
- przeciwdziałania wykorzystywaniu swej działalności do celów mających związek z przestępstwem
- ogłaszania stosowanych przez bank stawek oprocentowania środków na rachunkach bankowych kredytów i pożyczek a także stawek prowizji i wysokości opłat terminów realizacji odsetek oraz stosowanych kursów walutowych
- przyjmowania wpłat gotówkowych na rachunki bankowe oraz przeliczania i sortowania banknotów i monet pochodzących z tych wpłat
- zgłaszania Komisji Nadzoru Bankowego faktu posiadania przez jednego akcjonariusza pakietu akcji i wystąpienia do niej z wnioskiem o wydanie zezwolenia na ich nabycie
- przekazywania do KNB zbadanych sprawozdań finansowych wraz z opinią i raportem biegłego rewidenta w ciągu 15 dni od ich zatwierdzenia i odpisem uchwały bądź postanowienia organu zatwierdzającego o zatwierdzeniu sprawozdania finansowego
Jednym z licznych warunków, który musi być spełniony jeszcze przed otrzymaniem zezwolenia na utworzenie banku jest wymóg bezpieczeństwa. Zaleca się aby szczególna staranność w zapewnianiu bezpieczeństwa była rozumiana jako zespół profesjonalnych działań zmierzających do zapewnienia bezpiecznego i racjonalnego gospodarowania środkami klientów
Z kolei obowiązek zachowania tajemnicy bankowej wynika z traktowania banków jako instytucji zaufania publicznego. Chroni zarówno klienta jak i bank ma charakter ad finitum a więc nie jest on ograniczony czasem trwania umowy bankowej. banki i osoby w nich zatrudnione sa zobowiązane do zachowania tajemnicy państwowej, bankowej, służbowej i skarbowej. Informacje udzielane klientom mogą dotyczyć tylko ich własnych kont. Mogą być również udostępniane upoważnionym do tego organom państwowym
8. Podstawowe cele i zadania NBP
Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen i jednoczesne wspieranie polityki gospodarczej rządu jeśli nie ogranicza to podstawowego celu NBP. Cel działalności NBP został również określony w Konstytucji RP jako odpowiedzialność za wartość polskiego pieniądza
Strategia pośredniej realizacji celu inflacyjnego:
Prowadzenie polityki pieniężnej przez NBP wiązało się w połowie lat 90-tych z przyjęciem triady celów:
- celu finalnego
- celu pośredniego
- celu operacyjnego
Praktyka bankowości centralnej wskazuje że finalnymi celami są cele o charakterze ogólnogospodarczym, w Polsce od rozpoczęcia reform celem finalnym banku centralnego jest ograniczanie inflacji
Istota celu pośredniego zakłada jego określenie w postaci kategorii ekonomicznej która stosunkowo łatwo i z niewielkim opóźnieniem poddaje się obserwacji statystycznej i wykazuje stabilny związek z celem finalnym. Głównym sposobem ograniczenia inflacji przez NBP jest kontrola podaży pieniądza ogółem czyli rozmiarów masy pieniężnej w obiegu
Cel operacyjny jest w pełni kontrolowany przez bank centralny, obserwowalny statystycznie z niedużym opóźnieniem i dużą częstotliwością, np. wysokość jednodniowej stopy % na rynku lokat międzybankowych.
Strategia bezpośredniej realizacji celu inflacyjnego zakład brak celów pośrednich
Zadania NBP:
- dążenie do realizacji celu podstawowego
- organizowanie rozliczń pieniężnych
- prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi
- prowadzenie działalności dewizowej w granicach określonych ustawami
- prowadzenie polityki walutowej
- prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa
- regulowanie płynności banków i ich refinansowanie
- kształtowanie warunków niezbędnych do rozwoju systemu bankowego
- opracowywanie sprawozdawczego bilansu płatniczego oraz bilansów należności i zobowiązań zagranicznych państwa
- wykonywanie innych zadań określonych ustawami
NBP zgodnie ze swoimi uprawnieniami może również:
- emitować i sprzedawać papiery wartościowe
- sprzedawać i kupować papiery wartościowe w operacjach otwartego rynku
- organizować obrót papierami wartościowymi których jest emitentem oraz skarbowymi papierami wartościowymi
- może mu być powierzona obsługa pożyczki państwowej zaciągniętej w drodze emisji papierów wartościowych
- prowadzić rachunki bankowe dla banków, budżetu państwa, Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, innych osób prawnych za zgodą Prezesa NBP
9. Funkcje i zadania NBP
Funkcje NBP:
- funkcja banku państwa- NBP jest najważniejszym organem wykorzystywanym przez państwo w tej dziedzinie polityki gospodarczej która dotyczy sfery monetarnej, jest więc bankiem państwa. Jest odpowiedzialny za stabilizację pieniądza i nie ma drugiej instytucji w gospodarce rynkowej która mogłaby przejąć od niego tę funkcję; NBP występując w roli banku państwa prowadzi też rachunki bankowe dla państwa, przeprowadza w jego imieniu operacje finansowe w kraju i za granicą, może udzielać rządowych pożyczek, dysponuje i zarządza rezerwami złota i dewiz, nadzoruje transakcje kredytowe z zagranicą, zaciąga i spłaca kredyty zagraniczne oraz opracowuje bilans płatniczy kraju
- funkcja banku emisyjnego- oznacza że jedynie NBP ma przywilej emitowania pieniądza gotówkowego, zasilania gospodarki w znaki pieniężne, organizowania obiegu pieniężnego oraz regulowania podaży pieniądza
- funkcja banku banków- oznacza że na rachunkach w tym banku utrzymują rezerwy pieniężne inne banki oraz że jest on dla nich źródłem rezerwy kredytowej a więc wpływa na rozmiary ich akcji kredytowej i kreowanie pieniądza bezgotówkowego; w tej funkcji NBP określa formy i zasady rozliczeń pieniężnych, kształtuje warunki rozwoju systemu bankowego oraz prowadzi nadzór bankowy
Zadania NBP:
- dążenie do realizacji celu podstawowego
- organizowanie rozliczeń pieniężnych
- prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi
- prowadzenie działalności dewizowej w granicach określonych ustawami
- prowadzenie polityki walutowej
- prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa
- regulowanie płynności banków i ich refinansowanie
- kształtowanie warunków niezbędnych do rozwoju systemu bankowego
- opracowywanie sprawozdawczego bilansu płatniczego oraz bilansów należności i zobowiązań zagranicznych państwa
- wykonywanie innych zadań określonych ustawami
NBP zgodnie ze swoimi uprawnieniami może również:
- emitować i sprzedawać papiery wartościowe
- sprzedawać i kupować papiery wartościowe w operacjach otwartego rynku
- organizować obrót papierami wartościowymi, których jest emitentem oraz skarbowymi papierami wartościowymi
- może mu być powierzona obsługa pożyczki państwowej zaciągniętej w drodze emisji papierów wartościowych
- prowadzić rachunki bankowe dla banków, budżetu państwa, Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, innych osób prawnych za zgodą Prezesa NBP
10. Organa NBP i ich zadania
Organami NBP są: Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej i Zarząd NBP
a)Prezes NBP- jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta na 6 lat, nie dłużej jednak niż na dwie kadencje; przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, Zarządowi NBP, Komisji Nadzoru Bankowego oraz reprezentuje NBP poza granicami kraju. Na jego wniosek Prezydent powołuje i odwołuje wiceprezesów NBP i członków Zarządu NBP. Może być odwołany w wypadku nie wypełniania obowiązków wskutek długotrwałej choroby, skazania prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo ,gdy Trybunał Stanu orzekł wobec niego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych
b) Rada Polityki Pieniężnej
W skład Rady wchodzą: Przewodniczący- Prezes NBP oraz 9 członków powoływanych w równej liczbie przez Prezydenta RP, Sejm i Senat spośród specjalistów z zakresu finansów na 6 lat
Rada Polityki Pieniężnej:
- ustala corocznie założenia polityki pieniężnej
- ustala wysokość stóp procentowych NBP
- ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków
- określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych
- zatwierdza plan finansowy NBP i sprawozdanie z działalności NBP
- przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP
- ustala zasady operacji otwartego rynku
- ustala zasady ustalania kursu złotego w stosunku do walut obcych
- dokonuje ocen działalności Zarządu NBP
- uchwala zasady rachunkowości NBP.
c) Zarząd NBP- kieruje bieżącą działalnością NBP, realizuje uchwały Rady oraz podejmuje uchwały w sprawach niezastrzeżonych w ustawie do wyłącznej kompetencji innych organów NBP.
11. Omówić podstawowe obszary polityki NBP i instrumenty oddziaływania na działalność banków komercyjnych i na podaż pieniądza
Do podstawowych obszarów polityki NBP zalicza się:
1.politykę refinansowania a w jej ramach politykę redyskonta weksli i politykę lombardową
2.politykę otwartego rynku
3.politykę obowiązkowych rezerw
4.politykę kursową
ad.1.
Polityka refinansowania jest określona przez funkcję NBP jako tak zwanego kredytodawcy ostatniej instancji. NBP udzielając bankom kredytu refinansowego zwiększa ich możliwości w sferze prowadzenia akcji kredytowej. Bezpośrednie kredytowanie przez NBP ma zazwyczaj charakter krótkoterminowy i jest stosowane po wyczerpaniu innych możliwości pośredniego oddziaływania na wielkość akcji kredytowej. Instrumentem tej polityki jest najczęściej tak zwane redyskonto weksli znajdujących się w posiadaniu banków komercyjnych( bank komercyjny otrzymuje kredyt pod zastaw weksli). Innym instrumentem jest kredyt lombardowy polegający na udzielaniu przez NBP kredytu pod zastaw papierów wartościowych.
ad.2.
Polityka otwartego rynku( operacje otwartego rynku)- polega na kupnie lub sprzedaży papierów wartościowych przez NBP. Celem operacji jest oddziaływanie na wielkość płynnych rezerw banków i na rozmiary akcji kredytowej. Instrumenty- w celu ograniczenia wzrostu podaży pieniądza i ekspansji kredytowej stosuje się operacje reverse repo i outright sale polegające na sprzedaży przez NBP papierów wartościowych bankom komercyjnym przy atrakcyjnych cenach (banki mają więcej pieniędzy w papierach a mniej w gotówce), natomiast gdy podaż pieniądza jest zbyt mała, NBP stosuje operacje repo i outright purchase, polegające na skupowaniu rządowych papierów wartościowych, zwiększ ten sposób podaż pieniądza i kredytu
ad.3.
Polityka rezerw obowiązkowych- poprzez ten mechanizm NBP również oddziałuje na obieg pieniądza i podaż kredytu. Różnicując stopy tych rezerw, np. w zależności od rodzaju wkładów, NBP powoduje zmniejszenie lub zwiększenie ich wolnych rezerw oraz wpływa na wielkość możliwej akcji kredytowej. Stopa rezerw obowiązkowych to wyrażona w złotych część środków pieniężnych w złotych i walutach obcych jaką banki komercyjne zobowiązane są trzymać na nieoprocentowanym rachunku w banku centralnym (niedochodowo)
ad.4.
Polityka kursowa- w ramach tej polityki należy wyróżnić interwencje dewizowe stosowane do obrony stabilności kursu danej waluty. Odbywa się to poprzez zwiększenie lub zmniejszenie podaży dewiz. Służą do tego odpowiednie rezerwy walutowe kraju które mogą być zasilane z zewnątrz. Wzrost zakupu dewiz przez NBP zwiększa podaż pieniądza krajowego. W ramach polityki kursowej NBP zakładał upłynnienie kursu złotego poprzez stopniowe rozszerzanie pasma jego wahań oraz zmniejszanie tempa pełzającej dewaluacji
12. Znaczenie niezależności NBP w realizacji jego podstawowych funkcji
Na poziom niezależności finansowej NBP wpływa fakt, że musi on odprowadzić część swojego zysku bilansowego do budżetu państwa. Istotnym argumentem za wysokim poziomem niezależności banku centralnego jest ich wpływ na ograniczenie inflacji. Stwierdzenie to jest często kwestionowane głównie ze względu na wielość czynników równocześnie wpływających na inflację a także ograniczonej zdolności banku centralnego do samodzielnego kontrolowania podaży pieniądza. Należy wskazać że docelowo, gdy Polska przystąpi do europejskiego obszaru walutowego, dojdzie do istotnego ograniczenia funkcjonalnej niezależności NBP. Stanie się on elementem Europejskiego Systemu Banków Centralnych, więc będzie musiał zrezygnować z funkcji emisyjnej i funkcji kreowania polityki pieniężnej
14. Rola misji i strategii w zarządzaniu bankiem komercyjnym
Rolą misji jest skonkretyzowanie zabarwionej emocjonalnie wizji przez racjonalne sformułowanie celów, systemu wartości oraz sposobów postępowania w celu urzeczywistnienia przyszłego obrazu banku.
Misja sprawia że strategiczne kierunki działalności banku są przejrzyste dla pracownika a prezentacja długofalowych celów działalności zwiększa zrozumienie dla działań banku i zachodzących w nim powiązań. Szczególną rolę w misji odgrywa kierownictwo, które ma być wzorem dla pracowników i całkowicie ponosić odpowiedzialność za złe kierowanie. Powszechnie akceptowana misja ułatwia budowanie kultury instytucji, stwarzającej pracownikom klimat przynależności do wspólnoty, dając poczucie bezpieczeństwa i ułatwiając osiąganie sukcesów. Dobrze sformułowana misja ułatwia wyznaczenie celów banku, które powinny być formułowane w sposób mierzalny i odnosić się do dłuższego okresu.
Umiejętność budowania strategii oparta na przewidywaniu przyszłości i zaadaptowaniu do zmieniających się warunków, jest czynnikiem decydującym o sukcesie. Strategia powinna być spójna. Praktyka bowiem dowodzi, że imitacja strategii lidera rynku albo adaptacja najlepszych rozwiązań konkurenta może być operacyjnie efektywna, ale nie dawać wystarczającej przewagi konkurencyjnej. Zwycięska strategia powinna być więc wyraźnie odmienna od strategii konkurentów a zwłaszcza lidera. Lidera bowiem trudno pokonać za pomocą tych samych reguł które on stosuje
15. Omówić podstawowe struktury organizacyjne i ich stałe elementy w bankach
Budowa struktury organizacyjnej jest ściśle związana z wielkością banku. Najpowszechniejsza jest struktura dwuszczeblowa, złożona z centrali i sieci oddziałów. Jeżeli sieć oddziałów jest zbyt rozległa pojawia się trzeci element- oddziały regionalne. zdarzają się również banki jedno-oddziałowe w których zadania centrali i oddziału są skupione na jednym szczeblu.
Stałe elementy, niezależne od struktur organizacyjnych: rada nadzorcza, zarząd, centrala, oddziały
W rozwiniętych organizacjach centrala odgrywa najważniejszą rolę a jej funkcjonowanie przesądza o sprawności i skuteczności banku, ważne jest w jej przypadku zapewnienie przejrzystości struktury organizacyjnej, ograniczenie liczby wyodrębnionych komórek, określenie obszarów kompetencji dla poszczególnych komórek, ustalenie osób odpowiedzialnych za określone zagadnienia, zapewnienie wewnętrznej koordynacji działań centrali, weryfikacja nowych szefów przed ich powołaniem na stanowiska.
Podstawą organizacji banku jest albo nastawienie na produkt albo na klienta. Klasyczna struktura organizacyjna centrali banku jest oparta na strategii produktowej. Na szczeblu centrali wyodrębnione są piony zgodnie z przebiegiem procesów zachodzących w określonych produktach bankowych.
Począwszy od lat 80-tych w bankach zachodnich zaczęto wdrażać struktury oparte na segmentacji klientów.. Wiąże się to z podziałem organizacyjnym na centra zysków i centra kosztów
Przykład struktury segmentacyjnej- rynek klienta detalicznego i klienta korporacyjnego
16. Rola komitetu kredytowego i komitetu zarządzania aktywami i pasywami w zarządzaniu bankiem
Najważniejszym zadaniem komitetów kredytowych jest analiza ryzyka kredytowego związanego z wypłacalnością kontrahentów.
Rola komitetu zarządzania aktywami i pasywami sprowadza się do nadzorowania form ryzyka bankowego. W ramach uprawnień ustalonych decyzją zarządu komitet wykonuje zadania o charakterze decyzyjnym dotyczące:
- stóp % na podstawie wytyczonych celów polityki finansowej
- metod i technik zarządzania ryzykiem finansowym w banku
Komitet monitoruje realizację zadań i rekomenduje określone działania w zakresie kształtowania struktury aktywów i pasywów banku zgodnie z postanowieniami zaakceptowanej przez zarząd banku polityki zarządzania aktywami i pasywami i przy utrzymaniu dopuszczalnego limitu ryzyka, podejmując bezpośrednio decyzje w ramach swych uprawnień. Rekomenduje także działania w tym zakresie komórkom i jednostkom organizacyjnym banku. Decyzje komitetu dotyczą również poziomów kształtowania się podstawowych rodzajów ryzyka
17. Omówić istotę i zadania kontroli wewnętrznej w banku komercyjnym oraz kontroli instytucjonalnej
Celem kontroli wewnętrznej jest dopilnowanie by działalność banku była prowadzona w sposób ostrożny, zgodny z polityką i strategią ustaloną przez radę nadzorczą banku, aby transakcje były dokonywane tylko przez uprawnione osoby, aktywa banku były chronione a pasywa kontrolowane, rachunkowość i inne zapisy dostarczały pełnej, dokładnej i terminowej informacji okresowej, kierownictwo było w stanie zidentyfikować, ocenić i zarządzać ryzykiem związanym z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Mechanizmy kontroli wewnętrznej obejmują 3 podstawowe obszary:
- struktury organizacyjne
- procedury rachunkowe
- zasada "czworga oczu" (podwójna kontrola aktywów, podwójne podpisy itp.)
System kontroli wewnętrznej w bankach komercyjnych jest oparty na kontroli:
- funkcjonalnej
- instytucjonalnej
Istota kontroli instytucjonalnej zakłada wydzielenie w strukturze organizacyjnej banku komercyjnego wyspecjalizowanego aparatu rewizji, z reguły bezpośrednio podporządkowanego prezesowi zarządu. Celem sprawowanej przez komórkę nadzoru wewnętrznego kontroli instytucjonalnej jest wspieranie zarządu banku przez dostarczanie informacji na temat:
- realizacji polityki zarządu banku
- bezpieczeństwa i prawidłowości przeprowadzanych operacji i transakcji
- efektywności prowadzonej działalności, w tym efektywności poszczególnych operacji bankowych
- prawidłowości i rzetelności systemu sprawozdawczości finansowej i systemu rachunkowości
18. Specyfika działalności bankowej i rodzaje czynności bankowych
Bank w swej działalności przypomina inne przedsiębiorstwa- świadczy usługi, tworzy produkty, pobiera opłaty, dąży do osiągnięcia zysku i utrzymania rentowności w długim okresie, korzysta z zespołu pracowników i urządzeń informatyczno-technicznych, wdrażając misję stara się dostosować do wymogów rynku i konkurencji, jest jednak przedsiębiorstwem specyficznym a różnica w stosunku do innych przedsiębiorstw wynika głównie z 3 funkcji pełnionych przez bank:
- funkcji mobilizacji oszczędności
- funkcji alokacji środków pieniężnych
- funkcji rozliczeniowej
Bank jest więc instytucją, która wykonuje w szerokim zakresie czynności bankowe polegające przede wszystkim na przyjmowaniu środków pieniężnych, ich lokowaniu i dokonywaniu rozliczeń pieniężnych, działa z założeniem uzyskania dochodu, kierując się przy tym zasadami rynkowymi, jest samodzielnym przedsiębiorstwem, prowadzącym własną politykę finansową
Określone przez polskie Prawo bankowe szczegółowe rodzaje czynności bankowych można tradycyjnie poklasyfikować w kilka grup operacji bankowych. Najczęściej przyjmuje się podział:
- operacje bierne (pasywne)-
- operacje czynne (aktywne)
- operacje pośredniczące (rozliczeniowe)
- operacje różne ( usługowe)
19. Rodzaje rachunków bankowych i ich rola w przyjmowaniu wkładów pieniężnych
Zgodnie z polskim prawem bankowym w celu przechowywania środków pieniężnych i przeprowadzania rozliczeń związanych z działalnością gospodarczą banki prowadzą rachunki w walucie krajowej lub obcej i mogą one być:
- rachunkami bieżącymi, służącymi podmiotom prowadzącym działalność gospodarczą
- rachunkami pomocniczymi, służącymi również podmiotom gospodarczym w celu na przykład przeprowadzania rozliczeń w innych bankach lub w innym oddziale tego samego banku
- rachunkami lokat terminowych, służącymi przechowywaniu środków pieniężnych przez okres wynikający z umowy zawartej z bankiem
- rachunkami oszczędnościowymi prowadzonymi wyłącznie dla osób fizycznych, są nimi na przykład rachunki czekowe, oszczędnościowo- rozliczeniowe, a vista oraz lokaty terminowe
29.FUNKCJE SPRAWOZDAŃ FINANSOWYCH BANKÓW .
Do finansowych sprawozdań należą : bilans, zestawienie stanów kont pozabilansowych( jako uzupełnienie do bilansu ), rachunek zysków i strat oraz sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych.
Sprawozdania finansowe banków pełnią trzy podstawowe funkcje :
a)informacyjną - dostarczają informacje o sytuacji ekonomiczno-finansowej banku w zakresie zdarzeń przeszłych odbiorcom zewnętrznym, czyli bankowi centralnemu, organom nadzoru bankowego, urzędom skarbowym i statystycznym, instytucjom finansowym, akcjonariuszom, klientom.
b)menedżerską - służą do podejmowania decyzji zarządczych dotyczących przyszłości na podstawie projekcji przyszłych zdarzeń ekonomicznych.
c)nadzorczą - pozwalają na sprawowanie kontroli instytucjonalnej i funkcjonalnej, której zadaniem jest ocena prawidłowości funkcjonowania banków w świetle obowiązujących przepisów prawa, regulaminów i instrukcji wewnętrznych.
30.OMÓWIĆ BILANS BANKU .
Bilans banku to statyczne zestawienie na określony dzień w ujęciu wartościowym stanu środków gospodarczych ( majątku banku, aktywów ) oraz źródeł jego finansowania ( kapitałów, pasywów ) z uwzględnieniem wyniku finansowego. Aktywa ilustrują sytuację majątkową banku, a pasywa - jego sytuację finansową. Bilans banku sporządza się według metody netto, która pozwala na prezentację majątku i kapitału podstawowego według realnej wartości. Metoda ta polega na wykazywaniu:
- po stronie aktywów poszczególnych pozycji ( zwłaszcza należności, papierów wartościowych, środków trwałych) po pomniejszeniu o umorzenia lub wartość utworzonych rezerw celowych,
- po stronie pasywów kapitału podstawowego spółki akcyjnej po pomniejszeniu o należne, a nie wniesione wkłady.
Aktywa zestawia się według zasady malejącej płynności (stopnia możliwości zamiany składników majątkowych na środki pieniężne), a pasywa według zasady malejącego stopnia wymagalności (stopnia pilności zwrotu kapitału właścicielom). Zasada malejącej płynności polega na tym, że po stronie aktywów składniki majątkowe są usystematyzowane w kolejności od najbardziej płynnych (kasa i środki w banku centralnym) do najmniej płynnych (rzeczowy majątek trwały). Zasada malejącego stopnia wymagalności polega na tym, że po stronie pasywów wykazywany jest najpierw kapitał obcy o najkrótszym terminie wymagalności ( zobowiązania), a następnie kapitał własny (podlegający zwrotowi w ostatnie kolejności).
Biorąc pod uwagę źródła pochodzenia kapitału, pasywa banku można podzielić na kapitał obcy i kapitał własny, a aktywa ze względu na kierunki inwestowania - na majątek trwały i majątek obrotowy.
Aktywa banku dzieli się na aktywa przychodowe i aktywa nieprzychodowe, a pasywa na pasywa oprocentowane i pasywa nieoprocentowane.
Aktywa przychodowe to takie, których celem jest generowanie przychodu. Należą do nich: kredyty i pożyczki dla podmiotów finansowych, niefinansowych i sektora budżetowego, papiery wartościowe, operacje otwartego rynku, lokaty międzybankowe, transakcje z przyrzeczeniem odkupu, akcje w innych podmiotach, pożyczki podporządkowane, jednostki uczestnictwa w otwartych funduszach powierniczych. Aktywa przychodowe dzielą się na aktywa przychodowe pracujące (generujące przychody zgodnie z warunkami zawartych umów) i aktywa przychodowe niepracujące (nie przynoszące dochodów). Aktywa nieprzychodowe to takie, które są niezbędne dla funkcjonowania banku i wynikają z istniejących przepisów prawa lub konieczności stosowania właściwych metod rejestracji. Do tych aktywów zaliczamy : kasę, nieoprocentowane należności od NBP, dotacje dla oddziałów zagranicznych, majątek trwały rzeczowy, wartości niematerialne i prawne, aktywa do zdobycia oraz majątek używany na podstawie umów najmu i dzierżawy, konta rozliczeniowe, konta dłużników różnych, koszty i przychody rozliczane w czasie oraz odsetki niezapadłe i odsetki zapadłe a niespłacone.
Pasywa oprocentowane (kosztowe) to pasywa generujące koszty odsetkowe. Należą do nich: kredyty zaciągnięte w NBP, operacje otwartego rynku, depozyty między bankowe, depozyty innych podmiotów finansowych, podmiotów niefinansowych i sektora budżetowego, zobowiązania z tytułu wyemitowanych własnych papierów wartościowych, transakcje z przyrzeczeniem odkupu, zobowiązania podporządkowe. Pasywa nieoprocentowane to pasywa, które nie generują kosztów odsetkowych. Są to między innymi: rezerwy na pozycje pozabilansowe, rezerwy na ryzyko ogólne oraz inne rezerwy, fundusze własne, wynik finansowy, konta rozliczeniowe, konta wierzycieli różnych, koszty i przychody rozliczane w czasie oraz przychody zastrzeżone, fundusze specjalne, odsetki i inne pasywa.
31. FUNDUSZE WŁASNE BANKU I ICH ZNACZENIE
Fundusze własne (kapitały własne) banku to środki własne, które angażuje bank w finansowanie aktywów.
Fundusze własne banku pełnią funkcje:
a)funkcję założycielską, która daje podstawę do utworzenia banku i wiąże się z koniecznością zgromadzenia kapitału w wysokości co najmniej 5 mln euro,
b)_funkcję ostrożnościową, która ogranicz nieuzasadniony i zbyt wysoki poziom aktywów oraz wielkość transakcji, sprzyja kształtowaniu bezpiecznej struktury bilansu, utrzymywania jakości aktywów na odpowiednim poziomie, służy ochronie depozytów przez zapewnienie wypłacalności, czego przejawem są wszelkie normy ostrożnościowe, limity,
c)_funkcję finansową, która możliwości finansowania majątku trwałego i długoterminowych aktywów,
d)_funkcję kompensacyjną, która umożliwia przetrwanie banku w okresie zakłóceń w jego działalności i tymczasowe wyrównanie strat bez uszczerbku dla jego klientów,
e)_funkcję zaufania, która wzmacnia zaufanie do banku jego wierzycieli i deponentów,
f)_funkcję podziału zysków, która wpływa na podział zysku
Kapitał własny może być tworzony z nastęoujących źródeł:
- wewnętrznych - polega na samofinansowaniu, czyli zwiększeniu kapitałów własnych z zysku do podziału
- zewnętrznych - polega na zwiększeniu kapitału własnego przez nową emisję akcji (w bankach będących spółkami akcyjnymi) lub dotację (w bankach państwowych).
Na kapitały własne banku składają się następujące pozycje:
- kapitał (fundusz) podstawowy (pomniejszony o zadeklarowane, lecz niewniesione wkłady na poczet kapitału podstawowego).
- kapitał (fundusz) zapasowy,
- kapitał (fundusz) rezerwowy,
- niepodzielony wynik z ubiegłych lat ( zysk powiększa fundusze , a strata je pomniejsza).
Minimalny poziom funduszy własnych jest określony w Prawie bankowym przez poziom współczynnika wypłacalności:
a)_bank jest obowiązany utrzymywać sumę funduszy własnych na takim poziomie, aby wynosiła ona nie mniej niż 8 % aktywów i zobowiązań pozabilansowych banku ważonych ryzykiem,
b)_bank rozpoczynający działalność operacyjną jest obowiązany utrzymywać współczynnik wypłacalności na poziomie nie niższym niż 15% przez pierwsze 12 miesięcy działalności, a przez następne 12 miesięcy działalności - na poziomie nie niższym niż 12%.
Zmiany w zakresie wymogów kapitałowych, począwszy od 31 marca 2001 roku, wprowadziła nową chwałę. Dotychczas stosowano metodologię pomiaru adekwatności kapitałowej w relacji wyłącznie do ryzyka kredytowego (współczynnik wypłacalności). Uchwała wprowadza wymóg utrzymywania kapitału na poziomie zapewniającym pokrycie zarówno ryzyka kredytowego jak i ryzyka rynkowego wynikającego z prowadzonej działalności. W praktyce oznacza to konieczność posiadania bazy kapitałowej w kwocie nie niższej niż suma wymogów kapitałowych wyliczonych dla poszczególnych rodzajów ryzyka występujących w działalności bankowej:
- wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka kredytowego,
- rezerwowego wymogu kapitałowego,
- wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka walutowego.
Rezerwowy wymóg kapitałowy, będący zabezpieczeniem banku przed innymi rodzajami ryzyka niż kredytowe i walutowe, jest równy 4% sumy aktywów i zobowiązań pozabilansowych ważonych ryzykiem, przy czym:
a)_dla banku, który do obliczenia wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka walutowego stosuje metodę wartości zagrożonej, jest równy 3% sumy aktywów i zobowiązań pozabilansowych ważonych ryzykiem,
b)_dla banku, który do obliczenia wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka walutowego stosuje metodę mieszaną, jest równy 3,5% sumy aktywów i zobowiązań pozabilansowych ważonych ryzykiem.
32. RACHUNEK ZYSKÓW I STRAT.
Rachunek zysków i strat jest sprawozdaniem sporządzonym za określony okres obrachunkowy. Zawiera informacje o wielkości poniesionych kosztów, osiągniętych przychodów, pośrednich wyników, które składają się na wynik finansowy banku. Są dwie metody wyniku finansowego:
a)_metoda memoriałowa - o momencie zaliczenia do przychodów decyduje data powstania prawa do nich, a o momencie zaliczenia kosztów - data ich wystawienia;
b)_metoda kasowa - polega na zaliczaniu do wyniku finansowego banku tylko przychodów i kosztów faktycznie uzyskanych i zapłaconych w danym okresie sprawozdawczym.
Cztery kategorie wyników:
- wynik na działalności bankowej,
- wynik z działalności operacyjnej,
- wynik brutto,
- wynik netto.
Wynik na działalności bankowej dla celów analitycznych często jest dzielony na wynik odsetkowy (dochód odsetkowy) i wynik pozaodsetkowy (dochód pozaodsetkowy). Dochody odsetkowe (przychody odsetkowe pomniejszone o koszty odsetkowe) wynikające ze struktury aktywów i pasywów są głównym źródłem dochodów na działalności bankowej, czyli około 60-65%. Pozostałą część stanowią dochody pozaodsetkowe, wśród których dominującą pozycję zajmują dochody z tytułu prowizji i opłat. Pozostałe składowe wyniku na działalności bankowej to przychody z akcji, udziałów i innych papierów wartościowych, wynik na operacjach finansowych i wynik z pozycji wymiany.
Wynik z tytułu odsetek to różnica między przychodami odsetkowymi a kosztami odsetkowymi. Główną pozycję przychodów odsetkowych i przychodów ogółem banku stanowią odsetki od klientów i sektora budżetowego z tytułu udzielonych kredytów i pożyczek. Koszty odsetkowe to odsetki z tytułu przyjętych depozytów, zaciągniętych przez bank kredytów bądź wyemitowanych papierów wartościowych.
Wynik finansowy brutto to wynik na działalności operacyjnej skorygowany in plus lub in minus o wynik na operacjach nadzwyczajnych.
Wynik finansowy netto to ta część wyniku finansowego brutto, która pozostaje po odjęciu obowiązkowego obciążenia wyniku finansowego.
33._ISTOTA RACHUNKU PRZEPŁYWU ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH NA TLE INFORMACJI ZAWARTYCH W INNYCH SPRAWOZDANIACH FINANSOWYCH.
Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych jest ważnym źródłem informacji o sytuacji finansowej banku. Zysk wykazywany w rachunku zysków i strat oraz w bilansie pozwala określić zdolność do generowania zysków, natomiast rachunek przepływów pieniężnych - zdolność do generowania środków pieniężnych, która jest warunkiem zachowania płynności i wypłacalności.
Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych przedstawia przepływy pieniężne dla trzech sfer działalności: operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej.
W sferze działalności operacyjnej badane są przepływy dotyczące podstawowej działalności banku. Przy ustaleniu przepływu środków pieniężnych z działalności operacyjnej pozycją wyjściową jest wynik finansowy netto ustalony w sposób memoriałowy, który koryguje się o pozycje niepowodujące ani wypływów, ani wpływów środków pieniężnych oraz pozycje powodujące zmianę stanu środków pieniężnych.
W sferze działalności inwestycyjnej wykazuje się wpływy i wypływy środków pieniężnych z tytułu zakupu lub sprzedaży rzeczowych składników majątku trwałego, finansowych składników majątku trwałego, wartości niematerialnych i prawnych.
W sferze działalności finansowej wykazuje się wpływy i wypływy środków pieniężnych z tytułu zaciągnięcia bądź spłaty długoterminowych kredytów lub pożyczek od innych banków, pozyskania lub spłaty zobowiązań podporządkowych, wpływy z emisji akcji i obligacji, wypłaty dywidend dla właścicieli.
34._WSKAŹNIKI OCENY KONDYCJI FINANSOWEJ: EFEKTYWNOŚCI I BEZPIECZEŃSTWA FINANSOWEGO, ORAZ POZYCJI KONKURENCYJNEJ
Ocenę działalności banków umożliwiają metody stosowane w analizie finansowej. Analiza sytuacji finansowej banku jest źródłem informacji niezbędnych do podejmowania prawidłowych decyzji ekonomicznych zarówno przez zarząd jak i zewnętrznych odbiorców informacji (nadzór bankowy, inwestorów, klientów). Umożliwia ustalenie zmian zachodzących w sytuacji majątkowo-finansowej banku oraz w zakresie efektywności gospodarowania, prognozowanie przyszłej jego sytuacji i dostosowanie się do zmian zachodzących na rynku. Głównym celem analizy kondycji finansowej banku jest jego ocena i ocena bezpieczeństwa finansowego.
Zasadniczym źródłem informacji o sytuacji finansowej banku w przypadku odbiorców zewnętrznych są syntetyczne sprawozdania finansowe: bilans, rachunek zysków i strat oraz sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych, informacja dodatkowa.
Biorąc pod uwagę, że ocena kondycji finansowej sprowadza się do oceny efektywności i bezpieczeństwa finansowego, wskaźniki finansowe można podzielić na:
- wskaźniki efektywności, obejmujące, między innymi, współczynniki operacyjne dochodu, aktywów i kapitału,
- wskaźniki bezpieczeństwa finansowego, do których należą przede wszystkim wskaźniki płynności, wskaźniki adekwatności i struktury kapitału, wskaźniki struktury i jakości aktywów.
Dokonując oceny kondycji finansowej banku, należy zatem ocenić jego pozycję rynkową, czyli udział w rynku i zmiany, jakie zachodzą w tym okresie w czasie. Spadek udziału w rynku w dłuższym okresie może doprowadzić do pogorszenia również jego kondycji finansowej (spadku wartości firmy). Ocena kondycji finansowej banku w połączeniu z oceną jego pozycji rynkowej pozwala na ocenę pozycji konkurencyjnej banku.
35._OCENA EFEKTYWNOŚCI BANKU NA PODSTAWIE WSPÓŁCZYNNIKÓW OPERACYJNYCH.
Działalność każdego banku powinna być oceniana z punktu widzenia jej efektywności, czyli relacji między przychodami a kosztami. Formą pomiaru efektywności działania banku jest rentowność. Istotnym przejawem rentowności lub deficytowości jest wynik finansowy banku. Rentowność ma miejsce wówczas, gdy bank osiąga zysk, a deficytowość - gdy bank ponosi stratę. Źródłem informacji o wynikach banku jest rachunek zysków i strat. Mierniki, które stosuje się do oceny rentowności można podzielić na:
a)_mierniki bezwzględne (zysk brutto, zysk netto);
b)_mierniki względne:
- współczynnik rentowności (zysk brutto/koszty ogółem, zysk netto/koszty ogółem),
- stopa zwrotu z aktywów ROA (zysk brutto/średnie aktywa, zysk netto/średnie aktywa),
- stopa zwrotu z kapitału ROE (zysk brutto/średnie kapitały własne, zysk netto/średnie kapitały własne).
Powszechnie stosowanymi miernikami oceny efektywności są współczynniki operacyjne. W praktyce wykorzystuje się trzy grupy współczynników:
- współczynniki operacyjne dochodu,
- współczynniki operacyjne aktywów,
- współczynniki operacyjne kapitału.
Źródłem informacji niezbędnych do obliczenia wymienionych współczynników są sprawozdania finansowe, czyli bilans oraz rachunek zysków i strat.
Współczynniki operacyjne mogą być instrumentem oceny efektywności działania banku dla danego okresu obrachunkowego w porównaniu z innymi bankami krajowymi lub zagranicznymi, z przeciętnymi wielkościami grupy rówieśniczej lub systemu bankowego, z poprzednim okresem, planem finansowym, a także mogą być wykorzystywane do sprawdzania prawidłowości założeń do planu.
Współczynniki operacyjne dochodu odnoszą poszczególne pozycje rachunku zysków i strat (dochody i koszty) do dochodu brutto. Pokazują one strukturę powstania dochodu brutto (na przykład informując. Jaki procent dochodu brutto stanowi dochód odsetkowy) oraz kierunki jego rozdysponowania (na przykład informując, jaki procent wypracowanego dochodu brutto został przeznaczony na koszty działania z amortyzacją, na pokrycie ryzyka, na podatek, na zysk netto).
Współczynniki operacyjne aktywów informują, jaki procent przeciętnych aktywów stanowią poszczególne pozycje dochodów i kosztów banku, zapłacone podatki oraz zysk brutto i zysk netto. Najważniejszą miarą efektywności działania banku w grupie współczynników operacyjnych aktywów jest stopa zwrotu z aktywów (ROA), którą oblicza się według wzoru:
ROA= zysk netto : średnie aktywa
Współczynnik ROA informuje, ile średnio jednostek pieniężnych zysku netto osiągnął bank ze 100 jednostek pieniężnych zaangażowanych w aktywa.
Kolejnym, istotnym współczynnikiem operacyjnym aktywów jest marża kosztów działania z amortyzacją, którą oblicza się według wzoru:
marża kosztów działania= koszty działania z amortyzacją : średnie aktywa
Jej wielkość nie powinna być większa od 3%.
Współczynniki operacyjne aktywów przychodowych odnoszą poszczególne pozycje rachunku zysków i strat do przeciętnych aktywów przychodowych okresu obrachunkowego. W grupie współczynników operacyjnych aktywów przychodowych na uwagę zasługuje współczynnik marży odsetkowej. Oblicza się go następująco:
Współczynnik marży odsetkowej= dochody odsetkowe : średnie aktywa przychodowe
Kolejnym dość istotnym współczynnikiem jest współczynnik wydatków netto liczony jako relacja wydatków netto do aktywów przychodowych.
Współczynniki operacyjne kapitału odnoszą poszczególne pozycje dochodów i kosztów banku, zapłacone podatki oraz zysk netto do przeciętnego kapitału własnego. Najważniejszym spośród tych współczynników jest stopa zwrotu z kapitału będąca następującą relacją:
ROE= zysk netto : średni kapitał własny
36. OMÓWIĆ ISTOTĘ WSKAŹNIKÓW OCENY BEZPIECZEŃSTWA FINANSOWEGO I PODAĆ PRZYKŁADY DO KAŻDEJ GRUPY WSKAŹNIKÓW.
Do oceny bezpieczeństwa finansowego banku, czyli jego płynności i wypłacalności, można wykorzystać wskaźniki płynności, adekwatności i struktury kapitałowej oraz wskaźniki jakości aktywów.
WSKAŹNIKI PŁYNNOŚCI.
Płynność oznacza zdolność do ciągłego regulowania swoich zobowiązań. Utrzymywanie płynności jest podstawowym obowiązkiem banku i jednocześnie warunkiem jego funkcjonowania. Brak płynności jest główną przyczyną upadłości banków. Do najważniejszych wskaźników mierzących płynność banku można zaliczyć:
- aktywa płynne do 3 miesięcy / pasywa płynne do 3 miesięcy,
- aktywa płynne i zbywalne / zobowiązania,
- aktywa płynne i zbywalne / aktywa,
- kredyty / aktywa,
- kredyty / depozyty,
- depozyty na żądanie / depozyty ogółem.
WSKAŹNIKI ADEKWATNOŚCI I STRUKTURY KAPITAŁU.
Adekwatność kapitałowa oznacza, że bank utrzymuje fundusze własne na poziomie adekwatnym do ponoszonego ryzyka. Wypłacalność oznacza, że bank po zbyciu swoich aktywów może uregulować zobowiązania wobec wszystkich wierzycieli lub, inaczej mówiąc, że wartość rynkowa jego aktywów jest co najmniej równa sumie jego zobowiązań. Najbardziej znanym miernikiem adekwatności kapitałowej jest współczynnik wypłacalności. Mierzy on adekwatność kapitałową z tytułu ryzyka kredytowego. Oblicza się go następująco:
współczynnik wypłacalności= fundusze własne : aktywa i zobowiązania pozabilansowe ważone ryzykiem
Kolejnymi ważnymi wskaźnikami, obrazującymi strukturę finansowania banku, są mnożnik dźwigni finansowej, lub jego odwrotność, czyli wskaźnik pokrycia finansowego aktywów kapitałami własnymi.
WSKAŹNIKI JAKOŚCI AKTYWÓW.
Jakość aktywów ma wpływ zarówno na rentowność banku, jak i jego płynność i wypłacalność. Wskaźnik ilustrujący udział aktywów przychodowych oblicza się następująco:
Wskaźnik aktywów przychodowych= aktywa przychodowe : aktywa ogółem
Do najczęściej stosowanych wskaźników oceny jakości aktywów ryzyka kredytowego należą:
a)_kredyty zagrożone/kredyty brutto - wskaźnik jakości portfela kredytowego, który informuje o obciążeniu portfela należnościami zagrożonymi;
b)_należności zagrożone ogółem/aktywa brutto - wskaźnik określa jakość aktywów;
c)_rezerwy celowe/kredyty zagrożone brutto - wskazuje na poziom zabezpieczenia należności zagrożonych rezerwami celowymi.
37._ISTOTA I PRZYKŁADY WSKAŹNIKÓW GIEŁDOWYCH.
Wskaźniki giełdowe tworzą grupę wskaźników, które dotyczą reakcji rynkowej. Dostarczają one informacji o tym, co inwestorzy sądzą o przeszłej, a przede wszystkim jak oceniają perspektywy przyszłej działalności spółki. Do najważniejszych wskaźników giełdowych można zaliczyć:
- wskaźnik cena rynkowa/zysk (P/E),
- wskaźnik cena rynkowa/wartość księgowa (P/BV).
Wskaźnik
P/E= cena jednej akcji/zysk na jedną akcję
mówi, ile złotych inwestorzy są gotowi płacić za jedną złotówkę zysku netto banku.
Wskaźnik
P/BV= cena jednej akcji/wartość księgowa na jedną akcję
gdzie:
wartość księgowa na jedną akcję= kapitały własne/liczba akcji
wskazuje, ile razy cena giełdowa jest większa lub o ile jest mniejsza od wartości księgowej jednej akcji.
38._OCENA STANDINGU BANKU METODĄ CAMEL.
Klientami banków są również inne banki, zarówno krajowe jak i zagraniczne. Transakcje dokonywane na rynku międzybankowym (depozyty międzybankowe, potwierdzanie akredytyw, wystawienie gwarancji) mogą pociągać za sobą ryzyko niespłacenia zobowiązań przez jeden bank i być składnikiem ryzyka kredytowego dla drugiego banku. Konieczna jest zatem ocena, zarówno pod względem kondycji finansowej jak i pozycji rynkowej banków-kontrahentów. Przedmiotem tej oceny są czynniki mierzalne (ilościowe) i niemierzalne (jakościowe, tj. np. dobre imię banku, zaufanie klientów, jakość kierownictwa).
Ocenę kondycji finansowej banku ze względu na czynniki wewnętrzne można przeprowadzić wykorzystując system CAMEL, stosowany przez agencje ratingowe do oceny standingu banku. System ten opiera się na wartościowaniu pięciu kluczowych aspektów działalności banku:
- C - adekwatności i struktury kapitału
- A - struktury i jakości aktywów,
- M - jakości zarządzania,
- E - rentowności,
- L - płynności.
Każdemu z obszarów przypisuje się odpowiedni zestaw mierników wraz z normami i wagami. W wyniku przeprowadzonej oceny danego banku uzyskuje się określoną liczbę punktów, która stanowi kryterium kwalifikacji banku do określonej kategorii ryzyka. Na podstawie przyznanej kategorii ryzyka ustala się wielkość limitu na operacje z danym bankiem. Limit ten najczęściej określa się w odniesieniu do funduszy własnych banku ocenianego.
40._ OMÓWIĆ RYZYKO UTRATY PŁYNNOŚCI.
Ryzyko utraty płynności to zagrożenie niewywiązania się w terminie przez bank ze swoich zobowiązań finansowych z powodu braku w danym momencie płynnych środków pieniężnych na pokrycie wypłat wynikających z warunków umów podpisanych z klientami.
Różnica między wielkością środków pieniężnych wpływających do banku a wypływających z banku decyduje o sytuacji płatniczej banku, o jego pozycji płynności. Płynność płatnicza to zdolność banku do ciągłego (płynnego) regulowania zleceń klientów (płatności). Pozycja płynności to różnica między wartością wpływów środków pieniężnych łącznie z ich stanem początkowym a wartością wypływów środków pieniężnych.
W ramach zarządzania ryzykiem utraty płynności bank może prowadzić:
- politykę aktywną, polegającą na ograniczeniu lub limitowaniu wolumenu i struktury operacji obciążonych ryzykiem,
- politykę pasywną, polegającą na tworzeniu odpowiednich rezerw środków płynnych.
Skuteczne zarządzanie płynnością wymaga dokonania pomiaru przewidywanej pozycji płynności. Uzyskana informacja pozwoli z odpowiednim wyprzedzeniem podjąć decyzję o sposobie pokrycia niedoboru płynności lub zagospodarowania nadwyżek płynności w najbardziej opłacalny sposób. Poziom płynności można ustalić na podstawie:
- bilansu, który pozwala na uzyskanie statycznego obrazu płynności,
- zestawienia przyszłych realnych przepływów gotówkowych, które pozwala na uzyskanie dynamicznego obrazu płynności.
Banki powinny mieć awaryjne plany utrzymania płynności na wypadek, gdyby działania normalnie stosowane w zarządzaniu płynnością były skuteczne. Plany te powinny, między innymi, dotyczyć:
- możliwości zasilenia finansowego przez akcjonariuszy,
- możliwości zasilenia z innych banków w przypadku odcięcia od rynków finansowych przez nawiązanie z tymi bankami odpowiednich porozumień o wzajemnym przekazywaniu sobie środków pieniężnych,
- zasad przeprowadzania efektywnej sprzedaży aktywów płynnych,
- działań, jakie należy podjąć w celu przebudowy struktury aktywów i pasywów,
- możliwości awaryjnego uzyskania środków w ramach operacji refinansowych i dostępu do rezerwowych systemów informatycznych w przypadku awarii technicznych.
41._RYZYKO STOPY PROCENTOWEJ.
Ryzyko stopy procentowej wiąże się z możliwością wystąpienia negatywnego wpływu zmian rynkowej stopy procentowej na aktualny i przyszły wynik finansowy banku i jego kapitał. Celem zarządzania stopą procentową jest :
a)_niedopuszczenie do sytuacji, w której oprocentowanie pasywów w danym okresie przewyższałoby oprocentowanie pasywów;
b)_takie wykorzystanie sytuacji rynkowej, aby różnica oprocentowania na korzyść aktywów w danym okresie była jak największa przy jak najmniejszym niedopasowaniu aktywów i pasywów wrażliwych na fluktuację stóp procentowych.
Wyróżnia się dwa typy ryzyka stopy procentowe:
a)_ryzyko dochodu (marży odsetkowej), czyli:
- ryzyko zmiany zmiennej stopy procentowej, wynikające z różnej wrażliwości (elastyczności) na zmiany rynkowej stopy procentowej aktywów i pasywów,
- ryzyko stałej stopy procentowej, wynikające z zerowej elastyczności na zmiany rynkowej stopy procentowej pozycji o stałym
oprocentowaniu;
- ryzyko inwestycji, które polega na zmianie wartości rynkowej inwestycji o stałym oprocentowaniu ( np. papierów wartościowych) wskutek zmian rynkowej stopy procentowej i dotyczy spadku wartości bieżącej instrumentów finansowych o stałym oprocentowaniu
Można wyróżnić następujące metody pomiaru ryzyka stopy procentowej:
- metodę luki,
- metodę analizy okresowej,
- metodę badania elastyczności stopy procentowej,
- modele symulacyjne.
Metoda luki jest jednym z najprostszych sposobów pomiaru i sterowania ryzykiem stopy procentowej. Luka to różnica między sumą aktywów i sumą pasywów wrażliwych na zmiany rynkowych stóp procentowych dla wybranego przedziału czasowego, co można zapisać za pomocą wzoru:
luka= Aw - Pw,
gdzie:
Aw - suma aktywów wrażliwych na zmiany stopy procentowej,
Pw - suma pasywów wrażliwych na zmiany stopy procentowej.
W zależności od relacji aktywów i pasywów wrażliwych na zmiany rynkowej stopy procentowej wyróżnia się:
- lukę dodatnią (pozytywną), gdy Aw > Pw,
- lukę ujemną (negatywną), gdy Aw < Pw,
- lukę neutralną, gdy Aw = Pw.
42._ RYZYKO WALUTOWE.
Ryzyko walutowe polega na tym, że wahanie kursu walutowego zmienia wartość aktywów i pasywów wyrażonych w walucie bilansowej banku. Jednym z zadań komórek zarządzających tym ryzykiem jest niedopuszczenie do deprecjacji aktywów i aprecjacji pasywów. Bank kupując (sprzedając) walutę, przyjmuje tak zwaną pozycję otwartą, co naraża go na ryzyko w związku ze zmianą wartości waluty (kurs walutowy może pójść w górę lub w dół). Wyrównując pozycję otwartą przez zakup (sprzedaż) ekwiwalentnej kwoty tej samej waluty, bank może zabezpieczyć się przed tym ryzykiem.
Bank może posiadać:
a)_pozycję walutową zamkniętą (zrównoważoną), gdy różnica między wartością wszystkich aktywów Ai i pasywów w danej walucie Pi , z uwzględnieniem pozycji poza bilansowych mających wpływ na pozycję walutową oraz transakcji indeksowanych do danej waluty, wynosi zero, czyli gdy Ai - Pi = 0;
b)_pozycję walutową otwartą względem pojedynczej waluty, gdy różnica ta jest różna od zera, czyli gdy Ai - Pi ‡ 0:
- długą (dodatnią), jeśli aktywa w walucie i przewyższają pasywa w walucie i , czyli gdy Ai - Pi > 0,
- krótką (ujemną), jeśli wartość aktywów w walucie i jest mniejsza od wartości pasywów w walucie i , czyli gdy Ai - Pi < 0.
Ryzyko walutowe zależy od:
- wielkości otwartych pozycji walutowych,
- terminów zapadalności lub wymagalności planowanych transakcji,
- zakresu zmian kursu walutowego.
Miarami ryzyka walutowego w działalności banków są:
a)_pozycje walutowe indywidualne dla poszczególnych walut obcych, wyznaczone jako sumy:
- bilansowej pozycji walutowej, rozumianej jako różnica między wartością aktywów i wartością pasywów bilansu, wyrażonych w danej walucie
obcej,
- pozabilansowej pozycji walutowej, rozumianej jako różnica między wartością instrumentów do otrzymania i wartością instrumentów do wydania, wyrażonych w danej walucie obcej,
- pozycji walutowej transakcji indeksowych;
b)_pozycja walutowa całkowita - rozumiana jako suma ujemnych lub suma dodatnich pozycji walutowych idywidualnych dla poszczególnych walut obcych i złota, w zależności od tego, którz z tych sum jest wyższa co do wartości bezwzględnej.
Bank może ponosić ryzyko walutowe przez utrzymywanie otwartych pozycji walutowych i otwartych pozycji w złocie, pod warunkiem posiadania normy dopuszczalnego ryzyka walutowego w postaci nadwyżki funduszy własnych banku ponad sumę wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka kredytowego i rezerwowego wymogu kapitałowego, nie niższej niż wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka walutowego.
Wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka kredytowego jest równy iloczynowi minimalnego współczynnika wypłacalności oraz sumy aktywów i zobowiązań pozabilansowych ważonych ryzykiem.
Rezerwowy wymóg kapitałowy, będący zabezpieczeniem banku przed innymi rodzajami ryzyka niż kredytowe i walutowe, jest równy 4% sumy aktywów i zobowiązań pozabilansowych ważonych ryzykiem, przy czym:
a)_dla banku, który do obliczenia wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka walutowego stosuje metodę wartości zagrożonej, jest równy 3% sumy aktywów i zobowiązań pozabilansowych ważonych ryzykiem,
b) dla banku, który do obliczenia wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka walutowego stosuje metodę mieszaną, jest równy 3,5% sumy aktywów i zobowiązań pozabilansowych ważonych ryzykiem.
Wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka walutowego może być obliczany według jednej z trzech wymienionych metod:
- metodą podstawową
- metodą wartości zagrożonej
- metodą mieszaną,
44. Ryzyko wypłacalności, zasada adekwatności kapitałowej.
Ryzyko wypłacalności jest to najważniejsze ryzyko bankowe, bo jest łącznym efektem oddziaływania ryzyka kredytowego, płynności, stopy %, kursów walutowych, rynkowego i operacyjnego. Ryzyko rynkowe to zagrożenie obniżenia się wartości rynkowej instrumentów finansowych i portfeli instrumentów banku w czasie niezbędnym do przeprowadzenia odpowiednich transakcji, ryzyko walutowe to składowa ryzyka rynkowego. Ryzyko operacyjne jest związane z wewnętrznymi systemami banku i ludźmi na nich operującymi. Przykłady- awaria komputerów, zaniedbania ze strony zarządu. Ryzyko stopy %- jest to zagrożenie obniżenia się wartości rynkowej instrumentów finansowych i portfeli instrumentów ,wielkości wyniku odsetkowego oraz wartości rynkowej funduszy własnych banku na skutek niekorzystnej zmiany referencyjnych stóp %.
Ryzyko wypłacalności to ryzyko braku zdolności do pokrycia dostępnym kapitałem strat, wygenerowanych przez wszystkie rodzaje ryzyka. Jest więc ryzykiem upadłości banku. Fundamentalnym zagadnieniem związanym z pojęciem adekwatność kapitałowa jest zdefiniowanie jaki poziom kapitału powinien być powiązany z całkowitym ryzykiem, aby był utrzymywany akceptowany poziom wypłacalności. Jedno z głównych zadań zarządzania bilansem bankowym polega na zapewnieniu poziomu kapitału odpowiedniego do ponoszonego ryzyka.
Zasada zachowania adekwatności kapitałowej wytycza główne kierunki procesu zarządzania ryzykiem w banku, które powinno opierać się na następujących założeniach.
- wszystkie rodzaje ryzyka generują potencjalne straty
- ostatecznym zabezpieczeniem dla tych strat jest kapitał
- kapitał powinien być dopasowany do poziomu niezbędnego do pokrycia potencjalnych strat wygenerowanych przez wszystkie rodzaje ryzyka
Przyjęcie takich założeń pociąga za sobą konieczność kwantyfikacji wszystkich rodzajów ryzyka oraz zbudowania miary zagregowanych potencjalnych strat na podstawie wcześniejszych pomiarów potencjalnych strat generowanych przez poszczególne rodzaje ryzyka.