Wybór formy opodatkowania dochodów

Przedsiębiorca, osiągając dochody, jest zobowiązany do płacenia podatku od tych dochodów. Dochód jest to nadwyżka przychodów nad kosztami uzna­wanymi przez prawo podatkowe za niezbędne do osiągnięcia przychodów. W zależności od formy prawnej prowadzenia działalności gospodarczej przedsiębiorca płaci albo podatek dochodowy od osób prawnych, albo poda­tek dochodowy od osób fizycznych.

Rysunek 1. Formy opodatkowania dochodów uzyskiwanych z działalności gospodarczej

Podatek dochodowy od osób prawnych

Osoby prawne, a więc np. spółka z o.o. czy spółka akcyjna, są podatni­kami podatku dochodowego od osób prawnych. Do ich obowiązków nale­ży m.in.: ustalanie osiąganego dochodu oraz obliczanie i płacenie podatku dochodowego. Podatek dochodowy od osób prawnych wynosi 19% podsta­wy opodatkowania. Podatnicy podatku dochodowego od osób prawnych mają również obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych.

Podatek dochodowy od osób fizycznych

Zgodnie z przepisami prawa podatek dochodowy od osób fizycznych płacą wszystkie osoby fizyczne zamieszkujące na stałe na terytorium Rzecz­pospolitej Polskiej i osiągające dochody. Dlatego ten podatek płacą zarówno pracownicy, jak i osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą indy­widualnie bądź w formie spółek osobowych. Jak widać na rysunku, istnie­je sześć form opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych z tytułu działalności gospodarczej. Osoba fizyczna rozpoczynająca działal­ność gospodarczą dokonuje wyboru formy opodatkowania w momencie sporządzania wniosku o wpis do Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej (CEIDG). Osoba fizyczna kontynuująca dzia­łalność w kolejnym roku kalendarzowym może zmienić formę opodatko­wania, ale tylko na początku roku (do 20 stycznia). W tym celu musi złożyć oświadczenie w urzędzie skarbowym.

Karta podatkowa

W niektórych rodzajach działalności gospodarczej stosuje się opodat­kowanie zryczałtowane w postaci karty podatkowej. Jest to najprostszy sposób pobierania podatku, polegający na tym, że na dany rok ustalana jest stała kwota, jaką prowadzący działalność powinien przekazywać co miesiąc do budżetu. Kwota ta nie jest uzależniona od osiągniętych przy­chodów i kosztów, co oznacza, że nie ma obowiązku ewidencjonowania tych wielkości.

Przed podjęciem decyzji o wyborze formy opodatkowania w formie kar­ty podatkowej należy dokonać kalkulacji, czy bardziej opłacalne jest opo­datkowanie w tej właśnie formie czy może w innej. Przeprowadzając taką kalkulację, należy wziąć pod uwagę zalety i wady tej formy opodatkowania, które zostały przedstawione poniżej.

Zalety opodatkowania w formie karty podatkowej

• Kwota podatku jest niezmienna przez cały rok i nie zależy od osiąganych przychodów i ponoszonych kosztów - jest to korzystne dla tych osób, które osiągają wysokie przychody, a ponoszą niskie koszty.

• Możliwość pomniejszania kwoty podatku o część składki na ubezpieczenia zdrowotne.

• Najprostsza z form opodatkowania, która nie wymaga prowadzenia żadnych ewidencji. Jedynym obowiązkiem (poza comiesięcznym płaceniem podatku) jest złożenie do 31 stycznia następnego roku w urzędzie skarbowym deklaracji PIT-16A, w której wykazywane są odliczone od podatku składki na ubezpieczenie zdrowotne zapłacone w poszczególnych miesiącach.

Wady opodatkowania w formie karty podatkowej:

• Możliwe do zastosowania jedynie przez osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na podstawie wpisu do CEIDG w zakresie niektórych usług dla ludności, handlu i gastronomii.

• Ograniczenia dotyczące liczby pracowników i rodzaju zawieranych z nimi umów.

• Brak możliwości odliczania ewentualnych strat, prowadzenia innej pozarolniczej działalności gospodarczej, korzystania z ulg i odliczeń (np. ulgi na dzieci), korzystania ze wspólnego opodatkowania z małżonkiem lub małoletnim dzieckiem w przypadku rodziców samotnie wychowujących dzieci, pomniejszania osiągniętego dochodu o składki na ubezpieczenia społeczne.

Wysokość podatku w formie karty podatkowej ustalona jest corocznie w obwieszczeniu Ministra Finansów i uzależniona jest od liczby zatrudnionych pracowników oraz od liczby mieszkańców, w której ta działalność jest prowadzona.

Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych

Osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą oraz wspól­nicy spółek cywilnych i spółek jawnych mogą opłacać podatek w postaci ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych (ryczałtu, ryczałtu ewi­dencjonowanego). Ze zryczałtowanego podatku mogą korzystać tylko ci podatnicy, którzy osiągają niewielkie obroty. Ryczałt od przycho­dów ewidencjonowanych mogą opłacać podatnicy, którzy rozpoczynają działalność gospodarczą, oraz ci z podatników, którzy kontynuują działal­ność, jeżeli w poprzednim roku przychody z działalności gospodarczej nie przekroczyły kwoty 150000 euro.

Niektóre rodzaje działalności gospodarczej uniemożliwiają skorzystanie z tej formy opodatkowania, nawet wtedy gdy przychody nie przekroczyły wyżej wymienionych kwot.

Podatnicy zryczałtowanego podatku dochodowego mają obowiązek prowadzenia ewidencji przychodów, w której zapisują przychody osiągnię­te każdego dnia. Na koniec miesiąca sumują osiągnięte przychody i obliczają zryczałtowany podatek dochodowy za dany miesiąc. Zryczałtowany podatek dochodowy obliczany jest jako określony procent osiągniętych przychodów i wynoszą one od 3% do 20% w zależności od rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej.

Przy podejmowaniu decyzji o wyborze opodatkowania w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych należy uwzględnić, że od osiągniętego przychodu podatnik nie może odliczać poniesionych kosztów, może jednak odliczać zapłacone za siebie składki na ubezpieczenia społeczne. Możliwe jest również pomniejszanie przychodów o inne odliczenia, m.in. o darowi­zny (z wyjątkiem darowizn dla osób fizycznych), straty z lat ubiegłych czy wydatki na cele rehabilitacyjne. Osoby opłacające podatek w formie ryczałtu nie mogą skorzystać ze wspólnego rozliczenia z małżonkiem bądź w sposób przewidziany dla osób samotnie wychowujących dzieci, nie mogą też skorzy­stać z ulgi związanej z wychowaniem dzieci.

Po zakończeniu roku, w terminie do 31 stycznia następnego roku osoby opłacające podatek dochodowy w formie ryczałtu ewidencjonowanego są zobowiązane złożyć w urzędzie skarbowym zeznanie roczne PIT-28.

Opodatkowanie na podstawie ustawy o podatku dochodowym
od osób fizycznych

Jeżeli opodatkowanie w formie uproszczonej (tj. w formie karty podat­kowej lub ryczałtu ewidencjonowanego) jest niemożliwe lub nieopłacalne, stosowane jest opodatkowanie według zasad określonych w ustawie o po­datku dochodowym od osób fizycznych. Ustawa ta przewiduje dwie formy opodatkowania:

• opodatkowanie na zasadach ogólnych przy zastosowaniu progresywnej skali podatkowej;

• opodatkowanie przy zastosowaniu jednolitej (liniowej) 19% stawki podatku.

Opodatkowanie według ustawy o podatku dochodowym oznacza, że podatek ustalany jest od dochodu (przychody pomniejszone o koszty ich uzyskania). Przy opodatkowaniu według zasad ogólnych podatek ustala­ny jest na podstawie tabeli podatkowej (według stawki 18% lub 32%). Podatnicy opodatko­wani według zasad ogólnych mogą korzystać z ulg i odliczeń od dochodu i od podatku przewidzianych w ustawie, mogą również opodatkować się wspólnie z małżonkiem lub dzieckiem (w przypadku osób samotnie wy­chowujących dziecko). Po zakończeniu roku podatkowego osoby opłaca­jące podatek dochodowy od osób fizycznych na zasadach ogólnych w ter­minie do 30 kwietnia następnego roku zobowiązane są do sporządzenie rozliczenia rocznego PIT-36.

Przy opodatkowaniu według stawki liniowej podatek stanowi 19% osiągniętego dochodu. Ta forma opodatkowania pozwala jedynie na odli­czenie od dochodu składek na ubezpieczenia społeczne oraz na odliczenie od podatku składek na ubezpieczenie zdrowotne. Po zakończeniu roku podat­kowego osoby opłacające podatek liniowy są zobowiązane do sporządzenia rozliczenia rocznego PIT-36L w terminie do 30 kwietnia następnego roku.

Przed podjęciem decyzji o wyborze opodatkowania według stawki 19% lub na zasadach ogól­nych należy przeprowadzić wstępną kalkulację (uwzględniając wszystkie przysługujące podatnikowi ulgi i odliczenia) i wybrać ten rodzaj podatku, który jest korzystniejszy.

Podatnicy prowadzący działalność gospodarczą i opłacający podatek według zasad określonych w ustawie o podatku dochodowym od osób fi­zycznych mają obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych lub podatkowej księgi przychodów i rozchodów.

Księgi rachunkowe

Księgi rachunkowe muszą prowadzić wszystkie osoby prawne oraz spół­ki komandytowe i komandytowo-akcyjne, a także te osoby prowadzące dzia­łalność gospodarczą indywidualnie oraz te spółki cywilne, jawne i partner­skie, których przychody za ubiegły rok wyniosły co najmniej równowartość l 200 000 euro. Jeżeli przychody tych osób lub spółek były mniejsze, nie mają one obowiązku prowadzić ksiąg rachunkowych, ale mogą podjąć decyzję, że chcą je prowadzić. Prowadzenie ksiąg rachunkowych polega na zapisy­waniu w porządku chronologicznym i systematycznym wszystkich operacji gospodarczych, udokumentowanych dowodami księgowymi. Dzięki tym zapisom możliwe jest ustalenie m.in. osiągniętych przychodów i poniesio­nych kosztów. Ustalanie wysokości podatku dochodowego od osób fizycz­nych lub osób prawnych na podstawie zapisów w księgach rachunkowych jest najbardziej skomplikowaną formą ustalania podatku. Prowadzenie ksiąg rachunkowych wymaga specjalistycznej wiedzy z zakresu rachunkowości i podatków. Dlatego czynność ta jest powierzana biurom rachunkowym bądź specjalnie zatrudnionym w tym celu pracownikom (księgowym), którzy po­siadają odpowiednie kwalifikacje zawodowe.

Podatkowa księga przychodów i rozchodów

Jeżeli nie ma obowiązku prowadzenia ksiąg rachunkowych, dochód ustalany jest na podstawie podatkowej księgi przychodów i rozchodów. Prowadzenie księgi polega na ewidencjonowaniu przychodów i kosztów. Po każdym miesiącu następuje porównanie przychodów z kosztami, co po­zwala ustalić podstawę obliczenia zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych za dany miesiąc, a na koniec roku dokonywane jest rozliczenie roczne podatku.

---