Pytanie nr 33 Przyczyny i konsekwencje zróżnicowania genetycznego wybrzeży morskich

Ukształtowane przez procesy falowe i pływowe (talasogeniczne typy wybrzeży)

Typ wybrzeża	Charakterystyka:	Powstawanie/ Procesy towarzyszące	Występowanie na Świecie:
Klifowe	wysokie wybrzeże opadające ku morzu stromą ścianą zwaną klifem; u podnóża klifu niekiedy występuje wąska plaża	fale uderzające z wielką siłą w wysoki brzeg podcinają go, powodując jego obrywanie się i cofanie; u podnóża klifu tworzy się lekko nachylona ku morzu platforma abrazyjna	wyspa Wolin, Jastrzębia Góra, Gdynia Orłowo, pd. Anglia (Dover), przylądek Północny, Portugalia
Mierzejowe	płaskie wybrzeże z zatokami zamykanymi przez piaszczyste, wąskie półwyspy (mierzeje, kosy); częste są przybrzeżne jeziora oraz zalewy połączone z morzem wąskim przesmykiem	w miejscach, gdzie długie wybrzeże nagle skręca w stronę zatoki, prądy przybrzeżne usypują wąskie półwyspy (zwane kosą lub mierzeją), które odci nają od morza zalewy i jeziora przybrzeżne	Płw. Helski, Mierzeja Wiślana, wybrzeża oddzielające od morza jez. Łebsko, Gardno, Bukowo, Jamno
Lidowo-  lagunowe	płaskie wybrzeża, w których płytkie zatoki (laguny) zamknięte są wynurzonymi wałami przybrzeżnymi (lido); niekiedy w czasie przypływu laguna wypełniona jest wodą, a podczas odpływu jej dno się odsłania (są to tzw. watty)	na obszarach o dużej różnicy między odpływem i przypływem — z akumulowanego materiału tworzą się w pewnej odległości od brzegu ławice przybrzeżne, płycizny i wyspy, które mogą się łączyć ze sobą	Zatoka Wenecka, zach. wybrzeże Włoch, zach. wybrzeże Morza Azowskiego, wsch. wybrzeże Florydy
Marszowe	wybrzeża płaskie z rozległą, torfiastobagienną równiną	uformowane przez akumulację materiału rzecznego w lagunach, a następnie zamulanie i zarastanie roślinnością bagienną	okolice Międzyzdrojów, Holandia, Niemcy (nad M. Północnym)

Ukształtowane głównie przez procesy rzeczne (fluwiogeniczne typy wybrzeży)

Typ wybrzeża	Charakterystyka:	Powstawanie/ Procesy towarzyszące	Występowanie na Świecie:
Deltowe	płaskie wybrzeże poprzecinane odnogami uchodzącej do morza rzeki, liczne łachy i płycizny, piaszczyste półwyspy wysunięte w stronę morza	tam, gdzie działalność budująca rzeki jest większa niż działalność niszcząca morza (dużo zawiesiny w wodzie rzeki, słabe pływy i prądy morskie): rzeki usypują równinę akumulacyjną i uchodzą do morza licznymi ramionami	delta Wisły, Nilu, Missisipi, Dunaju, Mekongu, Gangesu i Brahmaputry, Tygrysu, Indusu, Leny, Indygirki
Estuariowe	głęboko wcięte doliny uchodzących rzek, nie mające charakteru zatok (morskie przedłużenia dolin rzecznych)	tam, gdzie rzeka nie może usypać delty ani utworzyć rozlewiska, a występują silne pływy — fala przy­pływu wdziera się w wylot rzeki i poszerza go, a fala odpływu zabiera materiał pochodzący z niszczenia	ujście Sekwany, Tamizy, Loary, rzeki św. Wawrzyńca

Ukształtowane przez działalność lodowców:

Typ wybrzeża	Charakterystyka:	Powstawanie/ Procesy towarzyszące	Występowanie na Świecie:
Fiordowe	wysokie wybrzeże z głębokimi, długimi i wąskimi zatokami o stromych ścianach sięgających często setek metrów wysokości	przez zalanie morzem długich, głębokich (U-kształtnych) dolin lodowcowych w obszarach górskich	pn. wybrzeże Norwegii, Islandia, Chile, Alaska, zach. Kanada, Grenlandia, Antarktyda
Fierdowe  (fjärdowe)	wybrzeże z zatokami o ścianach dość stromych, ale niezbyt wysokich (zazwyczaj 30-50 m)	przez zalanie morzem niezbyt głębokich dolin lodowcowych na obszarach wyżynnych	bałtyckie wybrzeże Szwecji, Chile
Szkierowe  (skierowe)	wybrzeże z bardzo dużą ilością małych pagórkowatych wysepek, ledwo wynurzających się nad powierzchnię	wyspy-szkiery są wygładzonymi przez lodowiec i fale morskie pagórkami granitowymi (zalane morzem obszary z licznymi mutonami i drumlinami)	wybrzeże Finlandii i Szwecji u wylotu Zat. Botnickiej, Alaska
Ferdowe  (föhrdowe)	liczne rozległe i głębokie rynny ciągnące się z lądu i wpadające do morza	zalanie morzem obszarów akumulacji polodowcowej, ponacinanych rynnami subglacjalnymi	wsch. wybrzeże Danii, okolice Nowego Jorku

Ukształtowane przez procesy tektoniczne i subarealne (tektogeniczne)

Typ wybrzeża	Charakterystyka:	Powstawanie/ Procesy towarzyszące	Występowanie na Świecie:
Riasowe	wysokie strome wybrzeże o urozmaiconej linii brzegowej, liczne głębokie, kręte zatoki, półwyspy, wysepki, w większości wydłużone prostopadle lub prawie prostopadle do lądu	zatopienie dolin wciętych w zrównane i odmłodzone masywy starych gór, biegnących prostopadle do brzegu; skaliste pół wy s py odpowia­da jące bardziej odpornym grzbie­tom gór, a w ich prze dłużeniu występują wyspy	Bretania, pd.-zach. Irlandia, pn.-zach. Hiszpania, Islandia, Portugalia, Krym
Dalmatyńskie	liczne wyspy i półwyspy wydłużone równolegle do lądu, długie zatoki i kanały; często wybrzeżu temu towarzyszą zjawiska krasowe	przez zalanie mocno rozczłonkowanych grzbietów górskich, tak że kulminacje grzbietów tworzą ciągi wysp	Dalmacja  (wybrzeże Chorwacji),  Kalifornia

---