ISTOTA I PRZESŁANKI MIĘDZYNARODOWEGO PODZIAŁU PRACY
MPPracy jest zjawiskiem historycznym i stanowi szczególną formę ewolucji społecznego podziału pracy. MPP wyraża się w podziale działalności gosp. między poszczególnymi podmiotami gosp. w skali międzynarodowej. MPP pojawia się dopiero wtedy gdy proces społecznego podziału pracy w poszczególnych krajach osiągnął poziom przy którym dalsza intensyfikacja produkcji była bardzo ograniczona. Żadna gospodarka, nawet najbardziej wyposażona w naturalne czynniki wytwórcze nie może się rozwijać w długim okresie izolacji nie uczestnicząc w handlu międzynarodowym. Przyczyną dla której kraje włączają się w MPP jest nie tylko naturalna konieczność z tytułu ograniczoności, rzadkości niektórych dóbr surowców, ale tym powodem są również korzyści jakie wszystkie kraje mogą czerpać ze wzajemnej współpracy. Pozycję danego kraju w MPP określają zarówno czynniki zewnętrzne jak i wewnętrzne. Do wewnętrznych należą między innymi - warunki naturalne, poziom rozwoju, struktura gospodarki, czynniki ustrojowe i pozaekonomiczne. Czynniki zewnętrzne są szczególnie istotne dla krajów mało, słabo rozwiniętych. Wzajemne bowiem oddziaływanie krajów na siebie sprzyja dokonywaniu wszechstronnych zmian strukturalnych w gospodarce. To oddziaływanie może niekiedy jednak wywierać skutki ujemne. Stąd też rośnie znaczenie udziału danego kraju w MPP , chodzi tu o szeroko pojęty interwencjonizm i politykę protekcjonistyczną.
Współczesny rozwój MPP tworzy trwałe więzi między podmiotami gospodarczymi z różnych krajów. W efekcie ma miejsce proces tworzenia się gospodarki światowej. To system trwałych więzi ekonomicznych włączających gospodarki poszczególnych państw w proces produkcji i wymiany o zasięgu globalnym.
Do głównych form powiązań międzynarodowych stosunków ekonomicznych należą:
handel zagraniczny,- obrót usługami,- przepływy kapitału,- transfer wiedzy technicznej oraz migracja pracy.
TEORIA KOSZTÓW KOMPARATYWNYCH
Podstawową kwestią przy wyborze kierunków specjalizacji oraz kierunków wymiany handlowej jest przyjęcie właściwego kryterium ekonomicznego wyboru. Wg. jednego z twórców klasycznej szkoły angielskiej A. Smitha podstawą tego wyboru powinny być różnice w absolutnych kosztach produkcji. Takie podejście jednak znacznie ograniczałoby zakres współpracy międzynarodowej. R. Dicardo natomiast wykazał, że współpraca i podział produkcji w skali międzynarodowej ma swoje uzasadnienie i jest korzystny dla wszystkich partnerów nawet w takiej sytuacji, kiedy przykładowo jeden kraj ma przewagę nad innym w absolutnych kosztach produkcji wszystkich produktów. Warunkiem ku temu jest specjalizacja oparta o kryterium nie różnic w kosztach absolutnych lecz różnic w kosztach względnych. Podział pracy w oparciu o to kryterium pozwala obniżyć łączne koszty produkcji i przynieść korzyści dzielone między partnerów w oparciu o ceny wzajemnej wymiany między sobą.
Wykorzystanie tej teorii, tego kryterium wymaga pełnej porównywalności kosztów, nakładów w skali międzynarodowej, jak również wymaga pełnej mobilności wyników wytw. jak też zniesienia ograniczeń we wzajemnej międzynarodowej wymianie handlowej.
PRZESŁANKI I FORMY INTEGRACJI
Jest ona współcześnie obiektywnym procesem w gospodarce światowej.
Integracja to proces szerokich przeobrażeń strukturalnych w poszczególnych gospodarkach nakierowanych na stworzenie bardziej lub mniej spójnego organizmu gospodarczego w danej grupie integrujących się krajów. To proces, który scala gospodarki wymuszając od nich wszechstronnych zmian zarówno w sferze ekonomiki jak i w sferze instytucjonalnej. Na wyższych stadiach rozwoju integracja wymusza rezygnację przez poszczególne kraje z większej lub mniejszej autonomii, niezależności, samodzielności.
Wyróżnić można kilka podstawowych stadiów, etapów, stopni integracji. Są to:
Strefa wolnego handlu
Tu kraje znoszą we wzajemnej wymianie handlowej wszelkie bariery, ograniczenia. Ma tu miejsce swobodny przepływ towarów i usług. Poszczególne kraje z tej strefy prowadzą jednak samodzielną politykę w stosunku do partnerów z poza ugrupowania.
Unia celna
Jest wyższą formą integracji. Tu bowiem kraje członkowskie prowadzą wspólną, a nie indywidualną politykę wobec krajów trzecich.
Wspólny rynek
Jego wyższość nad poprzednimi wyraża się w tym, że w jego ramach partnerzy dopuszczają nie tylko swobodny przepływ towarów i usług ale również swobodny przepływ kapitału i siły roboczej.
Unia ekonomiczna i walutowa
To wspólny rynek uzupełniony o w dużym stopniu skoordynowaną, a i częściowo zunifikowaną politykę monetarną i politykę fiskalną. Ten etap integracji zakłada również przyjęcie wspólnej jednolitej waluty. Już ten etap integracji wymaga tworzenia wielu ponadnarodowych instytucji o charakterze ekonomicznym i politycznym, które przejmują część kompetencji rządów państw integrujących się.
Pełna integracja ekonomiczno-polityczna
To najwyższe stadium integracji oznacza pełną unifikację zarówno gospodarczą jak i polityczną. Konieczne do funkcjonowania ponadnarodowe instytucje wymuszają w znacznym stopniu ograniczanie autonomii poszczególnych państw.
PODST. UWARUNKOWANIA INTEGRACJI WE WSPÓŁ. GOSP. ŚWIATOWEJ
Zakres i siła tego procesu uzależniona jest zarówno od czynników ekonomicznych jak i politycznych. Szczególnie istotne przy tym znaczenie odgrywają tu takie czynniki jak:
1. Struktury gospodarcze poszczególnych krajów powinny być wobec siebie rzeczywiście lub potencjalnie komplementarne, a nie konkurencyjne. Komplementarność oznacza uzupełnianie się profilów produkcji poszczególnych krajów i narastającą współzależność w procesach gospodarczych. Ta komplementarność może być osiągnięta szczególnie w przemyśle przetwórczym, który najbardziej predysponowany jest do rozwoju specjalizacji i kooperacji produkcji. W mniejszym stopniu komplementarności sprzyjają takie gospodarki gdzie struktury są ograniczone i np. dominującym znaczeniu przemysłu wydobywczego czy też rolnictwa.
2. Niezwykle istotnym czynnikiem determinującym szybkość i zakres integracji jest dobrze rozwinięta w poszczególnych krajach infrastruktura. W szczególności chodzi tu o dobrze rozwinięty między krajami system powiązań komunikacyjnych. Jego brak lub w dużym stopniu ograniczoność może nie tylko utrudniać ale niekiedy wręcz uniemożliwiać proces integracji.
3. Dla procesu integracji konieczna jest też aktywna polityka poszczególnych państw nie tylko znosząca przeszkody w tym zakresie ale sama inicjująca postęp tego procesu.
UNIA EUROPEJSKA- ZARYS HISTORYCZNY
1951-traktat o europejskiej wspólnocie węgla i stali
1957-traktaty rzymskie powołujące EWG oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej
Traktat o europejskiej wspólnocie węgla i stali podpisują Belgia, Holandia, Luksemburg oraz Włochy, Francja, Niemcy
Traktat rzymski-
1967-połączenie organów instytucjonalnych EWG, EWWiS, EUROATOMU
1968-utworzenie unii celnej
1970-przeniesienie kwestii związanych ze wspólną polityką handlową na szczebel komisji
1973-przystąpienie Wielkiej Brytanii, Danii i Irlandii do WE
1979-utworzenie EUROPEJSKIEGO SYSTEMU WALUTOWEGO
1981-przystąpienie Grecji do WE
1986-przystąpienie Hiszpanii i Portugalii do WE
1987-JEDNOLITY AKT EUROPEJSKI
1991-traktat z MASTRICH O UNII EUROPEJSKIEJ
1995-przystąpienie Szwecji, Finlandii, Austrii
1999-wprowadzenie EURO do rozliczeń międzybankowych
01.01.2002-wprowadzenie EURO do obiegu
Unia Europejska jest obecnie przykładem najbardziej zaawansowanego ugrupowania integracyjnego w świecie.
Powstała w 1957 r. Europejska Wspólnota Gospodarcza postawiła sobie za cel zintensyfikowanie współpracy gospodarczej poprzez zniesienie wszelkich ograniczeń na swoim obszarze w zakresie swobodnego przepływu towarów i usług. Szczególną rolę przypisano już w tym czasie wspólnej polityce rolnej nakierowanej na racjonalne zagospodarowanie całej produkcji rolnej. Szczególną rolę w postępie integracji europy odegrał: TRAKTAT Z MASTRICHT, który nakreślił kalendarz przejścia Wspólnoty Europejskiej do Unii Ekonomicznej i Walutowej. Przyjęto wtedy podstawowe warunki wejścia poszczególnych krajów do Unii Ekonomicznej i Walutowej
Tymi warunkami podstawowymi są:
deficyt budżetowy kraju nie może być większy niż 3% wartości PKB
dług publiczny nie może być większy niż 60% wartości PKB
inflacja nie może być większa niż półtora procent ponad poziom osiągnięty przez dwóch prymusów
wahania kursu waluty danego kraju nie mogą przekraczać 2,25% w skali roku
POLSKA NA DRODZE DO UE
. Obecnie kraje kandydujące to dwie grupy, bardziej i mniej zaawansowane w negocjacjach. Polska, Węgry i Czechy, Słowenia, Estonia, Cypr należą do grupy pierwszej. Do grupy drugiej należą : Bułgaria, Rumunia, Słowacja, Litwa, Łotwa oraz Malta. W kontekście rozszerzenia UE zwraca uwagę na ogromny dystans jaki dzieli obecne kraje członkowskie od krajów kandydujących. Przykładem może być poziom PKB na jednego mieszkańca, który w UE średnio wynosi 19.287$ w skali roku natomiast w Polsce jest to zaledwie ok. 38% średniej UE. Polska w negocjacjach z Brukselą sugeruje ustawienie dla siebie pewnych okresów przejściowych w takich tematach jak:
rynek usług lotniczych
rynek dostawy gazu
rynek ziemi
obowiązek posiadania 90-dniowych zapasów ropy naftowej i produktów ropopochodnych
dostosowanie standardu naszych dróg do wymogów unijnych
WSPÓLNA WALUTA EURO
UE to ogromny rynek 370 mln. ludności. Towary, usługi, kapitały i ludzie mogą tu swobodnie krążyć bez żadnych ograniczeń. Korzystanie z jednej wspólnej waluty dodatkowo ułatwi handel i turystykę przyczyniając się do dalszego zacieśnienia więzi między tymi krajami. Turyści nie będą musieli wymieniać walut swojego kraju na inną i płacić za to prowizji pośrednikom. Dla przedsiębiorstw EURO to koniec skomplikowanych przeliczeń kursów walut oraz koniec ryzyka z ich nagłymi wahaniami co znacznie utrudniało planowanie kosztów produkcji i ustalanie ceny sprzedaży. EURO kładzie kres działaniom które w niektórych krajach próbowały spekulować kursami swoich walut dla poprawy konkurencji swoich wyrobów na rynkach zagranicznych np. państwo obniżając kurs swojej waluty ułatwiało rodzimym firmom eksport towarów i usług, które tym samym stawały się tańsze. Dewaluacja zaś własnej waluty przyczyniała się do ograniczania importu z zagranicy ponieważ ceny tych importowanych towarów ulegały wzrostowi. Ta spekulacja na niestałych kursach walut stanowiła duże niebezpieczeństwo destabilizacji całego systemu walutowego krajów UE.
PODSTAWOWE INSTYTUCJE UE
PARLAMENT EUROPEJSKI
Początkowo był tylko organem nadzorującym całość procesu integracji. Obecnie mimo wzrostu jego kompetencji nadal nie stanowi on samodzielnie prawa. Liczy on 626 członków parlamentarzystów wybieranych w wyborach na okres 6 lat. ( Polska- 27 członków w )
Wpływa on na proces legislacji ( stanowienia prawa) poprzez system konsultacji. Nadzoruje działalność Rady i Komisji. Zatwierdza budżet Unii i inne akty prawne.
RADA UNII EUROPEJSKIEJ
Tworzą ją przedstawiciele państw i rządów krajów członkowskich. Rada podejmuje ostateczne wiążące decyzje polityczne związane z funkcjonowaniem ugrupowania. Radzie przewodniczą kolejno poszczególne kraje przez okres 6-miesięcy.
KOMISJA EUROPEJSKA
Jest kolejnym ciałem wykonawczym liczącym obecnie 20- członków. Komisja Europejska jest motorem całego procesu integracji. Ona inicjuje nowe formy współpracy i postuluje kierunek wspólnej całościowej polityki. Rada nie może rozpatrywać tych kwestii, które wcześniej nie były przedmiotem obrad w Komisji.
TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI
Rozstrzyga sporne kwestie powstające w procesie współpracy.
MIĘDZYNARODOWY FUNDUSZ WALUTOWY- powstał w 1944r. Polska współtworzyła tę organizację w 50-tym roku. Opuściła ją argumentując tym, że MFW został podporządkowany rządowi USA. Ponowny wniosek o członkostwo złożyliśmy w 1981r. co wynikało z naglącej potrzeby uregulowania obsługi długu zagranicznego. Stan wojenny wydłuża nasze oczekiwania i dopiero w 1986r. Polska staje się ponownie członkiem MFW. W 1989r. specjalna misja MFW uzgadnia z rządem polskim plan stabilizacyjny dla naszej gospodarki co stanowi warunek prolongaty spłat naszego zadłużenia i częściowego jego umorzenia.
Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju zwany Bankiem Światowym i MFW należą do instytucji mających ogromne znaczenie dla funkcjonowania międzynarodowego systemu walutowego a przez niego na gospodarkę światową. Główne cele MFW to:
popieranie międzynarodowej współpracy walutowej
tworzenie warunków dla wielostronnego regulowania należności za bieżące operacje w handlu międzynarodowym
udzielanie pomocy w likwidacji trudności płatniczych
podejmowanie działań zmierzających do uporządkowanego rozwoju i wzrostu handlu międzynarodowego
wpływanie na zachowanie pożądanego stopnia płynności międzynarodowych systemów płatniczych
stabilizacja polityki walutowej państw członkowskich
usuwanie barier ograniczających wymianę międzynarodową
udzielanie pomocy w równoważeniu bilansu płatniczego krajów członkowskich
Mające miejsce na szeroką skalę udzielanie pomocy finansowej przez MFW wywiera znaczący wpływ na przebieg procesów gospodarczych w całym systemie gospodarki światowej. Ogólnym warunkiem otrzymania takiego wsparcia jest jednak wcześniejsze uzgodnienie programów dostosowawczych. Generalnym założeniem tych programów akceptowanych przez MFW jest umacnianie mechanizmów rynkowych i restrukturyzacja gospodarki wewnętrznej. Ma to na celu przywrócenie zdolności poszczególnych krajów dłużniczych do obsługi swoich zobowiązań zagranicznych.
MIĘDZYNARODOWY BANK ODBUDOWY I ROZWOJU, popularnie nazywany Bankiem Światowym, wraz z afiliowanymi przy nim: Międzynarodową Korporacją Finansową i Międzynarodowym Stowarzyszeniem Rozwoju stanowi największą międzynarodową organizację finansową udzielającą pomocy kredytowej przede wszystkim krajom rozwijającym się.
O jego powołaniu postanowiono jednocześnie z powołaniem MFW na konferencji w Bretton Woods w lipcu 1944r. Istnieje jako wyspecjalizowana organizacja ONZ od grudnia 1945 z siedzibą w Waszyngtonie. Członkami banku mogą być kraje należące jednocześnie do MFW. Środki na udzielanie pożyczek MBOiR czerpie przede wszystkim z emisji obligacji na rynkach kapitałowych krajów wysoko rozwiniętych, z wpłat gotówkowych krajów członkowskich oraz z własnych funduszy rezerwowych zgromadzonych w ciągu całego okresu istnienia i działania. MBOiR udziela kredytów jedynie rządom krajów członkowskich lub podmiotom gospodarczym działającym w tych krajach, ale pod warunkiem uzyskania na spłatę tych kredytów gwarancji rządowych. Kredyty udzielane przez MBOiR są przeznaczane z reguły na finansowanie strukturalnych przemian konkretnych przedsięwzięć i projektów, ale również na finansowanie strukturalnych przemian gospodarkach krajów rozwijających się. Oprócz kredytów MBOiR udziela również fachowej pomocy doradczej, wysyłając do krajów, którym pomaga, swoich ekspertów. Polska była jednym z krajów założycielskich MBOiR po czym w 1950 wystąpiła z niego, a następnie po założeniu w 1981 wniosku o ponowne przyjęcie, jest od 1986 członkiem MBOiR.
BILANS PŁATNICZY- jest zestawieniem wartości wszystkich transakcji ekonomicznych dokonanych w danym okresie między daną gospodarką krajową ( przedsiębiorstwami, ludnością, rządem ) a zagranicą. Jest więc zestawieniem wszelkich dochodów (wpływów) z jednej strony, ze wszystkimi wydatkami (płatnościami) na rzecz reszty świata- z drugiej.
Bilans płatniczy stanowi ważny wskaźnik stanu „zdrowia” gospodarki, mówiący wiele o jej relacjach z otoczeniem. Jest narzędziem oceny sytuacji gospodarczej w minionym okresie, ale również służy do określania polityki ekonomicznej władz w odniesieniu do przyszłości.
BILANS HANDLOWY jest różnicą między wpływami z eksportu a wydatkami na import towarów całej gospodarki krajowej. Jeśli wpływy przewyższają wydatki, mówimy o dodatnim bilansie handlowym lub nadwyżce eksportowej. Gdy dochody z eksporty są niższe od płatności za import, mówimy o ujemnym bilansie handlowym lub o deficycie handlowym.
BILANS OBROTÓW BIEŻĄCYCH obejmuje oprócz bilansu handlowego także saldo wartości transakcji usługowych, przekazów ludności i władz oraz ruchu dochodów z inwestycji.
BILANS OBROTÓW KAPITAŁOWYCH stanowi wynik netto przepływów kapitałowych, takich jak: inwestycje bezpośrednie, inwestycje portfelowe, kredyty bankowe długo- i krótkoterminowe, kredyty eksportowe.