MIĘDZYNARODOWY PODZIAŁ PRACY
1. Definicje
PODZIAŁ PRACY - sposób organizacji procesów produkcyjnych w społeczeństwie polegający na wyodrębnieniu się grup ludzi zajmujących się wytwarzaniem określonych produktów, lub wykonujących określone czynności przy wytwarzaniu tego samego produktu
SPOŁECZNY PODZIAŁ PRACY - istniał już w odległej przeszłości; miał następujące fazy:
1. rozdzielenie się uprawy roli i pasterstwa (schyłek wspólnoty pierwotnej)
2. wyodrębnienie się rzemiosła z rolnictwa (wczesne niewolnictwo)
3. powstanie grupy ludzi zajmującej się wyłącznie pośrednictwem w wymianie towarowej, czyli kupców (schyłek niewolnictwa)
TECHNICZNY PODZIAŁ PRACY - podział procesu produkcyjnego dóbr i usług na fazy
- nastąpiło przejście od jednostkowej produkcji rzemieślniczej do masowej produkcji przemysłowej
- umożliwił automatyzację procesów produkcyjnych
- ostatnia faza społecznego podziału pracy
MIĘDZYNARODOWY PODZIAŁ PRACY - zjawisko historyczne, stanowiące szczególną formę ewolucji społecznego podziału pracy dokonujące się między podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą w obrębie różnych organizmów państwowych
- dokonał się w momencie, w którym proces społecznego podziału pracy w poszczególnych krajach osiągnął poziom, przy którym asortymentowy i ilościowy wzrost produkcji przekroczył chłonność rynków narodowych
GOSPODARKA ŚWIATOWA - zespół powiązań ekonomicznych między podmiotami uczestniczącymi w międzynarodowym podziale pracy
- powiązania te mają charakter handlowy, produkcyjny, inwestycyjny, technologiczny, walutowo-finansowy, instytucjonalny
2. Różnice między międzynarodowym podziałem pracy (MPP) a społecznym podziałem pracy
- głównym podmiotem MPP jest państwo
- MPP ma trwalszy charakter
- większa konkurencja i większa liczba podmiotów
- uprzedzenia dotyczące kraju pochodzenia towarów
- zmiana miejsca w MPP trwa czasami dziesiątki lat
- MPP może zapewnić korzyści wszystkim uczestniczącym w nim podmiotom gospodarczym
3. Czynniki determinujące MPP
3.1. warunki naturalne
-klimat : umiarkowany - specjalizacja w produkcji zbożowej i zwierzęcej, tropikalny - produkcja używek (kawa, herbata), owoców (cytryny, pomarańcze, banany, figi)
- bogactwa naturalne
- różne zasoby ludzkie
- kraje bogate w zasoby pracy specjalizowały się w produkcji i eksporcie wyrobów pracochłonnych
- kraje cierpiące na niedobory rąk do pracy w produkcji i eksporcie wyrobów pracooszczędnych
3.2. różnice w poziomie uprzemysłowienia
- to różnice w wyposażeniu w kapitał
- produkcja wyrobów przemysłowych jest wydajniejsza ale wymaga kapitału
- wyposażenie w kapitał stało się najważniejszym czynnikiem determinującym MPP
- kraje wyposażone w kapitał rozwijały produkcję kapitałochłonną; kraje ubogo wyposażone - produkcję pracochłonną (surowce, żywność)
- kraje specjalizujące się w rozwoju produkcji przemysłowej szybciej zwiększały dochód narodowy i stawały się coraz bogatsze - pozostałe, kontynuujące specjalizację w produkcji surowców i żywności, rozwijały się wolniej, stając się relatywnie uboższe
3.3. różnice w poziomie techniki i technologii
- ma decydujący wpływ na współczesny MPP; przyczyny:
1. zastąpienie tradycyjnych kryteriów kształtowania kierunków MPP (różnice w zasobach czynników produkcji) różnicami w wydajności pracy i kapitału
2. możliwość kreowania postępu naukowo-technicznego i kierunków MPP
3. wysokie koszty przeobrażeń naukowo-technicznych
4. Tradycyjny MPP a współczesny MPP
4.1. tradycyjny MPP
- ukształtował się w XVIII - XIX wieku
- w jego efekcie świat podzielił się na nieliczną grupę krajów rozwiniętych gospodarczo (przede wszystkim USA i Europa Zachodnia, a także ZSRR), tzw. centra przemysłowe oraz na pozostałe regiony, stanowiące dla centrów przemysłowych zaplecze surowcowo-żywnościowe oraz rynki zbytu
- podstawowymi czynnikami kształtującymi tradycyjny MPP były: rewolucja przemysłowa, wywóz kapitału z kolonii, migracja ludności do regionów uprzemysłowionych, aktywna polityka mocarstw kolonialnych
4.2. współczesny MPP
- typ powiązań gospodarczych ukształtowany po II wojnie światowej
- głównym czynnikiem determinującym jego powstanie i strukturę jest postęp naukowo-techniczny
- skrócił czas rozwoju gospodarczego
- spowodował pojawienie się nowych podmiotów:
międzynarodowych instytucji i organizacji ekonomicznych (zrzeszenia, kartele, międzynarodowe konsorcja); wśród nich:
1. Międzynarodowy Fundusz Walutowy
2. Bank Światowy i jego grupa
3. Światowa Organizacja Handlu (WTO)
- organizacji integracyjnych: UE, EFTA, NAFTA, CEFTA
- przedsiębiorstw transnarodowych
- ukształtowanie się zupełnie nowych powiązań rzeczowych: wymiana usług, myśli technicznej, know-how, kapitału
- ukształtował współczesną strukturę gospodarki światowej:
kraje wysoko rozwinięte - kraje Europy Zachodniej, USA, Japonia (G-7) oraz kilkanaście innych krajów w pozostałych częściach świata; charakteryzują się bardzo dobrymi wskaźnikami ekonomicznymi (PKB, dochód na mieszkańca, udział handlu zagranicznego w PKB, tempo wzrostu itp.),
kraje rozwijające się w tym kraje najsłabiej rozwinięte - prawie wszystkie kraje afrykańskie, duża część krajów Ameryki Łacińskiej i niektóre kraje azjatyckie; w krajach tych wszystkie wskaźniki ekonomiczne kształtują się na bardzo niskim poziomie, infrastruktura techniczna, społeczna i administracyjna jest niedorozwinięta; kraje te borykają z problemami głodu, chorób, zbyt dużego przyrostu naturalnego;
kraje transformujące gospodarki - kraje regionu Europy Środkowo-Wschodniej oraz byłe republiki ZSRR, które odzyskały niepodległość; panuje między nimi znaczna nierówność w tempie rozwoju gospodarczego w zakresie dostosowywania gospodarek oraz osiąganych efektów ekonomicznych
kraje nowo uprzemysłowione - „tygrysy azjatyckie”, duża część krajów Azji Południowo-Wschodniej, część krajów Ameryki Łacińskiej; kraje te stanowią dość niejednolitą grupę (Korea Płd., Tajwan a Brazylia, Meksyk czy Indie);
5. Czynniki określające miejsce kraju we współczesnym MMP
- postęp techniczny - im wyższy tym korzystniejsza pozycja; innowacyjność gospodarcza
- poziom rozwoju gospodarczego - decyduje o możliwościach kapitałowych naturalne - tracą na znaczeniu
- bogactwa naturalne
- warunki klimatyczne i glebowe
- zasoby pracy (ludzkie)
6. Międzynarodowa komplementarność struktur gospodarczych
to wzajemne dopasowanie struktur gospodarczych w obrębie dwóch lub większej liczby krajów
6.1. komplementarność międzygałęziowa
- u jej źródeł leżą różnice w zasobach czynników produkcji (bogactw naturalnych, pracy, kapitału)
- przyczyną jest również zróżnicowana struktura gałęziowa przemysłu - dobrze rozwinięty przemysł ciężki w jednych krajach stwarza podstawowy komplementarności w stosunku do krajów zasobnych w energię;
6.2. komplementarność wewnątrzgałęziowa
- jej źródłem są różnice w wydajności czynników produkcji
- polega na wzajemnym uzupełnianiu się producentów zespołów, podzespołów i części
- produkcja jest wynikiem uzupełniania się wielu producentów znajdujących się na podobnym poziomie rozwoju gospodarczego i technicznego
6.3. Metody zwiększania międzynarodowej komplementarności struktur gospodarczych
- zwiększanie komplementarności międzygałęziowej:
specjalizacja produkcji - ograniczanie asortymentu wytwarzanych wyrobów lub liczby realizowanych procesów technologicznych w celu zwiększenia ilości produkowanych wyrobów będących przedmiotem specjalizacji oraz efektywności posiadanych czynników produkcji
produkcja na wielką skalę - stanowi następstwo dążenia do osiągnięcia optimum pod względem technicznym lub ekonomicznym
- zwiększanie komplementarności wewnątrzgałęziowej:
międzynarodowa kooperacja produkcji -dotyczy podzespołów i części wyrobów gotowych, które nie mogą być sprzedawane na rynku międzynarodowym na zasadach zwykłych transakcji handlowych kupna-sprzedaży
produkcja wielkoseryjna - stanowi następstwo dążenia do osiągnięcia najniższych jednostkowych kosztów produkcji
7. Współzależność i zależność ekonomiczna między krajami
7.1. współzależność ekonomiczna
- wzajemne uzależnienie od siebie podmiotów uczestniczących w międzynarodowym podziale pracy
- współzależność międzygałęziowa możliwa jest w przypadku, gdy znaczenie handlu międzynarodowych dla poszczególnych krajów jest podobne (USA-UE, UE-Rosja)
7.2. zależność ekonomiczna
- oznacza asymetrię w stosunkach między podmiotami uczestniczącym w MMP; podporządkowanie jednego podmiotu drugiemu
- zależność jednostronna - podmiot uczestniczący w MMP jest podporządkowany innemu podmiotowi
- zależność wielostronna - podmiot uczestniczący w MMP podporządkowany jest wielu podmiotom
- zależność ilościowa - wolumen towarów, usług i czynników produkcji dostosowywane przez jeden kraj do potrzeb drugiego;
- zależność jakościowa - uzależnienie od postępu technicznego
- zależność ekonomiczna powoduje nierówne korzyści z uczestnictwa w MMP