MIĘŚNIE OD PRZODU - MUSCULI
               Mięśnie szkieletowe są zbudowane z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej, której skurcze są zależne od naszej woli. Kształt mięśnia jest dostosowany do jego czynności i położenia. Mięsień wrzecionowaty, jak np. mięsień prosty uda (24), posiada brzusiec i dwa końce, utworzone ze ścięgien. Do mięśni płaskich należy np. mięsień skośny zewnętrzny brzucha (13), tworzący grubą błonę mięśniową, przechodzącą w płaskie, szerokie ścięgno, zwane rozcięgnem. Jeżeli mięsień ma dwa przyczepy początkowe, nosi nazwę dwugłowego (38). Są również mięśnie trójgłowe i czworogłowe. Mięśnie posiadające kilka ścięgien końcowych, jak np. zginacze palców, noszą nazwę mięśni wieloogoniastych. Mięśnie z reguły przyczepiają się do kości połączonych stawami. Niektóre jednak przyczepiają się do skóry i przy skurczach układają się w różny sposób. Do nich należą mięśnie twarzy, zwane mięśniami mimicznymi.
               Mięśnie całego ustroju dzielą się na mięśnie głowy i szyi, mięśnie tułowia i mięśnie kończyn. Oglądając od przodu, widzimy na głowie mięśnie mimiczne i mięśnie poruszające żuchwę. Do mimicznych należą mięśnie twarzy. Miesień czołowy (4) układa skórę czoła w fałdy poprzeczne. Mięsień okrężny oka - orbicularis oculi (3) zaciska wejście oczodołu. Mięsień okrężny ust - orbicularis oris (2), układa wargi jak do gwizdania. Inne mięśnie przyczepiają się do warg i kątów ust unosząc je ku górze, jak przy śmiechu czy obniżają jak przy płaczu lub cierpieniu. Mięsień skroniowy - temporalis (5), i mięsień żwacz - masseter (60, podnoszą żuchwę ku górze i pprzyciskają ją do szczęki. Na szyi powierzchownie leży mięsień skórny szyi - platysma (8), zaś głębiej mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy - sternocleidomastoideus (7), obracający głowę w stronę przeciwną i unosząc ją ku górze. Głębiej leżą mięśnie, związane z kością gnykową - os hyoideum. Mięśnie podgnykowe - m. subhyoidei (I), pociągają ją ku dołowi, a za pośrednictwem mięśni nadgnykowych - m. suprahyoidei obniżają żuchwę, np.. przy otwieraniu ust. Po bokach kręgosłupa w odcinku szyjnym leżą mięśnie pochyłe - m. scaleni, zginające kręgosłup szyjny w swoją stronę i unoszące I i II żebro ku górze przy akcie wdechu. Na klatce piersiowej leży mięsień piersiowy większy - m. pectoralis major (10), który przywodzi kończynę górną ku przyśrodkowi i przodowi. Pod nim leży mięsień piersiowy mniejszy - m. pectoralis minor (40), dźwigający żebra ku górze. Głębszą warstwę stanowią mięśnie międzyżebrowe - m. intercostales, zewnętrzne - externi (41), wdechowe - i wewnętrzne - interni, wydechowe. Ścianę jamy brzusznej tworzą mięśnie skośne brzucha - m. obliqui abdominis, zewnętrzny - externus (13) i wewnętrzny - internus (30). Pod nimi układa się mięsień poprzeczny brzucha - m. transversus abdominis. Mięśnie te swymi rozcięgnami obejmują leżący między nimi miesień prosty brzucha - m. rectus abdominis (37), tworząc dla niego pochewkę - vagina m. recti abdominis (36). Mięśnie płaskie brzucha powodują obroty tułowia, zaś prosty zbliża klatkę piersiową do miednicy (siadanie z pozycji leżącej). Poza tym wszystkie mięśnie brzucha tworzą tłocznię brzuszną - prelumabdominale; kurcząc się uciskają one na trzewia, które podnosząc przeponę powodują wydech. Tłocznia brzuszna odgrywa dużą rolę przy defekacji, porodzie i in.

               Mięśnie barku poruszają kończynę górną w stawie barkowym. Największy z nich, mięsień na ramienny - m. deltoideus (9), odwodzi ramię pociągając je również do przodu lub do tyłu. Na ramieniu, grupę przednią mięśni tworzą zginacze stawu łokciowego. Należą do nich mięsień dwugłowy, m. biceps (38) i mięsień ramienny - m. brachialis. Mięsień kruczo-ramienny - m. coracobrachialis (39), unosi całą kończynę ku przodowi. Mięśnie przednie przedramienia zginają głównie rękę w stawie nadgarstkowym i palce. Należą do nich mięsień dłoniowy długi - m. palmaris longus (29), mięsień zginacz nadgarstka - m. flexor carpi, łokciowy ulnaris (31) i promieniowy radialis (35). Mięsień ramienno-promieniowy - m. brachioradialis (12, 34), zgina kończynę w stawie łokciowym oraz nawraca (dłonią do tyłu), względnie odwraca rękę (dłonią do przodu). Mięśnie kłębu kciuka (33) i palca małego (32) kierują ruchami tych palców.
               Na udzie z przodu leży silny mięsień prostujący kolano, mięsień czworogłowy uda - m. quadriceps femoris, na który składa się mięsień prosty uda - m. rectus femoris (24), leżący pod nim mięsień obszerny pośredni - m. vastus intermedius (15), oraz po bokach obszerny boczny - m. vastus lateralis (14) i przyśrodkowy - m. vastus medialis (17). Silne wspólne ścięgno tego mięśnia zrasta się z przednią powierzchnią rzepki - patella (16), a następnie schodzi z niej jako więzadło rzepki - ligamentum patellae i przyczepia się na kości piszczelowej. Przyśrodkową grupę mięśni uda tworzą mm. Przywodziciele - mm. adductores (27), do których zaliczamy również mięsień smukły - m. gracilis (26). Do mięśni odwodzących kończynę w stawie biodrowym należy mięsień naprężacz powięzi szerokiej - m. tensor fasciae latae (28). Przechodzi on w pasmo biodrowo-udowe - tractus iliotibialis (23), stanowiące część powięzi szerokiej uda - fascia lata, która obejmuje wszystkie mięśnie uda. Słaby mięsień krawiecki - m. sartorius (25), pomaga w zginaniu stawów biodrowego i kolanowego. Na podudziu grupę przednią tworzą mięsień piszczelowy przedni - m. tibialis anterior (21) i prostowniki palców stopy - mm. peronei (22), zgina i nawraca stopę. Ścięgna mięśni podudzia są objęte zgrubieniami powięzi goleni - fascia cruris, tworzącymi troczki mięśnia prostowników - retinacula musculorum extensorum - górny - superius (19) i dolny - inferius (18).

             objaśnienia do rysunku I:
1 - mm. podgnykowe; 2 - m. okrężny ust; 3 - m. okrężny oka; 4 - m. czołowy; 5 - m. skroniowy; 6 - m. żwacz; 7 - m. mostkowo-obojczykowo-sutkowy; 8 - m. skórny szyi; 9 - m. naramienny; 10 - m. piersiowy większy; 11 - m. ramienny; 12 - m. ramienno-promieniowy; 13 - m. skośny zewnętrzny brzucha; 14 - m. obszerny boczny; 15 - m. obszerny pośredni; 16 - rzepka; 17 - m. obszerny przyśrodkowy; 18 - troczek dolny mm. prostowników; 19 - troczek górny mm. prostowników; 20 - m. prostownik palców stopy; 21 - m. piszczelowy przedni; 22 - mm. strzałkowe; 23 - pasmo biodrowo-udowe; 24 - m. prosty uda; 25 - m. krawiecki; 26 - m. smukły; 27 - mm. przywodziciele uda; 28 - m. naprężacz powięzi szerokiej; 29 - m. dłoniowy długi; 30 - m. skośny wewnętrzny brzucha; 31 - m. zginacz nadgarstka łokciowy; 32 - mm. palca małego; 33 - mm. kłębu (kciuka); 34 - m. ramienno-promieniowy; 35 - m. zginacz nadgarstka promieniowy; 36 - pochewka m. prostego brzucha; 37 - m. prosty brzucha; 38 - m. dwugłowy ramienia; 39 - m. kruczo ramienny; 40 - m. piersiowy mniejszy; 41 - mm. międzyżebrowe zewnętrzne.

MIĘŚNIE OD TYŁU
               Okolica karku i grzbietu między łopatkami jest pokryta dużymi płaskim mięśniem czworobocznym karku - m. trapezius (24), który unosi głowę, zbliża łopatki i obraca je kątami dolnymi na zewnątrz. Poniżej biegnie mięsień najszerszy grzbietu - m. latissimus dorsi (17), który pociąga kończynę górną ku tyłowi i do przyśrodka. Pod tymi mięśniami leżą mięśnie zębate tylne - m. serrati posteriores, górny - superior i dolny inferior (4). Należą one do pomocniczych mięśni oddechowych. Między brzegami przyśrodkowymi łopatek a kręgosłupem leżą mięśnie równoległoboczne - m. rhomboidei (2), zbliżające łopatki do kręgosłupa. Łopatkę podnosi do góry mięsień dźwigacz łopatki - levator scapulae (I). Głęboką warstwę mięśni grzbietu stanowi mięsień prostownik grzbietu - m. erector spinae.
               Na tylnej stronie ramienia leży mięsień trójgłowy ramienia - m. triceps brachii (23), który prostuje staw łokciowy. Wspomaga go mały mięsień łokciowy - m. anconeus (22). Na tylnej stronie przedramienia leżą: mięsień prostownik nadgarstka promieniowy długi i krótki - m. extensor carpi radialis longus et brevis (20), mięsień prostownik palców - m. extensor pollicis longus (18), mięsień prostownik palców - m. extensor digitorum (21), prostownik nadgarstka łokciowy - m. extensor carpi ulnaris (19). Na kościach miednicy leżą mięśnie pośladkowe: wielki, średni, a pod nimi mały . Pierwszy pociąga udo ku tyłowi, drugi odwodzi, ostatni współdziała z nimi. Pod tymi mięśniami leży warstwa głębsza, którą tworzą mięśnie obracające udo. Są to: miesień gruszkowaty - m. piriformis (6), mięśnie bliźniacze - mm. gemelli (7) i mięsień czworoboczny - m. quadratus femoris (8). Mięsień dwugłowy uda - m. biceps femoris (9), mięsień półścięgnisty - m. semitendinosus (10) i mięsień półbłoniasty - m. semimembranosus (11), zginają staw kolanowy i pociągają udo ku tyłowi. Mięsień trójgłowy łydki - m. triceps surae (12) kończy się na guzie piętowym - tuber calcanei (14) silnym ścięgnem Achillesa - tendo Achillis (13), zgina stopę w stronę podeszwową. Na stopie leżą mięśnie powodujące ruchy palców.

             objaśnienia do rysunku II:
1 - m. dźwigacz lopatki; 2 - mm. równoległoboczne; 3 - m. prostownik grzbietu; 4 - m. zębaty tylny dolny; 5 - m. pośladkowy mały; 6 - m. gruszkowaty; 7 - mm. bliźniacze; 8 - m. czworoboczny uda; 9 - m. dwuglowy uda; 10 - m. półścięgnisty; 11 - m. półbłoniasty; 12 - m. trójgłowy łydki; 13 - ścięgno Achillesa; 14 - guz piętowy; 15 - m. pośladkowy wielki; 16 m. pośladkowy średni; 17 - m. najszerszy grzbietu; 18 - m. prostownik długi kciuka; 19 - m. prostownik nadgarstka łokciowy; 20 - mm. prostowniki nadgarstka promieniowe; 21 - m. prostownik palców; 22 - m. łokciowy; 23 - trójgłowy ramienia; 24 - m. czworoboczny karku.

PRZEPONA I MIĘŚNIE TYLNEJ ŚCIANY BRZUCHA
               Omówione poprzednio mięśnie brzucha ograniczają jamę brzuszną z przodu i z boków. Ścianę tylną stanowi kręgosłup ze swymi mięśniami oraz mięsień czworoboczny lędźwi - m. quadratus lumborum (4) i mięsień lędźwiowy - m. pasos (6). Ten ostatni u dołu łączy się ze ścięgnem mięśnia biodrowego - m. iliacus, który przyczepia się na kości udowej i powoduje zgięcie stawu biodrowego. Częściowo od tyłu ograniczają jamę brzuszną mięśnie płaskie brzucha, do których również należy mięsień poprzeczny brzucha - m. transversus abdominis (5).
               W dole jama brzuszna łączy się z jamą miednicy małej, której wyjście zamykają mięśnie dna miednicy małej, tworzące tzw. przeponę miedniczną. Wreszcie od góry otacza jamę brzuszną przepona - diaphragma.
               Jeżeli skurczą się wszystkie mięśnie brzucha to ciśnienie wewnątrz jamy brzusznej wzrasta. Zwiększony ucisk na trzewia może powodować fizjologiczne czynności wydalania moczu lub kału. Również skurcze mięśni brzuch wspólnie ze skurczami macicy powodują wydalanie płodu przy porodzie. Natomiast w przypadkach patologicznych mogą powstać przepukliny, przy których trzewia jamy brzusznej, najczęściej pętle jelitowe, pod wpływem zwiększonego ciśnienia uwypuklają słabsze miejsca ściany jamy brzusznej i wychodzą poza jamę.
               Poza udziałem w zespole mięśni uciskających zawartość jamy brzusznej (towarzyszących tzw. tłocznie brzuszną) przepona, dzięki swej budowie, przy ruchach może zwiększyć lub zmniejszyć objętość klatki piersiowej. Przepona jest płaskim, błoniastym mięśniem kształtu kopuły czy dzwonu, wysklepionym ku górze do jamy klatki piersiowej. Dolny brzeg kopulastej przepony jest przyczepiony do mostka żeber i kręgosłupa. Część mostkowa przepony jest stosunkowo mała. Największa cześć żebrowa - pars costalis diaphragmatis (1, 12), przyczepia się dożebra, ograniczając otwór dolny klatki piersiowej. Najsilniejsza część lędźwiowa przepony - pars lumbalis diaphragmatis (3, 13), rozpoczyna się szeregiem odnóg - crura (7 ,14), przyczepiających się na kręgach lędźwiowych. Zbliżające się do szczytu przepony, włókna mięśniowe we włókna ścięgniste, które tworzą środek ścięgnisty przepony - centrum tendineum (2, 11). Dzięki kierunkowi przebiegu włókien które można przyrównać do linek rozpiętego spadochronu, przy skurczu przepony obniża się środek ścięgnisty i kopuła przepony się spłaszcza. W ten sposób powiększa się pojemność klatki piersiowej, do której przez tchawicę zostaje wciągnięte powietrze. Ponieważ rozgałęzienia tchawicy kończą się pęcherzykami płucnymi, wdychane powietrze rozszerza płuca. Jeżeli po wdechu nastąpi rozkurcz przepony, a jednocześnie skurczą się mięśnie brzucha, to przepona zostaje uniesiona ku górze i następuje wdech. Przepona bierze udział również w zmienionych formach oddychania. Nagły skurcz przepony przy zamkniętej głośni powoduje czkawkę. Nagły wydech przy skierowaniu powietrza przez nos powoduje kichniecie. Szereg krótkich przerywanych wdechów połączonych z wydawaniem głosu powoduje śmiech. Przy kaszlu występuje szereg wydechów przy otwierającej się nagle głośni. Ponieważ wydech jest powodowany głownie przez skurcz mięśni brzucha, silny długotrwały kaszel może powodować bóle brzucha.

               Podałem jedynie uproszczony schemat ruchów oddechowych. W rzeczywistości mechanizm oddychania jest znacznie bardziej skomplikowany. Objętość klatki piersiowej powiększa się również przy ruchach żeber. Przy zwiększonym zapotrzebowaniu na tlen, np. przy wzmożonej pracy fizycznej, szereg mięśni oddechowych unosi żebra, dzięki czemu zwiększają się wszystkie wymiary klatki piersiowej zarówno pionowy (jak przy skurczu przepony), jak też poprzeczny i przednio-tylny. Dzięki temu oddech staje się głębszy i większa ilość powietrza przechodzi przez płuca. Inne mięśnie pociągają żebra ku dołowi, powodując wydech.
               Z klatki piersiowej do jamy brzusznej, lub też odwrotnie, przechodzą niektóre naczynia i przewody. Przepona ma trzy duże otwory, z których dwa noszą nazwę rozworów. Najbliżej kręgosłupa leży rozwór aortowy - hiatus aorticus (8, 15), przez który przechodzi aorta. Nieco po stronie lewej znajduje się rozwór przełykowy - hiatus esophageus (9), w którym leży przełyk. Wreszcie nieco po stronie prawej leży otwór żyły głównej - foramen venae cavae (10), przez który żyła główna dolna, zbierająca krew z dolnej połowy ciała, prowadzi krew do serca.

             objaśnienia do rysunku III:
1, 12 - część żebrowa przepony; 2, 11 - środek ścięgnisty przepony; 3, 13 - cz. lędźwiowa przepony; 4 - m. czworoboczny ledźwi; 5 - m. poprzeczny brzucha; 6 - m. lędźwiowy; 7, 14 - odnogi przepony; 8,15 - rozwór aortowy; 9 - rozwór przełykowy; 10 - otwór żyły głównej.

opracowane na podstawie książki dr. med. WITOLDA SYLWANOWICZA - "MAŁY ATLAS ANATOMICZNY"

---