WYKŁAD1
AGROTECHNIKA zajmuje się całokształtem zabiegów stosowanych w prod.roślinnej a więc techniką upraw roli, nawożeniem, doborem gatunków i odmian oraz ich następstwem ( zmianowaniem) przygotowaniem nasion do siewu (sadzenia) i siewem pielęgnowaniem zbiorem i czyszczeniem, przechowywaniem płodów rolnych. AGROTECHNIKA technika w prod.roślinnej obejmująca zasady uprawy roli, nawożenie, przygotowanie nasion, siew, zbiór. AGRONOMIA czyli nauka o gruntach ich właściwościach wpływie na ich zewnętrzne okoliczności oraz klasyfikacji ich ekonomicznej. AGRONOMIA termin niejednoznaczny w najszerszym znaczeniu całość teoretycznej i praktycznej wiedzy o gospodarstwie wiejskim w węższym znaczeniu nauka o produkcji roślinnej wraz z dziedzinami z nią związanymi jak filozofia ,anatomia roślin, chemia rolna, gleboznawstwo, ochrona roślin AGRONOMIA nauka o rolnictwie obejmująca całokształt teoretycznej i praktycznej wiedzy o sposobach sposobach metodach stałego uzyskiwania obfitych urodzajów łącznie z zabezpieczeniem rozwoju żyzności gleby i wysokiego poziomu hodowli bydła itd. SIEDLISKO zespół naturalnych i sztucznych czynników zew. które występując w danym terenie wpływają bezpośrednio i pośrednio na rośliny uprawne i dziko rosnące. CZYNNIKI SIEDLISKA 1-Naturalne: a)klimatyczne czyli meteorologiczne do których zaliczamy światło, temp., opady, osady, powietrze i jego ruchy a zwłaszcza wiatry . b) glebowe (edaficzne) obejmujące właściwości fizyczne chemiczne, biologiczne gleby, wodno powietrzne c) topograficzne z pośród których bierze się pod uwagę wysokość n.p.m., rzeźbę terenu skłony i wystawy d) biotyczne czyli obecność zwierząt i roślin dostępność wody - Okres wegetacji jest to czas w którym temp.powietrza jest wyższa niż 5 C. - Okres gospodarczy dni podczas których temp.powietrza jest wyższa niż 2,5 C. - Roślinność higrofilna w miejscach uwilgotnionych .Roślinność mezofilna na polach uprawnych. -Stoki południowe wczesną wiosną (marzec) narażają na przemrożenie e) czynniki biotyczne- mikroorganizmy chwasty, cała fauna, 2 - Antropogeniczne (sztuczne) wynikające z działalności człowieka a) agrotechniczne - wynikające z uprawy roli stosowania nawozów mineralnych mineralnych sztucznych (herbicydy 20 g/ha) zabiegów pielęgnacyjnych b) melioracyjne, nawadniające, odwadniające, poprawiające właściwości gleb lekkich czyli agromelioracje. Uprawa poplonów na glebach lekkich skierowana na ich przyoranie c) techniczne - urządzenia przemysłowe, fabryki itp. d) czynniki sylwotechniczne - czynniki związane z gospodarką leśną. W lasach gromadzona jest woda która potem przekazywana jest najbliższemu otoczeniu. e) czynniki pratotechniczne - gospodarka na trwałych użytkach zielonych. Wszystkie te czynniki działają kompleksowo tzn.zmiana jednego z nich powoduje zmiane pozostałych. FITOCENOZA (biocenoza) zbiorowisko roślinne. ZOOCENOZA zbiorowisko zwierzęce. BIOTOP środowisko nieożywione. CZYNNIKI PLONOWANIA ZBÓŻ 1 - Naturalne limitujące potencjał plonowania ( agroklimat - długość okresu wegetacyjnego gleba,rzeźba,stosunki wodne, oraz ich sezonowa i przestrzenna zmienność) 2 - czynniki obniżające potencjał plonowania. (chwasty, choroby, i szkodniki - agrofagi) 3 - plonotwórcze - bezpośrednie zwane plonopędnymi gatunki i odmiany roślin, nawodnienie, nawożenie mineralne. 4 - plonotwórcze pośrednie czyli warunkujące wykorzystanie potęcjału plonowania ( dobór i rejonizacja roślin, uprawa roli, siew, w tym jakość materiału siewnego, termin, gęstość) 5 - plonochronne obniżające straty 6 - kompleksowe czyli plonotwórcze bezpośrednie i pośrednie oraz plonochronne. ŚWIATŁO 380-770 nm (nanometr) promienie widzialne poniżej 380 nm - ultrafiolet, powyżej 770 nm podczerwień, całkowite promieniowanie słoneczne: 200-5000 nm . dla życia roślin znaczenie ma jedynie promieniowanie widzialne. Z jednego grama H powstaje hel ale też 1012 J energi. W ciągu każdej sekundy 4 miliony ton H ulega przemianie w słońcu w hel. Światło ma istotny wpływ na wzrost i rozwój roślin, ruchy chloroplastów, aparatów szparkowych, pobudzenie roślin do kiełkowania, ruchy turgorowe, proces fotosyntezy. Światło dociera na ziemie w postaci światła bezpośredniego ( wiosną) lub rozproszonego ( zimą) Ostatnio natężenie promieniowania zmniejszyło się o 4% w skutek zanieczyszczenia powietrza. 1-5% wykorzystanie światła przez rośliny. Rośliny motylkowe wykorzystują światło w większym stopniu, ( żyto 2,42%, pszenica 2,68%, owies 2,71%, buraki cukrowe 1,91%, łubin 4,79%, kończyna 3,61%)
WYKŁAD 2
Rośliny wykazują duże zapotrzebowanie na ilość światła. Natężenie światła - jednostka padającego światła na jednostke powierzchni w określonym czasie. Ze względu na zapotrzebowanie na światło rośliny dzieli się na:- światłolubne (heliofity), cieniolubne (sciofity,skiofity), cienioznośne. ROŚLINY ŚWIATŁOLUBNE rośliny uprawne, intensywne oświetlanie ogranicza wzrost elongacyjny - pędy są krótsze mają dobrze wykształcone liście. Niedostatek światła powoduje etiolacje (wypłonienie) np. u ziemniaka rośliny słabo ulistnionej, osłabiej wykształconej tkance mechanicznej. Zboża na skutek niedoboru światla są podatne na wyleganie. Rośliny te reagują na jednostronne oświetlenie, wyginanie pędów w stronę światła np.słonecznik heliotrop. RUCHY ROŚLIN Fototropizm - zjawisko wyginania organów roślinnych pod wpływem kierunkowego oświetlenia -Fototropizm dodatni - wyginanie się w kierunku światła. -Fototropizm ujemny wyginanie się w przeciwnym kierunku. -Fototropizm transwersyjny - liście ustawiają się pod kątem do padającego światła (sałata kompostowa) Fototropizm dodatni - strona zwrócona ku światłu rośnie wolniej niż strona zacieniona. Przyczyną jest przemieszczanie auksyn do zacienionego organu. FOTOTAKSJE ruch swobodny organu zoriętowanyw stosunku do kierunku źródła światła. Może być dodatnia lub ujemna. Występuje u glonów zaopatrzonych w wici np. u eugleny. Uwarunkowane są występowaniem sigmy (czerwonej plamki zbudowanej z karotenoidu) FOTONASTIE ruchowa reakcja organu na bodziec świetlny bez względu na kierunek z którego on działa (zamykanie i otwieranie się kwiatów w dobowym rytmie zmian oświetlenia) biec biały, lepnica, ciesiołek otwierają kwiaty nocą a zamykają dniem. Dobowy rytm oświetlenia powoduje ruchy liści (ruchy senne-nyktunastyczne) Przy słabym oświetleniu opuszczają się nad ranem podnoszą. Zapotrzebowanie na światło zmienia się z wiekiem. Młode rośliny lepiej znoszą zacienienia niż rośliny dojrzałe. Do zakwitania potrzeba więcej światła niż do rozwoju wegetatywnego. Właściwości Fotoblastyczne -aby uaktywnić proces kiełkowania wystarczy kilkusekundowe naświetlenie nasion. Zboża nie wymagają naświetlania. FOTOPERIODYZM przejście z rozwoju wegetatywnego do generatywnego. Regulując czas oświetlenia możemy regulować długość rozwoju roślin Fitochrom - barwnik białkowy w formie P660 wrażliwy na działanie światła czerwonego i P735 wrażliwy na światło podczerwone. Światło czerwone indukuje rozwój roślin dnia długiego (powyżej 14 h). Światło podczerwone indukuje rozwój roślin dnia krótkiego ( do 12 h w ciągu doby) Rośliny dnia długiego - zboża, mak, groch, ziemniaki, buraki, rzepak, koniczyna. Rośliny dnia krótkiego kukurydza, proso, tytoń, słonecznik, soja. Rośliny obojętne gryka, fasola, Fiołek polny ,soja, astry, -szybciej kwitną gdy są krócej naświetlane w ciągu dnia (do kilku godz.) FOTOPERIODYZM znajduje zastosowanie w uprawie chryzantemy. TEMPERATURA Podstawowym źródłem jest promieniowanie słoneczne - energia słoneczne zmienia się w energie cieplną. Do ziemi dociera ok. 40% promieni które „wyszły” ze słońca, reszta jest rozproszona. Gleba, szata roślinna, obiekty mają różną zdolność pochłaniania promieni słonecznych. Albedo- stosunek ilości światła odbitego do całkowitej ilości światła padającego. Albedo śniegu- 80-90%, łąka 17%, zboża 10-25%, las liściasty 13-17%, Temperatura decyduje doborze roślin na danym terenie: -kriofity rozwijają się w temp.ok 0 C roślinność wysokogorska - mezofity optimum 20-30 C -termofity ok.35 C (rośliny strefy międzyzwrotnikowej) Obniżenie temperatury poniżej minimum powoduje stan anabiozy (utajonego życia) U roślin jarych już niewielki przymrozek może powodować obumieranie części nadziemnych.
ZAKRES TEMPERATUR
min optym. max
żyto 0-5 23-30 30-37
pszenica 0-5 25-30 30-37
owies 0-5 25-30 30-35
groch 1-5 25-31 31-38
konopie 1-5 32-35 40-45
proso 8-10,5 32-35 40-45
kukurydza 8-10.5 32-35 40-45
Żyto ozime (-35 C) temp.krytyczna ginie w temp ok.-40C. Mrozoodporność - wytrzymałość na niskie temp. pszenica -20C, jęczmień -15C Zimotrwałość - odporność rośliny na warunki zimowania (niskie temp.,pokrywy śniegowe, wiatr, pokrywa lodowa) Mrozoodporność zależy od zdolności hartowania się (magazynowanie w różnych miejscach cukrów które mają niższy punkt zamarzania niż woda). Hartowaniu sprzyjają nawozy P,K, ciepłe suche dni i chłodne noce. Duże ilości opadów za duże dawki nawozów N nie sprzyjają hartowaniu. Wymagania cieplne roślin zależą od jej fazy rozwojowej np. -temp.minimalna kiełkowania 0-13C, -temp.w okresie wschodów 8-9C nie jest szkodliwa dla roślin. Ta sama temp. w okresie kwitnienia całkowicie niszczy rośliny. PROCES TERMOINDUKCJI działający przez określony czas-wernalizacja (jarowizacja). Zapewnia przejście z fazy wegetatywnej do generatywnej. Temp.1-4C- zboża, rośliny jare 5-10C. Uszkodzenia roślin związane z niską temp. -wymarzanie-bezpośrednie działanie mrozu na rośliny, - wyprzenie -obfite opady śniegu pokrywają niedostatecznie zamarzniętą glebę prowadzą do powstania na roślinie pleśni śniegowej. -wysmalanie ozimin zachodzi gdy jest mało opadów śniegu i wieją mroźne wiatry (wysuszają nadziemną część rośliny a zamarznięta ziemia uniemożliwia pobieranie wody) - wymarzane i rozsadzenie korzeni wysępuje w okresie przedwiośnia gdy podczas dnia gleba rozmarza a nocą zamarza. -przymrozki u nas jedynie lipiec i sierpień są wolne od przymrozków. Najbardziej narażone na przymrozki są rośliny w kotlinach i dolinach rzdziej na zboczach dzięki występującemu tam ruchowi powietrza. Temperatura gleby - od niej zależy wzrost i rozwój korzeni, oddychanie gleby, ruchy wody, tworzenie struktury, rozkład materii organicznej. Temperatura gleby zależy od zawartej w niej wody. Gleba o dużej zawartości wody zalicza się do gleb zimnych (bo woda nagrzewa się wolniej niż gleba) . Gleba o małej zawartości wody to gleba ciepła. W zależności od zapotrzebowania na wodę rośliny dzielą się na:-Hydrofity (roślinność siedlisk wilgotnych) -Mezofity - Kserofity. HYDROLITY rośliny łąkowe MEZOFITY rośliny siedlisk umiarkowanie wilgotnych, przystosowały się zarówno do braku jak i nadmiaru wody. KSEROFITY rośliny siedlisk suchych, mają zredukowane liście z grubym nabłonkiem nabłonkiem pokrywą woskową, dobrze wykształcony system korzeniowy. W młodych częściach rośliny zwłaszcza w owocach zawartość wody do 80-90%, w bulwach ziemniaka ok.75%. Średnia liczba opadów w Polsce 500-600mm. Główny udział w opadach mają deszcz i śnieg. Dla produkcji roślinnej ma wpływ: ilość opadów w okresie wegetacji oraz jego natężenie. WSPÓŁCZYNNIK TRANSPIRACJI ROŚLIN zależy od siedliska.:stosunek ilości jednostek wody zużytej do wyprodukowanej jednostki swojej masy. NIEDOBORY WODY rośliny okopowe zapotrzebowanie pokrywane jest w kwietniu i lipcu, zboża zapotrzebowanie w kwietniu czerwcu i lipcu. Użytki zielone w każdym mies.zaznacza się niedobór OKRESY KRYTYCZNE niedostatek wody jest szczególnie niekorzystny dla roślin np. -dla zbóż maj-czerwiec, -dla kukurydzy od kwitnienia do dojrzewania, -dla ziemniaków czerwiec-sierpień, -dla buraków cukrowych od czerwca do sierpnia (w okresie intensywnego przyrostu masy korzeniowej) WIĘDNIĘCIE ROŚLIN powoduje niedostatek wody w glebie. Może być - przejściowe(przewaga transpiracji nad parowaniem) - trwałe (deficyt wody w glebie) WSPÓŁCZYNNIK WIĘDNIĘCIA zależy od składu granulometrycznego gleby a szczególnie od zawartości frakcji ilastej. Dla piasku współczynnik więdnięcia = 0,9%, dla gleb słabo gliniastej 4,8%, dla gleby gliniastej 9,7%.
WYKŁAD 3
WODA GRAWITACYJNA przemieszcza się w głąb gleby pod wpływem sił ciężkości dostaje się do gleby wprost z opadów. WODA KAPILARNA 1/3-15 atmosfer siła powiązania z cząstkami gleby wypełnia przestwory kapilarne, może poruszać się w glebie we wszystkich kierunkach jest dostępna dla roślin. WODA BŁONKOWATA 15-31 atmosfer otacza cząstki glebowe lub wyściela kapilary cienką warstwą. Nie jest dostępna dla roślin. WODA HIGROSKOPOWA 31-10000 atmosfer źrodłem jej jest para wodna zawarta w powietrzu która po kondensacji na najdrobniejszych cząstkach gleby tworzy cienką warstwę.
POWIETRZE ATMOSFERYCZNE azot 78%, tlen 21%, CO2 0,03%, argon 0.93%, H ,metan, hel 0,3%, POWIETRZE GLEBOWE zawiera mniej tlenu i więcej CO2 wskutek oddychania korzeni i tlenowego rozkładu materii organicznej. Wymiana powietrza atmosferycznego atmosferycznego glebie zachodzi na zasadzie oddychania gleby. Powietrze wypełnia każdą wolną przestrzeń w glebie głębszych warstwach gleb(podmokłych) nie ma powietrza a wszystkie przestrzenie wypełnione są wodą. W glebach podmokłych wystepuje fermentacja beztlenowa, tworzy się metan, H i H2S. ODDYCHANIE GLEBY wymiana powietrza w glebie na skutek dyfuzji gazów zmian temperatury miedzy dniem a nocą i zmian poziomu zwierciadła wody gruntowej. Napowietrzaniu gleby nie sprzyjają obfite opady i zaskorupienie gleby. Odprowadzając nadmiar wody i niszcząc skorupę przeciwdziałamy tym zniszczeniom. W rolnictwie zawartość powietrza w glebie jest regulowana odpowiednią melioracją i uprawą roli (spulchniania gleby) Pług, kultywator i brona powodują wzrost porowatości gleby na rzecz pojemności powietrznej. WIATR `powietrze jest cały czas w ruchu.Podczas ciszy przebiegają w powietrzu prądy pionowe wstępujące i zstępujące, które tworzą się na skutek nierównomiernego nagrzewania się powietrza. Na każde 100 m w górę temp. spada o 0,5 C. Poziomy ruch powietrz to wiatr. umiarkowane działanie wiatru na roślinę jest dodatnie gdyż zwiększa parowanie a tym samym lepszy transport wody i składników w niej zawartych. Sprzyja zapylaniu roślin, roznosi nasiona i owoce, sprzyja rozwojowi tkanki mechanicznej. Silny wiatr przy niskiej lub wysokiej temperaturze ma działanie wysuszające i zwiększa się okresowy deficyt wody. Wiatr jest roznośnikiem patogenów grzybowych. Zmniejsza zawartość pary wodnej w powietrzu przez co niektóre rośliny mają mniejsze szanse do rozwoju. Wiatr wywołuje erozję eoliczną głównie gleb wytworzonych wytworzonych lessów.
GLEBA jest to ożywiona warstwa litosfery, będąca podłożem dla wszystkich roślin uprawnych. Powstaje w wyniku wietrzenia skały macierzystej pod wpływem różnych czynników glebotwórczych, stąd charakteryzuje się odmiennymi właściwościami chemicznymi, fizycznymi i biologicznymi. Właściwości chemiczne najważniejsze są te które charakteryzują się pH, zawartością próchnicy, zasobnością w składniki. Właściwości fizyczne struktura, tekstura, skład granulometryczny, wielkość oporu jaki stawia gleba korzeniom, stosunki wodne, powietrzne i termiczne. Właściwości biologiczne skład i ilość geobiontów (organizmów których środowiskiem jest gleba) determinuje aktywność biologiczną gleby, rozkład materii organicznej oraz obieg pierwiastków pierwiastków w glebie. Najwięcej geobiontów jest w wierzchniej warstwie gleby. W 1g gleby - 1 mld bakterii, 1 mld grzybów, 70 tyś pierwiastków. Współdziałanie wszystkich tych czynników decyduje o przydatności gleby. Używana terminologia obejmuje nast. pojęcia. 1 żyzność naturalna zdolnośc gleby do zaspokojenia potrzeb roślin jest wypadkową naturalnej zasobności i właściwości fizycznych gleby. 2 urodzajność to żyzność modyfikowana zespołem czynników agrotechnicznych celem uzyskania maksymalnej i dobrej jakości plonów. gleba nieurodzajna to gleba wadliwa (zbyt wilgotna sucha) 3 produktywność zdolność gleby do zapewnienia okresowego poziomu plonowania roślin czyli zdolność do produkcji określonej biomasy z jednostki powierzchni. W zależności od stopnia żyzności (trofizmu) środowiska glebowego można je podzielić na: środowisko eutroficzne charakteryzujące się znaczną żyznością w którym rośliny produkują dużo biomasy z jednostki powierzchni Środowisko mezotroficzne którego żyzność oraz produktywność roślin są znacznie mniejsze niż w poprzednim środowisku. Środowisko oligotroficzne czyli ubogie o nieznacznej produkcyjności. PRODUKTYWNOŚĆ zdolność do wytwarzania biomasy niezależnie czy jest ona użyteczna czy nieużyteczna PRODUKCYJNOŚĆ zdolnośc do wytwarzania plonu użytecznego (rolniczo przydatnego) np. dla pszenicy ziarno. STRUKTURA określa stan gleby w którym ziarna gleby są połączone we wtórne jednostki zwane agregatami. Struktura może być: - naturalna - powstaje w wyniku naturalnych procesów glebotwórczych np. struktura blaszkowata w poziomie eluwialnym. - sztuczna - (nabyta) powstała w wyniku wieloletniej uprawy, nawożenia organicznego, zmianowania roślin, oraz niektórych zbiegów agrotechnicznych np. iłowanie gleby. STRUKTURA UPRAWNYCH WARSTW GLEBY - to struktura gruzełkowata, powstała pod wpływem nawożenia organicznego, wapnowania, zmianowania roślin, działalności organizmów roślinnych i zwierzęcych. Cząstki gleby zostają sklejone w agregaty o różnej wielkości i budowie przez koloidy mineralne i mineralno - organiczne. Gruzełki glebowe dzielimy na: -megaagregaty średnica powyż. 10mm, -makro i mezo agregaty 10-1 mm -mikroagregaty poniżej 1 mm. Najkorzystniejsze są średnie (10-1 mm). Czynniki decydujące o rozpadzie jednych agregatow i tworzenia drugich: - obecność koloidów, zw. próchnicy, - intensywne życie biologiczne, - działanie czynników fizycznych (niskich temp.) , - obecność kationów Ca2+, Mg2+ TEKSTURA GLEBY wynika z wzajemnego położenia względem siebie pojedynczych agregatów, może być luźna lub zbita.
MIERNIK WARTOŚCI GLEB Klasa bonitacyjna jednostka systematyczna łącząca gleby różnej genezy ale o tej samej wartości rolniczej (I, II, IIIa, IIIb, IVa, IVb, V, VI, VI Rz) I - 58600 ha, II - 454200 ha, IIIa - 1465000 ha, IIIb - 2000 000 ha, IVa - 3296000 ha, IVb - 2462 000ha, V - 3062 000ha, VI - 1346 000ha, VIRz - 131800ha. Kompleksy glebowo rolnicze jednostka systematyczna łącząca gleby różnych jednostek genetycznych ale o podobnych właściwościach. Wyróżniamy: 1 - kompleks pszenny b.d. 3,8% gruntów ornych - gleby najlepsze. Gleby łatwo nabywające sprawność, będące w wysokiej kulturze. Rośliny: pszenica, rzepak, chmiel, buraki cukrowe, bobik, koniczyna czerwona. Gleby kulturalne-o uregulowanym odczynie, stosunkach wodno-powietrznych. 2 - kompleks pszenny dobry (2. 792. 959ha) 18%. Gleby o właściwościach podobnych do kompleksu 1. nieco mniej żyzne, niekorzystnie położone. Rośliny: jęczmień jary.
3 - kompleks pszenny wadliwy (3,1%) Gleby o jakości jak komp. 1 i 2 okresowe niedobory wody, ograniczona wysokość plonów, roślin uprawnych, podłoże bardzo przepuszczalne lub położone na stoku. Rośliny: pszenica, rzepak, bobik, groch, kukurydza, kończyna biała, słonecznik, peluszka, łubin biały (w latach wilgotnych).
4 - kompleks żytni b.d. (17,0%) Gleby są bardzo dobre do uprawy, odpowiednim nawożeniem i uprawą można je zmienić w gleby pszenne dobre. Uniwersalny kompleks-pszenica, buraki cukrowe, jęczmień browarny, tytoń jasny, ziemniaki.
5 - kompleks żytni dobry (15,0%) Obejmuje gleby o mniejszej żyzności i większej wrażliwości na suszę. Plony roślin nie odbiegają od kompleksu 4, w dobrych warunkach glebowych i wilgotnościowych. Rośliny:żyto,pszenżyto, ziemniaki,tytoń jasny, kończyna biała, marchew pastewna, słonecznik, warunkowo-pszenica, jęczmień rzepak.
6 - kompleks żytni słaby (18,0%) Gleby piaskowe, ubogie, o słabym kompleksie sorpcyjnym. Plony są niskie, efekty nawożenia niskie. Rośliny:żyto, owies, gryka, ziemniaki, łubin żółty, seradela, facelia, przelot.
7 - kompleks żytni b. słaby (11,5%) Gleby bardzo lekkie, suche, jałowe, nadające się pod zalesienie ponieważ plony roślin leżą na granicy opłacalności (żyto, łubin żółty)
8 - kompleks zbożowo pastewny mocny (3,9%) Zalega w dolinach rzecznych, bezodpływowych nieckach, na glebach okresowo uwilgotnionych, gleby ciężkie, torfowe i murszowe (organiczne). Rośliny: pszenica ozima(w lata wilgotne może wymakać), owies, buraki cukrowe, ziemniaki, rzepa, brukiew, kapusta pastewna, kończyna szwedzka. Na glebach organicznych brukiew, rzepa, mieszanki kończyn z trawami, buraki pastewne, marchew, peluszka. Unikać uprawy pszenicy i buraków cukrowych.
9 - kompleks zbożowo pastewny słaby ( 3,0%) Gleby różnego pochodzenia, często młowo-błotne lub murszowo-torfowe ale także piaskowe i rędziny leżące w zagłębieniu terenu na zwięzłych podłożach co czyni je okresowo podmokłymi. Na glebach mineralnych-żyto, owies, ziemniaki, brukiew, topinambur, rzepa, groch polny, kończyna czerwona, kapusta pastewna. Na glebach organicznych:burak, marchew pastewna, konopie, słonecznik.
10 - kompleks pszenny górski (1,6%) Obejmuje gleby odpowiadające nizinnym kompleksom pszennym, dobór roślin ograniczony, uprawia się pszenicę, żyto (mało) i więcej owsa, rzepy, wyki kosmatej, kukurydzy na kiszonkę, życicę tymotkę.
11 - kompleks zbożowy górski (2,0%) Gleby wietrzone głębokie, z dobrze wykształconym profilem. Uprawia się:ziemniaki, len, brukiew, rzepę, kończynę czerwoną i szwedzką, kapustę pastewną i trawy-kupkówkę, życicę trwałą.
12 - k. owsiano ziemniaczany górski (1,2%) Gleby różnej jakości znajdujące się w warunkach ograniczających uprawę zbóż ozimych (owies, ziemniak, rośliny motylkowate drobnonasienne, trawy)
13 - k. owsiano pastewny górski (0,5%) obejmuje najwyżej położone gleby uprawne terenów górskich (owies, mieszanki kończyn z trawami, rzadko mieszanki jęczmienia jarego z owsem i ziemniaki)
14 - k. gleb ornych przeznaczonych pod użytki zielone Gleby orne pod użytki zielone, ze względu na silne ich uwilgotnienie lub położenie na stromych zboczach
WYKŁAD 4
KATEGORIE AGRONOMICZNE GLEB Poszczególne frakcje glebowe wpływają na zasobność gleby oraz ruch wody i powietrza w glebie. Od składników granulometrycznych zależy sposób uprawy roli, dobór roślin i układ płodozmianów.
GLEBY BARDZO LEKKIE I LEKKIE -bardzo lekkie od 0-10% cząstek spławialnych, piasek luźny, słabo gliniasty, pył piaszczysty, Gleby te zajmują ok.32% pow. gruntów ornych. - lekkie 11-20% cz. spław. piasek gliniasty, lekki, gliniasty mocny, pył zwykły. Zajmują ok. 33% gruntów ornych. Wady: łatwo przepuszczają wode (suche) ubogie w składniki pokarmowe i próchnice, szybka mineralizacja materii organicznej, bardzo kwaśne i kwaśne, mało produkcyjne. Rośliny: żyto, łubin żółty, ziemniaki, proso, seradela, wyka kosmata.
GLEBY ŚREDNIE 20-30% cz. spław. należą tu; glina lekka silnie spiaszczona (20-25% cz. spław.) glina lekka słabo spiaszczona (20-35% cz.szpław.), pył gliniasty (pow.20% cz. spław) Wartość ich zależy od procesu glebotwórczego. Np. bardzo dobre czarnoziemy wykształcone z lessu, lub przemyte gleby płowe. Właściwości chemiczne, fizyczne i biologiczne a także produkcyjność jest różna. Gleby łatwe do uprawy gdyż opory stawiane narzędziami nie są duże. Można uprawiać na nich wszystkie rośliny uprawne nawet bardzo wymagające lecz w sprzyjających warunkach agrotechnicznych.
GLEBY CIĘŻKIE pow.30% cz. spław. Należy tu; glina średnia (35-50% cz.spław.), glina ciężka (pow. 50% cz. spław. ), ił pylasty, pył ilasty . Gleby zasobne w składniki pokarmowe zatrzymują duże ilości wody lecz trudno je oddają roślinom. Podczas suszy głęboko pękają. Trudne w uprawie wymagają dużej siły pociągowej, mocnych narzędzi i maszyn uprawnych. Uprawę należy wykonać w stanie optymalnej wilgotności która trwa bardzo krótko (gleby minutowe) Właściwa uprawa roli zapewnia bardzo wysokie plony pszenicy, rzepaku, buraków cukrowych, lucerny, koniczyny, kapusty.
CZYNNIK TOPOGRAFICZNY Największe znaczenie dla warunków siedliskowych mają wysokości n.p.m. rzeźba terenu (warunki hydrograficzne i glebowe), ekspozycja.
RODZAJE RZEŹBY TERENU -równinny - spadek do 2%, -falisty - różnice wzniesień do 20m, - górski - różnica wzniesień do 100m i wysokości n.p.m. do 4 tys. m. Polsce ponad 80% pow. - tereny płaskie, faliste ( z ekspozycją południową, północno wschodnią i zachodnią ) Najszybciej nagrzewają się wystawy południowe, najwolniej północne. Duże znaczenie ma kąt nachylenia zbocza, który decyduje o sposobie użytkowania. Grunty na stokach o nachyleniu pow. 12 stopni (20%) powinny być trwale zadawnione lub zalesione. Na gruntach o nachyleniu 6-12 stopni (10-20%) można prowadzić gospodarkę polową ale przy stosowaniu zbiegów przeciwerozyjnych. Grunty położone na stokach o nachyleniu do 6 stopni (10%) zwłaszcza na długich skłonach są mniej narażone na erozję wodną ale wskazany jest tutaj specjalny sposób uprawy roli i dobór roślin.
OCHRONA PRZED EROZJĄ WODNĄ - zabiegi uprawne oraz siew i sadzenie roślin powinny być przeprowadzone w kierunku poprzecznym do nachylenia stoku. - uprawa roli powinna być wykonana pługiem obracalnym który odkłada skiby w górę stoku ( tarasowanie zboczy) - korzystne jest zastosowanie uprawy płużnej przez uprawę bez orkową a zwłaszcza konserwującą uprawę roli (conservation tillage) - stosowanie głębszy których działanie polega na wykonaniu pionowych nacięć w glebie zwiększających retencję wodną i szybkość wsiąkania wody. - płodozmiany przeciwerozyjne z udziałem wieloletnich roślin motylkowych i traw. - uprawa poplonów ścierniskowych pozostawionych na zimę w formie mulczu (pozostawiają materię organiczną) # bardzo podatne na erozję są: uprawy pyłowe, szczególnie lessy. # silnie podatne są piaski luźne i rędziny kredowe. # średnio podatne są żwiry i piaski gliniaste. # słabo podatne są gliny lekkie i średnie. # odporne są gliny ciężkie, iły i gleby szkieletowe. Gleby podatne na erozje muszą być pokryte roślinnością ( najlepiej koniczyną lub poplonami ścierniskowymi).
CZYNNIKI BIOTYCZNE Rośliny bytujące w siedlisku podlegające wzajemnym wpływom (dodatnim, obojętnym lub ujemnym) 1 Wpływ dodatni # współżycie roślin wyższych (korzeni) z grzybami - mikoryza. # współżycie roślin motylkowych z bakteriami - symbioza. # alleopatia pośrednie oddziaływanie roślin na siebie np. koniczyna czerwona lepiej plonuje, rozwija się gdy rośnie razem z trawami. 2 Wpływ obojętny # zachodzi wówczas gdy rozpatrywane gatunki nie oddziaływają na siebie ani ujemnie ani dodatnio. 3 Wpływ ujemny # pasożytnictwo np.bakterii, grzybów, wirusów na roślinach wyższych lub roślin na innych roślinach np. kanianki na kończynie Inny wpływ antagonizmu: - wydzielanie substancji inhibicyjnych przez niektóre gatunki roślin działające na inne rośliny np. bylica, piołun, wydziela substancje biologiczne czynne, działa na sąsiadujące rośliny ( ogranicza ich występowanie ) ALLELOPATIA I JEJ RODZAJE zależnie od organizmów reagujących i wydzielających wydzieliny. # wydzielane przez bakterie plechowce, i działanie na inne drobnoustroje antybiotyki # wydzielane przez bakterie drobnoustroje działają na rośliny naczyniowe - marasminy. # rośliny naczyniowe wydzielają tzw. fitocydy którymi ograniczają rozwoj drobnoustrojów. # koliny -wpływ na inne rośliny naczyniowe ( wydzielane przez rośliny naczyniowe)
CZYNNIKI ANTROPOGENICZNE przejawy działania człowieka w środowisku. Skutki ujemne wynikające z działalności rolniczej i poza rolniczej zazwyczaj nieodwracalne.
WYKŁAD 5
ANTROPOPRESJA oddziaływanie człowieka na środowisko przyrodnicze i występujące w nim biocenozy. Ma znaczenie negatywne. Oddziaływanie na glebę to przede wszystkim zmniejszenie jej powierzchni przez trwałą zabudowę. W wyniku działalności górniczej gleby u legają przesuszeniu, skażeniu.
ANTROPOPRESJA W ROLNICTWIE stosowanie nawozów sztucznych, środki ochrony roślin, ciężkiego sprzętu ugniatającego glebę, nieodpowiednia uprawa i agrotechnika gleby,
niewłaściwe zmianowanie roślin. Glebom zagraża skażenie atmosferyczne (spalanie ropy, gazu ziemnego). Duże znaczenie odgrywają też wody powierzchniowe na skutek katastrofalnej jej czystości. Nadmierna wycinka drzew, liczne pozary-czynniki antropopresji - zakładanie nowych wysypisk śmieci + nieodpowiednio prowadzona turystyka i rekreacja.
DEGRADACJA SIEDLISKA ROLNICZEGO oznacza proces obniżenia się naturalnego potencjału produkcyjnego tzw. rolniczej przestrzeni produkcyjnej.
ROLNICZA PRZESTRZEŃ PRODUKCYJNA czynniki siedliska które wpływaja pośrednio lub bezpośrednio na plony i ich jakość.
DEGRADACJA może mieć różne podłoże np. chemiczne- niewłaściwe stosowanie nawozów N, gnojowicy, środków ochrony roślin. Degradacja chemiczna- mała dbałość o odczyn gleby, miejscowe skażenia ropą (wycieki z ciągników). Degradacja fizyczna- odnosi się ona do niszczenia struktury gleby w wyniku stosowania ciężkiego sprzętu gospodarczego. Zjawisko degradacji pogłębia erozja wodna która przyspiesza przemieszczanie zewnętrznych warstw gleby ze zbocza i gór. Degradacja biologiczna- pojawia się w rejonach o niewłaściwej strukturze użytkowania gleby, braku zalesień, pasów drzew (które chronią gleby przed erozją). Degradacji tej sprzyja niewłaściwie ułożony płodozmian który prowadzi do tzw. zmęczenia gleby.
ZABIEGI REKULTYWACYJNE przywracanie zdewastowanym glebom ich pierwotnej funkcji.
REKULTYWACJA GRUNTÓW zagospodarowanie terenów poprzemysłowych, wykorzystanie zwałowisk, terenów po odkrywkach górniczych.
REKULTYWACJA HAŁD i WYROBISK ODPADÓW bardzo trudny proces wytworzenia cienkiej warstwy gleby pozwalający na rozwój roślinności, trwa przez wiele lat.
SOZOLOGIA dziedzina wiedzy opisująca zmiany w środowisku przyrodniczym zachodzące pod wpływem antropopresji (czynników antropogenicznych). Wykorzystuje się tu bioindykatory - są to wskaźniki zanieczyszczenia.
BIOINDYKACJA określenie zmian w środowisku za pomocą wskaźników biologicznych. Wykorzystane są tu reakcje organizmów na czynniki ograniczające reakcje fizyczne, biologiczne poszczególnych populacji lub całych biocenoz. Bioindykacja ma charakter kompleksowy.
METODY ULEPSZANIA ROLNICZEJ PRZESTRZENI PRODUKCYJNEJ w odmiennych warunkach środowiska czynniki wykazują różny wpływ na wielkość produkcji. Największy wpływ ma gleba. Na terenach górzystych wielkość produkcji wyznaczana jest przez klimat, wysokość n.p.m., rzeźbę terenu. W Polsce ponad 60% gleb to gleby lekkie (niekorzystne). Gleby z reguły kwaśne o niskiej produkcyjności.
METODY POPRAWY WŁAŚCIWOŚCI GLEB LEKKICH
1.Ogólnobiologiczne - ograniczenie powierzchniowego spływu wód poroztopowych, przeciwdziałanie erozji wietrznej. Wykonuje się to poprzez tworzenie zadrzewień i zakrzywień śródpolnych (które zatrzymuja wodę, wyhamowuja siłę wiatru).
2.Nawadnianie (deszczowanie) - u nas metoda ta jest rzadko stosowana ze względu na wysokie koszty. Nawadnianie podnosi efektywność nawożenia mineralnego.
3.Agrotechniczne - polega na odpowiednio dobranej do warunków glebowych techniki uprawy roli, wapnowania, ściółkowania, mulczowania, nawożenia min. i org.
4.Agromelioracyjne - poprzez: a) zmianę profilu glebowego - orka melioracyjna na głębokość od 10 do 50cm specjalnym pługiem wprowadzenie na dno bruzdy materii organicznej w ilości 60 ton na ha (obornik, torf, kompost). Duże znaczenie mają także poplony. Orka melioracyjna jest zabiegiem pochłaniającym dużo energii, można ją przeprowadzać na glebach luźnych, piaszczystych. W wyniku wprowadzenia materii organicznych na dno bruzdy tworzy się warstwa próchniczna, która zatrzymuje wodę opadowa i składniki mineralne. Plonotwórczy efekt działania tego zabiegu trwa wiele lat. Po 8-10 latach należy go powtórzyć lecz na inną głębokość (zmniejszoną lub zwiększoną).
b) zmiana składu granulometrycznego. Polega na wprowadzeniu do gleby piaszczystej niekonwencjonalnych środków nawozowych uzyskanych z przetwarzania mas odpadowych z przemysłu rolno- spożywczego spożywczego samego rolnictwa np.ziemia spławiakowa z cukrowni, nawozy koro-kreatyno-mocznikowe, syntetyczne środki strukturotwórcze (akrylonotryle, żywice, formal-aldechydowo-mocznikowe ) Pozyskiwanie akrylonitryli - bardzo łatwy i tani sposób. W glebie tworzą tzw. lepisze, które przyklejają się do cząstek gleby tworząc agregaty glebowe. Ziemia spławiakowa-bardzo korzystne właściwości fizyko-chemiczne do rozwoju i plonowania roślin np.buraka cukrowego.
Najczęściej praktykowanym najtańszym sposobem podnoszenia żyzności gleb lekkich jest przyoranie materii organicznej i zagospodarowanie niekonwencjonalnych środków nawozowych. Doskonałe rezultaty daje przyorywanie słomy, kompostu, obornika. W warunkach gleb lekkich mineralizacja materii organicznej trwa krócej niż na glebach zwięzłych. Dlatego należy zmniejszać intensywność intensywność głębokośc uprawek i zadbać o wapnowanie gleby wapnem węglanowym i węglanowo magnezowym.
DEGRADACJA GLEBY przywrócenie glebie wysokiej produktywności (glebom słabym, nadmiernie wyeksploatowanym)
FITOMELIORACJA (odmiana agromelioracji) wprowadza się rośliny o bardzo dobrze rozwiniętym systemie korzeniowym np.bobik i przeznacza na przyoranie.
FENOLOGIA nauka badająca zjawiska okresowo występujące w przyrodzie w zależności od czynników klimatycznych
AGROFENOLOGIA fenologia rolnicza - nauka zajmująca się oceną warunków klimatycznych dla potrzeb rolnictwa, badaniem związków między rozwojem i plonowaniem roślin, pogodą oraz zabiegami agrotechnicznymi a także określanie terminów pojawiania się poszczególnych stadiów rozwojowych szkodnika w powiązaniu z fazami rozwojowymi roślin wskaźnikowych. Na podstawie badań agrofenologii ustalono np. fenologiczne terminy pojawu stonki ziemniaczanej (masowy wylot chrząszczy zimujących przypada na okres kwitnienia dzikiego bzu czarnego, kasztanowca zwyczajnego i jaśminowca wonnego ) Niektórzy dzielą fenologię na: fitocenologie, zoofenologię i inne.)
Analiza podziałów fenologicznych umożliwia poznanie grup roślinnych.
IZOFONY linie łączące miejsca gdzie wybrana roślina znajduje się w tym samym stadium rozwojowym. Metoda ta jest bardzo pomocna przy ustaleniu fenologicznych pór roku. Kalendarzowe pory roku ustalone na podstawie danych astronomicznych i meteorologicznych. Kalendarz fenologiczny dzieli się na okresy charakterystyczne dla rozwoju roślin i zwierząt.
OKRES FENOLOGICZNY PÓR ROKU W WYDZIELONYCH NA PODSTAWIE POJAWIANIA SIĘ ROŚLIN WSKAŹNIKOWYCH
1 Przedwiośnie lub zaranie wiosny - początek tajania śniegu, żyto wznawia wegetacje, kwitnie - leszczyna, przebiśnieg, przylaszczka, zawilec gajowy, Przylatują pierwsze ptaki - skowronki, budzą się zwierzęta zasypiające na zimę owady i płazy. Jest to początek prac polowych i wczesnych siewów np. owsa, pszenicy jarej i grochu, trwa w Polsce od 15 marca do 10 kwietnia.
2 Wczesna wiosna (pierwiośnie) kwitnie - brzoza, klon, mniszek lekarski, tarnina, czereśnia, wiśnia, czarna porzeczka, czeremcha, grusz, jabłoń. Pora siewów buraków, sadzenia ziemniaków, i zbioru poplonów ozimych. Trwa od 18 kwietnia do 10 maja.
3 Wiosna właściw albo pełnia wiosny. Kwitnie - bez lilak, kasztan, głóg, berberys, jarzębina, sosna. Zaczyna kłosić się żyto. W tym wykonuje się w polu uprawki pielęgnacyjne i nawożenie pogłówne i użytkowanie pastwisk. Trwa od 7-21 maja.
WYKŁAD 6
4 Wczesne lato. Kwitnie: żyto ozime, akacja biała, owocuje bez czarny, malina, wilcza jagoda, poziomka. Przeprowadza się sianokosy sianokosy pod koniec okresu następują tzw. małe żniwa tj. koszenie jęczmienia ozimego, rzepaku. Trwa od pocz. czerwcz do 26 czerwca.
5 Lato Owocowanie krzewów jagodowych. Kwitną lipy, dojrzewanie najwcześniejszych owoców. Zbiór zbóż, przeprowadza się podorywki i sieje poplony ścierniskowe, Trwa 25 czerwca do 15 sierpnia.
6 Późne lato i wczesna jesień Okres dojrzewania owoców. Pora siewu pierwszych ozimin, przeprowadza się drugie sianokosy. Okres trwa od końca sierpnia do połowy września.
7 Jesień Można podzielić na dwa podokresy a) jesień właściwą- złota. Rozpoczyna się żółknięciem liści lipy, kasztanowca, klonu. Zaczynają odlatywać ptaki wodne i ziarnojagodne. Kończy się siew ozimin. b) jesień późna ( bezlistna) - brzozy i buki tracą liście. Zbiór późnych owoców, warzyw, okopowych, przeprowadza się orki przedzimowe i kończy wypasanie łąk i pastwisk.
8 Zima Okres spoczynku dla roślin i niektórych zwierząt. Okres ten trwa aż do przedwiośnia.
UPRAWA ROLI
Rolę uprawia się: -w celu przygotowania jej do siewu i sadzenia roślin,
- w celu zachowania jej sprawności. Części mineralne 45%, powietrze 25%, substancje organiczne 5%, woda 25%.
Sprawność roli - stan w którym właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne kształtują się na optymalnym poziomie dla roślin uprawnych. Sprawność nie jest elementem stałym, gleba nabywa sprawność poprzez np. odpowiednie nawożenie.
KULTURA ROLI taka jej cecha która pozwala szybko i stosunkowo niedużymi środkami doprowadzić role do stanu sprawności.
WYDOBRZENIE ROLI
przywrócenie równowagi biologicznej glebie (dotyczy mikroorganizmów które po orce znajdują się na dnie bruzdy - trzeba je „wydobyć” na zewnątrz)
polega na naturalnym osiadaniu gleby, gwarantuje to utrzymanie optymalnych warunków wodno - powietrznych,
Wydobrzenie na glebach ciężkich (zwięzłych) trwa dłużej ( 6 tyg ) niż na glebach lekkich ( 2-3 tyg.)
UPRAWA ROLI składa się z szeregu różnych czynności które wykonuje się różnymi narzędziami narzędziami różnych porach roku.
POJĘCIA W UPRAWIE ROLI
# uprawka - każda pojedyncza czynność wykonana jakim kolwiek narzędziem uprawnym np. orka , bronowanie, drapaczowanie.
# zespół uprawek - szereg uprawek wykonanych w odpowiedniej kolejności i w określonej porze roku np. zespół uprawek pożniwnych, przedsiewnych, przedzimowych, wiosennych, pielęgnacyjnych.
# całokształt uprawy roli ( pod daną roślinę) - szereg uprawek które wykonuje się od siewu przedplonu do zbioru rośliny następczej. Całokształt uprawy pszenicy jarej - od zbioru przedplonu do zbioru rośliny następczej ( łącznie z nawożeniem i zabiegami agrotechnicznymi).
RODZAJE UPRAWEK
1 Odwracające rolę - wykonane pługiem, orka - czynność zasadnicza najsilniej zmieniająca właściwości gleby.
2 Spulchniające i wyrównujące rolę - mają za zadanie doprawienie roli po orce poprzez równomierne pokruszenie i wymieszanie skib oraz wyrównanie pow. pola. Brony, kultywatory, włoki każde z tych narzędzi ma inne zadanie. Działa na innej głębokości.
3 Ugniatające i kruszące role - mają za zadanie zagęszczać określone warstwy roli które zostały uprzednio nadmiernie spulchnione. Wykonuje się na glebach zwięzłych, średnio zwięzłych. Wały kruszące do kruszenia roli.
4 Uprawki specjalne np.orki melioracyjne (wykonywane sporadycznie)
ORKA podstawowa czynność w uprawie systemu płużnego. Wykonuje się ja pługiem lemieszowym. Praca pługa przebiega nast. odcina on od tzw.”calizny” pas roli (skibę) podnosi ją na lemieszu, odwraca o pewien kąt na odkładnicy. W ten sposób kruszy spulchnia i miesza ze sobą poszczególne jej części. Efekt zależy od konstrukcji elementów roboczych, wilgotności i zwięzłości gleby, ukształtowania terenu.
PARAMETRY ORKI Orka charakteryzuje głębokość oraz szer. skiby. Głównie zależy od celu uprawy i miąższości roli. # orki płytkie głeb. do 15 cm, # orki średnio głębokie 17 - 25 cm, # orki głębokie większe niż 25 cm. Szerokość skiby wpływa na jej odwrócenie. Szerokość wieksza tym skiba jest bardziej odwrócona, im mniejsza tym skiba bardziej wysztorcowana. WYKONANIE ORKI Można ja wykonać kilkoma sposobami. O wyborze decyduje rodzaj posiadanego pługa, kształt pola. 1 na polach w kształcie prostokątnym i kwadratowym ( na terenie równinnym) orze się w tzw. składy ( szerokie zagony) 2 na polach małych nieforemnych orka figurowa ( w okółkę lub figurę) 3 w terenie falistym ( górskim) Orka jednostronna - odkłada skiby tylko w jedną stronę. ORKA W SKŁADY I FIGUROWA Używa się pługów lemieszowych mających prawe skiby płużne ( odkład skiby zawsze na prawą strone) Orka jednostronna - pługi odwracalne wyposażone w prawe i lewe korpusy płużne. ORKA W SKŁADY zaoranie wzdłuż dłuższego boku tzw.składów ( szerokich zagonów) Szerokość zależy od liczby korpusów płużnych (10 m na jeden korpus). Wyznaczone zagony można zaorać dwoma sposobami - sposobami zagon (zwał), - rozgon (rozorywke). PRZY ORCE W ZAGON na środku składu wykonuje się tzw. grzbiet na który składa się 3-4 skiby. PRZY ORCE W ROZGON należy zaorać pole najpierw najpierw zdłuż boku składu ( na granicy 2 składów powstaje lekki grzbiet). Na środku pola lekka bruzda -( zaczyna się orać od brzegu). Pola należy orać przemiennie w pierwszym roku w zagon w drugim roku w rozgon. RODZAJE OREK W zależności od spełnianych funkcji: Orki zasadnicze - służą do wykonania uprawy podstawowej polegającej na przykryciu resztek pożniwnych np. podorywka, orka siewna, przedzimowa (ziębla) Orki uzupełniające - dodatkowa, dla spełnienia określonego celu np. odwrotna, przykrycie obornika między podorywką a orką przedzimową oraz orka wiosenna (po ziębli) Orki specjalne - razówka zastępująca podorywkę i orkę siewną, orki po zbiorze roślin wieloletnich. PODORYWKA wykonuje się ją po zbiorze roślin. Zadanie - przykrycie ścierni i resztek pożniwnych, zwalczanie chwastów, zahamowanie strat wody. Powinna być płytka 8-10 cm, czasem do 15 cm np. w celu wyorania rozłogów perzu, stosunek głębokości do szerokości skiby 1:2. Przy takiej proporcji ścierń zostanie całkowicie odwrócona i przykryta. ORKA SIEWNA wykonana przed siewem ozimin na głeb. 15-22cm . Orka ta powinna dobrze się kruszyć, dosypywać skiby co da się uzyskać tylko przy optymalnej wilgotności gleby. Pługi z odkładnicami kulturalnymi, na glebach zwięzłych należy zastosować płużki zwiększające stopień pokruszenia skib. ORKA PRZEDZIMOWA ( ziębla) najgłębsza, pozostawia glebę w ostrej skibie. Powoduje to przemarznięcie skiby i jej pokruszenie co na glebach zwięzłych jest warunkiem uzyskania jej sprawności. Głównie wyskibienie roli umożliwi nagromadzenie wody pochodzącej z roztopów. Powinna być wykonana na pełną głębokość warstwy ornej. Pod buraki cukrowe z pogłębiaczem. Wysztorcowanie i słabe pokruszenie skiby jest rezultatem dużej głębokości orki. Stosunek szerokości do głębokości 0,9:1,1 (1,2) ODWROTKA służy do przyorania obornika ( między podorywką a zięblą) Polecana na gleby bardzo zwięzłe. Należy ja stosować bo w przeciwnym razie obornik ulegał by procesom gnilnym. ORKA WIOSENNA na pola które zostały zaorane jesienią (zięblą) Jest uzasadniona w przypadku: - wiosennego zastosowania obornika ( pod ziemniaki, kukurydzę), - nadmiernego zagęszczenia i zamulenia gleb zwięzłych, - gleb trwale nadmiernie uwilgotnionych. Zabroniona na glebach lekkich i przeznaczonych pod rośliny jare. Orka wiosenna - płytka do 15 cm, RAZÓWKA orka specjalna wykonuje się gdy okres od zbioru rośliny do siewu rośliny następczej jes bardzo krótki. Zastępuje podorywkę i orkę siewną. Pod poplony ścierniskowe na średnią głębokość powinna dobrze kruszyć skiby. Orki łąk i pastwisk po roślinach wieloletnich. Służy do zniszczenia darni. Powinna dobrze odkładać i odwracać skiby. Należy wykonać ją pługami z odkładnicami śrubowymi. Systemem uprawy roli może być : - płużny , - bezpłużny, - uprawa zerowa ( siew bezpośredni).
WYKŁAD 7
NARZĘDZIA DO UPRAWY ROLI: I - odwracające rolę, II - spulchniające i wyrównujące rolę, III - ugniatające i kruszące rolę.
I ODWRACAJĄCE
Pługi lemieszowe - bezkoleśne (konne), koleśne (konne z kołami), ciągnikowe talerzowe zawieszane
BUDOWA KORPUSU PŁUŻNEGO
- korpus płużny (główny element)
- dodatki: kroj nożowy lub tarczowy, przedpłużnik, pogłębiacze
- pomocnicze części: rama, urządzenie jezdne, urządzenie wydzwigowe,
Korpus płużny: lemiesz, odkładnica (cylindryczna, półśrubowa, śrubowa,), słupica, płoz. piętka.
Narzędzia zastępujące pługi lemieszowe:
- pługi talerzowe ( przekrój 51-81)
-brony talerzowe zestawione w dwu lub cztery sekcje, przymocowane do ramy (przekrój 45-56-średnica talerzy)
- pługofrezarki zawieszane elementy czynne i bierne
II NARZĘDZIA SPULCHNIAJĄCE I WYRÓWNUJĄCE
-brony, włoki, drapacze (kultywatory) mają za zadanie pokruszyć i wymieszać skiby oraz wyrównać powierzchnię roli. Każde ma odrębne zadanie. Narzędzia doprawiające rolę pracują płycej niż pług. Przesuszają spulchnioną warstwę roli , która chroni głębsze warstwy przed utratą wody. Przyspieszają rozkład próchnicy: kultywatory, brony, włoki.
Kultywatory (drapacze) - zęby sprężyste, półsprężyste lub sztywne zamocowane do ramy. Kultywator o zębach sztywnych lub półsztywnych w kształcie dłuta lub klina (zagięte ku dołowi) sercowatej redliczki lub gęsiostopki. Kultywatory zakończone dłutem lub klinem są to grujery. Kultywatory zakończone gęsiostopką nazywamy eksterpatorami. Zakończenie podobne do noży to skaryfikatory. Kultywatory o zębach sprężystych służą do wyciągania z gleby rozłogów perzu i innych chwastów.
Brony - cieżkie o zębach kwadratowych głęb. do 10 cm i nacisk jednego zęba na glebę ok. 20 N. - średnie zęby w przekroju czworokątne głęb. 4-6 cm nacisk ok. 15 N. - lekkie (posiewne) zęby o przekroju okrągłym głęb. 2-5 cm, nacisk 10 N. Brona chwastnik dostosowuje się do powierzchni pola. Służy do niszczenia siewek chwastów. Brona Wedera - brona chwastnic. Brony wahadłowe - napędzane WOM . Włókowanie - najpłytsza uprawka stosuje się na wiosnę w celu ścięcia grzbietu skib.
III NARZĘDZIA UGNIATAJĄCE I KRUSZĄCE ROLĘ
Uprawki ugniatające - mają zagęszczać określone warstwy roli, uprzednio zbyt spulchnione. Zwiększa się ilość przestworów kapilarnych. Ugniecenie wierzchniej warstwy roli daje możliwość wykonania płytkiego siewu np. traw, koniczyny. Inne zadanie - pokruszenie gród ziemi powstałych przy uprawie roli przy zbyt dużej wilgotności (szczególnie na glebach zwięzłych). Zadanie wałów - przyspieszenie procesów wydobrzenia (osiadania) roli po orce. Wały ugniatające i wyrównujące rolę (gładkie) - do poprawy stosunków wodnych na wierzchniej warstwie roli. Na wiosnę na glebach torfowych. W ten sposób chroni się rośliny przed tzw. wysadzaniem (podczas zamarzania i rozmarzania gleby). Wały kruszące - służą do kruszenia brył na glebach zwięzłych, do niszczenia skorupy lodowej w okresie zimy. Wały kolczaste pierścieniowe - wały ugniatające głębsze warstwy roli ( wał Cambella) - do przyspieszania osiadania roli po zbyt późno wykonanej orce siewnej. Wał strunowy ( zadanie jak wyżej).
ZESPOŁY UPRAWEK W całokształcie uprawy wyróżniamy: 1) Zespół uprawek pożniwnych, 2) Zespół uprawek przedsiewnych (jesiennych i wiosennych), 3) Zespół uprawek przedzimowych, 4) Zespół uprawek wiosennych, 5) Zespół uprawek pielęgnacyjnych.
1) ZESPÓŁ UPRAWEK POŻNIWNYCH rozpoczyna całokształt uprawy pod rośliny ozime i jare. Powierzchnia pola pokryta jest resztkami pożniwnymi. Wykonuje się od drugiej połowy lata do początku jesieni (oziminy) do późnej jesieni jare. ZADANIA: - przyoranie resztek pożniwnych, - ograniczenie parowania wody z odkrytej powierzchni, - walka z chwastami, - wymieszanie nawozów Ca+, Mg+, z glebą. Okres 3-4 tyg. wykonuje się nast. uprawki; -podorywka ścierniska, bronowanie, kultywatorowanie. Kolejność i liczba uprawek po podorywce zależy : rodzaju gleby, przebiegu pogody, terminu siewu ozimin, zwięzłości gleby (stanu pola) W klasycznym układzie : - podorywka płytka do 6-8 cm aby jak najwięcej roślin chwastów mogło wzejść ( niszczymy siewki), - bronowanie podorywki (pielęgnowanie podorywki). Chwasty wieloletnie ( rozłogi perzu na 1 ha ziemi po uprawie lucerny - 1000 km).
Mechaniczne niszczenie perzu : # metoda usuwania rozłogów z roli - polega na podoraniu warstwy roli przerośniętej rozłogami perzu ( na głęb. 15 cm ) pozostawieniu w celu przesuszenia. Po wysuszeniu stosujemy kultywator o zębach sprężynowych i dwukrotnie drapaczujemy ( na krzyż). Potem bronujemy pole, grabimy i wywozimy rozłogi perzu. Metoda da dobre rezultaty gdy po żniwach nie ma opadów. W czasie deszczu perz zaczyna rosnąć ( metoda nieskuteczna) # metoda Wiliamsa - podorywka głęb.15cm, talerzowanie dwukrotnie na krzyż, głęboka orka w czasie wschodów chwastów ( sprzedpłużkiem) . Metoda zaduszania rozłogów metoda Wiliamsa. Metoda skuteczna na glebach ciężkich. Nie można jej stosować na glebach płytkich (wyoranie martwicy glebowej). # metoda zmęczenia rozłogów - polega na kilkakrotnej orce zachwaszczonego pola. Po każdej orce pozostawia się czas na zazielenienie się powierzchni roli poczym ponownie stosuje się orkę. W ten sposób zmusza się perz do kilkakrotnego wybijania co wyczerpuje ich substancje zapasowe ( zamierają z ich braku)
W zespole uprawek pożniwnych chwasty wieloletnie niszczy się stosując herbicydy totalne np. Roundup.
Twardość nasion:
- nagromadzenie inhibitorów wzrostu
- niedojrzałość fizjologiczna zarodka
- zbyt gruba okrywa nasienna
- duża ilość CO2 działa usypiająco na zarodek
WYKŁAD 8
2) ZESPÓŁ UPRAWEK PRZEDSIEWNYCH (jesiennych i letnich) Zaczyna się orką siewną a kończy siewem roślin ozimych. Celem zespołu jest przygotowanie roli do siewu. realizuje się go w nast. sposób - doprawianie roli do stanu sprawności , - przygotowanie wierzchniej warstwy roli do przyjęcia nasion, - zniszczenie chwastów, - wymieszanie nawozów mineralnych lub organicznych z glebą.
Uprawki przedsiewne pod żyto ozime, jęczmień ozimy i inne obejmują orkę siewną i bronowanie bezpośrednie po niej. Glebę zostawia się na okres 3-4 tyg. aby wydobrzała. Bezpośrednio przed siewem wykonuje się bronowanie, potem siew i bronowanie posiewne. Orka siewna do 20-22 cm ( na glebach lekkich płycej). Uprawki przedsiewne tylko pod rośliny ozime i poplony ścierniskowe.
3) ZESPÓŁ UPRAWEK PRZEDZIMOWYCH Ma na celu wykorzystanie zimowego okresu do poprawy struktury gleby i nadaniu jej sprawności, zmagazynowanie maksymalnej ilości wody, zniszczenie chwastów poprzez głębokie przyorywanie ich diaspor (nasiona, owoce, części wegetatywne roślin służące do rozmnażania) Inne zadania: przyoranie obornika, ścierni. do wykonania tych zadań stosuje się tzw. zięblę ( orkę przedzimową) czasem z pogłębiaczem. Zięblę pozostawia się w ostrej skibie - nie bronuje się jej. Aby wiosną gleba szybko się ogrzała stosuje się bronowanie ziębli. Czasami orkę przedzimową poprzedza się odwrotną - na glebach zwięzłych. Uprawki przedzimowe tylko pod rośliny jare.
4) ZESPÓŁ UPRAWEK WIOSENNYCH Cel: przygotowanie roli do siewu i sadzenia roślin jarych a także zachowanie wody, przyspieszenie nagrzania roli, wymieszanie nawozów mineralnych z glebą. Kolejność uprawek zależy od rodzaju i zwięzłości gleby i terminu siewu roślin.
Kolejność uprawek: 1) włókowanie lub bronowanie ( zabieg „otwierający” rolę). Na glebach bardzo zwięzłych, mocno wysztorcowanych stosuje się włókowanie. Na glebach lekkich stosuje się bronowanie. Ma to na celu ścięcie grzbietów skib. 2) Bronowanie lub kultywatorowanie # na glebach zwięzłych - kultywator o zębach sztywnych lub półsztywnych. # na glebach lekkich - brona, kultywator zbyt przesuszyły by glebę. Stosuje się w tym czasie nawozy azotowe i ewentualnie fosforowe i potasowe jeśli nie zostaną zastosowane jesienią. Bronowanie bezpośrednio przed siewem, siew, bronowanie posiewne. # pod okopowe ( ziemniaki - obornik jesienią lub wiosną, pod buraki tylko jesienią.) Aby wymieszać obornik trzeba zastosować płytką orkę.
Dobór narzędzi uprawek zależy od:
-właściwości gleby (lekkie - mniej uprawek)
-wilgotności gleby
-terminu siewu
5) UPRAWKI PIELĘGNACYJNE zadania: zwalczanie chwastów, jak najdłuższe zachowanie sprawności roli. Używa się tu bron, wałów, pielników i opsypników. W zbożach stosuje się bronowanie - w fazie kiełkowania i krzewienia. Bronuje się też groch, peluszkę, bobik, koniczynę, lucernę - po każdym pokosie. Bobik przed wschodami i po wschodach. Buraki cukrowe - bronuje się przed wschodami, po wschodach stosuje się pielenie miedzyrzędzi (pielnikami) . W związku z tym stosuje się herbicydy które ograniczają liczbę uprawek mechanicznych. Często z korzyścią dla stanu roli.
CAŁOKSZTAŁT UPRAWY ROLI POD ROŚLINY JARE
Zależy od przedplonów zbóż, najczęściej są to okopowe, dla strączkowych rośliny zbożowe.
Jeśli przedplon pozostawia ścierń i resztki pożniwne całokształt uprawy roli składa się: - zespołu uprawek pożniwnych, - przedzimowych, - wiosennych i pielęgnacyjnych. Jeśli przedplon nie pozostawia ścierni wówczas nie wykonuje się zespołu uprawek pożniwnych. Od razu wykonuje się zespół uprawek przedzimowych.
CAŁOKSZTAŁT UPRAWY ROLI POD ROŚLINY OZIME
Ze względu na termin siewu ozimin dzielimy je na: rośliny wczesnego siewu ( rzepak, rzepik ozimy, jęczmień ozimy) i późnego siewu ( pszenica ozima, pszenżyto) . Rośliny wczesnego siewu nie mają zbyt wielu dobrych przedplonów. Do najlepszych należą rośliny strączkowe, wczesne ziemniaki, mieszanki zbożowo-strączkowe. Rośliny późnego siewu - większy dobór przedplonów: okopowe, rzepak, rośliny strączkowe, zboża. Zespół uprawek pożniwnych i przedsiewnych pod rośliny ozime. Gdy od zbioru do siewu przedplonu pozostaje zbyt mało czasu wykonuje się wyłącznie uprawki przedsiewne. Po okopowych - uprawki pożniwne ogranicza się do bronowania lub drapaczowania. Uprawki przedsiewne ogranicza się do kultywatorowania lub bronowania. Gdy gleba jest źle przygotowana do siewu trzeba zastosować płytką orkę.
CAŁOKSZTAŁT UPRAWY POD POPLONY ŚCIERNISKOWE
Uprawa wykonywana w jak najkrótszym czasie. Po zbiorze przedplonów wykonuje się razówke (podorywka lub orka siewna)
UPRAWA GLEB LEKKICH: piaski luźne, słabo gliniaste, piaski gliniaste, lekkie i mocne, żwiry piaszczyste. Wspólną cechą jest mała zawartość części spławialnych i lekki opór jaki gleba stawia narzędziom. Gliny lekkie, silnie spiaszczone- 25-35% cz. spław. Gliny lekkie słabo spiaszczone-25-35% cz.spław. Gleby lekkie należą do różnych typów genetycznych - gleb bielicowych, brunatnych, mad rzecznych. Gleby klasy IV, V, VI. Mała zawartość cz.spław. i niewielki udział frakcji koloidalnych sprawia, że mają prawie rozdzielno ziarnistą strukturę. Są przewiewne i przepuszczalne ale słabo utrzymują wodę. Są one za suche w skutek małej pojemności wodnej. Gleby te szybko nagrzewają się w dzień a szybko ochładzają w nocy. Gospodarowanie na tych glebach powinno uwzględniać zabiegi agrotechniczne zwiększające ich produktywność (uprawę poplonów, wapnowanie, magnesowanie, dobór roślin z uwzględnieniem motylkowatych, nawożenie obornikiem). Uprawa roli powinna chronić przed wysychaniem.
UPRAWKI NA GLEBACH LEKKICH
- mechaniczne zwalczanie chwastów tylko w okresie pożniwnym. Unikać zwalczania na wiosnę.
- płytkie bronowanie w początkowych fazach rozwojowych chwastów, stosowanie herbicydów.
Orka przedzimowa płytka, wiosenne uprawki, ograniczone do minimum. Unikać stosowania kultywatora o zębach sprężystych. Włóka na glebach lekkich - zbędna. Na glebach suchych niezbędne wałowanie wałem gładkim aby wzmóc podsiąkanie wody do górnej warstwy roli. Im gorsze panują tu stosunki wodne tym bardziej należy upraszczać ich uprawę.
UPRAWA GLEB ŚREDNICH I CIĘŻKICH
- gleby średnie - 35-50% cz.spław.
- gleby ciężkie - >50% cz.spław.
- iły - ponad 50% cz.spław. i znaczne ilości pyłu
Gleby te należą do różnych typów: mady, gleby bielicowe, rędziny, czarne ziemie. Wysoka zawartość części spławianych i ilastych sprawia, że pod wpływem zróżnicowanej wilgotności ich objętość ulega znacznym zmianom. Gdy są mokre to pęcznieją, w okresie braku opadów głęboko wysychają, tworzą się w nich liczne szczeliny, które sprzyjają rozrywaniu korzeni. Optymalna wilgotność uprawowa tych gleb leży w wąskich granicach - okres wykonywania uprawek jest krótki (gleby minutowe). Uprawa tych gleb przy zbyt małej lub dużej wilgotności jest niemożliwa a tym samym niszczy ich strukturę. Gleby zasobne w składniki pokarmowe nie zawsze są wykorzystywane przez rośliny ze względu na niekorzystne właściwości fizyczne. Trzeba dążyć do zwiększenia ich przewiewności i pulchności.
Orka przedzimowa - głęboka lub pogłębiona. Na wiosnę stosować kultywatory o zębach sztywnych. Pod rośliny ozime wykonać pełny zespół uprawek pożniwnych. Doprawianie roli do siewu wymaga stosowania energicznych narzędzi tj. bron talerzowych, spulchniaczy obrotowych, wałów kruszących. Ze względu na znaczny opór jaki stawia gleba narzędzia powinny być ciężkiej i solidnej budowy. Uprawa wiosenna - rozpoczynać włókowaniem pamiętając o bardzo krótkim okresie w którym uprawkę tą można wykonać. Rozkład substancji organicznych przebiega w glebach ciężkich wolniej niż glebach lekkich. Stosować większe dawki nawozów organicznych ale rzadziej - co 5-6 lat.
UPRAWA GLEB TORFOWYCH
Pod trwałe użytki zielone, niewłaściwa uprawa zmniejsza w ciągu roku 1-4 cm warstwy torfu. Torfy: - włókniste ich tworzywem jest mało rozłożone lub storfiałe włókno. powstają w warunkach stałego zalania wodą - próchniczno-mineralne powstają w okresowym czasie obniżenia wody. Procesy odwadniania zachodzące w torfach pod wpływem działalności człowieka powodują zmiany zwane MURSZENIEM. wadliwa gospodarka przyspiesza ten proces. Trzeba uniknąć częstej orki, bronowania, kultywatorowania. Należy zminimalizować uprawę roślin jednorocznych. Wprowadzić uprawę roślin wieloletnich ( łąk, pastwisk) lub wprowadzić tzw. gospodarkę przemienną. Rośliny powinny tak następować po sobie aby gleba jak najkrócej pozostawała nie obsiana. Przykłady zmianowania: - od 1 do 4 roku rośliny motylkowe, pastewne lub mieszane z trawami, - w 5 roku rośliny okopowe, - w 6 roku zboża jare, - w 7 roku zboża ozime z wsiewką roślin motylkowych z trawami.
Uprawki przedzimowe i wiosenne pod okopowe i rośliny jare. Uprawki przedsiewne pod rośliny ozime. Uprawki przedsiewne ( przedzimowe) - stosować orkę dobrze odwracającą skibę ale nie kruszącą, wały gładkie, lekkie brony. Po siewie stosować wał. Torfy włókniste można orać w szerokich granicach wilgotności ( ale nie może być zbyt suchy). Mniejsze niebezpieczeństwo przy orce torfu mokrego. Dobre efekty daje wałowanie torfu średnio wilgotnego. Gleby torfowe i murszowe należą do kompleksu: zbożowo - pastewnego, mocnego i słabego ( 8 i 9 )
WYKŁAD 9
SYSTEMY UPRAWY ROLI WE WSPÓŁCZESNYM ROLNICTWIE
Zwraca się uwagę na to aby zabiegi były mniej energochłonne, zmniejszyć zły wpływ na glebę. zadana te realizowano przez zmniejszenie liczby uprawek, spłycenie głębokości wykonania lub całkiem zrezygnowano z uprawy roli zastępując uprawki pielęgnacyjne herbicydami a uprawki siewne siewnikiem zerowym.
Wiliami Wasilij 1863-1939 Rosyjski gleboznawca, agrobiolog, twórca systemu trawopolnego. Teoria uprawy: -opiera się na związkach jakie zachodzą w glebie miedzy właściwościami chemicznymi, fizycznymi, biologicznymi. -Czynnik biologiczny najsilniej wpływa na żyzność gleby i decyduje o jej strukturze. -podczas uprawy następuje niszczenie jej struktury w warstwach powierzchniowych i jej odbudowa w warstwach głębszych - głównym celem jest utrzymanie gleby za pomocą głębokiej orki.
Malcew agronom z Rosji - uprawa roli bez pługa, - głębokie spulchnienie roli za pomocą pogłębiaczy - uprawa roli składa się z płytkiego talerzowania oraz kilkakrotnego drapaczowania, - po 3-4 letniej płytkiej uprawie wykonuje się głębokie spulchnianie.
Sekera - uprawa roli pługiem prowadzi do uzyskania sprawności roli zaś obecność mikroorganizmów utrwala ją - płytka orka pługiem i spulchnianie warstwy położonej głębiej widełkowym pogłębiaczem oraz zasiew roślin strukturotwórczych, - orka do głęb. 10 cm, pogłębianie widełkowym pogłębiaczem do 25 cm. Po kilku latach gdy gleba ożywi się można orać do 20 cm i pogłębiać do 40 cm.
Owsiński Jan - płytka uprawa roli bez naruszonego profilu (podorywka do 5 cm i drapaczowanie) - zwalczanie chwastów licznymi uprawkami za pomocą grujerów, - nie zaleca się wapnowania pól i nawożenia mineralnego oraz odrzuca się stosowanie wałów, bron talerzowych.
Jean - podstawowym narzędziem uprawowym jest gruber, - przygotowanie roli do siewu ozimin składa się jedynie z 6-8 krotnego drapaczowania pola, - nie zaleca się stosowania nawozów sztucznych a jedynie obornik w niewielkich ilościach.
SYSTEMY UPRAWY ROLI
SYSTEM TRADYCYJNY (płużny) podstawowy element to orka silnie zmieniająca warstwę roli. Odwraca ją, spulchnia i kruszy. Orka poza dodatnim działaniem na glebę wpływa również na nią niekorzystnie. Zalety orek:
- długotrwałe działanie spulchniające
- dokładne przykrycie resztek pożniwnych pożniwnych międzyplonów
- nierównomierne rozmieszczenie nawozów organicznych, mineralnych mineralnych wapniowych
- zwiększenie strefy wzrostu korzeni
- niszczenie chwastów
WADY OREK:
- sprzyjanie erozji wodnej i wietrznej
- niszczenie struktury gleby
- szybki rozkład substancji organicznych
- spadek zawartości próchnicy w glebie
- wyorywanie diaspor chwastów (wzrost zachwaszczenia)
- tworzenie podeszwy płużnej
Modyfikacja uprawy roli: w praktyce realizacja uproszczeń w uprawie roli sprowadza się np. do zastąpienia uprawki pracochłonnej uprawką mniej pracochłonną (np. pług zastąpiony broną talerzowa).
SYSTEM UPRAWY BEZORKOWEJ (bezpłużny) - konserwująca uprawa roli. Powierzchniowe przykrycie ścierniska z pozostałymi resztkami roślinnymi (mulczowanie ścierniska) w celu przygotowania roli pod zasiew. Uprawę tę wykonuje się za pomocą kultywatora o łapach sztywnych, brony talerzowej, zestawu uprawowo-siewnego. Płytkie orki nasilnie ugniecionej roli. Konserwująca uprawa roli - sposób uprawy z wykorzystaniem mulczowania mający na celu ochronę gleby przed degradacją oraz zachowanie jej produktywności.
MULCZ - resztki roślinne pozostawione na polu (np. poplon, rozdrobniona słoma).
WYKŁAD 10
SIEW ROŚLIN W MULCZ Odnosi się do roślin jarych uprawianych w szerokie rzedy np. buraki. Rośliny te wysiewa się w rozdrobniony mulcz. Pozwala to na użycie tradycyjnego siewnika. Ten sposób eliminuje orkę przedzimowa i upraszcza uprawki wiosenne. Zalety siewu w mulcz: - skuteczne zabezpieczenie gleb przed erozją, - hamuje parowanie wody, - przeciwdziała zachwaszczeniu, - zwiększa zawartość węgla organicznego w wierzchniej warstwie gleby, - zwiększa aktywność biologiczną gleby, Do mulczowania podatne są gorczyca, rzodkiew oleista, facelia, Technologia uprawy buraka cukrowego z siewu w mulcz. Zastosowanie w rejonach o dużej koncentracji i terenie zagrożonym erozja i mątwikiem buraczanym. Uprawa odmian mątwikobójczych gorczycy - Sulvol pozwala na zmniejszenie ilości nawet o 40%. Technologia siewu w mulcz pozwala na trzykrotne zmniejszenie nakładów na uprawę roli. Do zwalczania chwastów przedwschodowo wykorzystuje się ROUNDUP, po wschodach jeden zabieg nalistny. W systemie uprawy konserwującej praktykuje się SIEW W ROŚLINĘ OKRYWOWĄ w tym celu wykorzystuje się rośliny okrywowe np. koniczyna, niskie trawy, żyto. Niszczy się je chemicznie na wiosnę przed lub po siewie rośliny.
III SIEW BEZPOŚREDNI ( uprawa herbicydowa - zerowa ) W tym systemie uprawy między zbiorem przedplonu a siewem rośliny nie stosuje się uprawek mechanicznych, ale stosuje się herbicydy (totalne). Siewu dokonuje się w ściernisko za pomocą specjalnego siewnika. W zależności od konstrukcji siewnika i sposobu siewu wyróżnia się siewniki: - Rotacaster, - Rotaseeder, - Rettinson. Rotacaster - płytko spulchnia całą powierzchnię gleby frezarką, nasiona umieszczane są w glebie rzędowo, rzutowo lub wstęgowo. Rotaseeder - spulchnia wąski pas gleby frezarką rzędową na głębokość kilku cm, nasiona umieszczane są rzędowo. Bettinson - siewnik trójtalerzowy, który rozcina glebę i tworzy szczelinę pojedynczym talerzem wysuniętym ku przodowi. Dwa następne talerze rozszerzają szczelinę, w którą umieszczone są nasiona. Siew bezpośredni pozwala na zmniejszenie nakładów i czasu pracy. Czas na wykonanie siewu jest o 40 - 50% krótszy niż w przypadku siewu i uprawy tradycyjnej. Polecany na glebach erodowych w zagospodarowaniu pól odłogujących a także w zmianowaniach o dużym udziale zbóż w strukturze zasiewów. Stosowanie herbicydów pozwala na skuteczne niszczenie chwastów, ponieważ herbicydy pierwszy raz stosuje się przed siewem ( totalne) a drugi raz po siewie (selektywne). Uprawa herbicydowa zmniejsza zawartość diaspor w glebie, ponieważ większość większość nich gromadzona jest w warstwie powierzchniowej (0-5 cm). Szczególnie dobrze plonuje soja, kukurydza, pszenica ozima, buraki. Plony roślin są porównywalne z plonami uzyskiwanymi w systemie tradycyjnym, nakłady finansowe są dużo mniejsze. W USA siew bezpośredni zajmuje 90% areału, w Polsce na powierzchni 30 tys. ha. Stosowane są modyfikacje uprawy zerowej. Istotnym czynnikiem uzyskania wysokich plonów w uprawie zerowej jest odpowiedni dobór gleby. Najlepsze efekty są na glebach mocnych o wysokiej kulturze. Na glebach lekkich i kwaśnych siew bezpośredni prowadzi do obniżenia plonów i zachwaszczenia.
WYBRANE METODY WALKI Z CHWASTAMI Większość zabiegów jakie wykonuje się w polu ma na celu zniszczenie chwastów. W skali globalnej suma strat wywołana przez chwasty przewyższa straty wywołane przez choroby i szkodniki. Podaż herbicydów 50% ( w Polsce 60%) wszystkich środków ochrony roślin. Wynika to z faktu, że choroby i szkodniki w różnych latach występuja w innym nasileniu, co oznacza, że są sezony wegetacyjne, które można zrezygnować z ich zwalczania.
METODY INTEGROWANE ZWALCZANIA CHWASTÓW - W tej metodzie w sposób kompleksowy wykorzystuje się profilaktykę - właściwe następstwo roślin oraz zabiegi mechaniczne i chemiczne (mające najlepszy efekt, ograniczający zły wpływ na środowisko).
Dążąc do regulowania liczebności chwastów a nie ich całkowitego eliminowania. Aby można było tak postąpić konieczne jest określenie progu szkodliwości biologicznego i chemicznego.
BIOLOGICZNY PRÓG SZKODLIWOŚCI - oznacza liczbę chwastów na 1m2, w którym obniża się plon i pogarsza się jego jakość. EKONOMICZNY PRÓG SZKODLIWOŚCI - określa zachwaszczenie łanu, przy którym pieniężna wartość obniżki plonu jest równa kosztom zastosowanej metody odchwaszczania. Ustalenie progu szkodliwości jest bardzo trudne. Są one różne dla różnych gatunków. Zależą od wielu typów siedliska i od gatunków roślin uprawianych np. krytyczne zagęszczenie perzem właściwym w pszenicy ozimej oceniono na 10-15 sztuk/m2, mak w pszenicy ozimej 6-10 sztuk/m2, zagęszczenie miotły zbożowej 10-25 wiech/m2. Większa ilość powoduje spadek plonu. Alternatywnym do progu szkodliwości jest współczynnik pokrycia gleby przez chwasty, wynosi 5% dla zbóż. Regulowanie zachwaszczenia odbywa się różnymi metodami: - metody zapobiegawcze (profilaktyczne): - płodozmian, -nawożenie, - międzyplony, - termin siewu i zbioru, - czyszczenie materiału siewnego. - metody doraźne (bezpośrednie): - mechaniczne, - chemiczne, - fizyczne, - integrowane, - biologiczne. Regulowanie zachwaszczenia ma za zadanie zmniejszenie liczby chwastów do poziomu niezagrażającego uprawianym roślinom, oraz zmniejszenie diaspor w glebie, które tworzą tzw. bank nasion.