2. ORGANIZACJA DOWODZENIA

2.1. Ogólne zasady działania batalionu w działaniach taktycznych

S

prawne komunikowanie się dowódców szczebli taktycznych zależy od jednoznaczności używanych terminów oraz interpretowania tych samych kategorii pojęciowych w jednakowy sposób. Jest to obecnie zasadniczy problem przed jakim staną dowódcy, gdyż treści nowego Regulaminu Działań Wojsk Lądowych wnoszą szereg istotnych zmian w dotychczasowym aparacie pojęciowym z zakresu sztuki wojennej.

Współczesne działania zbrojne mogą być organizowane i prowadzone na trzech poziomach: strategicznym, operacyjnym i taktycznym. Wyznacznikiem, który decydu­je o zakwalifikowaniu działań, do któregoś z wymienionych poziomów jest cel, jaki mają one osiągnąć (strategiczny, operacyjny, taktyczny).

Na poziomie taktycznym prowadzone są działania taktyczne, w tym bojowe oraz kryzysowe i pokojowe⁶².

Działania taktyczne zdefiniowane zostały jako wszelkie działania wojsk opera­cyjnych i obrony terytorialnej na polu walki.

Działania bojowe polegają na pobiciu lub obezwładnieniu przeciwnika w wyniku manewru. Manewr to przemieszczanie sił przez ruch powiązany z prędkością i siła ognia, w celu przyjęcia korzystnego ugrupowania w stosunku do przeciwnika zgodnie z otrzymanym zadaniem

Do tej pory najbardziej ogólną kategorią sztuki wojennej jest wojna, z którą związane jest pojęcie działań. Na poziomie taktycznym wyróżnia się następujące pod­stawowe rodzaje działań wojennych: działania zaczepne, obronne i opóźniające. Okre­sy, w których wojska wychodzą z walki lub dążą do nawiązania kontaktu z przeciwni­kiem nazywa się etapami pośrednimi. Ich celem jest zapewnienie ciągłości w działa­niach. Zaliczono do nich: marsz zbliżania, bój spotkaniowy, działania na połączenie, wycofanie, luzowanie.

⁶²Regulamin Działań Wojsk Lądowych DD/3.2 pkt 1001-3, s.9.

32

2.2. Batalion w działaniach bojowych

Walki (boje) stanowią zasadniczą część działań taktycznych batalionu. Jak już wspomniano obejmują dwa podstawowe rodzaje walki tj. natarcie i obronę oraz wy­różnione ze względu na sposób realizacji zadań opóźnianie.

2.2.1. Natarcie batalionu

Natarcie jest podstawowym, rozstrzygającym rodzajem działań bojowych. Istota natarcia batalionu polega na rażeniu przeciwnika wszystkimi posiadanymi środkami ogniowymi, zdecydowanym uderzeniu, szybkim ruchu pododdziałów w głąb ugrupo­wania bojowego przeciwnika, rozbiciu jego wojsk i opanowaniu określonych rejonów i obiektów.

Wychodząc z istoty natarcia można określić, że jego celem jest rozbicie w mak­symalnie krótkim czasie sił przeciwnika i opanowanie ważnych obiektów, rejonów. Cel ten osiąga się poprzez szybkie wyjście na jego skrzydła i tyły oraz ciągłe niszcze­nie jego sił i środków częściami.

Powodzenie w natarciu można osiągnąć poprzez: -aktywne i ciągłe rozpoznanie przeciwnika i terenu; -ześrodkowanie wystarczających sił i środków do wykonania ataku; -natychmiastowe wykorzystanie skutków rażenia; -wchodzenie w luki i wyłomy w obronie przeciwnika; -szybkie tempo natarcia poprzez umiejętne jego potęgowanie, -wykorzystanie sprzyjających sytuacji (elastyczność działania); -szerokie stosowanie manewru; -utrzymanie inicjatywy poprzez sprawne dowodzenie; -zabezpieczanie skrzydeł.

Biorąc pod uwagę kryterium celu wyróżnić można następujące rodzaje natarcia: rozpoznanie walką, rajd, kontratak, atak wyprzedzający. Natomiast kryterium czasu na przygotowanie wyznacza natarcie doraźnie przygotowane oraz natarcie planowe.

Rozpoznanie walką polega na zmuszeniu przeciwnika do reakcji, a tym samym odkrycia swego ugrupowania, ujawnieniu posiadanego potencjału oraz zamiaru dzia-

33

łania. Ten rodzaj natarcia można stosować w głębi obrony przeciwnika w przypadku braku lub niewystarczającej ilości informacji o rozmieszczeniu jego sił i środków. Na szczeblu batalionu do tego rodzaju zadań przewidziany jest patrol rozpoznawczy lub bojowy patrol rozpoznawczy. Siła i skład patrolu zależy od rodzaju zadania i charakte­ru terenu, batalion może wysłać patrol rozpoznawczy w sile do wzmocnionego pluto­nu, który może działać na odległość do 10 km, a bojowy patrol rozpoznawczy w sile wzmocnionego plutonu na odległość do 5 km przed frontem sił głównych. Głównym zadaniem patroli rozpoznawczych jest rozpoznanie przeciwnika i zabezpieczenie sił własnych przed niespodziewanym zetknięciem z siłami przeciwnika. Dodatkowym zadaniem może być osłona lub zabezpieczenie rozwinięcia batalionu do walki. Po wy­konanym zadaniu, siły prowadzące rozpoznanie walką mogą kontynuować natarcie we wskazanym kierunku, przejść do blokowania określonych elementów przeciwnika, lub wycofać się w ugrupowanie wojsk własnych.

Rajd jest rodzajem walki zaczepnej, polegającej na wtargnięciu w głąb ugrupo­wania i na tyły przeciwnika oraz wykonaniu tam zadań bojowych polegających na zniszczeniu lub przechwyceniu sił lub obiektu przeciwnika. Batalion może brać udział w działaniach tego typu jako oddział wydzielony lub jako oddział rajdowy.

Działając jako oddział wydzielony batalion może otrzymać zadanie opanowania ważnych obiektów, rejonów lub rubieży w głębi ugrupowania przeciwnika i utrzyma­nia ich do czasu podejścia sił głównych. W określonych sytuacjach taktycznych może niszczyć określone obiekty lub wiązać walką podchodzące z głębi siły przeciwnika. Przyjmuje się, że batalion jako oddział wydzielony nie powinien walczyć samodziel­nie dłużej niż jedną dobę.

Działając jako oddział rajdowy batalion może otrzymać zadanie zniszczenia ważnych obiektów w głębi ugrupowania bojowego przeciwnika. Zalicza się do nich ważne środki rażenia, elementy systemu informacyjnego, urządzenia logistyczne oraz określone obiekty infrastruktury taktycznej terenu.

Kontratak jest zwrotem zaczepnym wykonywanym całością lub częścią sił bę­dących w obronie. Kontratak należy wykonywać wtedy, gdy nie została naruszona trwałość obrony batalionu, oddziału. Oznacza to, że obrona pierwszorzutowych ele­mentów ugrupowania obronnego nie została pokonana przez przeciwnika (w batalio­nie kompanie pierwszego rzutu, w brygadzie pierwsza pozycja obrony). Kolejnym

34

warunkiem skutecznego kontrataku jest pozbawienie przeciwnika możliwości potęgo­wania uderzenia przynajmniej na czas wykonywania kontrataku. Wykonując kontratak należy brać pod uwagę głębokość oraz szerokość włamania, przeciwnika. Ma to decy­dujące znaczenie na określenie ilości zaangażowanych sił i uzyskanie wymaganej przewagi na kierunku wejścia do walki. Wykonanie kontrataku musi być skoordyno­wane z działaniem sąsiadów oraz być zgodne z zamiarem rozegrania walki przez prze­łożonego. Jeśli dowódca zamierza odtworzyć poprzednie położenie, obiekt ataku ele­mentu wykonującego kontratak powinien wybiegać poza przedni skraj (linię) obrony. Pozwoli to elementowi, w którego rejonie nastąpiło włamanie uporządkować jego ugrupowanie. Jeśli element ugrupowania, który zatrzymał natarcie, poniósł duże stra­ty, dowódca może zdecydować, aby kontratakujący element przejął zadanie i przeszedł do obrony odzyskanego rejonu. W tym wypadku element, który zatrzymał natarcie, po zniszczeniu przeciwnika w rejonie włamania przechodzi do odwodu. Wykonanie kontrataku powoduje, że broniący się dowódca pozbawił się odwodu, który musi na­tychmiast odtworzyć, wycofując w tym celu siły z kierunków pasywnych. W większo­ści sytuacji batalion będzie wykonywał kontratak w ramach obrony brygady będąc w jej odwodzie. Nie można jednak wykluczyć sytuacji, w której uzasadnione będzie wy­konanie kontrataku przez część sił broniącego się batalionu w ramach jego rejonu, po­zycji obrony. Celem kontrataku jest odzyskanie utraconego terenu, rejonu kluczowego lub odcięcie włamujących się sił przeciwnika.

Atak wyprzedzający jest rodzajem natarcia wykorzystywanym do dezorganiza­cji działań przeciwnika, który naciera i jest w trakcie wykonywania podejścia na linię wejścia do walki. Broniące się wojska własne wykonują atak wyprzedzający przed przedni skraj obrony (linię).

Natarcie doraźnie przygotowane polega na wykorzystaniu sytuacji, która nada­rzyła się niespodziewanie w toku prowadzonej walki z czego wynika, że czas na przy­gotowanie tego rodzaju natarcia jest bardzo ograniczony. Podjęcie decyzji o przejściu do tego rodzaju natarcia może być podyktowane utrzymaniem wysokiego tempa natar­cia, zachowaniem lub odzyskaniem inicjatywy. Podstawą jest posiadanie sił zdolnych do wykonania tego zadania, odpowiednim wsparciu ogniowym i braku możliwości do reakcji ze strony przeciwnika.

35

Natarcie planowe polega na zaplanowanym i skoordynowanym użyciu manew­ru nacierających elementów ugrupowania w celu rozbicia broniącego się przeciwnika. W tym rodzaju natarcia priorytet ma zmasowanie siły bojowej kosztem czasu.

Przyjmuje się, że natarcie może być prowadzone na broniącego się, nacierające­go lub wycofującego się przeciwnika. Wychodząc z powyższego może ono przybrać formę przełamania, boju spotkaniowego i pościgu.

Przełamanie jest formą natarcia, w której główne działanie jest skierowane przeciwko frontowi przeciwnika.⁶³ Dochodzi do niego w sytuacji, gdy nie ma możli­wości obejścia obrony przeciwnika. Polega na dokonaniu wyłomu na relatywnie wą­skim odcinku, w wyniku którego zostanie naruszona trwałość obrony. Obecnie prze­łamanie nabiera charakteru przestrzennych uderzeń rozcinających i jednoczesnego rażenia najważniejszych elementów ugrupowania przeciwnika na całej głębokości jego obrony. Polega to na wyeliminowaniu z walki określonego elementu ugrupowania bo­jowego przeciwnika. Stworzy to warunki nacierającym wojskom na wykorzystanie luk ich zabezpieczenie, a następnie wprowadzenie kolejnych sił, przewidzianych do pro­wadzenia walki w głębi obrony przeciwnika. Przełamanie to nie tylko stworzenie wy­łomu w obronie. Równie ważnym jest uderzenie na skrzydła i tyły broniącego się ele­mentu. Poprzez takie działanie możliwe będzie dokonywanie manewru na kierunek największego powodzenia, a tym samym utrzymanie inicjatywy. Przełamanie wymaga zgromadzenia w określonym miejscu i czasie ilości sił i środków zapewniających uzy­skanie przewagi i skupienie ich wysiłku na relatywnie wąskim odcinku. Przewaga na odcinku przełamania wyrażona w stosunku sił, powinna być przynajmniej trzykrotna.

Bój spotkaniowy ma miejsce, gdy obie strony dążą do rozstrzygnięcia walki po­przez natarcie. Dochodzi do niego podczas dążenia do nawiązania styczności z prze­ciwnikiem.⁶⁴ W tym przypadku każda ze stron dąży do uchwycenia inicjatywy, narzu­cenia swej woli i rozstrzygnięcia walki na swoją korzyść. Polega na związaniu częścią sił nacierającego przeciwnika od czoła, a następnie wykonaniu siłami głównymi za­skakującego, śmiałego uderzenia na jego skrzydła i tyły. Przyjmuje się, że wykorzy­stując element zaskoczenia wystarczy uzyskanie stosunku sił rzędu 1:1.

⁶³ Regulamin Działań Wojsk Lądowych DD/3.2 pkt 5007, s.107

⁶⁴ Tamże., s. 107

36

Bój spotkaniowy może występować we wszystkich rodzajach działań bojowych i w różnych sytuacjach na polu walki. Bój spotkaniowy jest z zasady działaniem krót­kotrwałym. Rozpoczyna się z chwilą nawiązania walki przez ubezpieczenia, a kończy w momencie, kiedy jedna ze stron utraci inicjatywę i przejdzie do obrony lub rozpocz­nie wycofywanie. Warunkiem rozbicia przeciwnika w boju spotkaniowym jest:

• zorganizowanie we właściwym czasie oraz prowadzenie aktywnego i głębo­
kiego rozpoznania, w celu uzyskania wiarygodnych informacji o zbliżającym się prze­
ciwniku,

• uprzedzenie przeciwnika w wykonaniu uderzeń środkami rażenia, opanowanie
  dogodnych rubieży, rozwinięcie sił głównych i przejście do ataku,

• szybkie przeprowadzenie manewru w celu stworzenia przewagi sił i środków na
  głównym kierunku oraz wykonania niespodziewanego uderzenia na jego skrzydła
  i tyły tym samym rozcięcia jego sił i rozbicia ich częściami,

• silna osłona skrzydeł, tyłów,

• inicjatywa dowódców wszystkich szczebli.

Pościg może być następstwem powodzenia w walce, gdy przeciwnik utracił zdolność stawiania oporu. Polega na rozbijaniu wycofujących się sił przeciwnika, uniemożliwieniu im zajmowania kolejnych punktów oporu poprzez uprzedzanie ich w obsadzaniu dogodnych do obrony rubieży terenowych. Pościg prowadzi się po naj­większej ilości dróg, bez przerwy, w dzień i w nocy, z pełnym natężeniem sił i środ­ków, przy wsparciu ognia artylerii i śmigłowców bojowych. Jednym z ważnych czyn­ników decydujących o powodzeniu pościgu jest niedopuszczenie do oderwania się przeciwnika od nacierających wojsk. Można to osiągnąć przez ustalenie we właści­wym czasie początku jego wycofania i natychmiastowe rozpoczęcie pościgu częścią sił od czoła oraz szybkie wyjście pozostałych sił na drogi wycofania się, rozczłonko­wanie jego ugrupowania i bicie go częściami.

W zależności od sposobu działania wojsk rozróżnia się pościg czołowy, równo­legły oraz kombinowany. Pościg czołowy polega na ściganiu przeciwnika na drogach jego wycofania się, rozbiciu jego tylnych ubezpieczeń, zaatakowaniu i rozbiciu jego sił głównych. Pościg równoległy pododdziały wykonują po drogach równoległych do kierunku wycofania się przeciwnika, w celu wyprzedzenia jego sił, zamknięciu mu

37

dróg odwrotu i uderzenia ze skrzydła, na wycofujące się kolumny przeciwnika oraz rozbicia go częściami. Pościg kombinowany polega na połączeniu w jedną całość po­ścigu czołowego i równoległego. Sposób ten pozwala na okrążenie wycofujących się sił przeciwnika i całkowitą ich likwidację.

We współczesnych warunkach natarcie pododdziałów na broniącego się prze­ciwnika może być wykonywane z marszu i z bezpośredniej styczności.

Natarcie z marszu jest zasadniczym sposobem atakowania przeciwnika, gdyż zapewnia najwyższe prawdopodobieństwo uzyskania sukcesu w walce.

Polega ono na wykonaniu marszu przez pododdziały w celu zbliżeniu się do przeciwnika, przyjęciu ugrupowania bojowego i rozpoczęciu ataku - bez zatrzymywa­nia się czołowych pododdziałów.

Przechodzenie w szyki przedbojowe i bojowe powinno zapewnić płynność roz­wijania wojsk oraz ich bezpieczeństwo. Sposób ten stwarza szansę zaskoczenia prze­ciwnika, skraca okres przebywania wojsk w zasięgu większości środków ogniowych i rozpoznania przeciwnika. Wymaga jednak szczegółowej i sprawnej organizacji oraz koordynacji rozwinięcia pododdziałów. Natarcie z marszu stosuje się najczęściej po uprzednim zajęciu przez pododdziały rejonu wyjściowego położonego w głębi. Powinien być on wyznaczony w takiej odległości od przeciwnika, aby zapewniał woj­skom względną swobodę przygotowania się do natarcia, a na przesunięcie pododdzia­łów do rubieży linii wyjściowej do walki było jak najmniej czasu.

W czasie rozwijania działań w głębi ugrupowania przeciwnika bądź w innych okolicznościach stwarzających konieczność szybkiego uderzenia, batalion wykonujący zadanie w ramach wyższego szczebla, przechodzi do natarcia z marszu, bez zajmo­wania rejonu wyjściowego. W tym przypadku walkę organizuje się w czasie marszu, a niezbędne przeglądy techniczne i uzupełnienia środków materiałowych wykonuje się w czasie postojów, jednak z takim wyliczeniem, aby czas trwania marszu nie obniżył zdolności bojowej pododdziałów do planowanych działań. Przejście do natarcia z mar­szu bez zajmowania rejonu wyjściowego polega na tym, że pododdziały batalionu podchodzą do obiektu ataku i wykorzystując wsparcie ogniowe innych systemów wal­ki, bez zatrzymania włamują się w głąb ugrupowania przeciwnika.

Natarcie z bezpośredniej styczności z przeciwnikiem ma miejsce wówczas, gdy pododdziały przez pewien czas prowadziły obronę lub natarcie z marszu nie miało

38

powodzenia, a niekiedy w sytuacjach szczególnych - po podejściu z głębi i luzowaniu pododdziałów będących w styczności. Natarcie w takiej sytuacji umożliwia w miarę dokładne zapoznanie się z terenem oraz zorganizowaniem walki przez wszystkie szczeble bezpośrednio w terenie, zgranie wysiłków elementów ugrupowania, a nawet „przegranie" w terenie określonych etapów działania. Rozpoczyna się z reguły po uprzednim inżynieryjnym przygotowaniu rejonu wyjściowego - pod pozorem dosko­nalenia obrony- przegrupowaniu większości sił i środków oraz zajęciu przez nie linii ataku, stanowisk ogniowych i rejonów wyczekiwania. Przegrupowanie pododdziałów będących w obronie w celu ześrodkowania sił i środków na kierunku przyszłego natar­cia wykonuje się zwykle w warunkach nocnych lub ograniczonej widoczności. Należy dodać, że w obecnych uwarunkowaniach współczesnego pola walki, przegrupowanie wojsk znajdujących się w bezpośredniej styczności z przeciwnikiem będzie trudne do wykonania, a przez to rzadko stosowane. W sytuacji, gdy przejście pododdziałów znajdujących się w obronie będzie niemożliwe oraz, gdy istnieć będą warunki do skry­tego podejścia i rozwinięcia, to pododdziały przeznaczone do natarcia mogą być wy­sunięte z głębi i zając rejon wyjściowy w bezpośredniej styczności z przeciwnikiem, luzując broniące się siły.

2.2.2. Miejsce, rola i zadania batalionu w natarciu

Miejsce batalionu w ugrupowaniu określa się w zależności od planowanych dla niego zadań w poszczególnych etapach walki prowadzonej przez przełożonego. Bata­lion z reguły naciera w składzie oddziału i może znaleźć się w jego pierwszym rzucie, odwodzie, działać jako awangarda, oddział wydzielony, rajdowy lub obejścia.

Batalion w natarciu z reguły realizuje jedno z zadań wyznaczonych przez do­wódcę oddziału. Może to być zadanie

Zadaniem batalionu pierwszego rzutu jest pokonanie w szybkim tempie pasa za­pór inżynieryjnych, przedniego skraju obrony przeciwnika, wyjście na jego skrzydła i tyły, rozbicie go bądź opanowanie określonego obiektu. Dodatkowym zadaniem mo­że być zapewnienie wejścia do walki odwodu brygady, jak też odparcie kontrataku przeciwnika w celu osłony skrzydła nacierającej brygady.

Batalion nacierający w pierwszym rzucie na kierunku pomocniczym musi za­pewnić powodzenie siłom głównym, realizującym zadanie na kierunku głównego ude-

39

rżenia. Może to polegać na wiązaniu walką określonych sił przeciwnika, osłonie skrzydeł, wprowadzania w błąd lub uniemożliwienia manewru siłom przeciwnika na zagrożony kierunek.

Batalion nacierający jako odwód przeznaczony jest najczęściej do potęgowania uderzenia pierwszego rzutu oraz rozwinięcia natarcia na kierunku uzyskanego powo­dzenia. Jego zadanie może polegać na przejęciu zadań (zamianie) od batalionu pierw­szego rzutu, który poniósł straty uniemożliwiające dalszą realizację zadania. W okre­ślonej sytuacji batalion może wspierać działanie nacierającego batalionu pierwszego rzutu np. podejmując walkę z kontratakującym przeciwnikiem.

Rola batalionu działającego jako oddział wydzielony polega na wyprzedzeniu sił głównych i opanowaniu i utrzymaniu do podejścia tych sił, ważnych obiektów, rejo­nów lub rubieży. Działania te mogą być prowadzone w połączeniu z wojskami działa­jącymi na tyłach przeciwnika /wojska będące w okrążeniu, pododdziały kawalerii po­wietrznej/. Oddział wydzielony wchodzi do walki po uderzeniu elementów pierwszego rzutu i częściowym rozbiciu obrony przeciwnika w rejonie pierwszej pozycji obrony. Siły oddziału przenikają przez powstałe luki i otwarte skrzydła obrońcy.

Batalion jako oddział rajdowy może zostać wykorzystany do zwalczania (nisz­czenia) ważnych obiektów położonych w głębi ugrupowania przeciwnika takich jak: stanowiska dowodzenia, stanowiska artylerii, elementy logistyczne itp.

2.2.3. Obrona batalionu

Obrona podobnie jak natarcie, zaliczona została do podstawowych rodzajów walki. Jest działaniem zamierzonym lub wymuszonym, prowadzonym w celu udarem­nienia lub odparcia uderzeń wojsk przeciwnika, utrzymania zajmowanego terenu (re­jonu, pozycji, węzła) oraz stworzenie warunków do działań zaczepnych.

Wśród celów szczegółowych obrony batalionu wyróżnić można utrzymanie określonego terenu, zyskanie na czasie, zmniejszenie potencjału przeciwnika, zmusze­nie go do przyjęcia walki w niedogodnym dla niego terenie, zatrzymanie natarcia przeciwnika i stworzenie warunków do wykonania zwrotu zaczepnego.

Obrona batalionu, powinna być trwała i aktywna, zdolna odeprzeć uderzenie przeciwnika z użyciem wszystkich systemów broni. Trwałość i aktywność obrony można osiągnąć poprzez:

40

• prowadzenie ciągłego rozpoznania przygotowań przeciwnika do natarcia
  i wykrycia w odpowiednim czasie tworzonego przez niego ugrupowania, kie­
  runków uderzeń i prawdopodobnego sposobu rozegrania walki,

• umiejętne wykorzystanie terenu i jego rozbudowa fortyfikacyjna w powią­
  zaniu z systemem zapór,

• stworzenie głęboko rzutowanego i nieszablonowego ugrupowania wojsk,

• umiejętne wykorzystanie ognia wszystkich systemów broni,

• osłonę skrzydeł i luk,

• sprawną osłonę przed uderzeniami z powietrza,

• koordynację działań pododdziałów batalionu i współdziałanie z sąsiadami,

• umiejętne maskowanie i wprowadzanie przeciwnika w błąd,

• skupienie głównego wysiłku na określonych rejonach (obiektach),

• ciągłe manewrowanie pododdziałami i środkami ogniowymi przy jednocze­
  snym stałym rażeniu sił przeciwnika,

• właściwe zabezpieczenie logistyczne działań.

Można przyjąć, że obrońca będzie zmuszony prowadzić walkę na kierunkach, gdzie teren jest łagodny dla nacierającego. Dopiero w ramach danego kierunku, ogól­nie dogodnego do rozwinięcia działań zaczepnych, obrońca może wybierać obiekty i rejony, gdzie warunki terenowe działają na jego korzyść, niż na korzyść nacierające­go.

Dowódca batalionu powinien tak rozmieścić swoje pododdziały w terenie, aby maksymalnie wykorzystać jego walory ochronne, w celu zmniejszenia skutków ogniowego oddziaływania przeciwnika i jednocześnie zapewnić sobie jak najefek­tywniejsze wykorzystanie własnych sił i środków. Wpływ terenu na tworzenie ugru­powania obronnego, wykazuje wiele cech analogicznych do wpływu na tworzenie ugrupowania wojsk w natarciu. Istnieją jednak pewne aspekty swoiste dla obrony.

Warunki terenowe przed przednią linią i w głębi obrony, mogą w wielu przy­padkach determinować przyjęcie takiej lub innej koncepcji walki obronnej i wpły­wać przez to na odpowiednie ugrupowanie wojsk, tworzenie jego elementów, wydzielanie do nich określonych sił i środków.

41

Teren po stronie przeciwnika otwarty, a po stronie własnej zakryty i dominujący nad terenem na przedpolach i przed frontem obrony, stwarza możliwości rozstrzy­gnięcia walki przed przednią linią i wskazuje tym samym, na celowość wydzielenia zdecydowanej większości sił i środków do pierwszego rzutu. Jeżeli natomiast ko­rzystniejsze warunki są w głębi, to silniejszy powinien być odwód lub odwody.

Tworzenie ugrupowania bojowego wiąże się z możliwością wyboru przez obrońcę i narzucenia przeciwnikowi miejsca, rejonu, głównego z nim starcia na danym kierunku. Dąży się do przyjęcia takiego ugrupowania, aby gwarantowało ono udział jak największej ilości sił i środków obrońcy w walce z przeciwnikiem, we wcześniej wybranym miejscu, rejonie. Daje to obrońcy możliwość stworzenia w odpowiednim czasie, na wybranym kierunku rejonu zaangażowania ogniowego i rozstrzygnięcia walki. Wymienione działania wpływają na aktywność obrony.

Trwałość obrony jest wynikiem manewrowania pododdziałami oraz umiejętno­ści budowania systemu ognia w połączeniu z zaporami inżynieryjnymi. Można po­wiedzieć, że trwałość bezpośrednio wpływa na aktywność działań, a aktywność jest warunkiem trwałości. Podkreślić trzeba, że obrońca musi wykorzystać każdą możliwość do odebrania przeciwnikowi swobody działania. W tym celu musi on zdecydowanie i aktywnie wyprzedzać przeciwnika w jego poczynaniach.

Jednym ze sposobów wykazania aktywności w obronie batalionu, jest tworze­nie rejonu oddziaływania ogniowego, w którym skupiony zostaje wysiłek ogniowy większości środków. Wykorzystując walory terenu oraz dysponując odpowiednią głębokością obrony, dowódca batalionu może od linii przejęcia odpowiedzialności, stopniowo ustępować z pozycji ubezpieczeń i osłabiając przeciwnika, zniwelować różnice w potencjałach bojowych stron i spowodować, że znajdzie się on w poło­żeniu niekorzystnym. Walka na kolejnych rubieżach oraz obrona w zapasowych punktach oporu, pozwoli na stopniowe wciąganie zgrupowania zaczepnego w za­wężany rejon, w którym powinno nastąpić zatrzymanie natarcia, zadanie znacznych strat i ostateczne rozbicie nacierających wojsk. W etapie tym, którego celem jest ustalenie kierunku głównego uderzenia i zamiaru działania przeciwnika, zaangażo­wana będzie tylko część sił. Po wykryciu kierunku głównego uderzenia, realne jest skupienie w tym rejonie wysiłku obrońcy, poprzez manewr głównych sił oraz stwo-

42

rżenie rejonu oddziaływania. Celem tworzenia takiego rejonu, będzie zatrzy­manie natarcia przeważających sił przeciwnika w głębi obrony i obniżenie jego potencjału bojowego do poziomu umożliwiającego przejęcie inicjatywy.

Pomimo początkowej utraty terenu w wyniku stawiania ciągłego oporu w głębi oraz powstrzymywania postępów tego ugrupowania uderzeniami ogniowymi i ma­newrem wojsk, straty zadane przeciwnikowi spowodują, że jego włamanie może być mniejsze, niż w warunkach sztywnej obrony pozycyjnej. Stopniowe ha­mowanie tempa natarcia umożliwi zyskanie czasu, niezbędnego na utworzenie odpo­wiedniego ugrupowania wojsk, pogłębienie obrony lub przygotowanie zwrotu za­czepnego. Poprzez manewrowanie elementami ugrupowania bojowego, stawianie oporu na dogodnych rubieżach i uchylanie się od skoncentrowanych uderzeń, do­wódca batalionu zyska szansę zachowania zdolności bojowej, poniesie mniejsze straty przy równoczesnym zadawaniu strat przeciwnikowi.

W terenie łatwo dostępnym, wyjściowe ugrupowanie wojsk będzie najczę­ściej znacznie rozśrodkowane - nawet z większej odległości, wojska zdołają szybko skupić się w wybranym, decydującym punkcie pola walki. Teren taki zmusza do prowadzenia walki bardziej manewrowej, co z kolei determinuje konieczność stwo­rzenia odpowiadającego takim działaniom ugrupowania. Potrzebne jest ugrupowanie bardziej elastyczne, a więc szersze i głębsze. Rejon skupienia głównego wysiłku bę­dzie znajdował się w głębi. W związku z tym, do pierwszego rzutu wydziela się mniej sił, które spełniają niejako rolę rozpoznawczą -ubezpieczającą w stosunku do silne­go, ruchliwego odwodu, zdolnego do szybkiego zadziałania w dowolnym miejscu rejonu obrony i rozstrzygnięcia w nim walki.

Teren trudno dostępny, kanalizujący i utrudniający ruch i manewr (zarówno przeciwnika, jak i wojsk własnych), ułatwiający wcześniejsze określenie prawdopo­dobnego kierunku natarcia, bardziej dowiązuje do siebie poszczególne elementy ugrupowania.

Ich liczba, skład i przemieszczanie, warunkowane są występowaniem kierun­ków dogodnych do natarcia, pojemnością tych kierunków oraz ich dostępnością dla określonych sił przeciwnika. Z reguły ugrupowanie zostaje rozczłonkowane na większą liczbę małych, lecz zdolnych do samodzielnego działania elementów. Usa­modzielnienie ich wyraża się tworzeniem zgrupowań o składzie mieszanym. Częstym

43

zjawiskiem jest rozmieszczanie drobnych pododdziałów, a nawet pojedynczych środ­ków ogniowych, w miejscach trudno dostępnych lub niedostępnych w celu bloko­wania ogniem skrzydłowym kierunków dogodnych do natarcia.

Obrona może być zawczasu przygotowana lub organizowana w toku walki, bez styczności z przeciwnikiem lub w warunkach bezpośredniej styczności, co ma zasad­niczy wpływ na jej organizację.

Podczas organizowania obrony bez styczności z przeciwnikiem warunki są znacznie dogodniejsze ze względu na ilość czasu jakim dysponuje na przygotowanie obrony oraz swobodniejszą pracę w terenie w czasie jej organizowania.

Przejście do obrony w warunkach bezpośredniej styczności z przeciwnikiem może mieć miejsce:

• w wyniku załamania się natarcia lub niepomyślnego przebiegu walki spotka­
  niowej,

• w celu odparcia z miejsca kontrataku przeważających sił przeciwnika,

• umocnienia i utrzymania uchwyconych rubieży, rejonów i obiektów do
  czasu

podejścia sił głównych,

• celem zabezpieczenia otwartego skrzydła nacierającego sąsiada.
Pododdziały przechodzące do obrony w bezpośredniej styczności z przeciwni­
kiem będą narażone na jego aktywne oddziaływanie. Działając w takich warunkach
pododdziały będą zmuszone tworzyć ugrupowanie obronne, organizować system
ognia, rozbudowywać obronę bezpośrednio pod oddziaływaniem przeciwnika połą­
czonym z częstymi atakami. Będzie również występowała konieczność prowadzenia
walki w celu poprawy położenia oraz likwidacja ognisk oporu przeciwnika na tyłach
lub wewnątrz rejonu obrony. W takiej sytuacji przejście pododdziałów do organiza­
cji obrony na różnych kierunkach będzie często zróżnicowane pod względem cza­
sowy. Z tych względów czas przeznaczony na organizację obrony batalionu będzie
zróżnicowany i skrócony do maksimum.

Odmienne warunki zaistnieją podczas przechodzenia do obrony bez styczno­ści z przeciwnikiem. W takiej sytuacji batalion będzie organizował obronę bez oddziaływania głównej masy ognia i zagrożenia ze strony uderzenia siłami przeciw-

44

nika. Przejście do obrony w warunkach bez styczności z przeciwnikiem może mieć miejsce:

• podczas organizacji obrony jako odwód oddziału,

• w składzie oddziału organizującego obronę bez styczności z przeciwni­
  kiem,

• podczas organizacji obrony w pasie sił przesłaniania.

Podczas przechodzenia do obrony bez styczności z przeciwnikiem warunki jej organizacji są bez porównania dogodniejsze. Istnieje możliwość szczegółowego zapo­znania się z terenem zarówno w głębi jak i na podejściach do przedniego skraju obro­ny, dokonania wyboru najdogodniejszych pozycji i rejonów do obrony, stworzenia ugrupowania obronnego, stworzenia systemu ognia i manewru i jego koordynacji, or­ganizacji rejonu, pozycji obrony od linii przejęcia odpowiedzialności na cała głębo­kość obrony

2.2.4. Miejsce, rola i zadania batalionu w obronie

Miejsce batalionu w ugrupowaniu bojowym oddziału uzależnione jest od ta­kich czynników jak: rodzaj batalionu, położenie, posiadany potencjał bojowy, wy­szkolenie oraz koncepcja rozegrania walki przez przełożonego. Może on być w pierwszym rzucie na głównym lub pomocniczym kierunku działania, stanowić od­wód, który będzie przewidziany do zwrotu zaczepnego lub pogłębiania obrony od­działu, działać w rejonie osłony oddziału, działać jako oddział wydzielony prowa­dzący działania opóźniające w ramach obrony manewrowej w pasie przesłaniania.

Określając zadania wojsk w obronie, umiejscawiając je w terenie, kierować się trzeba przede wszystkim określeniem przydatności terenu do natarcia i w związku z tym, na ile prawdopodobne jest wykonanie w tym miejscu uderzenia przez prze­ciwnika. Traci sens organizowanie obrony tam, gdzie uderzenie to należałoby wyklu­czyć.

Batalion działający w pierwszym rzucie na kierunku głównego wysiłku obrony przeznaczony jest zatrzymania natarcia przeciwnika lub w wypadku włamania do stworzenia sprzyjających warunków wykonania zwrotu zaczepnego przez przełożone­go.

45

Zadaniem batalionu pierwszego rzutu na pomocniczym kierunku będzie zwy­kle wiązanie walką części sił przeciwnika, niedopuszczenie do przerwania się jego sił na skrzydła i tyły zasadniczego rejonu obrony oraz utrzymania zajmowanego tere­nu.

Batalion odwodowy morze otrzymać zadanie wielowariantowe, które wynika z koncepcji rozegrania walki przez przełożonego. Jeśli dowódca oddziału zakłada od­tworzenie przedniego skraju obrony lub rozbicie części sił przeciwnika w głębi obrony batalion odwodowy będzie wykonywał kontratak. Jeżeli koncepcja przełożo­nego zakłada zatrzymanie przeciwnika w głębi rejonu obrony oddziału, to batalion odwodowy będzie pogłębiał obronę oddziału na kolejnej, drugiej pozycji obrony, jed­nocześnie będąc w gotowości do wyjścia na rubieże ogniowe w rejonie pierwszych pozycji obrony. Niekiedy batalion odwodowy może zmienić (zluzować) silnie obezwładniony batalion pierwszego rzutu lub brać udział w likwidacji desantu po­wietrznego przeciwnika.

Batalion działający w obszarze sił osłony może bronić przedniej pozycji obrony lub prowadzić działania w całym rejonie osłony. Zarówno w jednym jak i drugim przypadku celem działania jest wprowadzenie przeciwnika w błąd, co do przebiegu przedniego skraju obrony, rozpoznanie kierunku głównego uderzenia, niedopuszcze­nie do zaskakującego uderzenia oraz zmuszenia nacierających wojsk przeciwnika do wcześniejszego rozwinięcia sił głównych, a nawet w sprzyjających warunkach opóź­nienie ataku. Działania te mogą być organizowane podczas przechodzenia wojsk do obrony bez styczności z przeciwnikiem lub w warunkach styczności w czasie prze­chodzenia wojsk do obrony bezpośrednio z natarcia.

W przypadku pozycji przedniej jej szerokość i głębokość nie powinna zasadni­czo odbiegać od pozostałych pozycji obrony. Powinna być, zatem oddalona od przed­niego skraju obrony nie dalej jak 5-8 km. W tym przypadku dowódca oddziału nieja­ko rezygnuje z organizowania działań na całej szerokości i głębokości rejonu sił osłony tj. od linii przejęcia odpowiedzialności do przedniego skraju obrony. Z punk­tu widzenia wykonawcy, a więc batalionu jest to bez wątpienia wariant łatwiejszy do realizacji. Gorzej jest w przypadku, gdy dowódca oddziału zamierza prowadzić dzia­łania batalionem na całej szerokości i głębokości rejonu sił przesłaniania, który czasa­mi może mieć znaczną wielkość rzędu nawet 200 km².

46

Odejmie batalionu zarówno z pozycji przedniej jaki i w przypadku drugiego wa­riantu jest bardzo trudnym przedsięwzięciem. Należy je tak zorganizować aby spełnić przynajmniej dwa warunki. Po pierwsze wciągnąć nacierające wojska przeciwni­ka do rejonu zaangażowania ogniowego lub kierunek dogodny do obrony. Po drugie nie można dopuścić do sytuacji, w której czołowe pododdziały przeciwnika wejdą w głąb bronionego rejonu tuż za wycofującymi się pododdziałami batalionu. Kompanie odchodzą z bronionych punktów oporu pod osłoną części sił, które pozostają i zabez­pieczają wyjście. W zależności od sytuacji będzie to jeden pluton lub po jednej dru­żynie z plutonu. Ich zadaniem jest wiązanie ogniem sił przeciwnika do czasu wyj­ścia sił głównych poza zasięg ognia bezpośredniego przeciwnika. Następnie na ustalony sygnał wycofują się. Kierunek wycofania się sił powinien być skierowany w stronę skrzydeł pozycji obrony pierwszego rzutu. Działania batalionu w rejonie sił osłony kończą się z chwilą zajęcia nakazanego rejonu w głębi obrony brygady i przy­stąpienia do odtworzenia zdolności bojowej.

Ugrupowanie

Ugrupowanie bojowe batalionu w obronie tworzy się poprzez rozmieszczenie sił i środków do prowadzenia walki. Zależy ono między innymi od: zamiaru rozegrania walki przez przełożonego, treści zadania batalionu, sytuacji taktycznej, terenu, ważności bronionego kierunku, czasu na organizację obrony, posiadanych sił i środków oraz przewidywanej siły uderzenia przeciwnika i sposobu jego działania. W zależności od przedstawionych czynników batalion może bronić rejonu, pozycji lub węzła obrony. Obrona rejonu - zakłada pobicie atakujących wojsk w głębi rejonu. W toku jej prowadzenia batalion może wykorzystywać całą głębokość rejonu, zgod­nie z zamiarem dowódcy brygady oraz wymaganiami koordynacji działań z sąsiadują­cymi batalionami.

Obrona pozycji - wymaga zajęcia położenia, które pozwoli blokować drogi podejścia przeciwnika, prowadzić ogień w wyznaczony obszar, utrzymać kluczo­wy teren oraz wykonywać inne zadania.

Obrona węzła - wskazuje na obronę silnie rozbudowaną i ufortyfikowaną która utrzymuje i kontroluje decydujący teren lub blokuje drogi podejścia.

47

Obrona rejonu

Rejon obrony to obszar wyznaczony przez linie rozgraniczenia i odpowiedzial­ności. Obrona rejonu może być stosowana w obronie stałej, oraz gdy batalion prowa­dzi działania w pasie przesłaniania.

Głębokość rejonu z zasady jest większa niż jego szerokość. Stwarza to warunki do prowadzenia działań przed przednią linią obrony, w głębi rejonu obrony, jak również utrzymania odpowiedniego obszaru dla elementów wsparcia. Przydzie­lony obszar daje możliwość pobicia przeciwnika, umożliwia również odpowiednie zabezpieczenie skrzydeł. Przejście do obrony w rejonie wymaga od dowódcy: -przydzielenia rejonów manewru poprzez wyznaczenie rejonów, punktów oporu lub węzłów obrony,

-kontroli ognia bezpośredniego poprzez wyznaczenie rejonów zaangażowania ogniowego,

-wyznaczenia rejonów i odcinków oddziaływania ogniowego, linii fazowych, -połączenia zapór inżynieryjnych, wsparcia ogniowego oraz wsparcia lotniczego, -rozmieszczenia sił ubezpieczeń przed FEBA na skrzydłach oraz jeżeli jest to niezbędne w rejonie tyłowym, -koordynacji działań z sąsiadami na skrzydłach,

-rozważenia efektu ograniczonej widoczności (np. dowódca może wysunąć pewne siły do przodu, w celu obserwacji i kierowania ogniem),

-określenia ograniczeń w stosunku do prowadzonych działań przez podległe pododdziały, obejmujących rejony, w których planuje się walkę z przeciwnikiem oraz obszarów, w których walki powinno się unikać, jak również wykonywanie kontrata­ków,

-ustalenia priorytetów dla manewru po drogach, w czasie zmiany pozycji obrony, wycofania lub kontrataków.

-W zależności od warunków terenowych oraz możliwości bojowych, dowód­ca batalionu wyznacza podległym kompaniom miejsce w ugrupowaniu oraz decy­duje jaką formę obrony przyjmą.

Dowódca batalionu będąc koordynatorem walki, musi wyznaczyć i przedsta­wić podległym dowódcom:

48

-punkty koordynacji, -linie fazowe, -punkty kontaktowe.

Obrona pozycji

Pozycja jest drugim zasadniczym sposobem rozmieszczenia sił oraz rozegra­nia obrony batalionu. W tym przypadku siły ubezpieczeń działają z przodu i na skrzydłach pozycji z zadaniem wcześniejszego wykrycia przeciwnika. Dowódca swobodnie manewruje elementami ugrupowania w obszarze wyznaczonej pozycji. Decydując się na użycie pododdziałów na jej zewnątrz, powiadamia o tym dowódcę brygady i koordynuje działanie z sąsiednimi pododdziałami. Podstawa obrony bata­lionu SA kompanijne punkty oporu osłonięte zaporami oraz powiązane z natural­nymi przeszkodami terenowymi. Planując rozmieszczenie batalionu rozpatruje się położenie pododdziałów o dwa szczeble niżej tj. plutonów. Każda kompania otrzy­mując punkt oporu, musi mieć możliwość rozmieszczenia głównych i zapasowych plutonowych punktów oporu, które zapewnią rozśrodkowanie oraz ukrycie ludzi i sprzętu wszystkie punkty oporu są powiązane ze sobą systemem ognia, który zamyka wszystkie luki i skrzydła. W przeciętnych warunkach batalion może bronić pozycji o szerokości od 3 do 6 km i głębokości do 5 km.

Obrona węzła

Decyzja o przejściu do obrony węzła sugeruje, że dowódca zamierza utrzymać teren, zatrzymać nacierające siły przeciwnika lub skierować je w innym kierunku. Parametrami wielkość węzła zbliżona jest do wielkości pozycji obrony.

Najdogodniejsze warunki przejścia do tej formy obrony istnieją gdy teren kana-lizuje ruch przeciwnika. Najczęściej stosuje się w obronie osad, wiosek, wzgórz oraz obszarów zalesionych. Często węzły obrony tworzy się na skrzydłach rejonu obrony brygady, zabezpieczając się w ten sposób przed włamaniem przeciwnika z tego kie­runku. Nie oznacza to, że dowódca może zorganizować węzły także w rejonie FEBA, jak również w głębi głównego rejonu obrony brygady.

Ujemną stroną takiej obrony, jest duży nakład sił, środków oraz czasu na jej przygotowanie, które zajmuje kilka dni.

49

Gdy węzeł znajduje się na drodze podejścia przeciwnika, należy się spo­dziewać wielokrotnych ataków, prowadzonych przy użyciu wozów bojowych, czoł­gów i spieszonej piechoty. Wojska narażone będą na silny ogień artylerii oraz lot­nictwa, muszą więc przygotować ukrycia, schrony itp.

Najlepszy efekt w obronie uzyskuje się, gdy spieszona piechota broni się w przygotowanym systemie transzei, natomiast pojazdy opancerzone mają przygo­towane stanowiska ogniowe i często je zmieniają.

2.3. Struktura organizacyjna batalionu

Batalion jest podstawowym pododdziałem ogólnowojskowym przeznaczonym do wykonywania zasadniczych zadań taktycznych na współczesnym polu walki. W Wojskach Lądowych SZ RP, w brygadach zmechanizowanych i pancernych, wy­różnia się dwa główne typy batalionów:

• zmechanizowane (bz);

• czołgów (bez),

W działaniach rozstrzygających, w natarciu, bataliony zmechanizowane i czoł­gów przeznaczone są do rozbicia lub zniszczenia zgrupowań przeciwnika, opanowania ważnych rejonów lub rubieży, forsowania przeszkód wodnych i prowadzenia pościgu za wycofującym się przeciwnikiem. Natomiast w obronie bataliony te używa się do utrzymania zajmowanych rejonów, rubieży lub pozycji, do odparcia uderzeń przeciw­nika oraz rozbicia wojsk, które włamały się w głąb obrony. Nowoczesne bz i bez po­winny charakteryzować się dużą siłą ognia, wysoką manewrowością, odpornością na ogień środków przeciwnika, możliwością prowadzenia działań we wszystkich warun­kach klimatycznych zarówno w dzień, jak i w nocy.

Struktura organizacyjna batalionów zależy od wielu czynników. Zaliczyć do nich można czynniki wewnętrzne takie jak: zadania przewidziane do realizacji, stan zaso­bów ludzkich, ilość i jakość uzbrojenia i sprzętu. Natomiast czynniki zewnętrzne to: determinanty polityczno-militarne, finansowe, zasady, doktryny i regulaminy działa­nia, struktury szczebla nadrzędnego i elementów podległych, oraz oddziaływanie prawdopodobnego przeciwnika.

50

Obecnie w Wojskach Lądowych SZ RP bz i bez, niezależnie od tego czy są ele­mentami struktury organizacyjnej brygady zmechanizowanej czy pancernej, posiadają jednolitą strukturę organizacyjną.

Batalion zmechanizowany składa się z następujących elementów:

• dowództwa batalionu;

• trzech kompanii zmechanizowanych (kz);

• kompanii wsparcia (kwsp);

• plutonu dowodzenia (pldow);

• plutonu zaopatrzenia (plzaop);

• plutonu remontowego (plrem);

• plutonu medycznego (plmed).

Strukturę organizacyjną batalionu zmechanizowanego przedstawia rysunek 2.1.

Źródło: opracowanie własne Rys. 2.1. Struktura organizacyjna batalionu zmechanizowanego

Batalion zmechanizowany w strukturze przedstawionej na rys. 2.1 jest podsta­wowym pododdziałem brygady zmechanizowanej. W zależności od etatu i struktury

51

podległych pododdziałów liczy on około 550-600 żołnierzy, 40 bojowych wozów pie­choty lub transporterów opancerzonych, 6-9 moździerzy najczęściej 120 mm, 40 kara­binów maszynowych km PK/PKS i granatników przeciwpancernych RPG-7 oraz inny sprzętu i uzbrojenie.

Batalion czołgów z kolei posiada następujące elementy organizacyjne:

• dowództwo batalionu;

• trzy kompanie czołgów (kcz);

• pluton dowodzenia (pldow);

• pluton zaopatrzenia (plzaop);

• pluton remontowy (plrem);

• pluton medyczny (plmed).

Strukturę organizacyjną batalionu czołgów przedstawia rysunek 2.2.

Źródło: opracowanie własne Rys. 2.2. Struktura organizacyjna batalionu czołgów

Batalion czołgów jest podstawowym pododdziałem brygady pancernej i w zależ­ności od etatu liczy około 200-250 żołnierzy i wyposażony jest w 40 czołgów średnich (PT-91 TWARDY lub T-72) lub w 53 Leopardy.

52

Ilość ludzi i sprzętu w obu batalionach uzależniona jest od struktury organizacyj­nej podległych pododdziałów. W przedstawionych wariantach liczby te wynikają z faktu, że każda kompania zmechanizowana (czołgów) posiada trzy plutony w każ­dym cztery drużyny (cztery bwp, czołgi). Natomiast występująca w batalionie zme­chanizowanym kompania wsparcia składa się z trzech plutonów ogniowych każdy z dwóch działonów. Wariant struktury pododdziałów batalionu zmechanizowanego przedstawia rysunek 2.3.

Źródło: opracowanie własne Rys. 2.3. Wariant struktury organizacyjnej pododdziałów batalionu zmechanizowanego

53

Obecnie batalion zmechanizowany i czołgów jako podstawowa jednostka orga­nizacyjna wojsk lądowych stanowi bazę do tworzenia struktur sił przewidzianych do realizacji zadań pokojowych, stabilizacyjnych, ratowniczych i innych w ramach Soju­szu Północnoatlantyckiego, Unii Europejskiej czy Organizacji Narodów Zjednoczo­nych.

Mając powyższe na uwadze warto w tym miejscu przedstawić wariant struktury batalionu przewidzianego do realizacji np. operacji wsparcia pokoju.

Rysunek 2.4 przedstawia hipotetyczny batalion złożony z:

• elementów bojowych - czterech kompanii zmotoryzowanych, eskadry śmi­
  głowców bojowych;

• 
  elementów wsparcia - kompanii wsparcia, inżynieryjnej, likwidacji skażeń,
  plutonu rozpoznawczego i przeciwlotniczego, sekcji rozpoznania osobowego;

• elementów zabezpieczenia - kompanii dowodzenia, zaopatrzenia, remonto­
  wej, transportowej, CIMIC, eskadry śmigłowców transportowych, plutonu żandarmerii
  wojskowej i polowego szpitala wojskowego⁶⁵.

⁶⁵ Podział dokonany ze wzglądu na charakter wykonywanych zadań, na podstawie: Strategii Wojskowej Rze­czypospolitej Polskiej, MON, Warszawa 2004, s. 22.

54

Źródło: opracowanie własne Rys. 2.4. Wariant struktury batalionu do działania w operacjach wsparcia pokoju

2.4. Podział i struktura funkcjonalna dowództwa batalionu

Szczególną rolę, bez względu na strukturę organizacyjną batalionu zmechanizo­wanego czy czołgów w każdym z prezentowanych wyżej pododdziałów, odgrywa do­wództwo batalionu.

Dowództwo to zespół osób funkcyjnych i komórek organizacyjnych, przy pomocy których dowódca dowodzi podległymi wojskami (jednostkami)⁶⁶. W skład dowództwa batalionu Wojsk Lądowych SZ RP wchodzą:

• dowódca,

• zastępca dowódcy,

• sztab,

⁶⁶ M. Strzoda, N. Prusiński, System dowodzenia - terminologia, cz.I, AON, Warszawa 2001, s. 19.

55

- logistyka⁶⁷.

Należy zaznaczyć, iż w jednostkach wojskowych pojęcie to używane jest niewła­ściwie, gdyż powszechnie postrzega się pod pojęciem dowództwa - dowódcę oraz je­go zastępcę, a na wyższych szczeblach dowodzenia także grupę oficerów najbliżej współpracujących z dowódcą. Nie włącza się natomiast w jego skład sztabu i pionu logistyki czy szkolenia (w BZ, DZ), co wynika z powyższej definicji.

Analizując rolę poszczególnych osób funkcyjnych i komórek organizacyjnych dowództwa należy stwierdzić, że dowódca to żołnierz formalnie powołany na stano-wisko kierownicze, przełożony, mający prawo rozkazywania podwładnym . Dowódca batalionu odpowiada między innymi za: realizację zadań, utrzymanie w ciągłej zdol­ności bojowej dowództwa i podległe pododdziały batalionu oraz ścisłe respektowanie wymogów bezpieczeństwa.

Natomiast zastępca dowódcy to oficer, który zastępuje dowódcę w razie jego nieobecności. Jest przełożonym wszystkich żołnierzy batalionu w sprawach operacyj­nych.

Z kolei sztab to część dowództwa odpowiadająca za poszczególne działy dowo­dzenia, która realizuje całe spektrum zadań, między innymi: planuje i organizuje dzia­łania, zbiera dane o położeniu i możliwościach bojowych wojsk własnych, przeciwni­ka, dane o terenie, warunkach atmosferycznych i skażeniach. Wykonuje niezbędne dla dowódcy obliczenia i kalkulacje dotyczące użycia posiadanych sił i środków rażenia, sporządza rozkazy bojowe, zarządzenia i meldunki. Sztab nawiązuje również współ­działanie oraz realizuje zabezpieczenie bojowe działań, organizuje system dowodzenia i łączności, kontroluje wykonanie przez podległe wojska zadań bojowych.

Na czele sztabu stoi podlegający bezpośrednio dowódcy szef sztabu, który kieru­je całokształtem pracy sztabu oraz koordynuje działalność wszystkich komórek do­wództwa. Ma prawo wydawania zarządzeń dotyczących pracy dowództwa i przedsta­wiania dowódcy propozycji rozwiązań zadań bojowych otrzymywanych ze szczebla wyższego. Szefowi sztabu batalionu podlega: sekcja personalno-wychowawcza - Sl, sekcja rozpoznawcza - S2, sekcja operacyjna - S3, sekcja logistyczna - S4.

⁶⁷ Na wyższych szczeblach dowodzenia (brygada, dywizji, korpus) w Wojskach Lądowych SZ RP dowódz­two tworzą: dowódca, zastępca dowódcy, grupa dowódcy, sztab, pion szkolenia i pion logistyki.

56

Sekcja Sl najczęściej w swoim składzie posiada: szefa sekcji - oficera ds. ka­drowych, oficera ds. społeczno-wychowawczych oraz podoficera ewidencji. Sekcja personalno-wychowawcza Sl jest komórką sztabu odpowiedzialną w głównej mierze za:

1. Zarządzanie zasobami ludzkimi.

2. Uzupełnianie stanów osobowych.

3. Prowadzenie działalności personalnej i społeczno-wychowawczej.

4. Funkcjonowanie administracji wojskowej.

5. Prowadzenie polityki kadrowej.

6. Organizację wypoczynku żołnierzy (zabezpieczenie czasu wolnego).
   Sekcję S2 tworzą: szef sekcji, oficer rozpoznania, chorąży - starszy szyfrant.

Głównym zadaniem sekcji rozpoznawczej jest:

1. Dostarczenie dowódcy i sztabowi batalionu informacji rozpoznawczych nie­
   zbędnych do planowania, organizowania i prowadzenia działań.

2. Koordynacja i nadzór działania pododdziałów w zakresie działań rozpoznaw­
   czych.

3. Zapewnienie dopływu informacji o możliwych zagrożeniach w stosunku do
   żołnierzy batalionu, ludności cywilnej w rejonie odpowiedzialności oraz zagrożeniach
   mogących wpływać na realizację zadań.

Sekcję S3 z kolei tworzą: szef sekcji, oficer operacyjny, chorąży ds. OPBMR, chorąży ds. inżynieryjno-saperskich oraz chorąży ds. łączności. Do głównych zadań sekcji operacyjnej należy:

1. Planowanie, koordynacja i kontrola działań batalionu zgodnie z rozkazem
   dowódcy.

2. Opracowywanie dokumentów dyrektywnych, planistycznych i sprawozdaw-
   czo-informacyjnych w batalionie.

1. Planowanie i organizowanie działalności bieżącej.

3. Planowanie i prowadzenie szkolenia kadry dowództwa oraz dokumentacji
   szkoleniowej batalionu.

2. Koordynacja i nadzorowanie działalności szkoleniowej pododdziałów.

3. Prowadzenie współpracy i współdziałania z jednostkami brygady.

57

Sekcja S4 to: szef sekcji oraz dwóch chorążych logistyki. Sekcja S4 odpowie­dzialna jest za planowanie zabezpieczenia logistycznego batalionu, a w tym za zabez­pieczenie materiałowe, zabezpieczenie techniczne oraz zabezpieczenie medyczne. Po­nadto sekcja ta odpowiada także za planowanie zadań, opracowywanie logistycznej dokumentacji planistycznej i rozkazodawczej, a szef S4 współpracuje w tym zakresie z szefem logistyki batalionu.

Logistykę (pion logistyki) dowództwa batalionu z kolei tworzy szef logistyki i zazwyczaj trzech chorążych, dwóch ds. zaopatrzenia i jeden ds. eksploatacji. W związku z występowaniem S4 i logistyki batalionu przyjmuje się, że sekcja S4 od­powiedzialna za planowanie wszelkich przedsięwzięć dotyczących zabezpieczenia logistycznego natomiast pion szef logistyki jest odpowiedzialny za realizację i koor­dynację powyższych przedsięwzięć⁶⁹.

W przedstawionym wariancie dowództwo batalionu liczy 21 żołnierzy - 11 ofi­cerów, 9 chorążych i 1 podoficera. W tym sztab 15 żołnierzy (8 oficerów, 6 chorążych, 1 podoficer), a pion logistyki 4(1 oficer, 3 chorążych). Strukturę dowództwa batalionu przedstawia rysunek 2.5.

⁶⁹ Stąd też w jednostkach przyjęło się stosowanie podziału na logistykę planistyczną - S4 i logistykę wyko­nawczą - pion logistyki.

58

Źródło: opracowanie własne Rys. 2.5. Wariant struktury dowództwa batalionu

Zaprezentowane na rysunku 2.5 dowództwo batalionu w czasie prowadzenia działań swoje zadania realizuje na stanowiskach dowodzenia.

Jedna z wielu definicji stanowisk dowodzenia mówi, że stanowisko dowodzenia to powiązane organizacyjnie i funkcjonalnie elementy koncepcyjne (organa dowodze­nia) i zabezpieczające (oddziały i pododdziały dowodzenia) rozmieszczone w określo­nych miejscach (obiektach) w celu zapewnienia sprawnego dowodzenia wojskami. Stanowiska dowodzenia powiązane ze sobą funkcjonalnie i informacyjnie w określo­nym układzie poziomym i pionowym stanowią ważny element składowy systemu dowo­dzenia⁷⁰.

Można, zatem stwierdzić, że stanowiska dowodzenia stanowią główne ośrodki dowodzenia działaniami bojowymi. Na stanowiskach tych znajduje się określony skład osób funkcyjnych (dowództwo danego szczebla, oficerowie łącznikowi innych jedno­stek, rodzajów sił zbrojnych czy obrony terytorialnej), niezbędne techniczne środki dowodzenia (łączności, informatyki, automatyzacji dowodzenia), miejsca do pracy

⁷⁰ N. Prusiński, M. Strzoda, System dowodzenia..., wyd. cyt, s. 87.

59

i środki do przemieszczania stanowiska dowodzenia (kontenery, namioty, wozy do­wodzenia, wozy dowódczo-sztabowe, autobusy sztabowe, inne pojazdy) oraz podod­działy wsparcia dowodzenia wyznaczone do ochrony, obrony oraz szeroko rozumia­nego zabezpieczenia logistycznego (hotel, stołówka, itp.).

W celu zapewnienia sprawnego i skutecznego dowodzenia wojskami stanowiska dowodzenia powinny być:

• mobilne (łatwe do przemieszczania i rozmieszczania);

• wyposażone w nowoczesne techniczne środki dowodzenia i łączności;

• chronione;

• odporne na działanie środków rażenia przeciwnika.

A ponadto zapewniać: ciągłość dowodzenia; dobre warunki pracy i wypoczynku dla obsady personalnej stanowiska oraz odpowiadać liczebnie (ilość personelu) po­trzebom zadań przewidzianych do realizacji w systemie pracy zmianowej⁷¹. Aby spro­stać tym wymogom w wojskach lądowych przyjęto, że na szczeblu batalionu organi­zowane jest główne stanowisko dowodzenia (GSD) oraz doraźnie punkt dowódczo-obserwacyjny (PDO)¹².

Główne stanowisko dowodzenia - przeznaczone jest do planowania działań oraz do bezpośredniego dowodzenia wojskami. GSD stanowi zasadnicze miejsca pra­cy dowódcy i jego sztabu. Powinno ono zapewniać:

• łączność dowodzenia ze wszystkimi elementami ugrupowania taktycznego
  oraz z PDO;

• łączność z przełożonym i sąsiadami;

• ciągłe przygotowywanie informacji potrzebnych dowódcy do oceny sytuacji
  i podejmowania decyzji;

• przygotowywanie planów i rozkazów;

• koordynację prowadzenia rozpoznania i analizę informacji rozpoznawczych
  ze wszelkich dostępnych źródeł;

• organizację i koordynację wsparcia ogniowego;

• koordynację potrzeb zabezpieczenia logistycznego;

• przygotowywanie i przesyłanie meldunków do przełożonego;

⁷¹ Zob.: J. Michniak, Dowodzenie w teorii i praktyce wojsk, Warszawa, AON 2003, s. 77.

⁷² Por.: Instrukcja organizacji i funkcjonowania wojennego systemu dowodzenia szczebla operacyjnego i tak­
tycznego, (Tymczasowa), Szt. Gen. 1523/2001.

60

• dowodzenie wojskami i sterowanie środkami rażenia w toku działań;

• nadzór nad realizacją zadań;

• planowanie kolejnych (przyszłych) działań.

Punkt dowódczo-obserwacyjny natomiast organizuje się w zależności od po­trzeb, w celu zapewnienia dowódcy bezpośredniego wglądu w sytuację oraz skrócenia czasu reakcji w relacjach dowodzenia podległymi pododdziałami (elementami ugru­powania).

W batalionie zarówno GSD, jak i PDO są stanowiskami typu mobilnego tzn. przygotowane są do rozmieszczenia w każdych warunkach i rejonach, z wykorzysta­niem i bez, obiektów stacjonarnych, a praca sztabowa prowadzona jest na środkach mobilnych i autonomicznych ze środkami łączności i informatyki.

W organizowanych stanowiskach dowodzenia wyróżniamy:

• organ dowodzenia;

• węzeł łączności;

• grupę zabezpieczenia (rys. 2.6).

ORGAN DOWODZENIA

GRUPA ZABEZPIECZENIA

WĘZEŁ ŁĄCZNOŚCI

Źródło: opracowanie własne Rys. 2.6. Struktura stanowiska dowodzenia batalionu

Organ dowodzenia (organa dowodzenia, obsada operacyjna, część operacyjna) - jest to dowództwo danego szczebla wraz z przybyłymi oficerami łącznikowymi z innych jednostek, zorganizowane w zespoły funkcjonalne stanowiska dowodzenia, odpowiadające obszarom problemowym dowodzenia. Organa dowodzenia są głów­nym elementem stanowisk przeznaczonym do bezpośredniego dowodzenia wojskami.

61

Węzeł łączności (węzeł telekomunikacyjny, węzeł telekomunikacyjny oraz siły i środki poczty polowej, sieć teleinformatyczna) - przeznaczony jest do zapewnienia osobom funkcyjnym łączności z przełożonym oraz podległymi dowódcami oddziałów i pododdziałów, a także dowódcami współdziałającymi w toku prowadzonych działań. Zapewnia ponadto przepływ informacji poprzez techniczne i pocztowe środki łączno­ści wewnątrz stanowiska dowodzenia i pomiędzy stanowiskami dowodzenia (GSD, PDO) zgodnie z zasadami organizacji łączności dowodzenia, współdziałania i powia­damiania. Tworzony jest na bazie sił i środków pododdziałów dowodzenia (plutonu dowodzenia).

Grupa zabezpieczenia (sektor zabezpieczenia) - przeznaczona jest do przygo­towania miejsc pracy, należytego ich wyposażenia, zaspakajania potrzeb bytowych obsady operacyjnej oraz do ochrony i obrony stanowiska dowodzenia. Jej zasadni­czym ogniwem są wydzielone siły i środki z pododdziałów dowodzenia oraz wydzie­lone siły żandarmerii wojskowej.

Mając powyższe na uwadze oraz fakt, że GSD przeznaczone jest do planowania działań oraz do bezpośredniego dowodzenia wojskami, strukturę organu dowodzenia głównego stanowiska dowodzenia batalionu powinna tworzyć:

• grupa planowania działań;

• grupa działań bieżących.

Natomiast podział oficerów w poszczególnych grupach powinien zależeć od do­wódcy oraz szefa sztabu i wynikać z realizowanych zadań, sytuacji operacyjno-taktycznej, składu i wyszkolenia kadry dowództwa, ilości i jakości sprzętu łączności i informatyki oraz składu i wyposażenia pododdziału dowodzenia. Wariant podziału dowództwa batalionu na GSD przedstawia rys. 2.7.

Należy zaznaczyć, że w przedstawionym wariancie struktura organu dowodzenia głównego stanowisk dowodzenia batalionu ma charakter elastyczny, uniwersalny. Dotyczy to obecność w grupie działań bieżących przedstawicieli poszczególnych spe­cjalności (na rysunku linia przerywana). Ich umieszczenie tam nie oznacza w każdej sytuacji ich fizycznego bytu. Należy to postrzegać jako zdolność do zasilania informa­cyjnego grupy działań bieżących lub jako udział w określonych przedsięwzięciach wymienionych osób.

62

Źródło: opracowanie własne Rys. 2.7. Wariant struktury organu dowodzenia GSD batalionu

Ponadto warto zaznaczyć, że w grupie działań bieżących mogą być inni oficero­wie (łącznikowi), którzy przybędą na GSD batalionu na czas realizacji konkretnych zadań. Może to być m.in. koordynator wsparcia ogniowego, oficer (wysunięty nawiga­tor) naprowadzania lotnictwa, oficer łącznikowy OT itp. (na rysunku linia wykropko-wana).

W tym miejscu należy także podkreślić, że z grupy działań bieżących będą wy­dzielani oficerowie do organizacji punktu dowódczo-obserwacyjnego dowódcy bata­lionu. Ich skład także zależeć będzie od decyzji dowódcy, która powinna wynikać z rozwoju sytuacji i potrzeb pola walki.

63

W jednym z wariantów PDO batalionu może tworzyć dowódca, szef S3, szef S2, koordynator wsparcia ogniowego, oficer (wysunięty nawigator) naprowadzania lotnic­twa, oficer łącznikowy OT. Strukturę taką przedstawia rysunek 2.8.

Źródło: opracowanie własne Rys. 2.8. Wariant struktury organu dowodzenia PDO batalionu

2.5. Więzi informacyjne batalionu

Dowództwa pracujące na stanowiskach dowodzenia, aby mogły osiągać zakłada­ne cele, muszą być zasilane informacjami pochodzącymi z różnych źródeł. Dla potrzeb wymiany informacji między elementami struktury organizacyjno-funkcjonalnej każ­dego dowództwa, a także między dowództwami i otoczeniem (przełożony, podwładny, sąsiad) powinny istnieć określone drogi jej przekazywania - więzi informacyjne.

Najczęściej spotyka się stosowanie dwóch klasyfikacji więzi informacyjnych⁷³. W pierwszej z nich za kryterium przyjęto strukturę organizacyjną i wyróżniono:

- więzi służbowe (hierarchiczne, rozkazodawcze) - związane z podległością służbową i łączące dowódców oraz kierowników różnych szczebli (centrów, zespo­łów, grup) z ich podwładnymi. Więzi te umownie można podzielić na więzi służbowe „w dół" - rozkazy i „w górę" - meldunki;

⁷³ Zob. J. Michniak (red. nauk.), Powiązania informacyjne sieci stanowisk dowodzenia w operacji pk. Więzi, AON, Warszawa 2003, s. 17.

64

- więzi funkcjonalne (współdziałania) - związane z wymianą informacji nie­
zbędnych do realizacji zadań, podejmowania decyzji oraz funkcjonowania stanowisk
dowodzenia i łączące ze sobą poszczególne grupy (zespoły, centra), a także pojedyn­
cze stanowiska pracy.

Natomiast w drugim podziale zastosowano kryterium kierunku przepływu infor­macji na stanowisku dowodzenia i wyróżniono dwa rodzaje więzi:

• więzi wewnętrzne - związane z przepływem informacji wewnątrz danego
  stanowiska dowodzenia i łączące jego osoby funkcyjne oraz komórki organizacyjno-
  funkcjonalne;

• więzi zewnętrzne - związane z przepływem informacji między danym sta­
  nowiskiem dowodzenia a innymi stanowiskami dowodzenia, z przełożonym, z pod­
  władnymi, z sąsiadem i innymi współdziałającymi podmiotami.

W ramach powyższych więzi wymiana informacji może się odbywać poprzez kontakt osobisty (najczęściej wewnątrz stanowiska dowodzenia) lub przy użyciu tech­nicznych środków łączności i informatyki. W obu przypadkach przekazywana infor­macja powinna mieć postać graficzną, pisemną lub przekazu ustnego o ustalonej lub dowolnej formie.

2.5.1. Więzi wewnętrzne

Więzi wewnętrzne dowództwa batalionu to powiązania informacyjne między osobami funkcyjnymi i grupami organizacyjno-funkcjonalnymi występujące w ramach głównego stanowiska dowodzenia i punktu dowódczo-obserwacyjnego. Służą one do przekazywania informacji wytwarzanej i przekazywanej w ramach GSD i PDO na użytek wewnętrzny. Stanowią je informacje dla potrzeb planowania i kontroli działań, organizacji pracy na stanowisku dowodzenia oraz w celu przyspieszenia i zwiększenia efektywności pracy kadry⁷⁴.

Informacjami wytwarzanymi w formie dokumentów (dokumentami wewnętrz­nymi stanowisk dowodzenia) będą między innymi:

- wszystkie dokumenty planistyczne wykonywane w trakcie fazy planowania,
a zatem: dokumenty oceny wojsk własnych, działania przeciwnika, oceny terenu, oce-

⁷⁴ J. Wołejszo, Wybrane aspekty projektowania struktur organizacyjno-funkcjonalnych ośrodków decyzyj­nych, AON, Warszawa 2002, s. 145.

65

ny warunków atmosferycznych, analizy, kalkulacje, obliczenia (w tym także zestawie­nia sił i środków), plany marszu (przegrupowania), warianty (plany, szkice) działania, pisemnie opracowany zamiar działania oraz inne dokumenty według potrzeb, o nie-sformalizowanym układzie;

• dokumenty dyrektywne - rozkazy i zarządzenia, które stanowią podstawę do
  działania nie tylko dla podległych pododdziałów, ale także dla organu dowodzenia
  GSD i PDO batalionu;

• dokumenty sprawozdawczo-informacyjne, między innymi: meldunki o sytu­
  acji, komunikaty, mapy sytuacyjne, zestawienia sił i środków;

• dokumenty organizacyjne: plany pracy dowództwa, plany odpraw, grafiki dy­
  żurów, harmonogramy działania itp.

W ramach więzi wewnętrznych GSD i PDO możemy wyróżnić więzi służbowe oraz funkcjonalne.

Więzi służbowe umożliwiają przekazywanie rozkazów od dowódcy do grup czy osób funkcyjnych oraz od kierowników niższych szczebli do personelu im podległego - więzi służbowe „w dół" oraz więzi służbowe „w górę" - dotyczące składania mel­dunków przez podwładnych swoim przełożonym. Przykładem więzi wewnętrznych, służbowych na głównym stanowisku dowodzenia batalionu jest więź szefa sztabu z szefem S3, w ramach której szef sztabu może postawić np. zadanie dotyczące opraco­wania szczegółowych kalkulacji operacyjno-taktycznych do wariantów działania wojsk własnych, a szef S3 ma obowiązek po wykonaniu tego zadania złożyć meldunek i w ustalony sposób przedstawić efekty swojej pracy. Należy zwrócić uwagę, że roz­kazy dowódcy batalionu mogą być przesyłane do wykonawców bezpośrednio przez kontakt osobisty albo pośrednio na przykład przez zastępcę dowódcy lub szefa sztabu.

Z kolei więzi funkcjonalne służą wymianie informacji między osobami funkcyj­nymi oraz grupami planowania i działań bieżących stanowiska dowodzenia dla potrzeb współdziałania poszczególnych komórek we wszystkich obszarach funkcjonowania stanowiska dowodzenia. Więzi te umożliwiają przepływ informacji np. między ofice­rem operacyjnym S3 a szefem logistyki batalionu dotyczące zabezpieczenia logistycz­nego kompanii pierwszego rzutu, między poszczególnymi osobami funkcyjnymi od­powiedzialnymi za opracowanie rozkazu bojowego wraz z właściwymi załącznikami

66

w celu koordynacji ich pracy czy między chorążym ds. łączności a wszystkimi innymi osobami w związku z przemieszczeniem stanowiska dowodzenia.

Więzi służbowe i funkcjonalne głównego stanowisk dowodzenia batalionu i punktu dowódczo-obserwacyjnego ilustrują rysunki 2.9, 2.10 i 2.11.

Źródło: opracowanie własne Rys. 2.9. Więzi informacyjne służbowe wewnątrz GSD batalionu

67

Źródło: opracowanie własne Rys. 2.10. Więzi informacyjne funkcjonalne wewnątrz GSD batalionu

Należy podkreślić, że dla potrzeb wymiany informacji wewnątrz głównego sta­nowisk dowodzenia i punktu dowódczo-obserwacyjnego nowocześnie wyposażone bataliony powinny wykorzystywać nie tylko kontakt osobisty, ale również:

• głośniki wewnętrzne na stanowisku,

• sieć komputerową z bazą danych,

• mapy elektroniczne,

• i inne.

68

Źródło: opracowanie własne Rys. 2.11. Więzi informacyjne służbowe i funkcjonalne wewnątrz PDO batalionu

2.5.2. Więzi zewnętrzne

Więzi zewnętrzne to powiązania informacyjne między organem dowodzenia głównego stanowiska dowodzenia batalionu a punktem dowódczo-obserwacyjnym (w przypadku jego organizacji), z przełożonym, podwładnymi oraz sąsiadami. W ramach tych więzi przesyłane są informacje, które można podzielić na dwie grupy: informacje przekazywane poza stanowisko dowodzenia oraz informacje przyjmowane spoza stanowiska dowodzenia⁷⁵.

Wśród informacji przekazywanych poza stanowisko dowodzenia można wyróż­nić:

- informacje przesyłane do podwładnych mające charakter służbowy - będą to dokumenty „do realizacji": zarządzenia przygotowawcze, wstępne zarządzenia bojo­we, rozkazy bojowe, zarządzenia bojowe oraz informacje funkcjonalne dla potrzeb koordynacji i synchronizacji działań, wysyłane w formie dokumentów „do wiadomo-

⁷⁵ J. Knetki, J. Wołejszo, Więzi informacyjne stanowisk dowodzenia szczebla taktycznego wojsk lądowych, AON, Warszawa 2002, s. 24.

69

ści", np. komunikaty rozpoznawcze, orientowania o sytuacji, dane ilościowe, podsta­wowe terminy, miejsca spotkań i inne;

• informacje przesyłane do sąsiadów. Będą to informacje niezbędne do zorga­
  nizowania i realizacji współdziałania z jednostkami wykonującymi zadania na korzyść
  batalionu lub w jej bezpośrednim otoczeniu. Informacje te mogą dotyczyć całości za­
  dania batalionu lub tylko części zadań w określonym etapie walki. Informacje wysyła­
  ne do sąsiadów mogą być niesformalizowane, przekazywane przez oficerów łączni­
  kowych znajdujących się na danych stanowiskach dowodzenia oraz mieć formę do­
  kumentów sformalizowanych jako dokument „do wiadomości";

• informacje do przełożonego będą to informacje wysyłane na stanowiska do­
  wodzenia np. dowódcy brygady: meldunki o sytuacji (terminowe i doraźne) czy spra­
  wozdania operacyjne oraz jako informacje „do wiadomości", np. kopie rozkazów, za­
  potrzebowania na informację, środki bojowe i materiałowe, dane do planowania i inne.

Natomiast informacje przyjmowane spoza stanowiska dowodzenia, analogicznie dotyczyły będą tych samych uczestników działań, a formatem tych informacji mogą być następujące dokumenty:

• informacje od podwładnych - meldunki o sytuacji (terminowe i doraźne),
  w których zawarte informacje w głównej mierze służą dowództwu batalionu jako pod­
  stawa do ustalania położenia i kontroli prowadzonych działań oraz informacje doty­
  czące synchronizacji i koordynacji działań;

• informacje od sąsiadów oraz innych podmiotów biorących udział w działa­
  niach (administracji wojskowej, państwowej) - przede wszystkim informacje dotyczą­
  ce sytuacji i własnych zadań, przekazywane w ramach współdziałania. Będą to infor­
  macje niesformalizowane, przekazywane przez oficerów łącznikowych oraz kopie
  rozkazów, zarządzeń i meldunków sporządzane w typowej formie, dostarczane przez
  oficerów łącznikowych;

• informacje od przełożonego, które mogą mieć charakter dokumentów
  „do wykonania" - rozkazy i zarządzenia oraz dokumentów „do wiadomości" - komu­
  nikaty zawierające nowe informacje dotyczące różnych obszarów zainteresowania,
  orientowania o sytuacji i inne.

Dokonując zobrazowania graficznego powyższych więzi, należy stwierdzić, że można to wykonać na kilka sposobów, ale nie zawsze rysunek może oddać wszyst-

70

kie możliwe sytuacje. Na poniższych rysunkach zostały przedstawione tylko niektóre z nich.

Rysunek 2.12 ilustruje zewnętrzne służbowe więzi GSD batalionu. Przedstawio­ny jest wariant więzi z przełożonym (w tym przypadku dowódca brygady), w ramach której batalion przesyła meldunki i odbiera rozkazy oraz więź z własnymi elementami ugrupowania bojowego, w tym z batalionem OT, dzięki której dowódca batalionu mo­że stawiać zadania podwładnym oraz zbierać od nich meldunki, monitorować sytuację oraz prowadzić walkę.

Więzi służbowe

Źródło: opracowanie własne Rys. 2.12. Więzi zewnętrzne służbowe GSD batalionu

Natomiast rysunek 2.13 ilustruje wariant zewnętrznych funkcjonalnych więzi GSD batalionu, a zatem więź z podwładnymi, przełożonym i sąsiadami. W ramach tej więzi następuje wymiana informacji z podwładnymi np. w zakresie spraw zaopatrze­nia, działania przeciwnika; z sąsiadem, w ramach współdziałania z lewa i prawa w zakresie np. przebiegu przedniej linii obrony, wycofania na kolejną rubież obronną

71

oraz z dowództwem brygady w sprawach np. skażeń, osłony przeciwlotniczej czy uzupełniania stanów osobowych.

Źródło: opracowanie własne Rys. 2.13. Więzi zewnętrzne funkcjonalne GSD batalionu

2.6. Uprawnienia dowództwa batalionu

Władza wojskowa w ujęciu socjologicznym postrzegana jest jako: trwała możli­wość żołnierza — dowódcy lub instytucji wojskowej do dysponowania, wywoływania czy zmuszania formami społecznego przymusu określonego zachowania innych żołnie­rzy bądź organizowania celowych działań indywidualnych i zbiorowych, wynikających z celów i funkcji społecznych wojska. Istotą takiego stosunku społecznego jest możli-

72

wość decydowania, wpływania, kierowania i kontrolowania działań podległych żołnie­rzy i instytucji wojskowych, narzucania im woli, uzyskiwania posłuszeństwa, zmusza­nia do określonych działań bądź ich zaniechania¹⁶. W takim ujęciu władza ta ma swo­je szczegółowe odzwierciedlenie w obowiązujących przepisach prawa powszechnego, wojskowego i regulaminach, a jej zewnętrznym wyrazem jest prawo do wydawania rozkazów i egzekwowania ich wykonania, posiadanie uprawnień dyscyplinarnych, wydawanie decyzji, zarządzeń, poleceń itp.

Dowódca batalionu, w stosunku do podporządkowanych mu organizacyjnie pod­oddziałów posiada władzę wojskową, a zatem ma prawo wydawania im rozkazów oraz egzekwowanie ich wykonania. W działaniach taktycznych zdarzają się jednak sytu­acje, kiedy otrzymane zadanie batalion realizuje nie tylko organicznymi pododdziała­mi, ale także przy wykorzystaniu innych (nieorganicznych) sił. Powstaje zatem pyta­nie, jakie uprawnienia w stosunku do tych wojsk posiada dowódca batalionu?

W Wojskach Lądowych SZ RP uprawnienia dowódców w stosunku do podle­głych mu wojsk w powyższych sytuacjach regulują dwa powszechnie znane i stoso­wane pojęcia: wzmocnienie i wsparcie.

Wzmocnienie to: siły ... wydzielone zwykle ze składu innych jednostek organiza­cyjnych i przydzielone (podporządkowane) na okres wykonania określonego zadania innemu dowódcy, który wykorzystuje je zgodnie z własna decyzja, stawiając im kon­kretne zadania..¹¹ Oznacza to, iż dowódca danego szczebla (dowódca brygady) wy­dziela z całości swych zasobów określone siły i wzmacnia jeden z elementów ugrupo­wania bojowego (batalion) przydzielając mu te siły. Ten zaś przez określony czas trak­tuje przydzielone elementy jak swoją „własność", wykorzystując je według własnych decyzji.

W przypadku batalionu zmechanizowanego ma to miejsce wtedy, gdy dowódca brygady przydzieli określone siły na czas realizacji zadań, np. kcz, baterię artylerii, pluton saperów, itp. Stąd też w rozkazie bojowym dowódcy brygady można spotkać zapis:

... Zmiany w podporządkowaniu:

lbz z 1/1 bez; 1/3 das i 2/3 ksap;

⁷⁶ Leksykon wiedzy wojskowej, MON, Warszawa 1979, s. 478.

⁷⁷ Tamże, s. 505.

73

lub

lbz⁽⁺⁾

^lkcz z lbcz; ^lbas z 3das; ^2plsap z 3ksap;

Z kolei wsparcie to: działania bojowe prowadzone przez pododdziały, oddziały lub związki taktyczne na korzyść innych rodzajów wojsk lub innych jednostek (...) siły i środki wyznaczone do wsparcia nie są podporządkowane dowódcy, na którego ko­rzyść działają (...)⁷⁸. Oznacza to, że dowódca, którego się wspiera, nie ma już możli­wości wykorzystania elementu wspierającego zgodnie z własną wolą. Siły wspierające wykonują, bowiem zadanie postawione przez dowódcę, który „wspiera" nie zaś przez tego, który jest „wspierany".

W przypadku batalionu zmechanizowanego ma to miejsce np. wtedy, gdy do­wódca brygady wspiera kontratak lbz baterią przeciwpancerną. A zatem bateria prze­ciwpancerna wykonuje zadanie postawione jej przez dowódcę brygady a nie batalionu.

Ze względu na dokonujące się zmiany w charakterze współczesnego pola walki oraz możliwość prowadzenia działań wielonarodowych istotne jest jak postrzegane są uprawnienie dowódców w stosunku do podległych im wojsk w działaniach Sojuszu Północnoatlantyckiego, ewentualnie w działaniach wielonarodowych.

W NATO funkcjonuje pięć zasadniczych pojęć dotyczących uprawnień i odpo­wiedzialności dowódców. Są to następujące terminy:

• Fuli Command (FULL COMD);

• Operational Command (OPCOM);

• Operational Control (OPCON);

• Tactical Command (TACOM);

• Tactical Control (TACON).

Dowodzenie pełne (całkowite) - Fuli Command (FULL COMD) jest pierw­szym i najwyższym z zakresów uprawnień dowódcy. Zgodnie ze słownikiem termi­nów i definicji NATO AAP-6, FULL COMD to: ...władza i odpowiedzialnośćprzeło-

⁷⁸ Tamże, s. 495.

74

żonego za wydawanie podwładnym rozkazów. Obejmuje wszystkie aspekty działań wojskowych i administracyjnych. Występuje jedynie w ramach sił narodowych...⁷⁹. Stąd też dowódca posiadający uprawnienia typu fuli command może:

• ustalać, określać zadania i cel ich wykonania (mission);

• ustalać, określać zadania do wykonania (tasks) w ramach zadań określonych
  przez przełożonego (missions);

• ustalać, określać oddzielne zadania dla podległych sił (dowodzenie przez
  szczebel);

• przekazywać, delegować uprawnienia dowódcze o takim samym zakresie jak
  posiadany;

• przekazywać, delegować uprawnienia dowódcze o niższym zakresie upraw­
  nień niż posiadany:

• koordynować manewr i przemieszczanie na ograniczonym obszarze.

Warty podkreślenia jest fakt, że dowódca posiadający takie uprawnienie odpo­wiada także za problematykę administracyjną i logistyczną.

Pamiętać należy również, iż żaden dowódca sił NATO nie posiada uprawnień ty-pufull command w stosunku do oddanych mu pod dowództwo sił.

Dowodzenie operacyjne - Operational Command (OPCOM) definiowane jest jako: ...władza dowódcy uprawniająca do określania zadań (mission, task) podwład­nym dowódcom, pozwalająca na dokonywanie zmian w podziale sił oraz delegowania uprawnień typu OPCON i / lub TACON. Władza ta nie obejmuje problematyki admini­stracyjnej i logistycznej ...⁸⁰.

A zatem dowódca posiadający uprawnienia typu OPCOM może:

• ustalać, określać zadania i cel ich wykonania (mission);

• ustalać, określać zadania do wykonania (tasks) w ramach zadań określonych
  przez przełożonego (missions);

• ustalać, określać oddzielne zadania dla podległych sił (dowodzenie przez
  szczebel);

• przekazywać, delegować uprawnienia dowódcze o niższym zakresie upraw­
  nień niż posiadany:

⁷⁹ AAP-6 NATO Glossary ofTerms andDeflnitions, MAS, Brussels 1995, s. 2-F-5.

⁸⁰ AAP-6 NATO Glossary ofTerms andDeflnitions, MAS, Brussels 1995, s. 2-0-2.

75

- koordynować manewr i przemieszczanie na ograniczonym obszarze.
Pamiętać należy, iż OPCOM jest najwyższym zakresem uprawnień, jakim może

dysponować dowódca NATO.

Kontrola operacyjna - Operational Control (OPCON) to ...władza przyznana dowódcy do kierowania przydzielonymi mu siłami tak, aby mógł wykonać określone zadanie, ograniczone w zakresie funkcji, czasu lub miejsca. Władza ta pozwala na przekazywanie (delegowanie) uprawnień typu TACON. Dowódca posiadający upraw­nienia typu OPCON może określać co i w jakim celu ma być osiągnięte (czyli Mission) w ramach narzuconych mu ograniczeń. Władza ta nie pozwala na określanie zadań dla części podległych sił (nie można postawić zadania dla części sił podwładnego). Nie obejmuje też kontroli nad sferą administracyjną i logistyczną... .

Stąd też dowódca posiadający uprawnienia typu OPCON może:

- ustalać, określać zadania i cel ich wykonania (mission);

• ustalać, określać zadania do wykonania (tasks) w ramach zadań określonych
  przez przełożonego (missions);

• przekazywać, delegować uprawnienia dowódcze o niższym zakresie upraw­
  nień niż posiadany:

- koordynować manewr i przemieszczanie na ograniczonym obszarze.
Podkreślić należy, iż OPCON jest najbardziej typowym zakresem uprawnień

i odpowiedzialności, funkcjonującym w strukturze dowodzenia wojsk lądowych (choć nie tylko) w NATO.

Dowodzenie taktyczne - Tactical Command (TACOM) oznacza ...władzę przyznaną dowódcy do stawiania zadań (tasks) siłom będącym pod jego dowództwem w celu wykonania zadań (missions) postawionych przez przełożonego... .

Usiłując zidentyfikować wyróżniki TACOM, można dojść do wniosku, iż dowódca posiadający ten zakres uprawnień i odpowiedzialności może:

• ustalać, określać zadania do wykonania (tasks) w ramach zadań określonych
  przez przełożonego (missions);

• przekazywać, delegować uprawnienia dowódcze o niższym zakresie upraw­
  nień niż posiadany:

⁸¹ AAP-6 NATO Glossary ofTerms andDefinitions, MAS, Brussels 1995, s. 2-0-2

⁸² AAP-6 NATO Glossary ofTerms and Definitions, MAS, Brussels 1995, s. 2-T-l.

76

- koordynować manewr i przemieszczanie na ograniczonym obszarze.
Przykład:

Dywizja wielonarodowa prowadzi obronę. Dowódca brygady otrzymał na wzmocnienie sojuszniczy dywizjon artylerii z zakresem uprawnień OPCON. Decyzją dowódcy brygady dowódca batalionu wyznaczony do działania w rejonie sił przesła­niania otrzymał na czas realizacji zadania sojuszniczy dywizjon artylerii. Dowódca brygady przekazał dowódcy batalionu uprawnienia typu TACOM wobec tego dywizjo­nu. Dla dowódcy batalionu oznacza to, że może postawić dowódcy dywizjonu zadanie (task) zmierzające do celu określonego przez dowódcą brygady tj. (wspierać działanie batalionu w rejonie sił przesłaniania). Dowódca batalionu nie może postawić zadań dla poszczególnych jego baterii — musi wykorzystać go jako całość. Ponadto, jeżeli przełożony nie określił inaczej, po wycofaniu się do odwodu lub przekroczeniu tylnej linii rejonu sił przesłaniania dywizjon artylerii wraca w poprzednie podporządkowa­nie i na tym kończy się jego podległość wobec dowódcy batalionu.

Kontrola taktyczna - Tactical Control (TACON) definiowana jest jako: ...szczegółowe, zwykle lokalne kierowanie i kontrola działań wojsk, niezbędne do wy-konania przydzielonych zadań... .

A zatem dowódca posiadający uprawnienia typu TACON może jedynie:

- koordynować manewr i przemieszczanie na ograniczonym obszarze.
Istotna dla zrozumienia znaczenia TACON jest dodatkowa informacja,

iż dowódca posiadający uprawnienia TACON wobec określonych sił odpowiada za koordynacje manewru, ich ochronę i wykorzystanie infrastruktury w czasie, gdy siły te realizują zadania otrzymane od swojego przełożonego w obszarze odpowiedzialności dowódcy dysponującego wobec nich uprawnieniami TACON.

Podkreślić należy, iż relacja typu TACON jest typowa dla uprawnień dowódców wobec jednostek rodzajów wojsk.

Przykład:

Brygada wielonarodowa prowadzi działania obronne. Batalion prowadzi działa­nia obronne w pierwszym rzucie brygady. Decyzją dowódcy brygady w ugrupowaniu batalionu zostaje rozmieszczona bateria przeciwlotnicza, której zadaniem będzie osło­na ugrupowania brygady. Dowódca batalionu na czas wykonywania zadania przez

⁸³ AAP-6 NATO Glossary ofTerms andDęfinitions, MAS, Brussels 1995, s. 2-S-10.

77

baterią przeciwlotniczą w jego rejonie odpowiedzialności otrzymał wobec niej upraw­nienia TACON.

Dowódca batalionu odpowiada wówczas za koordynacją manewru tych sił, wy­znaczenie dróg, przewodników, ubezpieczenie oraz wykorzystanie infrastruktury w czasie, gdy bateria ta bądzie wykonywać zadanie w jego rejonie odpowiedzialności.

Podsumowując problematykę uprawnień i odpowiedzialności dowódców wobec podległych im wojsk w działaniach sojuszniczych i wielonarodowych należy zazna­czyć, że

1. W określonych działaniach, w strukturach wielonarodowych czy rozwiąza­
   niach narodowych uprawnienia i odpowiedzialność dowódców może różnić się od
   przedstawionych wyżej i być wynikiem odrębnych ustaleń.

2. Uprawnienia obowiązują w określonym czasie.

3. Dowódcy posiadający uprawnienia typu FULL COMD lub OPCOM mogą
   używać swych sił w każdym celu.

4. Użycie sił podległych na zasadzie OPCON jest ograniczone limitami czasu,
   przestrzeni lub innymi narzuconymi przez przełożonego, który przekazał te siły
   w podporządkowanie.

5. Dowódca, któremu przyznano uprawnienie TACOM, może określać im zada­
   nia (TASKS) ale wyłącznie zgodnie z zadaniem (MISSION) postawionym przez prze­
   łożonego, który przekazał te siły w podporządkowanie. MISSION definiowane jest
   jako... wyraźne i związłe określenie zadania (TASK) oraz jego celu.

6. Szczegóły dotyczące zakresu uprawnień i odpowiedzialności w obszarze za­
   bezpieczenia logistycznego są ustalane dla konkretnej operacji i uprawnień dowódcy.

7. Przekazywanie (delegowanie) uprawnień następuje za zgodą przełożonego
   posiadającego wyższe uprawnienia. Ten problem jest różnie rozwiązywany w różnych
   armiach NATO⁸⁴.

Zakresy uprawnień i odpowiedzialności dowódcy w stosunku do podległych sił przedstawia tabela 2.1.

⁸⁴ J. Kręcikij, Ustalenia standaryzacyjne Sojuszu Północnoatlantyckiego w wybranych obszarach dowodze­nia, AON, Warszawa 2001, s. 34.

78

Tabela 2.1.

Zakresy uprawnień i odpowiedzialności dowódcy

Nazwa Zakres uprawnień	FuU Command FULL COMD) Dowodzenie pełne	Operational Command (OPCOM) Dowodzenie operacyjne	Operational Control (OPCON) Kontrola operacyjna	Tactical Command (TACOM) Dowodzenie Taktyczne	Tactical Control (TACON) Kontrola taktyczna
Określanie oddzielnych zadań dla elementów podległych sił (dowo­dzenie przez szczebel)
Ustalanie (określanie) zadań i celów ich wykonania (MISSION)
Ustalanie zadań do wykonania (TASKS) w ramach zadań (MISSIONS) określonych przez przełożonego
Przekazywanie (delegowanie) uprawnień dowódczych o takim samym zakresie jak posiadany
Przekazywanie (delegowanie) uprawnień dowódczych o niższym zakresie niż posiadany
Koordynowanie manewru, prze­mieszczeń na ograniczonym obsza­rze
Uprawnienia i odpowiedzialność za problematyką zabezpieczenia logistycznego
Uwagi: 1. Uprawnienia dowódcy obowiązują w określonym czasie. 2. Dowódca posiadający uprawnienia typu FULL COMD lub OPCOM może używać swych sił w każdym celu. Użycie sił podległych na zasadzie OPCON jest ograniczone pewnymi limitami, np. funkcja, czas, przestrzeń, narzuconymi przez przełożonego, który przekazuje te siły w podporządkowanie. 3. Dowódca, któremu przyznano uprawnienie TACOM, może określać im zadania (TASKS), ale wyłącznie zgodnie z zadaniem (MISSION) postawionym przez przełożonego, który przekazał te siły w podporządkowanie. 4. Szczegóły dotyczące zakresu uprawnień i odpowiedzialności w obszarze zabezpieczenia logistycznego będą ustalane dla konkretnej operacji i uprawnień dowódcy. 5. M75S7CW definiowane jest jako „... wyraźne i zwięzłe określenie zadania (TASK) oraz jego celu". 6. Przekazywanie (delegowanie) uprawnień następuje za zgodą przełożonego posiadającego wyższe uprawnienia. Ten problem jest różnie rozwiązywany w różnych armiach NATO. Zasadniczo w strukturach narodowych za­kres uprawnień OPCOM, OPCON itd. jest szerszy niż w strukturze dowodzenia Sojuszu.

Źródło: J. Kręcikij, Ustalenia standaryzacyjne Sojuszu Północnoatlantyckiego w wybranych obszarach dowo­dzenia, AON, Warszawa 2001, s. 34.

79

---