Eskimosi
-Wikingowie osiedleni w Grenlandii IX/X wiek, wtedy Europa po raz pierwszy styka się z Eskimosami (Wikingowie do XVIII wieku wymierają)
-rozwój wielorybnictwa na północnym Atlantyku i próby odnalezienia szlaków morskich do Ameryki przyczyniły się do odkrycia Grenlandii
-spadek ludności eskimoskiej na skutek kontaktu z Europą ze 100 tys. do 20 (obecnie ok.40 tys.)
-ostatnie „odkrycie” Eskimosów - lata osiemdziesiąte XX wieku
Struktura społeczna i codzienne życie Eskimosów:
-Inuici
-brak uregulowanego życia społecznego, klas społecznych i hierarchii władzy
-rozległe terytorium mieszkalne (od Syberii przez Alaskę do Grenlandii)
-osady/osiedla tworzone przez 20-30 mieszkańców
-przestrzenny układ społeczny: „koła sąsiedztwa”
-społeczeństwo zbieracko-łowieckie, przy czym główną w nim rolę odgrywają kobiety
-mężczyźni zajmują się prawie wyłącznie polowaniami: w 1884 roku w osadzie Ammasalik było 108 myśliwych (w wieku od 15 do 55 lat), którzy dostarczali żywność 413 mieszkańcom, rocznie na myśliwego przypadało 60 upolowanych fok
-dzieci zajmowały się głównie łowieniem alg i przynoszeniem lodu
-dom / rodzina:
mieszkanie całej rodziny (min.12 - maks. 50 osób)
patriarchalna familia
rozbudowana terminologia pokrewieństwa ( do czwartego stopnia pokrewieństwa wspólnota domowa, ale i zakaz małżeństw, zgodnie z prawem zwyczajowym małżeństwo dopuszczalne jest dopiero przy piątym stopniu; możliwość rozwiązania małżeństwa)
-podział części roku na fazy księżyca, nie liczy się lat (maks. liczba: 20, cały człowiek ~ palce)
-wiara w reinkarnację (imię ostatniego zmarłego jest „szepnięte do ucha” noworodkowi)
-harmonia życia społecznego
Latem rodziny eskimoskie żyją w namiotach, zimą cała rodzina (ok. 30 osób) przenosi się do jednoizbowego domu, w którym znajduje się:
-ipek-podest wzdłuż tylnej ściany, miejsce, na którym przesiadują kobiety, ewentualnie może służyć jako miejsce do spania dla gości
-separatki utworzone ze skóry dla poszczególnych rodzin, są również miejscem pracy dla kobiet
-zadaniem kobiet jest oprawianie mięsa - robią nici ze ścięgien, kroją, wyprawiają skóry, z których potem szyją ubrania (dopiero po zdobyciu tych umiejętności kobieta może wyjść za mąż)
-typowa kolacja - tłusty rosół, mięso z zupy (mięso fok zakopywane jest w ziemi, co chroni je przed zepsuciem), gotowane algi
-drewniane kuferki na męskie narzędzia (noże, uprząż - od XVII wieku wykonywane z żelaza, które było także towarem w handlu wymiennym)
-lampy ze steatytu, knot z mchu, w środku zwierzęcy tłuszcz, przy czym mężatka jest strażniczką ognia
-temperatura w dzień w domu wynosi w domu 18°, zimą spada do 10°, dzieci chodzą więc nago, dorośli zakrywają się jedynie przepaską na biodrach
-obok domu dla całej rodziny znajduje się dom „miniaturka” dla starszych dzieci
rozdział kobiety / mężczyźni - np. przy podziale upolowanej zwierzyny: są części `damskie' i `męskie';
sformalizowanie stosunków - np. wieczorne śpiewy: są pieśni, które nie każdy może wykonywać; jest jasno określone kto jaką pieśń może wykonać
tematy pieśni: starość, przemijanie, łowy, życie rodzinne i małżeńskie (to nie jest temat tabu);
małżeństwo - nie zinstytucjonalizowane, zdrada nie jest traktowana jako grzech, nie ma przewidzianych konkretnych restrykcji; czasami zwyczajnie zdarzają się porwania;
wielożeństwo seryjne - kolejne małżeństwa, rozłożone w czasie (np. rozdzielone rozwodem);
poligamia: poliandria ( wielu mężów; kobieta usługuje wielu mężczyznom - tak seksualnie, jak i utrzymuje dom) i poligymia (wiele żon);
praktyka „pożyczania” żon - wszystkie kwestie;
„prostytucja gościnna” - „użyczanie” żony gościowi, który zostaje na noc;
może jednak spotkać kobietę kara, jeśli zadaje się z mężczyzną, na którego nie dostała zgody;
spór (np. o kobietę) - regularny pojedynek lub tzw. „pojedynek śpiewów”: panowie grają na bębenkach (krida) i śpiewają odpowiednie pieśni; mają to być pieśni dostosowane do okoliczności - wymyślane są na wiele tygodni przed pojedynkiem, starają się w treści wyszydzić przeciwnika;
rozpoznanie skuteczności pieśni - mierzona aplauzem publiczności;
głównie chodzi jednak o zakończenie konfliktu - żyją w warunkach, które zmuszają ich do kooperacji (przez pół rok żyją razem, są sobie wszyscy potrzebni);
funkcją takiego pojedynku jest przywrócenie ładu i harmonii społecznej;
* kobiety - śpiewy zazdrości, śpiewy obrony: też rodzaj pojedynku, nie ma jednak rangi pojedynku męskiego, bo też w społeczności eskimoskiej pozycja kobiety nie dorównuje pozycji mężczyzny;
Opis domu zimowego
czasami zdarzają się goście - gościnność jest najważniejszym obowiązkiem, niezależnie od sympatii czy wrogości; obowiązuje szczodrość, przy odjeździe gości należy ich zaopatrzyć w potrawy dla członków rodziny, którzy nie przybyli ( > kritsia - surowe, lekko gnijące już mięso: soki fermentacyjne powodują taki sam efekt jak regularny alkohol - po spożyciu kristii następuje ogólna radość, a jeden z mężczyzn zakłada maskę, gra na kridzie i tańczy na środku izby; czasami może przebrać się za kobietę, a czasami może też wystąpić kobieta - tylko w przepasce na biodra, również gra na bębenku, ale trzyma go inaczej niż mężczyzna);
po zgaszeniu światła - pora swobody seksualnej, żonaci i nieżonaci wymieniają się kobietami )ograniczenie dotyczy jedynie osób blisko spokrewnionych) - to rytuał pory zimowej - „święto gaszenia lamp” - o charakterze religijnym bądź rozrywkowym;
Szaman (angakok)
może nim zostać zasadniczo każdy, wiąże się to z objawieniem podczas transu; potem taki człowiek wykazuje się umiejętnością np. dopomożenia w chorobie;
choroba traktowana jest jako konsekwencja złamania tabu /jakiegoś zakazu/ i jest groźna dla całej społeczności (np. nie wolno mieszać pokarmu pochodzenia lądowego i morskiego);
za regularne łamanie zakazów przewiduje się karę wygnania - nie znają np. kary śmierci;
Siły i istoty nadprzyrodzone
charakterystyczny jest brak bóstwa naczelnego;
nie ma jednego konkretnego spisu takich sił czy bóstw, ale rozróżniają pewne:
Pani Fok / inua - właściciel / - aby foki się pojawiały, trzeba pozostawać z nią w bardzo dobrych stosunkach;
Pani Ryb - analogicznie;
Plemiona, które zamieszkiwały obszary, przez które przechodziły stada karibu, stworzyły koncepcję władcy tych zwierząt;
Mężczyzna na księżycu - do niego udaje się szaman w swoich transach (po wiedzę);
Olbrzymy i tupilaki - stwory groźne;
przekonanie o istnieniu siły, która rozlokowana jest w różnych przedmiotach należących do tego świata (np. w kamieniach); jest to siła bezosobowa, może być zarówno groźna jak pożyteczna;
Marcel Mauss - „L'année sociologique 1904/1905” - „Szkic o sezonowych przemianach społeczeństw Eskimosów. Studium z morfologii społecznej” - regularna zmiana sposobu życia wyznaczana porami roku - zimą wszyscy razem w igloo, latem rozchodzą się do namiotów, które kilkakrotnie przenoszą na inne miejsca; * dzieci urodzone w porze letniej otrzymują inne imiona niż te urodzone w porze zimowej.