PSYCHOLOGIA
(zagadnienia nr 10 cz.2)
PODSTAWOWE PRAWIDŁOWOŚCI W SPOSTRZEGANIA LUDZI
→ SPOSTRZEGANIE - złożony układ procesów, dzięki którym powstaje u człowieka subiektywny obraz rzeczywistości zwany SPOSTRZEŻENIEM → występuje ono wówczas, gdy odpowiednie bodźce działają na narządy zmysłowe człowieka. Bodźce te wywołują nie tylko pobudzenie określonych receptorów i odpowiadających im pól w korze mózgowej, lecz aktywizują jeszcze asocjacyjne pola kory, włączając tzw. procesy pośredniczące, dzięki którym możliwe jest odpowiednie „opracowanie” bodźca. → PERCEPCJA przebiega na 2 POZIOMACH: sensorycznym i sematyczno-operacyjnym (człowiek jest obiektem bardzo złożonym, dlatego dominuje u niego ten drugi poziom); → CZŁOWIEK jest: * źródłem wieloznacznych informacji (dlatego ważną rolę w spostrzeganiu odgrywają procesy MYŚLENIA), * ważnym obiektem dla innych osób (stąd istotna rola POTRZEB, WARTOŚCI, UCZUĆ spostrzegającego podmiotu, przez pryzmat których patrzy on na inne osoby) → ISTOTĄ PROCESU SPOSTRZEGANIA LUDZI JEST KATEGORYZACJA - na podstawie pewnych działań spostrzeganej osoby, traktowanych jako równoważne, podmiot przypisuje jej określoną cechę → KATEGORIE - zorganizowane są w sposób hierarchiczny, służą do opisu osobowości nie funkcjonują oddzielnie, lecz są połączone w pewne zespoły, które określa się jako schematy.
MODELE TEORETYCZNE
Spostrzeganie osób jako proces NIEINFERENCYJNY (czyli rozpoznawanie proste) → wywodzi się z biologicznej teorii Darwina oraz filozoficznych poglądów H. Bergsona i fenomenologów. Spostrzeganie ma charakter INTUICYJNY, czyli jest ono wrodzone, globalne, bezpośrednie i bardzo szybkie i trafne. Za tym ma przemawiać fakt, iż ekspresja emocjonalna jest w znacznym stopniu wrodzona.
Spostrzeganie jako proces INTERFERENCYJNY (bardziej złożony, w którym bierze udział myślenie)
Spostrzeganie jako proces inferencyjny oparty na zasadach wnioskowania dedukcyjnego, a dokładnie sylogistycznego (przykład takiego wnioskowania: wszyscy wybuchowi schizofrenicy są niebezpieczni → skoro ta osoba jest wybuchowym schiz. musi być niebezpieczna); [Sarbin, Taft, Bailey];
„Korelacyjny model” spostrzegania innych osób → unikamy wprowadzających w błąd kategorycznych określeń „wszyscy” lub „żaden” → wniosek może być wyprowadzany z wielu mniejszych przesłanek (nie musi być z 1 jak w a)); [Meehl];
Wnioskowanie indukcyjne lub redukcyjne (redukcja jest formą indukcji) → teoria ATRYBUCJI [Heider, Jones, Davis, Kelley, Weiner];
Spostrzeganie jako rozwiązywanie problemu, a zarazem jako kategoryzacja. W procesie tym występują 3 FAZY [Bruner]: *powstawanie oczekiwania lub hipotezy, *pobieranie informacji z otoczenia, *sprawdzanie, głównie potwierdzanie hipotezy → uczestnicząca w interakcjach społecznych jednostka tworzy hipotezy odnośnie innych osób, a następnie je sprawdza stosując obserwacje i zadawanie pytań [Snyder];
Spostrzeganie ludzi jako proces komunikacji → Osoba spostrzegana jest źródłem informacji transmitowanych różnymi kanałami do odbiorcy, który odpowiednio je selekcjonuje, koduje i przetwarza. Wynik spostrzegania zależy od wszystkich elementów procesu komunikacji (nadawcy, liczby i rodzajów kanałów informacyjnych, właściwości odbiorcy), [Warr, Knapper, Skarżyńska]
TEORIE ATRYBUCJI
→ określenie sposobu, w jaki ludzie wyjaśniają przyczyny tak swego zachowania jak i zach innych ludzi, czyli jak wnioskujemy o powodach różnych zachowań ludzi (Heider) → Atrybucja wewnętrzna wnioskowanie, że jakaś osoba zachowała się w określony sposób ze względu na swe właściwości, postawy, charakter czy osobowość(dyspozycje). → Atrybucja zewnętrzna wnioskowanie, że ktoś zach się w określony sposób ze względu na właściwość sytuacji, w której się znalazł (założenie -większość ludzi zachowało by się podobnie w tej syt (szczególny rodzaj atrybucji zewn=sytuacyjna)
HEIDER → stwierdził, że mamy tendencje do stosowania atrybucji wewnętrznej, kosztem zewnętrznej.
JONES, DAVIS → Kiedy zewnętrzne czynniki są silne, ale jednostka przeciwstawia się im jej zachowanie jest przypisywane właściwościom wewnętrznym (przekonania, postawy), gdy zaś postępuje zgodnie z nimi (cz. zew.) to jej zachowanie jest przypisane tym czynnikom.;
KELLEY → przypisuje przyczyny zachowania czynnikom wewnętrznym i zewnętrznym. Ludzie dokonują atrybucji, biorąc pod uwagę następujące czynniki: 1) zgodność (zachowanie osoby X wobec Y posiada wysoki stopień zgodności, gdy inni ludzie zachowują się wobec Y podobnie); 2) stałość (gdy osoba X zachowuje się w podobny sposób wiele razy); 3) wyróżnialnośći (gdy X zachowuje się w ten sposób tylko wobec Y); Dokonując atrybucji posługujemy się przede wszystkim 2 zasadami: 1) współzmienności → „efekt jest przypisywany do tej z możliwych przyczyn, której zmiany współwystępują w czasie jego zmianami”; 2) dyskontowania → rola danej przyczyny w wytwarzaniu określonego efektu jest ograniczona, jeśli występują także inne możliwe przyczyny.
PODSTAWOWE PRZYCZYNY DEFORMACJI W POSTRZEGANIU INNYCH LUDZI → na formowanie się nastawień wpływają takie ogólne TENDENCJE, jak: 1) tendencja do zgodności informacji, 2) tendencja do przeceniania związków między zachowaniami lub cechami, 3) tendencja do kontroli sytuacji, 4) tendencja do pozytywnej oceny własnej osoby, 5) tendencja do pozytywnej oceny innych osób, 6) tendencja do uproszczonego spostrzegania jednostek i grup ludzkich; → z każdej z nich można wyodrębnić szereg bardziej szczegółowych, poza tym siła każdej z nich jest różna (najmocniejsza jest 4)) → Tendencje w zasadzie spełniają pozytywną funkcję regulacyjną jeśli jednak któraś z nich staje się nadmiernie silna prowadzi to do DEFORMACJI SPOSTRZEGANIA (wymienione tendencje stają się wtedy dysfunkcjonalne w regulacji podmiotów z otoczeniem)
ROLA PIERWSZEGO WRAŻENIA
→ Pierwsze informacje działają na „umysł czysty”, gdy podmiot nie posiada jeszcze ukształtowanych struktur poznawczych, które dotyczą określonego przedmiotu czy osoby. Informacje te tworzą określone nastawienie, które ukierunkowuje i organizuje dalszy proces spostrzegania. Dalsze cechy i zachowania są postrzegane właśnie przez pryzmat pierwszej impresji, która często opiera się na zewnętrznych, przypadkowych danych → jeśli jest ona błędna przyjmowane zgodnie z nią informacje prowadzą do pogłębiania się błędu, a to do autonomizacji błędnego spostrzeżenia i odporności na informacje niezgodne z takim obrazem. Błędna impresja może trwać mimo, iż podmiot styka się z danymi, które są z nią sprzeczne...[Luchins]
ATRYBUCJE W SŁUŻBIE „EGO”
→ Wyjaśnienia, które przypisują sukcesy czynnikom wewnętrznym zależnym od dyspozycji, za niepowodzenia obwiniają czynniki zewnętrzne należące do sytuacji. Dlaczego? Bo lubimy mieć wysoką samoocenę i mamy dostęp do różnych informacji.
TEORIA SAMOŚWIADOMOŚCI
→ kiedy człowiek koncentruje uwagę na sobie samym, zaczyna oceniać własne myśli i zachowanie i porównywać je ze swymi wewnętrznymi normami, oczekiwaniami i wartościami. Jeżeli jest między nimi rozbieżność - zmieniamy nasze zachowanie, aby było zgodne z normami. Jeżeli zrobić tego niepodobna - pozostawanie w stanie samoświadomości będzie przykre (dysonans poznawczy). [Duval, Wicklund].
SCHEMATY „JA”
→ oparte na naszych przeszłych doświadczeniach zorganizowane struktury wiedzy o na samych, które pomagają nam zrozumieć, wyjaśnić i przewidzieć własne zachowanie; McGuire rozwijamy zwłaszcza schematy tych aspektów siebie, które odróżniają nas od innych (np. rude włosy)
JAŹŃ ODZWIERCIEDLONA
→ spostrzeganie siebie oczami innych ludzi i włączanie ich opinii do własnego pojęcia Ja [Cooley - 1902]
Mead zdolność przyjmowania perspektywy innych osób ma decydujące znaczenie dla rozwoju poczucia Ja; przyjmowanie ocen innych = zrozumienie, że mogą oni spostrzegać rzeczywistość inaczej niż ty i że ich spostrzeganie ciebie jest różne od twojego. Ja odzwierciedlone jest konstruowane w miarę jak przejmujemy opinie innych ludzi o nas.
TEORIA PORÓWNAŃ SPOŁECZNYCH
→ poznajemy swoje zdolności i postawy poprzez porównywanie się z innymi ludźmi; (głównie dlatego, że mamy potrzebę poznawania i oceniania siebie, a wielu naszych właściwości nie da się ocenić za pomocą obiektywnych kryteriów) [Festinger] porównania społeczne w górę - porównywanie z ludźmi, którzy lokują się wyżej niż my w zakresie jakiejś cechy, mające na celu określenie standardu doskonałości (jaki jest najwyższy poziom) porównania społeczne w dół - czyli z ludźmi, którzy lokują się niżej w zakresie danej cechy lub zdolności; celem jest podniesienie samooceny i poczucia zadowolenia z siebie porównania z kimś podobnym - cel: samowiedza, zbudowanie trafnego obrazu siebie
AUTOPREZENTACJA
→ próba zakomunikowania poprzez wypowiedzi, zachowania niewerbalne i działania, kim jesteśmy albo za kogo chcielibyśmy być uważani przez innych
T. Mądrzycki, Deformacje w spostrzeganiu ludzi
E. Aronson, Psychologia społeczna. Serce i umysł
T. Mądrzycki, Deformacje w spostrzeganiu ludzi
E. Aronson, Psychologia społeczna. Serce i umysł