ROZDZIAŁ 6. CZĘŚĆ II.

Diagnoza funkcjonowania dziecka w szkole.

• Funkcjonowanie dziecka w szkole jest oceniane na podstawie jego osiągnięć szkolnych oraz tzw. przystosowania szkolnego.

6.1. Osiągnięcia i niepowodzenia szkolne- problemy diagnozy.

Osiągnięcia dydaktyczne lub niepowodzenia w tej mierze wydają się “przytłaczać” funkcjonowanie szkolne dziecka, są w związku z tym głównym wyznacznikiem ogólnej oceny ucznia dokonywanej przez szkołę. Osiągnięcia szkolne mają niezwykłe znaczenie dla dalszych losów dziecka, kariery zawodowej i społecznej. Dla dziecka ocena dydaktycznych dokonań stanowi źródło informacji o samym sobie, wpływa na percepcje własnej osoby i jego ogólną samoocenę. Ponadto źródło prestiżu i uznania wśród rówieśników. Ocena ucznia powinna być właściwa i rzetelna. Nieodpowiednia ocena jest powodem poczucia krzywdy ucznia, jego zniechęcenia, jest podłożem fobii.

Diagnostyka edukacyjna- obszar diagnostyki ped., podejmujący problemy diagnozy osiągnięć i niepowodzeń szkolnych. Czołowy przedstawiciel Bolesław Niemierko wskazał, ze diagnostyka edu., zajmuję się systematyzowaniem info., o wynikach i przebiegu uczenia się i stanowi ona jego zdaniem “instrumentarium badawcze”. Jak to określił “jako dyscyplina naukowa jest metodologią diagnozy edu., to jest rozpoznawania przebiegu, wyników i uwarunkowań uczenia się. Jako dyscyplina praktyczna dokonuje opisu i wyjaśnienia sytuacji dydaktyczno- wychowawczej uczniów oraz zmian, jakie w
nich zachodzą pod wpływem działania edukacyjnego”. Diagnostyka posługuje się modelami

uczenia się, to jest spójnymi teoretycznie układami zmiennych sytuacyjnych, wewnętrznych i zewnętrznych wobec uczniów, które regulują przebieg uczenia się. Jako dziedzina bada też i omawia metody i narzędzia pomiaru tych zmiennych.

Model diagnozy edu., oparty na modelu uczenia się B. Blooma, który obejmuje rozpoznanie:

• Wstępnego przygotowania ucznia; na które składają się osiągnięcia poznawcze niezbędne i sprzyjające uczeniu się określonych treści;

• Wstępnej motywacji, która obejmuję chęć uczenia się danych treści i cechy osobowości, wpływające na utrzymanie tej chęci (pilność, wytrwałość).

• Treści kształcenia- układu celów kształcenia, materiału kształcenia i wymagań.

• Warunków kształcenia, czyli materialne i społeczne otoczenie uczącego się dziecka, gdzie szczególną rolę odgrywa jakość nauczania.

• Osiągnięć poznawczych w danym zakresie treści.

• Osiągnięć motywacyjnych, czyli stosunku dziecka do określonych treści, po próbie ich opanowania.

Charakterystyka ucznia (strzałka) Kontekst kształcenia. (strzałka) wyniki kształcenia

(strzałka)

Kształcenie

Wstępne przygotowanie poznawcze (strzałka) Treści kształcenia. (strzałka) osiągnięcia poznawcze

Wstępna charakterystyka emocjonalna (strzałka) (strzałka) umiejętności uczenia się

(strzałka) (strzałka) osiągnięcia emocjonalne

Jakość kształcenia

Model kształcenia wg. Beniamina Blooma. Słowo strzałka oznacza należenie do słowa pogrubionego.

Osiągnięcia szkolne, wynik, rezultat celowej działalności szkoły i celowo zorganizowanego procesu uczenia. Osiągnięcia szkolne poznawcze, oznaczają nabytą zdolność wykonywania określonych czynności- od czytania, pisania przez umiejętność dyskusji po umiejętność dokonania oceny moralnej danego zjawiska. Osiągnięcia motywacyjne dot., kierunkowych cech osobowości i oznaczają chęć wykonania pewnych czynności. ( nawyki czytelnicze, ambicje sportowe, zamiłowania muzyczne). Te dwa rodzaje osiągnięć nie mogą być rozpoznawane w ten sam sposób: osiągnięcia poznawcze ważny wynik czynności, motywacje spontaniczność.

Niepowodzenia szkolne sytuacje, które charakteryzują się występowaniem wyraźnych rozbieżności między wymaganiami wychowawczymi i dydaktycznymi szkoły a postępowaniem uczniów oraz uzyskiwanymi przez nich wynikami nauczania. Niepowodzenia prowadzą do drugoroczności, odsiewu szkolnego, ma też znaczenie psychologiczne i pedagogiczne, jak również społeczne i ekonomiczne (bezrobocie, przestępczość).

Sposoby zwalczania niepowodzeń szkolnych:

• Odpowiednia selekcja, zindywidualizowanie pomocy dla uczniów z niepowodzeniami w nauce, kompensacja i usprawnienia treściowo- metodyczne.

Ważne jest wczesne wykrywanie i odpowiednie diagnozowanie niepowodzeń, by możliwe było wychwytywać powstające dopiero co luki w wiadomościach i umiejętnościach szkolnych. Za pomocą rozmowy n-l z uczniami i ich rodzicami, usystematyzowanej obserwacji, wywiadu środ., badań testowych możemy najdokładniej poznać każdego ucznia.

W diagnozie niepowodzeń ucznia ważna jest też obiektywność oceniania ucznia i wykorzystywanie racjonalnych i zróżnicowanych sposobów dokonywania tej oceny. Należy zindywidualizować podejście w diagnozowaniu osiągnięć i niepowodzeń danego dziecka, jak i poszukiwać tła rozbieżności między oczekiwaniami i możliwościami dziecka a jego rzeczywistymi osiągnięciami i zachowaniami. Poszukuje się propozycji jak zbliżyć oba wymiary, jak zmniejszyć rozbieżności, kiedy dot., ona podstawowych wymagań, oraz kiedy odnosi się do indywidualnych możliwości dziecka (syndrom nieadekwatnych osiągnięć szkolnych SNOS)

Przyczyny niepowodzeń szkolnych:

• Przyczyny społeczno- ekonomiczne (dysfunkcje opiekuńcze, wychowawcze, kulturalne)

• Przyczyny biopsychiczne (cechy rozwojowe, poznawcze, zdrowotne dziecka)

• Przyczyny dydaktyczne ( organizacja proc., nauczania, warunki kształcenia).

Niepowodzenia mogą prowadzić do wielu negatywnych następstw: spadku motywacji do nauki, obniżenia aspiracji edukacyjnych, rozwoju negatywnych relacji z dorosłymi, niskiej pozycji rówieśniczej, obniżenia samooceny.

Podsumowując, diagnoza osiągnięć i niepowodzeń szkolnych w sensie postulatów i rekomendacji powinna przybierać postać diagnozy pogłębionej, w której oprócz wykrycia występowania określonego stanu rzeczy i określania jego rodzaju (aspekt identyfikacyjny) i stopnia rozwoju (aspekt fazy) wskazuje się przyczyny i drogę rozwoju zjawiska ( aspekt genetyczny), ustala się jego znaczenie dla całości funkcjonowania dziecka (aspekt całościowy) po to, by w sytuacji konieczności podjęcia działań mających na celu polepszenie sytuacji (zmniejszenie rozbieżności) wskazać warunki działań(aspekt prognostyczny) i w projektowaniu pedagogicznym dobrać określone środki i warunki oddziaływań. Ocena ucznia powinna być obiektywna, oparta na wymaganiach programowych . Drogą prowadzącą do oceny obiektywnej jest pomiar sprawdzający, pomiar dydaktyczny, w którym wynikowi badanego ucznia przyporządkowana jest pewna wartość skali pomiarowej, pozwalającej na interpretację tego wyniku według wymagań programowych. Narzędziem pomiaru jest test osiągnięć szkolnych, czyli zbiór zadań reprezentujących wymagania programowe w wybranych zakresie, który pozwala na jakościową interpretację osiągnięć dziecka w tym zakresie. Pierwsze testy pojawiły się w krajach anglosaskich dot., pisma kaligraficznego, następnie testy arytmetyczne i testy pisania. W Polsce pierwsze testy pojawiły się w 1928r dot., głośnego czytana, pisania i rachunków. Testami zajmowali się S. Szuman i J. Pieter.

Są różne rodzaje testów, wyróżniane ze względu na czas trwania, mierzoną cechę czy na typ czynności wykonywanych przez uczniów. Testy, w zależności od celów, którym służą, różnią się między sobą. Wszystkie jednak muszą spełniać określone warunki:

1. Badać to, co zakładają;

1. Badać dokładnie i precyzyjnie;

1. Różnicować badanych pod względem badanych właściwości;

1. Ich zastosowanie musi przebiegać w możliwie identycznych dla wszystkich badanych warunkach;

1. Muszą być oceniane według tych samych, z góry ustalonych kryteriów.

Mimo tego cechy testów to stałość, obiektywność , diagnostyczność i prognostyczność oraz symptomatyczność.

Mimo wielu korzyści korzystania z testów sa też pewne ograniczenia: nie wszystkie umiejętności mogą być sprawdzane przez testy, test jest bardzo wymagającym sposobem oceny, konstrukcja testów pracochłonna, nie wszyscy uczniowie mogą być badani testami gdyż od badanych wymaga się określonego poziomu możliwości intelektualnych i emocjonalnych.

6.2. Diagnoza przystosowania do warunków i wymagań szkolnych.

Przystosowanie, proces w dążeniu jednostki do osiągnięcia stanu równowagi między potrzebami własnymi a wymaganiami społecznego otoczenia. W zależności od charakteru teorii: medycznej, psychologicznej, etc różne są szczegółowe kryteria przystosowania. W sensie społecznym zgodność postępowania jednostki z przyjętymi normami obyczajowymi, moralnym, zaś w aspekcie interakcji- odpowiednie reagowanie na bodźce płynące z otoczenia.

Cechy przystosowania szkolnego:

• Nawiązywanie kontaktów społecznych i ich utrzymywanie;

• Włączanie się do grupy;

• Respektowanie reguł i ról społecznych w grupie;

• Dyskutowanie z innymi;

• Słuchanie innych i liczenie się z ich potrzebami;

• Wyrażanie emocji w odpowiedni sposób;

• Odpowiedzialność i sumienność w działaniach;

• Dobrowolne podejmowanie działań;

• Inicjatywa i pomysłowość;

• Brak tendencji antyspołecznych.

Zadania dzieci w młodszym wieku szkolnym (A. Brzezińska 1991)

• Opanowanie mowy pisanej jako nowego języka;

• Powstanie systemu elementarnych pojęć naukowych dot., czytania, pisania, liczenia;

• Opanowanie sprawności fizycznych i umysłowych;

• Rozwój umiejętności współdziałania z innymi;

• Rozwój systemu wartości;

• Kształtowanie się oceny własnej osoby.

Kategorie diagnostyczne diagnozy tzw., rozwoju społecznego dziecka szkolnego wg., Marii Deptuły na podstawie zadań w wieku szkolnych Brzezińskiej: stosunek klasy do dziecka, stosunek dziecka do klasy, stosunek do cudzego i własnego dobra, preferowany program działania, gotowość do respektowania praw innych związana z wartościowaniem cudzego i własnego dobra, zdolność do uświadamiania sobie konsekwencji czynu, znajdowanie miejsca w grupie i rozwijanie umiejętności współżycia i współdziałania, poczucie kompetencji w realizacji zadań szkolnych, samoocena zdolności umysłowych i poziom lęku w sytuacjach szkolnych. Dotyczy to dzieci, które:

• Trzymają się na uboczu;

• Są aktywne, poszukują kontaktu ale ich działania kończą się niepowodzeniem;

• Są w centrum konfliktów i bójek;

• Brak motywacji do nauki lub złe wyniki w nauce;

• Bez zachęty nic nie zrobią;

• Szybko się zniechęcają i rezygnują w sytuacji niepowodzenia.

Maria Deptuła zaproponowała ogólną kategorię diagnozy- kompetencje społeczne dzieci, które można poznawać z perspektywy obserwatora, bądź aktora (samooceny dziecka). Kompetencje to umiejętność adekwatnego zachowania się ze świadomością potrzeby i konsekwencji takiego właśnie zachowania i przyjmowania za nie odpowiedzialności.

6.2.1. Karta Mierzenia Postępu Uspołecznienia się Dziecka K.M.B Bridges ( w układzie J. Konopnickiego). Podr, strona 391.

Przedstawione narzędzie służy do mierzenia progresji lub regresji w procesie uspołeczniania dziecka (od 7- 14 r.ż). Narzędzie typu skala ocen , ma charakter ukierunkowanej obserwacji. Obejmuje 50 charakterystycznych cech dziecka, 25 cechy społeczne, 11- cech osobistych, 14- cech temperamentu. N-l dobrze znający dziecko posługują się skalą 3-stopniową (2,1,0) . Dla zapewnienia obiektywności kartę wypełnia 4 n-l, następnie wyniki sumuję się i wylicza średnią.

W= suma pkt * 100 / liczba cech ocenionych *2

Średni wskaźnik wyliczany jest więc:

W= W1+W2+W3+W4 / 4

Karta Bridges służy do pomiaru cech dynamicznych, dlatego powina być stosowana cyklicznie (przerwa 6-cy). Karta zmodyfikowana przez Konopnickiego, dostosowana do polskich warunków, może być używana do celów diagnostycznych. Jej zaletą jest nieskomplikowana procedura postępowania, duży stopień obiektywności pomiaru oraz jasność w sformułowaniu cech, jedyna trudność znaleźć osoby odpowiednio oceniające.

6.2.2. Arkusz Zachowania się Ucznia B. Markowskiej.

Wiek 6/7 do 14 r.ż. Służy do “wyłaniania” dzieci z trudnościami przystosowawczymi i do wstępnego określenia charakteru tych trudności, możemy mierzyć dwa aspekty trudności: zdolność do osiągnięć szkolnych oraz zdolność do bezkonfliktowych kontaktów społecznych. Narzędzie ma pod względem formalnym charakter czynnikowej skali ocen. Zbudowane jest z 4 części:

I część zawiera: instrukcje dla wypełniającego, charakterystykę ucznia ( 50 cech dot., powodzenia ucznia w życiu szkolnym). Część I-szą wypełnia n-l na podstawie obserwacji, skala 5-stopniowa (1,2,3,4,5). N-l musi znać dziecko dobrze i nie mieć dostępu do arkusza zbiorczego, bo mogłoby mieć to zły wpływ na obiektywizm ocen.

Część II zawiera: dane identyfikacyjne dziecka, krótką charakterystykę życia rodzinnego dziecka. Gromadzi inf., o korzystaniu przez dziecko z pozarodzinnych form opieki wychowawczej.

Część III dane o stanie fizycznym i zdrowotnym ucznia; wypełniana przez szkolnego lekarza.

Część IV tzw., zestawienie zbiorcze, wyłącznie dla diagnosty. Składa się na nie tabela czynnikowa, wylicza ona 5 skal czynnikowych:

1. Motywacja do nauki szkolnej.

1. Zachowanie się antyspołecznie.

1. Przyhamowanie.

1. Uspołecznienie.

1. Zainteresowania seksualne.

Zestawienie zbiorcze obejmuje też tzw., profil czynników- graficzne przedstawienie wyników uzyskanych w obrębie skali. Wartości maksymalne w 5 skalach czynnikowych to w I-IV max. 60 pkt a w V 10 pkt., pkt ulegają sumowaniu. Uzyskanym wynikom odpowiadają odpowiednie tetrony i centyle. Ostatnim krokiem interpretacji formalnej jest wyrysowanie czynników profilu w tetonach.

Interpretacja nieformalna przedstawia się: wysokie wyniki w I i IV skali są pożądane, zaś wysokie wyniki w II i III są niepożądane, złe przystosowanie. Wyniki arkusza mają charakter orientacyjny, bez dokładniejszych badań anamnestycznych i testowych wydawanie jednoznacznych opinii jest niewskazane. Najważniejsze jest ocena n-l dot., interakcji dziecka z nim i z innymi dziećmi.

6.2.3. Kwestionariusz zachowania się dziecka w Przedszkolu i Szkole (CBI) E.S. Schaefera i M. Aaronson.

Wiek 6-10 r.ż. Podstawowe standaryzowane narzędzie , dające inf., o zachowaniu się dziecka w szkole i jego stosunku do zadań szkolnych, stosunku do rówieśników i do n-l. Skala oceń o charakterze czynnikowym. Część zasadnicza zawiera 60 stwierdzeń w skali 4-stopniowej. Diagnosta przeprowadza analizę formalną w oparciu o specjalny arkusz zbiorczy (12 skal czynnikowych). Wynik liczbowy jest sumą uzyskanych ocen i określa stopień nasilenia 12 cech osobowości: 1) ekspresja słowna, 2) nadruchliwość, 3) życzliwość, 4) odsuwanie się, 5) wytrwałość, 6) nerwowość, 7) towarzyskość, 8) roztargnienie, 9) taktowne postępowanie, 10) nieśmiałość, 11) koncentracja, 12) zawziętość.

Uzyskane wyniki w postaci surowej są zestawiane według klucza w 3 czynniki przepowiadające:

I. Ekstrawersja w przeciwieństwie do introwersji;

II. Pozytywne zachowanie w przeciwieństwie do wrogiego zachowania;

III. Pozytywna orientacja w zachowaniu się w przeciwieństwie do negatywnej.

Zestawienie skal polega na dodawaniu wyników w określonych parach i odejmowaniu w ten sposób sum. Po sumowaniu wartości, wynik poddajemy analizie odpowiadającej 4 przedziałom ogólnego stopnia przystosowania:

1. Dobrze przystosowany- do innych osób i swojej aktywności.

2. Nie sprawia istotnych trudności- dobrze nawiązuje kontakty nie przejawia trudności do przystosowania się do innych.

3. Podkliniczne zaburzenia- lekkie zaburzenia w przystosowaniu się.

4. Kliniczne zaburzenia- trudności w przystosowaniu się, potrzeba klinicznej pomocy.

---