PSYCHOLOGIA ROZWOJU CZŁOWIEKA
ZAGADNIENIA DO EGZAMINU.
CZĘŚĆ II
Wybrane teorie rozwoju. Koncepcja rozwoju psychospołecznego Erika Eriksona. Etapy rozwoju. Charakterystyka uwzględniająca: rodzaj kryzysu, zadanie rozwojowe, cnotę, znaczące relacje i umiejętności. Stany tożsamości wg J. Marcii.
Pojęcia kluczowe: kryzys psychospołeczny, cnota, tożsamościowe moratorium, rozproszenie tożsamości, tożsamość tymczasowa, osiągnięcie tożsamości.
Okres prenatalny. Narodziny. Noworodek. Podstawowe wiadomości z genetyki zapłodnienia. Problem niepłodności i jej leczenie. Badania prenatalne (inwazyjne i nieinwazyjne). Rozwój fizyczny i psychoruchowy w poszczególnych okresach życia w łonie matki, ze szczególnym uwzględnieniem rozwoju zmysłów. Pamięć okresu prenatalnego. Sygnały zbliżającego się porodu. Stadia porodu. Nieprawidłowości w przebiegu porodu. Faza noworodka (ocena stanu noworodka, tryb życia, zmiany fizyczne, odruchy, praca zmysłów, zdolności ruchowe). Teratogenny i ich rodzaje. Zasady wpływu. Okresy szczególnej wrażliwości. Ciąża mnoga. Bliźnięta mono- i dyzygotyczne. Specyfika wychowania bliźniąt.
Kluczowe pojęcia: faza jaja plodowego (zygoty), faza zarodkowa (embrionalna), faza płodowa, genopatie, chromosomopatie, teratogeny, cechy biologiczne stanowiące podłoże psychiki: dziedziczne, wrodzone, płodowe, konstytucjonalne, embriopatie, fetopatie, odruchy bezwarunkowe specyficzne dla pierwszych miesięcy życia, możliwości percepcyjne noworodka. Skala Apgar Treść wykładu należy wzbogacić lekturą (B. Harwas-Napierała i J. Trempała: Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia. T. 2. Rozdziały 1 i 2.
Pierwsze lata życia. Wybrane aspekty rozwoju w okresie wczesnego dzieciństwa. Rozwój postawy i lokomocji, rozwój chwytu i manipulacji. Trening czystości.
Ważna jest umiejętność przedstawienia podstawowych zmian zachodzących w tym okresie
w wyodrębnionych dymensjach, umiejętność wskazania głównych osiągnięć rozwojowych. Treść wykładu należy wzbogacić lekturą (B. Harwas-Napierała i J. Trempała: Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia. T. 2. Rozdziały 1 i 2)
Pierwsze lata życia. Rozwój emocjonalno-społeczny. Relacja przywiązania. Rozwój poczucia własnego Ja wg M. Lewisa. Czynniki sprzyjające odkryciu własnej odrębności: świadomość stałości przedmiotów, świadomość własnego ciała, doświadczenie sprawstwa, poczucie własności.
Pojęcia kluczowe: ufność podstawowa, socjalizacja, kompetencje społeczne, relacja przywiązania (rodzaje przywiązania ujawniane w sytuacji badania przy pomocy Obcej Sytuacji), fazy przywiązania, lęk przed rozstaniem. Ważna jest umiejętność wskazania głównych zmian rozwojowych zachodzących w otoczeniu społecznym jednostki, w sposobach jej komunikacji z tym otoczeniem, w jej spostrzeganiu innych ludzi, w autoprezentacji, w motywacji do działań o charakterze społecznym (przejście od egocentryzmu do empatii, kształtowanie się motywacji prospołecznej). UWAGA! Treść wykładów można wzbogacić lekturą zamieszczonego w materiałach artykułu E. Stanisławiak: Rozwój społeczny. [W:] J. Stypułkowska (red.). Problemy rozwoju i wychowania. Warszawa 2004. Wyd. Naukowe Medium ( w ekstranecie. Do przeczytania)
Wiek przedszkolny. Średnie dzieciństwo. Wiek przejściowy. Rozwój motoryki, rozwój manipulacji, rozwój uwagi i myślenia, rozwój analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej. Rozwój emocji. Rola aktywności zabawowej. Natura zabawy, jej rodzaje i funkcje. Teorie zabawy (nadmiaru energii, wytchnienia, ćwiczenia przygotowawczego, funkcji zastępczej, atawistyczna, katarktyczna, przyjemności funkcjonalnej). Zmiany zachodzące wraz z wiekiem w zabawie dziecięcej. Istota zabaw paluszkowych i ich znaczenie.
Kluczowe pojęcia: zabawa vs praca, rodzaje zabawy: paluszkowa, manipulacyjna, konstrukcyjna, ruchowa, dydaktyczna, tematyczna; fazy rozwoju zabawy: eksploracji, zabawki, zabawy, marzeń.
Rozwój aktywności rysunkowej dziecka. Fazy rozwoju rysunku w ujęciu S. Szumana. Kryzysy w twórczości rysunkowej. Wskaźniki talentu plastycznego.
Pojęcia kluczowe: bazgrota, schemat, rysunek poschematyczny. Ważna jest umiejętność posługiwania się podstawowymi wskaźnikami poziomu rozwoju rysunku: perspektywa, wymiarowość, dojrzałość schematu, kolorystyka, proporcje.
Rysunkowe metody poznawania dziecka. Analiza rysunku jako metoda diagnostyczna. Znajomość techniki Rysunku Rodziny
Ważna jest umiejętność posługiwanie się podstawowymi wskaźnikami relacji uczuciowej w rodzinie.
Wiek młodszy szkolny. Późne dzieciństwo. Rozwój motoryczny, rozwój manipulacji, rozwój analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej. Rozwój uwagi i myślenia. Rozwój emocji. Dojrzałość szkolna.
Rozwój moralny. Koncepcja Piageta.
Pojęcia kluczowe: anomia, heteronomia moralna, realizm moralny, autonomia moralna, egocentryzm, konformizm, obiektywistyczna odpowiedzialność, sprawiedliwość immanentna, konwencjonalizm, pryncypializm moralny, relatywizm (racjonalizm), idealizm.
Umiejętność przedstawienia koncepcji Piageta i jego metody badań (metoda kliniczna, historyjki, zdolność rozróżnienia kolejnych stadiów rozwoju.
ADOLESCENCJA. Dorastanie jako dojście do dojrzałości. Pokwitanie. Problemy wieku dorastania. Konflikty. Mity i prawda o okresie adolescencji. Przyczyny przekory młodzieńczej w ujęciu Piageta, Adlera, Jakobsona. Rozwój światopoglądu. Ścieżka uzależnień. Zadania życiowe. Zasady wychowania młodzieży wg I. Obuchowskiej.
Pojęcia kluczowe: okres burzy naporu, skok pokwitaniowy, pierwszorzędne i drugorzędne cechy płciowe, przekora młodzieńcza, bunt młodzieńczy i jego rodzaje, kryzys autorytetu rodziców, nihilizm i cynizm młodzieńczy, romantyzm, potrzeba wielkich czynów i przygody.
WCZESNA DOROSŁOŚĆ. Wkraczanie w dorosłość. Zadania rozwojowe. Podstawowe zmiany w rozwoju fizycznym, poznawczym i społecznym.
ŚREDNIA DOROSŁOŚĆ. Zadania rozwojowe. Podstawowe zmiany w rozwoju fizycznym, poznawczym i społecznym.
PÓŹNA DOROSŁOŚĆ. Biologiczny i psychologiczno-podmiotowy wymiar starzenia się. Teorie starzenia się. Podstawowe zmiany w rozwoju fizycznym, poznawczym i społecznym. Mądrość ludzi starych
Literatura podstawowa
Przetacznik-Gierowska M., Tyszkowa M. (1996, 2004). Psychologia rozwoju człowieka. Zagadnienia ogólne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Harwas-Napierała, B., Trempała J. (red.). (2000, 2004). Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Harwas-Napierała, B., Trempała J. (red.). (2002, 2004). Psychologia rozwoju człowieka. Rozwój funkcji psychicznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. (zwłaszcza rozdział 1)