Wczesne dzieciństwo

Rozwój percepcji

• Bruner „poznanie wyprzedza percepcję”

• Co to znaczy?

• Dopóki człowiek nie potrafi skategoryzować obiektu, zaliczyć go do jakiejś klasy obiektów to nie wyodrębnia go spostrzeżeniowo

Wzrok

• Między 3-5 miesiącem pojawia się umiejętność spostrzegania głębi, zestrajanie w korze mózgowej informacji płynących z obydwojga oczu.

• W 3 miesiącu dzieci rozróżniają cztery podstawowe barwy.

Na co patrzą dzieci?

• Niemowlęta najpierw skupiają wzrok na brzegach przedmiotu, następnie przechodzą do części środkowej.

• Podobnie jest twarzą ludzką. Najpierw:

• zatrzymuje wzrok na brzegach twarzy

• Następnie na oczach, nosie następnie na ustach

• Dzieci dłużej patrzą na twarze ludzi uśmiechniętych i mówiących

Słuch

• Już trzydniowe niemowlęta są w stanie rozpoznać głos matki i odróżnić go od głosu innej kobiety.

• Około 1 miesiąca zaczyna się różnicowanie wyrazów nawet podobnie brzmiących „p - b”

• Już w drugim miesiącu dzieci zaczynają być wrażliwe na koordynację wzroku i słuchu

• Niemowlęta między 2-4 miesiącem życia zauważają brak synchronizacji pomiędzy ruchem warg a słyszalnymi dźwiękami

Stałość obiektów

• Co to takiego jest?

• Już 9 miesięczne dzieci potrafią kategoryzować obiekty (Roberts 1988)

• Około 1 rok życia zmianom podlega koordynacja wzrokowo-ruchowa

Manipulacja

• Około 4 miesiąca pojawia się tzw. Okres chwytu dowolnego - chwytanie i sięganie pod kontrolą oka

• Oburęczność zostaje zastąpiona przez jednoręczność (7-8 miesiąc)

• Zmiana samego chwytu:

• Prosty

• Nożycowy

• pęseteowy

Komunikacja dziecka z otoczeniem

• W pierwszych 3-4 miesiącach dziecko porozumiewa się z matką głównie „twarz - twarz”

• Do komunikacji dziecko wykorzystuje:

• Płacz

• Spojrzenie

• Gesty,mimika

• wokalizacja

Komunikacja dziecka z otoczeniem

• Gesty wskazujące:

• Prośba o przedmiot

• Podawanie przedmiotu osobie dorosłej

• Pokazywanie przedmiotu

• Wskazywanie na przedmiot

• Dzieci które częściej posługują się gestami więcej później mówią

Komunikacja dziecka z otoczeniem

• Ważną wartość komunikacyjną ma uśmiech

• Warunkowanie płaczem

• W pierwszych tygodniach u dzieci pojawiają się: krzyk i różne inne odgłosy

• Około 5 miesiąca pojawia się gurzenie a następnie gaworzenia

• Komunikacyjne zachowania matki wpływające na zachowanie dziecka

• Opis przedmiotów vs. emocjonalność

Opanowanie języka

• Pod koniec 1 roku dziecko operuje 4-5 słowami

• Aż do 6 roku życia dziecko opanowuje około 9-10 słów dziennie.

• Pojawiają się „nowomowa”.

• W drugim roku życia przejawia się przewaga holofaz (jednowyrazowe wypowiedzi)

• Wypowiedzi ekspresywne i impresywne

• Nadrozciągłość znaczeń:

• „wszystko co ma 4 nogi to pies”

Życie uczuciowe

• O ile na początku dziecko jest zdolne do przeżywania jedynie zadowolenia/niezadowolenia

• Pod koniec wieku niemowlęcego dziecko może odczuwać:

• Radość

• Miłość

• Zazdrość

• A nawet współczucie i nienawiść

Życie uczuciowe

• Pod koniec 1 miesiąca dziecko mimicznie wyraża swoje stany emocjonalne:

• Radość w 1 miesiącu

• Strach w 7 miesiącu

• Reaguje na stany emocjonalne osób dorosłych:

• W 2 miesiącu uspokaja się pod wpływem spokojnego przemawiania

• W 3 miesiącu odwzajemnia uśmiech dorosłego

Życie uczuciowe

• W 6 miesiącu dzieci rozpoznają mimiczne wyrazy emocji u dorosłych

• Dla prawidłowego rozwoju dziecka niezbędne jest przywiązanie

• Rozwija się od chwili narodzin, jednak w drugim półroczu 1 roku życia dziecka pojawia się nieufność wobec obcych, lęk przed separacją, śmiałość w obecność opiekuna.

Życie uczuciowe

• Ainsworth - „tylko dzieci ufnie przywiązane, które przeżywają negatywne emocje, gdy matka je opuszcza i reaguje entuzjazmem na jej powrót - rokuje prawidłowy rozwój w przyszłości”

• Wytworzenie się przywiązania u dziecka zależy od wrażliwości matki i temperamentu dziecka

• Przywiązanie ma wpływ na eksplorację otoczenia fizycznego i społecznego dziecka.

Życie uczuciowe

• W 2 roku życia dziecko chętnie przebywa z dorosłymi których zna. Naśladuje ich i stara się pomóc w niektórych czynnościach

• Od drugiej połowy 1 roku dziecko zaczyna interesować się rówieśnikami.

• Zaczyna naśladować ich zachowania, podobnie jak zachowanie dorosłych

Zabawy wśród dzieci

... Czyli jak się bawią dzieci

Funkcje zabawy

• Czemu służą zabawy?

• Czy tylko ludzie bawią się?

• Zabawa jest głównym źródłem rozwoju dzieci do wieku szkolnego (Wygotski, 1966)

• Rozwój:

• Percepcji

• Wyobraźni

• Myślenia

Funkcje zabawy

• Kształtuje osobowość: „zabawa jest manifestacją całej osobowości dziecka” (Okoń)

• Rozwija możliwości manipulacyjne

• Dziecko za pomocą zabawy poznaje możliwości stosowania przyborów i narzędzi

• Uczy się planować, rozwija wyobraźnię przestrzenną

Funkcje zabawy

• Uczenie się co jest przyczyną a co skutkiem

• Przyrost doświadczenia

• Wyrabianie zdolności twórczych

• Kierowanie własnymi działaniami i jaki rezultat przyniosą

Zabawa jako element budowy osobowości

• Sfera popędowo - emocjonalna:

• Bawienie sprawia przyjemność dziecku, zaspokajanie wielu potrzeb również emocjonalnych, np. ekspresja emocji i uczuć

• Jako mechanizm obronny - przygotowuje na późniejsze podobne sytuacje.

Zabawa jako element budowy osobowości

• Sfera wartości:

• Dziecko zaczyna postrzegać świat zasad i reguł jakimi kierują się dorośli w swoim życiu

• Uczy dostosowywać się do norm i zasad społecznych

• Uspołeczniają i uczą dyscypliny

Zabawa jako element budowy osobowości

• Sfera „ja”

• Zabawa pozwala wyodrębnić siebie z otoczenia

• Dziecko osiąga poczucie tożsamości dzięki poszerzeniu się „przestrzeni psychologicznej”

Zabawa vs. diagnoza

• Czasami można wykorzystać zabawę jako element diagnozy

• W jaki sposób?

• Sygnał orientacji w świecie

• Manifestacja uczuć

• Role podejmowane w zabawie

• Sposób ich odgrywania

• Stosunek do przedmiotów i zabawek ujawnia stany psychiczne

Rodzaje zabaw

• Funkcjonalne

• Manipulacyjne

• Konstrukcyjne

• Symboliczne

• Tematyczne

Funkcjonalne

• Dominują w wieku niemowlęcym do 3 roku życia

• Są to ćwiczenia funkcji sensoryczno - motorycznych

• Motywacja takich zachowań jest nieświadoma

• Przykłady: pełzanie, gaworzenia, chwytanie, rzucanie itp.

• Często łączą się z zabawami

Manipulacyjne

• Wywodzą się z zabaw funkcjonalnych

• Oddziaływanie na przedmioty i zabawki

• Są to swobodne czynności podejmowane przez dziecko dla przyjemności

• Oddziaływanie manipulacyjne a przedmioty

Manipulacyjne

• W 1 roku życia - manipulacje prymitywne

• Działania niespecyficzne jakie stwarza przedmiot, np. naciskanie, postukiwanie przedmiotami, smakowanie itp.

• w 2 roku życia - manipulacje specyficzne

• Otwieranie, zamykanie pudełek, mieszanie łyżeczką w kubku itp..

• Od 1 do 3 roku życia rozwijają się złożone zabawy funkcjonalne i manipulacyjne, często wzajemnie sprzężone np. przewożenie klocków, wkładanie przedmiotów do pudełek

• W ten sposób zostaje zaspokojona potrzeba ruchu i eksploracji doświadczenia

Konstrukcyjne

• W wyniku działania dziecko dąży do uzyskania jakiegoś wytworu i dostrzega rezultat swojego działania, np. wieża z klocków, zamek z piasku, bańki mydlane itp.

• Na początku „dzieło” może powstawać w sposób przypadkowy

• Później są to działania intencjonalne mające wytworzyć jakieś dzieło nawet nietrwałe, np. wycinanka.

Konstrukcyjne

• Etapy budowania z klocków:

• Szeregowanie ( około 1- 2 roku)

• Budowle 2-d (3 lata)

• Budowle 3-d ( około 5 lat)

• Etapy wzrostu zainteresowań konstrukcyjnych:

• Budowanie chaotyczne (brak planu zabawy)

• Pomysły chwiejne (często ulegają zmianie, około 3,4 roku życia)

• Dzieci starsze dokładnie wiedzą co i czym robią

• Dzieci w wieku przedszkolnym pracują w zespole nawet kilka dni

Symboliczne

• Zabawa w udawanie około 1,5-2 roku życia

• Zabawa taka wymaga umiejętności rozróżnia rzeczywistości od reprezentacji rzeczywistości np. dziecko sprzedaje klocki jako bułki chociaż zdaje sobie sprawę, że to klocki

Symboliczne

• Formy zabawy w udawanie:

• Udawanie substytucyjne jakiś obiekt jest czymś czym w rzeczywistości nie jest (klocek jest telefonem)

• Forma prawdy: udawanie że obiekt posiada cechy których w rzeczywistości nie posiada (np. mam kuloodporną kamizelkę)

• Forma istnienia: wyobrażanie sobie czegoś czego nie ma (np. mam na głowie hełm robota)

Symboliczne

• Inny podział

• Udawanie skierowane na siebie(piję z pustej filiżanki)

• Udawanie skierowane na innych (całuję lalkę)

• Sekwencyjne czynności udawanych (całuje lalkę, kładzie w wózeczku i okrywa)

• Zabawa w udawanie przedmiotami zastępczymi ( klocek to radio)

Tematyczne

• Średnie dzieciństwo 3 - 6,7 lat

• Początki pojawiają się już wcześniej, gdy dziecko zaczyna jeść i pić

• Zabawy naśladowcze i odtwórcze np. usypianie lalki, kołysanie jej, wożenie wózku - jest to naśladowanie zachowań osoby dorosłej oraz składniki fikcji

Tematyczne

• Wczuwanie się w pewne role społeczne np. mama, fryzjer, lekarz, żołnierz itp.

• Następują czynności sekwencyjne a nie przypadkowe - planowane

• Dziecko preferuje prawdziwe przedmioty a nie zastępcze

Tematyczne

• Rozwój zabaw tematycznych:

• Dziecko podejmuje coraz więcej ról

• Jest coraz bardziej twórcze w wykorzystaniu zabawy

• Bawi się dłużej, nawet po kilkudniowej przerwie

• Przejście od zabawy samotnej do zespołowej

• Język zaczyna odgrywać coraz ważniejszą rolę

• Zabawy są coraz silniej związane z życiem społecznym

6