POLITYKA REGIONALNA

Region jako część państwa będziemy rozpatrywać w różnych ujęciach:

1. Regiony geograficzno-fizyczne - rozpatrujemy je w kategorii geograficzno-fizycznej, wyróżniamy tu położenie geograficzne i mówimy np. o regionach górskich, nizinnych, nadmorskich itp.

2. Regiony historyczno-kulturowe - jako obszar posiadający wspólna kulturę, język, przeszłość np. Wielkopolska, Małopolska, Śląsk.

3. Regiony geograficzno-ekonomiczne - cechy gospodarki na danym obszarze np. przemysłowy, rolniczo-leśne, przemysłowo-rolnicze.

4. Regiony metropolitarne - obszar objęty przez duże aglomeracje miejskie, charakteryzuje je duża dynamika rozwoju. W Polsce w projekcie planu zagospodarowania przestrzennego przyjęto zasadę promowania dużych miast jako lokomotyw rozwoju regionu. Są jednak przykłady gdzie w krajach zachodnich duże miasta rozwijały się kosztem regionu-zaplecza, wysysały to, co najlepsze z terenu między innymi siłę roboczą, nie przyczyniając się do jego rozwoju. Miasta uważane były za motory regionalizacji, obecna sytuacja nie jest tu jednoznaczna, w nowej rzeczywistości w globalizacji gospodarczej, gdy postępuje naprzód komunikowanie, gdy wprowadzane są nowe techniki łączności, sytuacja idzie w tym kierunku, że miasta zaczynają utrzymywać większe więzi z podobnymi miastami w różnych częściach świata aniżeli ze swoim zapleczem wokół aglomeracji miejskiej.

5. Regiony administracyjne - wyodrębniamy tu regiony mające różny status prawny np.:

• Regiony rządowe, - gdy organem władzy w regionie jest przedstawiciel rządu w terenie

• Regiony rządowo - samorządowe, - gdy w regionie istnieje pochodząca z wyborów rada regionalna, czyli organ stanowiący, natomiast władza wykonawcza należy do przedstawiciela państwa w terenie. On wtedy jest podwójnie podporządkowany: odgórnie rządowi, oddolnie samorządowi.

• Regiony samorządowo - rządowe - gospodarzem na obszarze jest samorząd, ale równocześnie obok władz samorządowych istnieje przedstawiciel rządu w regionie, np. obecne województwa.

• Regiony posiadające kompetencje legislacyjne - zalążek powstania państwa złożonego /np. federalnego/; to rozwiązanie było dla 2 państw regionalnych we wspólnotach europejskich: dla Włoch i Hiszpanii.

Region może stanowić jednostkę podziału administracyjnego, ale nie koniecznie. Mogą być wyodrębniane wyłącznie do pełnienia określonych funkcji, najczęściej funkcji planistycznych. Wówczas mamy do czynienia z tzw. regionami funkcjonalnymi - to regiony wyodrębniane dla pełnienia pewnych funkcji np. regiony planistyczne ,regiony obejmujące lokalne rynki pracy w oparciu o dojazdy do pracy, nie muszą stanowić jednostek administracyjnych, wyodrębnienie ich opiera się na jednostkach administracyjnych niższego rzędu.

Z punktu widzenia zasięgu przestrzennego często wyodrębnia się ponadto:

• Region podstawowy

• Makroregion - musi być złożony z przynajmniej 2 lub więcej regionów podstawowych

• Subregion /podregion/ - to część regionu podstawowego, 2 lub więcej powiatów

• Mikroregion - to gmina lub kilka gmin sąsiadujących

Od 2003 Polska podzielona jest na regiony planistyczne.

Regiony statystyczne - 6 aktualnie w Polsce w związku z członkowstwem w Unii Europejskiej

REGION - część większego organizmu, państwa czy ugrupowania państw /Unia Europejska/

Cechy regionu:

• Jest to obszar przestrzennie zwarty.

• Posiada, co najmniej jedną większą aglomerację miejską

• Charakteryzuje się pewną specyfiką /specjalizacją/ związaną ze szczególnym układem relacji między poszczególnymi sektorami na jego terenie; możemy mówić o regionach turystycznych, rolniczych, przemysłowych.

Pochodne określenia od słowa region:

REGIONALIZACJA - jest aktem lub procesem podziału państwa na regiony, albo fakt występowania tego podziału ,albo dzielenie czegoś między regiony np. środków finansowych . Regionalizacja jest działaniem, faktem odgórnym, dokonuje tego władza państwowa. Regionalizacja jest zazwyczaj efektem procesu decentralizacji. Decentralizacja to przekazywanie kompetencji szczebla centralnego pochodzącym z wyborów niższym szczeblom władz.

REGIONALIZM - słowo utworzone zostało w języku francuskim, w którym oznaczało ruch społeczny mający na celu ochronę kultury, języka i tożsamości regionalnej. Może przybierać różne odcienie od pokojowych działań ,aż do działań zbrojnych - terorystycznych (kraj Basków ,Irlandia)

Regionalizm to tendencja oddolna stawiająca sobie jako cel ochronę interesów regionalnych.

Polityka regionalna - to działanie władz publicznych ukierunkowane przestrzennie czy regionalnie.

Ewolucja podstaw teoretycznych polityki regionalnej w zależności co w kolejnych epokach uważano za czynniki rozwoju regionalnego to w takim kierunku szła polityka regionalna.

Można wyróżnić 3 koncepcje w rozwoju polityki regionalnej:

1. Koncepcja egzogenicznego rozwoju regionalnego

2. Koncepcja endogenicznego rozwoju regionalnego

3. Koncepcja mieszana -rozwój zdecentralizowany.

Paradygmat - to koncepcja. Filozof T.Kuhn napisał książkę, w której analizuje ewolucję poglądów na przestrzeni pewnego okresu. Przez paradygmat rozumiemy consensus omnium /zgodę powszechną, /czyli zgodę większości środowiska naukowego z poglądem w danej dyscyplinie wiedzy.

Ad.1

Koncepcja egzogeniczna rozwoju regionalnego.

Paradygmat ten wywodzi się z 2 głównych nurtów ekonomii, a mianowicie szkoły neoklasycznej i keynesizmu. Jego podstawę stanowi przekonanie, że samoczynnie działające mechanizmy rynkowe uzupełnione regulującą rolą państwa są w stanie zapewnić sprawne i efektywne funkcjonowanie gospodarki. Wyrazem tego poglądu była tzw. synteza neoklasyczna dominująca w ekonomii do połowy lat 70 XX wieku. Z syntezą wiążą się nazwiska Paula Samuelsona czy Roberta Solow. Oznacza to, że w paradygmacie rozwoju egzogenicznego doszło do przeniesienia poglądów dominujących w ekonomii w odniesieniu do skali całej gospodarki na skalę regionalną, co nie jest właściwe podejście bo region to nie jest mini gospodarka krajowa.

Na wykształcenie tego paradygmatu miała wpływ:

1. Teoria korzyści skali i efektów zewnętrznych A.Marschalla /np. degradacja środowiska naturalnego /

2. Teoria 3 sektorów, którą sformułowano w oparciu o obserwację zmian w strukturze zatrudnienia w długich okresach. Podzielono gospodarkę na 3 sektory:

1. Rolnictwo + przemysł wydobywczy /pozyskiwanie dóbr przyrody/

2. Przemysł przetwórczy + budownictwo

3. Szeroko rozumiane usługi, z których wyodrębnia się czwarty sektor, który obejmuje

Usługi wyższego rzędu

Podział ten został dokonany w oparciu o obecność długoletnich tendencji w strukturze zatrudnienia w gospo. danego kraju, im niższy poziom rozwoju gospodarczego tym więcej ludzi zatrudnionych w sektorze 1 ,im wyższy rozwój to następuje przesuniecie ilości zatrudnionych z sektora 1 do 2 ,a następnie do 3.

Sektor trzeci jest bardzo heterogenicznym sektorem ,różne rodzaje usług powstają od banalnych ( dla ludności) do usług wyższego rzędu ( dla przedsiębiorstw - banki ,dworactwa, informatyka).

Specyfikę tego paradygmatu oddają inne zamiennie stosowane jego określenia takie jak:

• Rozwój odgórny /top down/;

• Rozwój scentralizowany;( państwo jako głównym podmiot w gosp.)

• Rozwój zstępujący; z góry w dół

• Rozwój skierowany na zewnątrz;

• Rozwój sektorowy postrzegany przez pryzmat koncepcji 3-ch sektorów rozwoju

• Rozwój stymulowany przez czynniki zewnętrzne w stosunku do regionu( również rząd jest czynnikiem zewnętrznym)

Na wykształcenie się tego paradygmatu miały wpływ dwie doktryny „regionalne”, a mianowicie:

• Teoria bazy ekonomicznej /eksportowej/

• Doktryna biegunów wzrostu i rozwoju spolaryzowanego

Teoria to zespół poglądów opierających się na badaniach naukowych, natomiast doktryna ma elementy, które niekoniecznie muszą mieć uzasadnienie naukowe, może obejmować poglądy czy opinie formułowane przez wybitne osoby.

Teoria bazy ekonomicznej - została sformułowana przed II wojną światową w USA w odniesieniu do rozwoju miast, a potem przeniesiona na skalę regionalną. Opiera się ona na założeniu, że rozwój miast uzależniony jest od tworzonych w nich nowych miejsc pracy, przy czym warunkiem istnienia miasta są tzw. bazowe miejsca pracy znajdujące się w gałęziach wytwarzających na eksport /poza region/, czyli na zaspokojenie potrzeb zewnętrznych. Gałęzie te tworzą tzw. sektor bazowy

( podstawowy),obejmuje te gałęzie działalności ,które produkują dobra przeznaczone na eksport poza regionalny, który przeciwstawiany jest sektorowi rezydencjonalnemu produkującemu na zaspokojenie potrzeb wewnętrznych, lokalnych. Teoria bazy uzależnia rozwój miast od tworzonych w nich nowych miejsc pracy ,przy czym nośnikiem istnienia miast są bazowe miejsca pracy. Nośnikiem wzrostu jednakże jest sektor bazowy, ponieważ zapewnia on przypływ dochodów z zewnątrz i w ten sposób pociąga za sobą /indukuje/ rozwój sektora rezydencjalnego. Sektor rezydencjonalny stanowi sferę działalności produkcyjnych, usługowych, których rozwój zależy głównie od dochodów lokalnych.

Teoria bazy eksportowej rozwinięta została po II wojnie światowej w latach 50 w USA i stała się podstawą do sformułowania zasad rozwoju regionalnego. Zgodnie z tymi zasadami zacofanie regionów tłumaczone było brakiem lub słabością sektora bazowego w regionie. Laureat nagrody Nobla D.North podał przykład między innymi 2 stanów USA, Waszyngton i Kalifornia, jako przykład ich rozwoju ze skierowanym popytem zewnętrznym na jego zasoby. Ostateczne badania doprowadziły do sformułowania hipotezy, że regionalny wzrost gospodarczy stanowi odpowiedź na skierowany spoza regionu popyt na jego zasoby.

Opóźnienie rozwoju w danym regionie jest spowodowane brakiem lub słabym rozwojem sektora bazowego w regionie a nadmiernie rozbudowanym sektorem rezydencjalnym. Stąd też warunkiem rozwoju regionu jest jego otwarcie na zewnątrz, za którym przemawiają także korzyści skali. Implikuje to równocześnie pewną określona wielkość każdego regionu, każdego organizmu gospodarczego, czyli miasta, przedsiębiorstwa. Aby mogły się dynamicznie rozwijać ,lepsze warunki rozwoju maja duże przedsiębiorstwa, miasta ,regiony.

Konkluzje: ostatecznie, zatem siłę merytoryczną rozwoju regionalnego stanowią czynniki zewnętrzne np. eksport, wydatki publiczne państwa w regionie, dochody z turystyki, transfery społeczne w ramach różnych systemów społecznych.

Wraz z kryzysem paradygmatu egzogenicznego w latach 70 teoria bazy została poddana krytyce. Skrytykowano przede wszystkim to, że uzależniała rozwój regionalny wyłącznie od czynników zewnętrznych nie przypisywano wagi czynnikom wewnętrznym. Wskazano również, że teoria bazy utożsamiała rozwój tylko z przemysłem, przesądzała o braku możliwości rozwoju małych jednostek.

Doktryna biegunów wzrostu i rozwoju spolaryzowanego- została stworzona przez szkołę francuskiej gospodarki przestrzennej. Jej twórcą był Francoise Perrouox, wybitny ekonomista. W tej koncepcji siłą napędową rozwoju regionalnego stanowią tzw. bieguny wzrostu, określane jako przemysł lub przedsiębiorstwa „napędowe”. Istota tej doktryny sprowadza się do twierdzenia, że różnice w rozwoju regionalnym mogą zostać zmniejszone przez tworzenie biegunów wzrostu w regionach opóźnionych w rozwoju i następnie poprzez procesy ,zjawisko polaryzacji oznaczające rozszerzenie się wzrostu z bieguna na obszary otaczające, inaczej mówiąc ,żeby zaktywizować region trzeba znaleźć biegun wzrostu, czyli jakieś przedsiębiorstwo duże czy kombinat.

Doktryna ta zrobiła wielką karierę, dostarczała dosć prostą receptę dla państwa, w jaki sposób zmniejszyć różnice w rozwoju regionalnym. Zalecała, iż w regionie opóźnionym w rozwoju należy zlokalizować ogromny zakład przemysłowy i wtedy dojdzie do rozwoju /koncepcja korzyści skali /, ta lokalizacja miała być albo w gestii państwa /to ono wznosiło ogromna inwestycję - fabrykę/ albo dawała szansę inwestorom prywatnym. Uzasadniała podstawową rolę państwa w rozwoju regionu i dużych przedsiębiorstw. W niektórych przypadkach przyniosła dość kontrowersyjne efekty, a w niektórych utworzono duży z-d ,który niczego nie zaktywizował( np. katedra na pustyni) Można jej zarzucić:

• Że eksponowała znaczenie skali

• Że eksponowała znaczenie przemysłu ciężkiego w rozwoju regionu

Przyczyny praktyczne niepowodzenia tej doktryny były różne min:.

- brak dokładnie sprecyzowanych terminów ,które wprowadziła (polaryzacja)

- brak zidentyfikowania co ma być tym biegunem wzrostu

- utożsamianie przemysłów napędowych z przemysłem ciężkim

Doktryna ta w latach 70 poddana została szerokiej krytyce i kontrowersje wokół niej trwają do dnia dzisiejszego. Mianowicie niektórzy twierdzą, że doktryna ta zachowuje dalej swoją aktualność, jedynie zmianie uległa zawartość bieguna wzrostu, tzn., że obecnie takimi biegunami stają się przemysły wysokich technologii /HI-TECH/.

Czynniki, które sprawiły, że koncepcja rozwoju egzogenicznego przestała przystawać do nowych warunków.

W połowie lat siedemdziesiątych XX wieku paradygmat egzogenicznego rozwoju regionalnego został podważony i zakwestionowany, podobnie jak dotychczasowy model wzrostu gospodarczego oparty na syntezie neoklasycznej. Decydującą rolę odegrał w tym kryzys strukturalny, który sprawił, że wiele założeń, na których bazowała koncepcja rozwoju egzogenicznego straciło swoją aktualność - inaczej mówiąc to podważenie było efektem kryzysu strukturalnego. Uważa się,że kryzys ten został przyspieszony przez pierwszy kryzys naftowy.

Aktualność straciły następujące założenia:

1. Załamanie tempa wzrostu gospodarczego zmniejszyło możliwości finansowe państwa i tym samym możliwość finansowania „dyfuzji” wzrostu gospodarczego w regionach.

2. Druga zmiana w sytuacji dotychczasowej, a mianowicie postępujący kryzys przemysłu ciężkiego (napędowy, motoryczny, - górnictwo, hutnictwo, przemysł stoczniowy).

3. Ujawnienie się negatywnych efektów dotychczasowego modelu rozwoju - chodzi tu o negatywne skutki ekologiczne (degradacja środowiska naturalnego) oraz nadmierna i rabunkowa eksploatacja zasobów nieodnawialnych (zasoby naturalne). Właśnie na lata siedemdziesiąte przypadają początki ruchów ekologicznych i partii Zielonych.

W tym okresie pojawiły się trzy raporty Klubu rzymskiego (klub rzymski - jest to grono wybitnych osobistości: naukowców, intelektualistów i przemysłowców):

• Pierwszy raport pt. „Spór o granice wzrostu” - grono specjalistów przedstawiło prognozę wyczerpywania się zasobów nieodnawialnych (zasobów naturalnych). Raport ten zwrócił uwagę na negatywne efekty ekologiczne dotychczasowego modelu rozwoju, gdzie się tylko mówiło o tempie wzrostu a nie myślało się o jakościowych aspektach wzrostu.

• Drugi raport pt. ”Ludzkość w punkcie zwrotnym” - już złagodził pesymistyczną wizję perspektyw ludzkości, między innymi wskazana na to, że geniusz ludzki nie ma ograniczeń.

Podniosły się głosy krytyki w krajach trzeciego świata, z których kraje wysokorozwinięte eksploatowały po bardzo niskich cenach ich surowce naturalne dając w zamian przestarzały park maszynowy, technologie nieużywane już w tych krajach.

• Trzeci raport pt.” O nowy ład międzynarodowy” opracował go I laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii Jan Tinbergen jako nowa koncepcję rozwoju dla krajów rozwijających

4. Ujawnienie się wzrostu znaczenia małych i średnich przedsiębiorstw, zalety:

• Źródła tworzenia nowych miejsc pracy

• Bardziej elastyczne struktury małych przedsiębiorstw od dużych i łatwiej przystosowujących się do zmian na rynku w warunkach gospodarowania

• Małe przedsiębiorstwa mogą być źródłem postępu technologicznego i innowacji. Zalety małej skali wskazał Schumacher (ekonomista brytyjski, niemieckiego pochodzenia) w książce pt. „Małe jest piękne”.

• Stabilizują rozwój regionu, ponieważ zakotwiczone są w społeczno gospodarczej tkance regionu, w przeciwieństwie do dużych przedsiębiorstw,jest to konsekwencja słabości finansowych małych przedsiębiorstw i uzależnienia od środowiska

5. Spadek znaczenia tradycyjnych czynników lokalizacji np. transportu,a doszły do głosu np. wysokowykwalifikowana siła robocza.

6. Wykształcenie się nowego przestrzennego podziału pracy a mianowicie lokalizowanie różnych faz procesu produkcyjnego w różnych miejscach. Chodzi tutaj o fazy szeroko rozumianego procesu produkcyjnego: funkcje kierownicze, zarządcze, działalność badawczo-rozwojową, produkcję prototypów, funkcje marketingowe, dystrybucje itd. W latach siedemdziesiątych zwrócono uwagę, że wcześniej właściwie panowało przekonanie o jedności lokalizacyjnej całego procesu produkcyjnego - tzn. tam gdzie była dyrekcja fabryki, była i fabryka, i tam przebiegał cały proces. Właśnie w latach siedemdziesiątych zwrócono uwagę, że przecież nastąpiło rozdzielenie między tymi fazami. A mianowicie, że tak zwane funkcje szlachetne jak np. funkcje zarządcze, działalność badawczo-rozwojowa lokalizowane są w krajach lub regionach lepiej rozwiniętych natomiast produkcja masowa (standardowa), która właściwie nie wymaga wielkich kwalifikacji zlokalizowana jest w krajach lub regionach o taniej sile roboczej, co może prowadzić do dualizmu przestrzeni i społeczeństwa.

7. Postępujący od lat 60-ych wzrost dążeń społeczeństwa do podmiotowości i do udziału w decyzjach wpływających na jego losy - chodzi tutaj konkretnie o tzw. dążenia w kierunku zwiększenia samorządności w kierunku decentralizacji, w kierunku zwiększenia partycypacji, zwiększenia znaczenia ludności w procesie decyzyjnym. Efektem tego była duża fala decentralizacji administracyjnej.

8. Zwrócono uwagę na specyfikę różnych regionów.

Ad.2

Efektem nowej sytuacji było sformułowanie alternatywnej koncepcji rozwoju regionalnego a mianowicie określonej mianem rozwoju endogenicznego. Ta nowa koncepcja stanowiła dokładnie antynomię (przeciwieństwo) poprzedniego rozwoju, czyli rozwoju egzogenicznego. Znalazło to wyraz w innym określeniach tej nowej koncepcji takich jak:

- rozwój oddolny

- rozwój wznoszący się,( bottom up)

- rozwój skierowany do wewnątrz,

- rozwój kompleksowy i terytorialny

Twórcami nowej koncepcji byli regionaliści:

Amerykańscy: J.Friedmann, C.Weaver,

Austriacki: W.Stöhr.

Źródeł koncepcji rozwoju endogenicznego w doniesieniu do regionów upatrywać należy w modelu rozwoju endogenicznego zaproponowanego dla krajów trzeciego świata w ramach tzw. nowego ładu ekonomicznego.

Podobnie jak poprzednio (przy rozwoju egzogenicznym) koncepcja rozwoju endogenicznego zaproponowana została do skali krajowej-makroekonomicznej, a następnie przeniesiona do problematyki regionalnej (nie wzięło się pod uwagę specyfiki skali regionalnej, tylko takie uproszczenie - co jest dobre dla skali makroekonomicznej to także jest dobre dla skali regionalnej).

W zaproponowanej nowej koncepcji rozwoju szczególny nacisk położono na przymiotnik „terytorialny”, ponieważ oznacza to, że nie chodzi tutaj o przestrzeń fizyczną (przestrzeń jako taką), lecz o konkretne obszary (terytoria) z ich indywidualnymi cechami i specyfiką, należące do określonej społeczności posiadającej swoją tożsamość.

Kategoria „terytorium” oznacza w tym przypadku obszar fizyczny, zamieszkującą go społeczność, instytucje funkcjonujące w obrębie tej społeczności oraz sieci wzajemnych relacji w łonie danej społeczności.

Terytorium staje się jednocześnie źródłem innowacji i postępu technicznego.

Zjawisko 3-ej Italii objęło pół. Włochy,wschodnie wybrzeże i cześć środkowa - powstały enklawy wzrostu gospodarczego ( dystrykty przemysłowe)specjalizujące się w dominujących rodzajach wytwórczości np. ceramika,obuwnictwo, produkcja mebli.

Pisał już o tym A. Marshall wskazał na 2 różne sposoby organizacji produkcji:

1. zintegrowane fazy produkcyjne w ramach jednego przedsiębiorstwa

2. produkcja zorganizowana na bazie terytorialnej tzn. proces produkcyjny rozłożony pomiędzy niezależne z-dy i realizujące poszczególne etapy procesu technologicznego,a z-dy te zlokalizowane są blisko siebie.

W dystrykcie istnieje atmosfera przemysłowa w powietrzu krążą pomysły,idee, że dzieci od małego wyrastają w tej atmosferze,która stanowi źródło innowacji i nowych pomysłów.

We Francji zostało to określone jako lokalne systemy produkcyjne.

M.Porter specjalizował się z zakresu konkurencji „ Porter o konkurencji” użył określenia tego zjawiska jako clastra.Dla lokalnych systemów produkcji klastrów charakterystyczne jest istnienie „kapitału społecznego”- relacje oparte na wzajemności,nieprzechodzące przez rynek ( świadczenia nieodpłatne).

Jest to źródło efektów synergicznych ( współdziałanie) 1+1=3 ( w wyniku współpracy dochodzi do osiągnięcia większego ostatecznego efektu a niżeli stanowiłaby zwykła suma arytmetyczna indywidualnych działań).Na bazie wzajemnych relacji dochodzi do zjawiska określanego cross ffertilizjation wzajemne zapładnianie ( przenikanie) się pomysłami,koncepcjami.

Koncepcja wiąże się z 2-ma rodzajami wiedzy:

1. wiedza skodyfikowana przechodząca przez rynek mająca swoją cenę np. patenty

2. wiedza cicha ( milcząca) - nieprzechodząca przez rynek,wiedza przekazywana przez osobiste kontakty ludzi ma ogromne znaczenie i wpływ na innowację.

Mówimy o różnych rodzajach uczenia;

- indywidualne

- zbiorowe ( przez interakcję,przez wykonywanie jakieś czynności)

Brak kapitału społecznego jest jedną z podstawowych przyczyn opóźnienia rozwoju gospodarczego. Zróżnicowane są typy rozwoju w zależności od terytorium.

Rozwój endogeniczny w tej pierwotnej koncepcji miał oznaczać wykorzystanie zasobów regionalnych przez mieszkańców danego regionu przede wszystkim w celu zaspokojenia ich własnych potrzeb i rozwój ten miał się opierać na dwóch głównych zasadach, a mianowicie tzw.:

1) zasada selektywnej autarkii

2) zasada regionalnej przewagi strategicznej

Zasada selektywnej autarkii (autarkia - samowystarczalność) oznacza rozwijanie produkcji opartej na zasobach lokalnych i równocześnie preferowanie przez miejscową społeczność wyrobów tej produkcji. W konsekwencji realizacja tej zasady miała doprowadzić do zahamowania międzynarodowego podziału pracy - przykład to pół. Korea,Albania. Jednakże warunkiem wstępnym i koniecznym rozwoju endogenicznego jest wola wspólnego działania mieszkańców i ich inicjatywność. Umożliwia, bowiem ona dokonywanie świadomych wyborów, (czyli podejmowania świadomych decyzji) z punktu interesów danej społeczności i tym samym przeciwstawienie się scentralizowanej władzy państwowej oraz potędze wielkich firm międzynarodowych.

Zasada regionalnej przewagi strategicznej oznacza ograniczenie działalności eksportowej do produkcji ściśle kontrolowanej przez region wytwarzającej wyroby, w zakresie, których region posiada korzystną pozycję negocjacyjną. Podstawy rozwoju produkcji eksportowej powinno stanowić poszerzanie wewnętrznych zdolności eksportowych, a nie zewnętrzne zapotrzebowanie na zasoby regionalnej. Jednakże warunkiem wstępnym i koniecznym rozwoju endogenicznego jest wola wspólnego działania mieszkańców i ich inicjatywność. Umożliwia, bowiem ona dokonywanie świadomych wyborów, (czyli podejmowania świadomych decyzji) z punktu interesów danej społeczności i tym samym przeciwstawienie się scentralizowanej władzy państwowej oraz potędze wielkich firm międzynarodowych. Rozwój regionu powinien być stymulowany przez potrzeby lokalne a postęp technologiczny powinien bazować na wiedzy i umiejętnościach lokalnych a nie na imporcie technologii. Paradygmat rozwoju terytorialnego zakłada lokalny charakter innowacji, których źródłem jest środowisko lokalne, a nie samo przedsiębiorstwo działające w pojedynkę.

W paradygmacie rozwój endogeniczny bazuje na małej skali w tym skrajnym ujęciu, tzn., na małych miastach, małych wspólnotach, małych przedsiębiorstwach.

Małe przedsiębiorstwa mają zasadniczą rolę do odegrania, ponieważ są one „silnie” osadzone w lokalnym środowisku i dzięki temu działają w kierunku stabilizowania rozwoju regionalnego. Małe przedsiębiorstwa są bardzo uzależnione od lokalnego otoczenia i nie posiadają takiej siły, jaką mają duże przedsiębiorstwa. Jedną ze słabości małych przedsiębiorstw jest mała siła finansowa.

Natomiast duże przedsiębiorstwa wykorzystują przestrzeń do własnych celów(mają własną strategię przestrzenną), zbierają jedynie śmietankę z zasobów regionalnych i w dowolnej chwili przenoszą swoją produkcję z jednego regionu do innego i nie troszczą się o skutki swoich decyzji dla społeczności lokalnej. Właśnie taka strategia prowadzi do dualizmu przestrzeni i dualizmu społeczeństwa.

W rozwoju endogenicznym chodzi o ukształtowanie powiązań sieciowych

(przeciwieństwie do powiązań hierarchicznych właściwych dla przedsiębiorstw dużych)i stosunków partnerskich, co warunkuje właśnie istnienie kapitału społecznego, a ponadto także przenikanie pomysłów i wymianę informacji.

Każdy region winien posiadać autonomię rozumianą jako samodzielność, samofinansowanie i samo zarządzanie. Rola państwa powinna być ograniczona do minimum, a mianowicie do ochrony granic, utrzymania spokoju wewnętrznego, pomocy w realizacji lokalnych programów oraz redystrybucji zasobów miedzy bogatymi a biednymi regionami.

Koncepcja rozwoju endogenicznego została dość szybko i szeroko skrytykowana, i właściwie nie doczekała się realizacji w praktyce. Uznano tą koncepcje jako nierealistyczne i utopijną. Zwrócono uwagę na utopijność dążenia do zahamowania międzynarodowego podziału pracy szczególnie wobec postępującej globalizacji gospodarki.

Zakwestionowano możliwość autonomicznego rozwoju regionów o bardzo ograniczonych zasobach („regiony peryferyjne”). Oznaczałoby to zgodę na pogłębianie się przestrzennych dysproporcji rozwoju.

Wskazano, że trudno jest zakładać w każdym przypadku wystarczająco silny patriotyzm lokalny mający determinujące znaczenia dla zdolności inicjatywnej i zaangażowania wspólnot lokalnych.

Pozytywnym skutkiem tej koncepcji było zwrócenie uwagi na wewnętrzne regionalne czynniki rozwoju, na endogamiczny potencjał rozwoju. Bardzo szybko ewoluowało w s kierunku 3-go rozwiązania w kierunki mieszanej koncepcji rozwoju regionalnego, która została określona jako koncepcja zdecentralizowanego rozwoju

AD.3

Mieszana koncepcja rozwoju regionalnego aktualnie jest przyjmowana. Oznacza uznanie, komplementarność rozwoju egzogenicznego i endogenicznego, są niezbędne i wzajemnie warunkują się. Zgodnie z tą koncepcja na rozwój regionalny wpływają czynniki zewnętrzne i wewnętrzne. Rozwój regionalny wymaga uwzględnienia zarówno priorytetów ogólnokrajowych jak i uwzględnienie specyfiki i potęcjału rozwojowego poszczególnych regionów. Rozwój oddolny jest konieczny dla zwiększenia efektywności ekonomicznej przeciwdziałania logice sektorowej. Natomiast rozwój odgórny jest konieczny dla koordynowania rozwoju w skali całego kraju .W rozwoju zdecentralizowanym regiony stanowią płaszczyznę styku i powiązania dynamiki odgórnej z dynamiką oddolną. Narzędziem rozwoju zdecentralizowanego staje się planowanie zdecentralizowane Zn. Program rozwoju opracowywany samodzielnie przez społeczeństwo lokalne, lecz biorące pod uwagę cele i uwarunkowania ogólnokrajowe. Rozwiązaniem służącym powiązaniu stały się procedury umowne tzn. zawieranie umów- kontraktów miedzy władzami centralnymi a władzami samorządowymi w regionie. Kontrakty mają charakter dobrowolny, lecz w przypadku ich zawarcia dochodzi do wspólnego finansowania przez państwo i region zadań określonych czy wynegocjowanych w kontrakcie. Przyznawanie środków centralnych jest uwarunkowane od uwzględnienia w kontraktach priorytetów ogólnokrajowych. Pierwsze kontrakty w Polsce zostały zawarte na 2 lata, tj.2001 i 2002 r zostały one przez obecny rząd przedłużone na 3 lata bez dodatkowych środków finansowych

Zchynchronizowanie obu podejść do rozwoju i odrzucenie ich przeciwstawnia sobie obu tych modeli, czyli popadanie z jednej skrajności w drugą.

W rozwoju zdecentralizowanym szczególna rolę przypisuje się rozwojowi lokalnemu. Rozwój lokalny to oddolny kierunek generowania dynamiki rozwoju, to rozwój oparty na potencjale endogenicznym, ale nie wykluczające zewnętrznych czynników rozwoju i przy zagazowaniu miejscowej społeczności.

Skala przestrzenna, ma wtórne znaczenie i może być różna ( raz większa, raz mniejsza, a o tym decyduje wewnętrzna spójność lokalna i chęć działania dla dobra wspólnego. Rozwój lokalny określany jest jako rozwój o zmiennej geometrii.

1

---