Administracja publiczna (problematyka przedmiotu obowiązująca na zaliczenie, egzamin).
Modele narodowe administracji publicznej (model angielski, francuski, niemiecki, szwedzki, amerykański).
Kształtowanie się współczesnych modeli administracji publicznej przebiegało w różnych warunkach politycznych
i społeczno-ekonomicznych, w krajach europejskich i na całym świecie Różnice widoczne w czasach dzisiejszych wynikają z pewnych podziałów i zależności oraz różnic, jakie dzieliły poszczególne kraje w dobie kształtującego się i rozwijającego oświecenia (XVII i XVIII w). Różnice te występowały w zakresie kultury politycznej i tego, co określa się mianem kultury administracyjnej. Administracja publiczna mogła zatem działać jako aparat wykonawczy zarówno w monarchii absolutnej, gdzie władza monarchy była nieograniczona, bądź też w ramach republiki, czyli ustroju, gdzie czynnik społeczny reprezentowany był przez ciało parlamentarne i wywierał odczuwalny wpływ na rząd. W epoce oświecenia ukształtowały się różne podejścia do zagadnienia dostosowania administracji publicznej do potrzeb danego czasu. Dzisiaj stanowi to kolebkę kultury politycznej
i administracyjnej w poszczególnych latach, i tak np. oświecenie angielskie a za nim amerykańskie opierało się
w dużej mierze na empiryzmie i pragmatyzmie zwłaszcza w sferze metodologii - na rozumieniu indukcyjnym zaś w sferze praktycznej - na praktycznych doświadczeniach. Oznacza to, że instytucje publiczne dopasowywały się do potrzeb danego czasu w drodze różnych reform, a także mechanizmów zarządzania sprawami publicznymi.
W myśl oświeceniowej Francji i Niemiec; w odróżnieniu od oświecenia angielskiego dominowały wątki racjonalizmu (zupełnie zaprzeczające empiryzmowi). Uznawano zatem, że wiedzę o świecie uzyskuje się dzięki „czystemu rozumowi”.
Model angielski ( w ujęciu historycznym). Omawiając model angielski należy zwrócić uwagę, że nie jest to samo, co model brytyjski z tego powodu, że co prawda aparat polityczny (monarcha, parlament, gabinet) obejmował już całe zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii, ale administracja centralna i terytorialna była odrębnie zorganizowana dla Anglii i Szkocji. Odrębność systemu prawnego i sądowego oraz prawna odrębność administracji terytorialnej występuje w Szkocji do dnia dzisiejszego. XVIII wieczna Anglia to przykład doskonałej republiki w ówczesnym rozumieniu. Opierała się w dziedzinie ustroju politycznego na kształtującym się systemie parlamentarno-gabinetowym. Ministrowie tworzący razem rząd byli jak klasyczny monarcha powoływani
i odwoływani przez monarchę. W miarę upływu czasu monarcha tracił swoje wpływy na ministrów, bowiem zaczęła się kształtować zasada odpowiedzialności politycznej rządu. Już w XVIII w. Monarchowie wycofali się
z bezpośredniego udziału w życiu politycznym państwa, jak i z przewodniczenia, a nawet z obecności na posiedzeniach gabinetu. W tych warunkach jedynym szefem władzy wykonawczej i politycznym zwierzchnikiem rządu stał się przywódca większości w izbie gmin i był tytułowany „premierem”. Nieoficjalny tytuł premiera obowiązywał od początku istnienia tej instytucji, jednak oficjalnie zaczęto posługiwać się nim od 1937 r. Premier brytyjski od początku nie mógł piastować żadnej teki ministralnej. Silna pozycja premiera jest jednym
z charakterystycznych rysów angielskiego modelu politycznego. Rysem taki jest również rozróżnienie i rozdział pojęć Współcześnie rząd składa się z ponad 100 ministrów, którzy muszą być członkami jednej z 2 izb parlamentarnych. Około 20 z nich stanowią ministrowie gabinetowi zasiadający w gabinecie. Ministrowie gabinetowi to przede wszystkim szefowie najważniejszych resortów, np. lord kanclerz (jest odpowiednikiem Ministra Sprawiedliwości w Polsce). Ministrami gabinetowymi mogą być również pewni ministrowie bez teki wykonujący ważne funkcje polityczne w Anglii, np. lord przewodniczący rady prywatnej oraz strażnik tajnej pieczęci. Skład gabinetu w systemie administracji publicznej w Anglii nie jest stały, poza grupą ministrów, którzy tradycyjnie wchodzą w skład gabinetu. Bywają tacy ministrowie, którzy w gabinecie reprezentowani są rzadko bądź nawet sporadycznie, co nie przeszkadza im być szefami poszczególnych resortów. Pozostali członkowie rządu to przede wszystkim tzw. ministrowie młodsi - juniorzy (odpowiednicy vice ministrów w Polsce). Z reguły noszą oni tytuł parlamentarnych podsekretarzy stanu i każdy z nich zastępuje właściwego ministra w zakresie spraw politycznych, będąc także członkiem jednej z izb parlamentarnych. Obok parlamentarnych parlamentarzy stanu, którzy zmieniają się wraz ze zmianą rządu występują także parlamentowi „stali” sekretarze i ci piastują swoją funkcję zawodowo. W praktyce są to najwyżsi urzędnicy ministerstw, a tym samym są oni zastępcami ministrów ds. administracji zachowującymi swoje stanowiska po zmianie większości parlamentarnej funkcje szefów służb cywilnych w ministerstwie. Jeżeli chodzi o system administracji terytorialnej to w zasadzie w Anglii opiera się on na pełnym samorządzie terytorialnym. Oznacza on jednak coś zupełnie innego niż samorząd terytorialny w ujęciu terytorialnym. Samorząd angielski traktowany w kategoriach politycznych nie jest formą udziału obywateli w wykonywaniu zadań administracyjnych. Samorząd w Anglii stanowi naturalną instytucję polityczną a nie tylko administracyjną. Jest to swoisty odpowiednik parlamentaryzmu na szczeblu lokalnym działający bez równoległego występowania przedstawicieli rządu w terenie, (czyli, np. w Anglii brak odpowiednika wojewody, bowiem następuje sam wybór z ludu do sejmiku).Administracja terytorialna w Anglii stanowi swoisty paradoks polegający na niecentralizacji, który opiera się na zasadzie ustawowego określenia zadań samorządu w sposób punktowy? , czyli przez wyliczenie - hierarchiczność - pewnych zadań i ogólna klauzula domniemania samorządu zakłada, że jest on właściwy w sprawach publicznych o znaczeniu lokalnym. Domniemanie właściwości samorządu gminnego w sprawach lokalnych występuje także w naszym ustawodawstwie, jak również w naszych nowych sformułowaniach konstytucyjnych.
Model niemiecki Administracja niemiecka kształtowała się w XVIII w. w ramach poszczególnych państw,
z których największe znaczenie miały Prusy i Austria. Punktem wyjściowym modelu niemieckiego była monarchia absolutna (odpowiednikiem króla był cesarz). Monarchia absolutna wzorowana była na stylu francuskim (czasy Ludwika XIV). Monarchia oświeceniowa była otwarta na racjonalne hasła wieków, ale tylko po to, by jak najdłużej utrzymać monarchię absolutną. Oznacza to, że dopuszczono reformy z odgórnym kierowaniem państwem oraz reformy, które zapewniałyby społeczeństwu pewien dostęp do administracji. Monarchia oświecona była także otwarta na poddanie jej działalności prawu. Otwarcie monarchii niemieckiej było jednym
z podstawowych powodów, dla których Niemcy nie potrzebowały rewolucyjnej drogi do kapitalizmu,
w odróżnieniu od Francji. Reformy zapoczątkowane w XVIII w. były zatem kontynuowane bez rewolucyjnych zmian politycznych i społecznych w ciągu XIX w. Reformy niemieckie polegały w szczególności na zorganizowaniu racjonalnego systemu administracji centralnej i terytorialnej, na ukształtowaniu stałego zawodowego korpusu urzędników państwowych oraz na stworzeniu nowoczesnych podstaw odpowiedzialności państwa przed sądami powszechnymi. Wprowadzono także udział czynnika społecznego w administracji, a więc tym samym wprowadzono mechanizm samorządu terytorialnego. Racjonalny system administracji centralne wiązał się przede wszystkim z wprowadzeniem jednego podziału i jasnego z punktu widzenia prawnego podziału resortowego oraz powołanie do życia ciała, w którym mogliby zasiadać wszyscy ministrowie. Podział resortowy
w Niemczech ma charakter „klasyczny”. W rządzie występowało 5 ministrów i byli to m.in. Minister Spraw Zagranicznych, Minister Wojny (wojskowości i obrony narodowej), Minister Sprawiedliwości, Minister Skarbu, Minister Spraw Wewnętrznych (uważany za gospodarza kraju, czyli sprawował funkcję obecnego premiera-kanclerza).Dalsza ewolucja podziału resortowego polegała na powstawaniu nowych ministerstw (oświaty, rolnictwa, handlu, przemysłu itd.) charakterystyczną cecha Niemiec był fakt, że ministrowie zasiadali razem stanowiąc Radę Ministrów, gdzie prawnie wyróżniono jednego z jego członków przyznając mu szczególne uprawnienia. Osoba taka do dzisiaj nazywana jest „kanclerzem”.Dzięki różnym reformom stworzono
w Niemczech zawodowy i stały aparat administracyjny. Dostęp do wyższych urzędów w Niemczech uzależniony jest w krajach niemieckich od wykazania się odpowiednimi kwalifikacjami. W Niemczech powstała też charakterystyczna konstytucja dotycząca samorządu terytorialnego.
Model szwedzki - rozdział między ministerstwami a urzędami centralnymi (kolegiami); Kolegia posiadają jasno określone kompetencje, nie podlegają członkom organu rządowego, są obsadzane przez stałych urzędników (niezależnie od zmian politycznych). Model szwedzki niesie ze sobą szczupłość aparatu ministerstw oraz skupianie się ich w pracy na legislatywie (projektach ustaw, aktach wykonawczych). Ministerstwa zajmują się sprawami politycznymi, a urzędy centralne wykonywaniem funkcji administracyjnych. Model szwedzki próbowano wcielić w Polsce w latach 1992-2001, poprzez wydzielenie kompetencji i aparatu urzędów centralnych administracji. Przekształcenia dokonane przez rząd Leszka Millera w 2001r. to nic innego jak likwidacja ok. 20 urzędów centralnych, które włączono ponownie do ministerstw. Oznacza to ponowne poddanie ich zwierzchnictwu czynnika politycznego. Zarządzanie sprawami życia zbiorowego jest bezpośrednio związane
z ponoszeniem odpowiedzialności osób, które czynnie w tym procesie uczestniczą. Inna jest odpowiedzialność rządu (czy władz samorządowych), które są ciałami politycznymi, a zupełnie inna odpowiedzialność organu bądź funkcjonariusza administracyjnego. Policja, służby czy też organy administracyjne, wykonujące różne funkcje lub zadania publiczne, ponoszą odpowiedzialność cząstkową wynikającą z kompetencji organu. Za stan spraw publicznych odpowiadają rządy centralne lub władze samorządowe, a więc politycy demokratycznie wybrani do sprawowania władzy na danym terytorium. Za stan spraw publicznych odpowiada również szczególna grupa urzędników, których odpowiedzialność ma także charakter ogólny (za stan rzeczy, odpowiedzialność polityczna administracji). Władza terytorialna ponosi odpowiedzialność polityczną w szczególności w sferze porządku publicznego i bezpieczeństwa zbiorowego, i to niezależnie od tego czy uprawnienia policyjne przysługują tej władzy, czy też należą do wyodrębnionych służb czy inspekcji. Rząd i władze samorządowe ponoszą odpowiedzialność również za rozwój gospodarczy danego terytorium i dobrobyt jego mieszkańców.
Charakterystyka administracji publicznej - definicja administracji, pojęcie interesu publicznego i funkcji administracji publicznej.
Pod pojęciem administracja publiczna rozumie się zespół działań, czynności i przedsięwzięć organizatorskich
i wykonawczych, prowadzonych na rzecz realizacji interesu publicznego przez różne podmioty, organy
i instytucje na podstawie ustawy i określonych prawem formach.
W sferze podmiotowej definicja administracji publicznej zaznacza ogólnie, że wykonywanie administracji znajduje się w gestii rozczłonkowanej struktury organizacyjnej sektora publicznego, na które składają się „różne podmioty, organy i instytucje”. (MSWiA- instytucja, Minister - organ administracji publicznej). Co do przedmiotu administracji publicznej definicja odwołuje się do kategorii nadrzędnej do pojęcia interesu publicznego. Pojęcie to jest tożsame (zamienne) z dobrem wspólnym i jest kluczowe dla zrozumienia współczesnej administracji. Zrozumienie interesu publicznego znajduje przede wszystkim wyraz w obowiązującym prawie, jest to zatem czynnik kluczowy dla prawa administracyjnego. Często o tym co jest interesem publicznym decyduje wola polityczna. Wola ta to przejaw rządzenia, które w państwie prawnym odbywa się w ramach prawa.
W określeniu administracji musi być zachowana równowaga między ujęciem przedmiotowym, funkcjonalnym
i czynnościowym.
Funkcje administracji publicznej. Funkcja administracji publicznej to przede wszystkim wykonywanie zadań wynikających z funkcji wykonawczych rządu, których to rząd jest reprezentantem organu administracji centralnej. W określeniu administracji musi być zachowana równowaga między ujęciem przedmiotowym, funkcjonalnym
i czynnościowym.
Do podstawowej funkcji administracji publicznej zaliczamy:
1/ funkcję rządzenia, czyli realizacji programu politycznego, który legł u podstaw objęcia władzy przez zwycięzców w wyborach (funkcja polityczna)
2/ realizacja zadań bieżącej administracji wynikających z obowiązujących ustaw, wśród których występują zarówno klasyczne zadania władcze jak i administracja świadcząca usługi publiczne czy zarząd majątkiem publicznym (funkcje właścicielskie), a także funkcje związane z zarządzaniem rozwojem.
Przez pojęcie "interesu publicznego" należy rozumieć potrzebę (dobro), której zaspokojenie powinno służyć zbiorowości lokalnej (mieszkańcom miasta) lub całemu społeczeństwu. Pojęcie to jest tożsame (zamienne)
z dobrem wspólnym i jest kluczowe dla zrozumienia współczesnej administracji. Zrozumienie interesu publicznego znajduje przede wszystkim wyraz w obowiązującym prawie, jest to, zatem czynnik kluczowy dla prawa administracyjnego.
Sfery działania administracji (porządkowo-reglamentacyjna, świadcząca, administracja jako właściciel).
Główne sfery działania administracji publicznej wynikają z ustaw, które administracja wypełnia działając na rzecz interesu publicznego. W wielkim uproszczeniu chodzi przede wszystkim o zadania z zakresu:
1/ klasycznej administracji porządkowo-reglamentacyjnej ( policyjnej)
W pierwszej kolejności należy tu omówić funkcje policyjne państwa związane z ochroną porządku publicznego i bezpieczeństwa zbiorowego, będące atrybutem każdego państwa w każdym czasie. W sferze policyjnej (administracji porządkowej) obok nakazów i zakazów o charakterze indywidualnym zarządzenia administracyjne mają również wymiar ogólny. W sferze reglamentacyjnej państwo posiada monopol a przez to i administracja publiczna wyłączność na wydawanie określonych decyzji w zakresie gospodarki czy niektórego rodzaju usług. Z funkcją reglamentacyjną związana jest również kwestia ciężarów publicznych ponoszonych przez obywateli na utrzymanie instytucji i urządzeń służących ochronie porządku publicznego
i bezpieczeństwa zbiorowego.
2/ administracji świadczącej usługi publiczne.
Administracja tradycyjnie świadczy usługi publiczne. Chodzi tu zarówno o usługi typu społecznego z karesu oświaty, ochrony zdrowia, opieki społecznej, kultury. Chodzi też o usługi o charakterze technicznym takich jak komunikacja zbiorowa, wodociągi kanalizacja, światło i energetyka cieplna, oczyszczanie miasta, a także
o rozwój świadczeń społecznych jak system ubezpieczeń społecznych czy emerytalno-rentowych. Realizacja tych świadczeń powinna być dokonywana przez kontrolę obywatelską (samorząd różnych szczebli)
3/ administracji wykonującej uprawnienia właścicielskie (zarząd majątkiem publicznym).
Administracja wykonuje uprawnienie właścicielskie w imieniu państwa w odniesieniu tak do rzeczy publicznych służących wykonywaniu podstawowych funkcji publicznych jak i majątku gospodarczego (akcje, papiery wartościowe, zakłady produkcyjne, majątki rolne i leśne). Administracja jest też wielkim nabywca pracy ludzkiej oraz towarów i usług. W tym ostatnim zakresie zastosowanie mają reguły zamówień publicznych, które służą zagwarantowaniu konkurencji dostępności przedsiębiorców do środków publicznych, które służą przejrzystości ich wydawania i racjonalizacji wydatków publicznych.
4/ zarządzanie rozwojem.
Współczesne państwo ingeruje w sferę gospodarki nie sporadycznie lecz uczestniczy w niej systematycznie nieraz w sposób bardzo intensywny. Interwencja ta odbywa się przez pryzmat strategicznego spojrzenia na długofalowy rozwój państwa. Sfera zarządzania rozwojem jest dziś jednym z głównych czynników polityki publicznej i jej istotnym wyznacznikiem. Planowanie publiczne wynika z uprawnień publiczno-prawnych władzy wobec podmiotów trzecich. Najwcześniej ta forma planowania została zastosowana w sferze rozbudowy miast. Sfera rozbudowy stanowi narzędzie racjonalnego zagospodarowania, a także przekształcania przestrzeni. To planowanie rozwoju znajduje wyraz w przygotowaniu ogólnej strategii rozwoju regionu.
Organy administracji (organ a podmiot, podziały organów - kolegialne, centralne, terenowe, I i II instancji, administracja scentralizowana, zadania zlecone).
Organ administracji jest to podmiot (człowiek lub grupa ludzi) wyodrębniony w strukturze administracji wyposażony we władztwo administracyjne posiadający własne, wyróżniające go kompetencje.
Organy centralne to te organy ze struktury administracji rządowej, które właściwe są dla całego kraju. Należą do nich organy naczelne oraz urzędy centralne. Naczelnym organem administracji rządowej jest Rada Ministrów oraz te organy, których właściwość rozszerza się na obszar całego państwa, a które wchodzą jednocześnie w skład Rady Ministrów. Centralnymi urzędami administracji rządowej są z kolei te, których właściwość miejscowa obejmuje terytorium całego kraju, ale które nie wchodzą w skład Rady Ministrów. W tej grupie możemy dokonać podziału na organy podległe Prezesowi Rady Ministrów oraz podległe poszczególnym ministrom.
Organy terenowe - ich właściwość obejmuje jedynie pewien obszar kraju, jego część (np. wojewoda, marszałek województwa, burmistrz, wójt, starosta). Właściwość organów terenowych ogranicza się jedynie do wydzielonego fragmentu kraju. Podstawowym organem jest tutaj wojewoda. Szczegółowe jego uprawnienia wynikają z ustawy o administracji rządowej w województwie. Część zadań publicznych, za których realizację odpowiedzialność ponosi Rada Ministrów - np. związanych z bezpieczeństwem publicznym czy finansami państwa - wykonują organy terenowe, zwane np. wojewódzkimi komendantami, inspektorami, dyrektorami, obsługiwane przez odrębne od urzędów centralnych urzędy obsługi, np. wojewódzkie komendy, inspektoraty, urzędy itp. Administracja rządowa w terenie dzieli się na zespoloną, pozostającą pod zwierzchnictwem wojewody i składającą się ze służb, inspekcji i straży, oraz niezespoloną - podlegającą bezpośredniemu zwierzchnictwu ministrów lub centralnych organów administracji rządowej. Informacje na temat administracji zespolonej można znaleźć na stronach MSWiA, wojewodów oraz głównych inspektoratów oraz komend, a dotyczące administracji niezespolonej - na stronach ministrów sprawujących zwierzchnictwo nad tą administracją. Funkcję samodzielnego centralnego organu administracji rządowej może pełnić także sekretarz lub podsekretarz stanu w ministerstwie, nieposiadający odrębnego aparatu obsługi (zwłaszcza na szczeblu centralnym), który jest obsługiwany przez ministerstwo lub podległy mu inny organ, np. Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej, Generalny Inspektor Informacji Finansowej (Ministerstwo Finansów). Organ taki może też wykonywać zadania organu-ministra - np. Szef Służby Celnej (wykonuje zadania ministra finansów), Szef Obrony Cywilnej Kraju (MSWiA i Komendy Głównej Straży Pożarnej), Główny Inspektor Dozoru Jądrowego (zadania prezesa Polskiej Agencji Atomistyki). Służby wykonujące zadania takich organów mają najczęściej status administracji niezespolonej, a ich jednostki terenowe - status samodzielnego organu administracji rządowej (np. naczelnik urzędu skarbowego). Występują też przypadki polegające na usytuowaniu jednostki w strukturach ministerstwa, np. Prokuratura krajowa w Ministerstwie Sprawiedliwości. Organy centralne są obsługiwane przez: kancelarie, komendy główne, agencje, główne inspektoraty, urzędy, dyrekcje, kasy. Z punktu widzenia finansów publicznych urzędy te są tzw. jednostkami budżetowymi. Ministrowie sprawują, z mocy ustawy o działach administracji rządowej lub innych ustaw, nadzór nad licznymi podlegającymi im jednostkami organizacyjnymi wykonującymi zadania o szczególnym charakterze - np. Prezes RM nadzoruje Krajową Szkołę Administracji Publicznej oraz Centrum Badania Opinii Społecznej.
Organy rządowej administracji zespolonej:
Komendant Wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej;
Komendant Wojewódzki Policji;
Kurator Oświaty;
Wojewódzki Inspektor Farmaceutyczny;
Wojewódzki Inspektor Ochrony Roślin i Nasiennictwa;
Wojewódzki Inspektor Nadzoru Budowlanego;
Wojewódzki Inspektor Geodezji i Kartografii;
Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska;
Wojewódzki Inspektor Inspekcji Handlowej;
Wojewódzki Inspektor Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych;
Wojewódzki Lekarz Weterynarii.
Wymienione organy dysponują aparatem pomocniczym w postaci wojewódzkich komend, inspektoratów, oddziałów i kuratoriów.
Organy rządowej administracji niezespolonej:
Dowódcy okręgów wojskowych, szefowie wojewódzkich sztabów wojskowych, wojskowi komendanci uzupełnień;
Dyrektorzy izb skarbowych, naczelnicy urzędów skarbowych, dyrektorzy urzędów kontroli skarbowej;
Dyrektorzy okręgowych urzędów górniczych i specjalistycznych urzędów górniczych;
Dyrektorzy okręgowych urzędów miar i naczelnicy obwodowych urzędów miar;
Dyrektorzy okręgowych urzędów probierczych i naczelnicy obwodowych urzędów probierczych;
Dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej;
Dyrektorzy izb celnych i naczelnicy urzędów celnych;
Dyrektorzy urzędów morskich;
Dyrektorzy urzędów statystycznych;
Dyrektorzy urzędów żeglugi śródlądowej;
Komendanci oddziałów Straży Granicznej, Komendanci placówek i dywizjonów Straży Granicznej;
Okręgowi inspektorzy rybołówstwa morskiego;
Państwowi inspektorzy sanitarni;
Powiatowi oraz graniczni lekarze weterynarii;
Wojewódzcy inspektorzy transportu drogowego.
Wymienione organy dysponują aparatem pomocniczym w postaci urzędów, izb, zarządów, komend, inspektoratów itp.
Administracja scentralizowana chodzi o hierarchiczność urzędów. Zadania zlecone to np.
Podmioty administracji -vpierwotnym podmiotem administracji jest państwo. Osoby prawne prawa publicznego: korporacje, zakłady i fundacje(pochodne podmioty administracji zdecentralizowanej). Podmiotami administracji są też prywatne osoby fizyczne i prawne którym państwo przekazuje zadania administracji do samodzielnego
i władczego wykonywania. Administracja tworzy osoby prawne prawa prywatnego i powierza im wykonywanie określonych zadań administracji dlatego są one też podmiotami administracji.
Organizacja administracji centralnej (skład i funkcja Rady Ministrów, organizacja aparatu pomocniczego szefa rządu i Rady Ministrów).
Rada Ministrów zwana popularnie rządem - główny element władzy wykonawczej w większości krajów,
w których funkcjonuje parlamentarno-gabinetowy system polityczny. Przewodniczący rady ministrów jest zazwyczaj nazywany premierem (pierwszym ministrem), choć w niektórych krajach (np: Niemcy ) jest tradycyjnie nazywany kanclerzem. W krajach o systemie parlamentarno-gabinetowym rząd jest wyłaniany
i odpowiedzialny przed parlamentem. W systemie prezydenckim pracami rządu kieruje prezydent lub osoba mianowana przez prezydenta wedle własnego uznania. W takim systemie rząd nie jest odpowiedzialny przed parlamentem, tylko przed prezydentem. Rada ministrów składa się z prezesa Rady Ministrów i ministrów.
Zgodnie z obowiązującą Konstytucją RP z dni 2 kwietnia 1997r, r. Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów oraz ministrów. W skład Rady Ministrów mogą być powoływani Wiceprezesi Rady Ministrów oraz przewodniczący określonych w ustawach komitetów. Prezes oraz Wiceprezesi Rady Ministrów mogą pełnić także funkcję ministra lub przewodniczącego komitetu.
Rada Ministrów:
prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej (art. 146 ust. 1 Konstytucji),
kieruje administracją rządową (art. 146 ust. 3 Konstytucji),
w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach, na podstawie art. 146 ust. 4 Konstytucji,
w szczególności:
zapewnia wykonanie ustaw,
wydaje rozporządzenia,
koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej,
chroni interesy Skarbu Państwa,
uchwala projekt budżetu państwa,
kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie
z wykonania budżetu,
zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny,
zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa,
sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi,
zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe,
sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej,
określa organizację i tryb swojej pracy.
Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych oraz samorządu terytorialnego.
Rząd stanowi centrum władzy wykonawczej. Jemu też podlegają urzędy i władze administracji centralnej. Rząd jest kolektywnym organem skupiającym w swoich ramach ministrów, którzy są organami władzy, a jednocześnie kierownikami urzędów centralnych. Urzędy te pracują na rzecz całego rządu. Prezes Rady Ministrów w zasięgu swojego działania posiada aparat pomocniczy, który służy mu w bieżącym zarządzaniu i przygotowywaniu decyzji. W Polsce jest to Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. Kancelaria Prezesa Rady Ministrów dzieli się prostych kategoriach na dwie części (funkcje):
- część apolityczną, jaką jest czuwanie nad przebiegiem procesów decyzyjnych, przygotowawczych
i uzgodnieniowych, koordynowanie działalności administracji centralnej;
- część polityczną - czuwanie nad realizacją polityki przyjętej Premiera i Rząd
Rząd jako centrum organizacji zarządzania państwem posiada określony aparat wykonawczy w postaci resortów, który to aparat wykonawczy przekłada na akty wykonawcze uchwalone centralnie prawo i sprawuje centralny nadzór nad wykonaniem swoich zarządzeń.
Kancelaria Prezesa Rady Ministrów na bieżąco i merytorycznie nadzoruje akty wykonawcze poszczególnych ministerstw, urzędów centralnych i rządowej administracji terenowej.
Kancelaria Prezesa Rady Ministrów zapewnia obsługę:
1) Rady Ministrów i Prezesa Rady Ministrów,
2) wiceprezesów Rady Ministrów,
3) stałych komitetów Rady Ministrów,
4) Kolegium do Spraw Służb Specjalnych.
Kancelaria może również obsługiwać pełnomocnika Rządu oraz wskazane przez Prezesa Rady Ministrów, organy pomocnicze i opiniodawczo-doradcze Rady Ministrów i Prezesa Rady Ministrów oraz komisje wspólne. Kancelarią kieruje Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, powoływany i odwoływany przez Prezesa Rady Ministrów. Prezes Rady Ministrów powołuje i odwołuje sekretarzy i podsekretarzy stanu w Kancelarii.
Do zadań, które z upoważnienia Prezesa Rady Ministrów realizuje Kancelaria, należy w szczególności:
1) kontrola realizacji zadań wskazanych przez Radę Ministrów i Prezesa Rady Ministrów oraz przedstawianie wniosków z przeprowadzonych kontroli i przedkładanie propozycji doskonalenia metod kontroli,
2) wydawanie Dziennika Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej i Dziennika Urzędowego Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski",
3) koordynacja realizacji polityki kadrowej w administracji rządowej w zakresie określonym w odrębnych przepisach,
4) obsługa spraw kadrowych osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe w administracji rządowej,
5) koordynacja współdziałania Rady Ministrów i Prezesa Rady Ministrów z Sejmem Rzeczypospolitej Polskiej, Senatem Rzeczypospolitej Polskiej, Prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej i innymi organami państwowymi,
6) obsługa informacyjna oraz prasowa Rady Ministrów, Prezesa Rady Ministrów oraz wewnętrznych organów pomocniczych i opiniodawczo-doradczych Rady Ministrów,
7) koordynacja działalności kontrolnej Prezesa Rady Ministrów wobec organów administracji rządowej,
8) wykonywanie zadań z zakresu obronności i bezpieczeństwa państwa określonych w odrębnych przepisach,
9) wykonywanie innych zadań określonych w odrębnych przepisach lub zleconych przez Prezesa Rady Ministrów.
Samorząd terytorialny (podział terytorialny, organizacja terenowej administracji rządowej, organizacja samorządu terytorialnego, prawo miejscowe i nadzór nad samorządem).
Samorząd terytorialny jest to forma administracji publicznej, w której mieszkańcy tworzą z mocy prawa wspólnotę
i decydują o realizacji zadań wynikających z potrzeb tej wspólnoty na danym terytorium, pod określonym ustawowo nadzorem państwa. We wszystkich państwach demokratycznych świata współczesnego ustrój władzy lokalnej opiera się na zasadzie dualizmu. Oznacza to, że tylko część zadań lokalnych jest realizowana przez agendy administracji rządowej bezpośrednio (hierarchicznie) podporządkowanej Radzie Ministrów, Premierowi bądź poszczególnym ministrom. Pozostałe zadania są realizowane przez organy samorządowe podporządkowane wspólnocie lokalnej
i reprezentującej jej interesy, a więc przez samorząd terytorialny.
Aktualny podział terytorialny Polski ma charakter trójstopniowy i obejmuje szczebel:
- gminny jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego w Polsce (art. 164 ust.1 Konstytucji RP). Wyróżniamy trzy rodzaje gmin: miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie (zbiorowe, wielowioskowe). Rada Gminy może w obrębie gminy tworzyć mniejsze jednostki organizacyjne (tzw. jednostki pomocnicze gminy): sołectwa, dzielnice i osiedla. Gmina realizuje zadania poprzez swoje organy i radę gminy (organ stanowiący
i kontrolny) oraz wójta, burmistrza lub prezydenta miasta (organ wykonawczy).
- powiatowy - wyodrębniony w strukturze państwa związek społeczności lokalnej funkcjonujący w randze powiatu, który z mocy prawa powołany jest do samodzielnego wykonywania zadań administracji publicznej, a także wyposażony w materialne środki umożliwiające realizację nałożonych mu zadań. Samorząd powiatowy posiada możliwość kształtowania własnej wewnętrznej organizacji, m. in. wyboru organów samorządu powiatowego (rada powiatu, zarząd powiatu), a także stanowienia poprzez te organy prawa miejscowego.
- wojewódzki wyodrębniony (zasiedlający określone terytorium) w strukturze państwa związek społeczności lokalnej funkcjonujący w randze województwa, który z mocy prawa powołany jest do samodzielnego wykonywania zadań administracji publicznej, a także wyposażony w materialne środki umożliwiające realizację nałożonych mu zadań. Samorząd województwa posiada możliwość kształtowania własnej wewnętrznej organizacji, m. in. wyboru organów samorządu wojewódzkiego (sejmik województwa, zarząd województwa), a także stanowienia poprzez te organy prawa miejscowego.
Samorząd terytorialny to jedna z form samorządu rozumianego jako wydzielenie z zakresu władzy państwa pewnej dziedziny spraw i powierzenie ich do samodzielnego rozwiązywania tej grupie społecznej, której te sprawy dotyczą.
Przez akty prawa miejscowego rozumieć należy przepisy prawne powszechnie obowiązujące na oznaczonej części terytorium państwa wydane na podstawie upoważnienia ustawowego przez uprawnione do tego organy. Organami tymi są: sejmik województwa, wojewoda, organy administracji niezespolonej, rada gminy.
Podobnie, na podstawie i w granicach zawartych w ustawie, akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze województwa lub jego części stanowią wojewoda oraz organy administracji niezespolonej. Ponadto wojewoda może wydawać rozporządzenia porządkowe w zakresie nieuregulowanym w ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących-, jeżeli jest to niezbędne do ochrony życia, zdrowia lub mienia oraz do zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego.
Nadzór nad samorządem:
-Teoria naturalistyczna samorządu terytorialnego
Samorząd istnieje niezależnie od instytucji ustrojowych państwa, państwo może ingerować w działalność
samorządu terytorialnego w postaci nadzoru nad wykonywaniem zadań zleconych z zakresu administracji
rządowej przez jednostki samorządu terytorialnego.;
- Teoria państwowa samorządu terytorialnego
Samorząd terytorialny jest formą decentralizacji władzy państwowej, przejmuje władzę terytorialną nie ma nadzoru, nie ma zlecania zadań gdyż jest to część administracji państwowej;
- Teoria polityczna samorządu terytorialnego
Nadzór pod kątem legalności, zgodnie z konstytucją i regułami ustawowymi, sam. terytorialny posiada zadania własne. Wojewoda wykonuje nadzór w zakresie zadań własnych, tylko w oparciu o zgodność ·
z przepisami prawnymi, a w zakresie zadań zleconych pod kątem legalności/zgodności
i gospodarności.
Od tych decyzji można odwołać się do samorządowego kolegium odwoławczego - gminy w
zakresie zadań własnych, a powiat w zakresie zadań własnych i zleconych.
Źródła prawa administracyjnego (źródła, znaczenie prawa miękkiego, Europejski Kodeks Dobrej Administracji, sądowa kontrola legalności aktów).
Źródła prawa administracyjnego:
- nadrzędne źródło prawa: Ratyfikowane umowy międzynarodowe Konstytucja (muszą być wzajemnie zgodne).
- akty powszechnie obowiązujące: Ustawy, Rozporządzenia + Uchwały i Zarządzenia jako szczególne źródło prawa administracyjnego, interia administracji (prawo wewnętrzne), nie może być źródłem podejmowania czynności na zewnątrz. Np. Rządowe wiążą tylko adm. Rządową, nie wiążą samorządowej.
- akty prawa miejscowego: powszechnie obowiązujące na określonym terytorium art. 94 Konstytucji RP. Akty prawa miejscowego wydawane są przez organy:
• gminne: Rada Gminy (organ stanowiący i kontrolny); wójt; - Rada Miejska; Prezydent(Burmistrz);
• powiatowe: rada powiatu; zarząd powiatu(przewodniczący - starosta);
• wojewódzkie: sejmik województwa, zarząd województwa
• rządowe: np. wojewoda
- orzecznictwo NSA jako quasi-źródło prawa administracyjnego.
- normy branżowe - wtedy gdy dopuszczają to przepisy;
Kodeks Dobrej Administracji:
Kodeks wprowadza ogólne zasady dobrej praktyki administracyjnej pomiędzy urzędem a jednostką. A więc każdy urzędnik, również w organach samorządu, ma obowiązek działać zgodnie z zasadą praworządności, stosować uregulowania i procedury ujęte w przepisach. Zwraca się szczególną uwagę na to, aby decyzje dotyczące praw lub interesów poszczególnych osób posiadały podstawę prawną, a ich treść była zgodna
z obowiązującymi przepisami. Kodeks wprowadza zasadę niedyskryminowania i równego traktowania. W toku podejmowania decyzji urzędnik zapewni, aby przyjęte działania pozostawały współmierne do obranego celu.
W toku podejmowanych decyzji urzędnik zwraca uwagę na stosowne wyważenie spraw osób prywatnych
i ogólnego interesu publicznego. Zgodnie z kodeksem urzędnik ma działać bezstronnie i niezależnie. Ma się powstrzymywać od wszelkich arbitralnych działań, mogących mieć wpływ na sytuację pojedynczych osób. Na postępowanie urzędników nie może mieć wpływu interes osobisty, rodzinny lub narodowy, a na jego decyzje nie może wpływać presja polityczna. Kodeks podkreśla zasadę uprzejmości. Stwierdza, że urzędnik pozostaje usługodawcą, powinien zachowywać się właściwie, uprzejmie i pozostać dostępny. Powinien być pomocny i udzielać odpowiedzi na zadane pytania jak najbardziej szczegółowo i dokładnie.
Do prawa twardego zaliczane są:
- umowy międzynarodowe,
- normy prawa zwyczajowego.
Do prawa miękkiego w zależności od przyjmowanych założeń zaliczone są:
- wszelkie instrumenty o charakterze niewiążącym.Często przywoływany jest pogląd, iż do prawa miękkiego należy zaliczyć instrumenty pozostające w tzw. Szarej sferze: (instrumenty, które nie mają charakteru wiążącego) jednak posiadają określone znaczenie dla strony. W określonych sytuacjach państwo uznaje za korzystne dla siebie by normom ustalonym na konferencjach międzynarodowych nie nadawać charakteru prawa twardego ze względu na materię, która stanowi przedmiot regulacji. Do kategorii prawa miękkiego zalicza się m.in.: wybrane uchwały organizacji międzynarodowych np. Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ, czy też dokumenty, które z założenia autorów nie miały mieć charakteru umowy międzynarodowej.
Miękkie prawo widać w: międzynarodowe prawo ochrony środowiska, międzynarodowe prawo handlowe.
Twórcami prawa miękkiego mogą być również organizacje pozarządowe.
Administracja a obywatel (pojęcie 'społeczeństwa obywatelskiego', formy samoorganizacji obywatelskiej, prawo dostępu do informacji publicznej).
Społeczeństwo obywatelskie - społeczeństwo charakteryzujące się aktywnością i zdolnością do samoorganizacji oraz określania i osiągania wyznaczonych celów bez impulsu ze strony władzy państwowej. Społeczeństwo obywatelskie potrafi działać niezależnie od instytucji państwowych. Podstawową cechą społeczeństwa obywatelskiego jest świadomość jego członków o potrzebach wspólnoty oraz dążenie do ich zaspokajania, czyli zainteresowanie sprawami społeczeństwa oraz poczucie odpowiedzialności za jego dobro.
Przykładowymi przejawami społeczeństwa obywatelskiego są:
aktywność społeczna
organizacje pozarządowe
samorządność
wolontariat
współpraca dla dobra wspólnoty
Reformy administracyjne (po 1989 r)
Reforma gminna 1990r., która polegała na zmianach terytorialnych i na przebudowie zasad działania skupiła się przede wszystkim na takich zagadnieniach jak:
- organizacyjny i personalny (własne organy i struktury, prawo do obsadzania stanowisk w administracji komunalnej, prze4dsiębiorstwach, zakładach i innych instytucjach samorządowych);
- administracyjny (własne kompetencje do stanowienia przepisów administracyjnych i do sprawowania władztwa administracyjnego w formach indywidualnych w ramach upoważnień ustawowych;
- ekonomiczny (zasoby majątkowe w tym uprawnienia właścicielskie i środki finansowe, w skromnym zakresie władztwo podatkowe);
- polityczny (wolne wybory oparte na kryterium interesu lokalnego, a nie dylematach rangi ogólnopaństwowej);
- prawny (osobowość prawna, odrębna podmiotowość w prawie publicznym).
Tak określona samodzielność gminy jako podmiotu zdecentralizowanej administracji publicznej i jako osobie prawnej podlega ochronie sądowej. Gmina stanowi podstawową jednostkę samorządu terytorialnego i jednostkę zasadniczego podziału terytorialnego państwa. W gminach mogą być tworzone jednostki pomocnicze tj sołectwa, osiedla, dzielnice i inne. Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne nie zastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów (art.6 ust.1 ustawy o samorządzie gminnym). Podstawowym zakresem działania gminy jest zaspakajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty samorządowej art.7 ust.1 ustawy o samorządzie gminnym). Następnym krokiem przy modernizacji samorządu terytorialnego była reforma państwowa. Miała ona doprowadzić do przybliżenia decyzji do obywatela w zakresie usług komunalnych, a także rozdziału finansów.
Istotą reformy samorządu terytorialnego były i są następujące działania:
- dalsza decentralizacja zarządzania sprawami publicznymi, rozbudowa mechanizmów państwa obywatelskiego, demokracji, społecznej kontroli działania administracji;
- większa efektywność instytucji świadczących usługi publiczne, zarówno w skali lokalnej jak i państwowej, konsekwentna racjonalizacja wydatków publicznych;
- przebudowa finansów publicznych w kierunku zwiększenia jego szczelności oraz decentralizacji;
- uporządkowanie podziału administracyjnego;
- uporządkowanie systemu kompetencyjnego administracji publicznej i usprawnienie przepływu informacji;
- stworzenie lepszych warunków instytucjonalnych dla ochrony porządku publicznego, bezpieczeństwa zbiorowego, w tym zarządzanie w warunkach kryzysowych;
- przyspieszenie rozwoju gospodarczego i warunków instytucjonalnych rozwoju regionalnego;
- usprawnienie mechanizmów funkcjonowania rządu zwłaszcza oddzielnie władzy politycznej rządu od administracji centralnej z jej uprawnieniami regulacyjnymi i nadzorczymi.
Podział zadań i kompetencji.
Z pośród trzech szczebli samorządu terytorialnego jedynie w odniesieniu do samorządu powiatowego przyjęto jaką wyłączną podstawę wyznaczania zakresu jego działań (enumeracje przedmiotową) - ma szczegółowo rozpisane kompetencje np. co może , a czego nie może starosta, który nie jest przedstawicielem rządu w terenie.
Enumeracja zadań i kompetencji powiatowych niezbędna była dlatego, że stosunki między powiatem a gmina zostały oparte na zasadach uzupełniania (komplementarności) a nie przy użyciu formuły zależności hierarchicznej (podległości i podporządkowania).
Podsumowanie
Nowy system administracji publicznej obok aspekty podmiotowego (samorząd terytorialny i administracja rządowa) wyodrębnia się silnie aspekt funkcjonalny. W tym zakresie wymaga zwłaszcza podkreślenia mechanizm służący realizacji klasycznej funkcji policyjnej państwa tj. ochronie porządku publicznego
i bezpieczeństwa zbiorowego. Aspekt ten realizowany jest przez wszystkie elementy struktury władzy publicznej w Polsce. Rozdział funkcji władzy publicznej między trzy główne segmenty ustroju administracyjnego państwa wyniesione są w konstytucji:
- samorząd lokalny (gminy, powiaty) odpowiada przed mieszkańcami przede wszystkim za zaspokojenie zbiorowych potrzeb wspólnot samorządowych, a więc za dostarczanie usług publicznych, rządzenie majątkiem publicznym, za administrację reglamentacyjną (oświata, służba zdrowia, instytucje kultury, drogi powiatowe), służby, inspekcje i straże.
- samorząd regionalny w województwach, który przede wszystkim odpowiada za politykę regionalną, stworzenie konkurencyjnych warunków rozwoju gospodarczego w danym terenie.
- rząd i administracja rządowa (centralna i terenowa) wykonują zadania związane z polityką państwa i zarządzaniem sprawami ogólnopaństwowymi. Rząd na podstawi ustaw ustanawia standardy interesu publicznego w poszczególnych dziedzinach życia zbiorowego.
Urząd administracyjny (pojęcie, przykłady, organizacja urzędu, dekoncentracja wewnętrzna).
Urząd administracyjny - kategoria urzędu ściśle wiąże się z kategorią organu administracyjnego - na trwałe towarzyszy organowi. W znaczeniu potocznym urząd oznacza każdą jednostkę wykonującą funkcje publiczne i zarządzającą (np. urząd wojewódzki, urząd pocztowy, urząd jako oznaczenie organu itd.),
„urząd” może też wystąpić jako synonim organu, zwłaszcza jednoosobowego. Np. w tym znaczeniu słowo urząd używane było w tytułach ustaw tworzących naczelne organy administracji w postaci ministrów (ustawa o utworzeniu urzędu ministra...). Słowo urząd może być również używane jako składnik nazwy organów administracyjnych np. Urząd Antymonopolowy, Główny Urząd Statystyczny, itp. Fakt, że wiele organów centralnych nosi nazwy zawierające termin „urząd" prowadzi do wyodrębnienia się zbiorczej nazwy „urzędy centralne" administracji państwowej, służącej dla określenia całej licznej grupy organów centralnych. Termin urząd ma swój ścisły, prawno - techniczny sens. „Urząd administracyjny" w znaczeniu ścisłym to zorganizowany zespół osób i środków materialnych przydanych organowi do pomocy w wykonywaniu jego zadań i kompetencji. Urząd administracyjny jest aparatem pracy organu administracyjnego, nie posiadającym własnych kompetencji, lecz działającym w zakresie zadań i kompetencji organu, któremu jest podporządkowany Urzędem administracyjnym jest urząd wojewódzki, urząd gminy, a także jednostki organizacyjne występujące pod innymi nazwami, np. biuro, kancelaria. Urzędami będą więc np. Kancelaria Sejmu, Kancelaria Prezydenta, ministerstwo, biuro pełnomocnika Rządu itp. Od organu administracyjnego urząd odróżnia się tym, że nie
posiada własnych kompetencji, lecz wykonuje kompetencje „cudze" (należące do organu administracyjnego
Dekoncentracja - podział zadań pomiędzy organy usytuowane niżej tj. organy terenowe ale podporządkowane centrali; przesunięcie zadań w ramach struktur scentralizowanych.
Działania administracji (działania na podstawie prawa, zakres swobody działania administracji publicznej, sfery działań: policja administracyjna, reglamentacja, świadczenia materialne i niematerialne, zakaz ingerencji).
Kontrola administracji (pojęcie, zadania i podziały kontroli).
Kontrola oznacza badanie zgodności stanu istniejącego ze stanem postulowanym, ustalenie zasięgu i przyczyn rozbieżności oraz przekazanie wyników tego ustalenia, a niekiedy i wynikających stąd dyspozycji podmiotowi kontrolowanemu i podmiotowi organizacyjnie zwierzchniemu. Przykładowo obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku i obrazu.
Najogólniej przez kontrole rozumiemy (etapy):
badanie zgodności stanu istniejącego ze stanem postulowanym;
ustalenie zasięgu i przyczyn rozbieżności;
przekazanie wyników tego ustalenia a czasem i wynikających stąd dyspozycji zarówno podmiotowi kontrolowanemu jak i podmiotowi organizacyjnie zwierzchniemu;
Zadania w obrębie kontroli stoją przed kontrolującym. Główne zadania kontroli obejmują:
ulepszenie działalności kontrolowanej, odbywające się przede wszystkim przez wskazanie na jej uchybienia;
polepszenie sytuacji kreowanie przez działalność, która z powodów wskazanych uchybień kontrolę wywołała;
Szczegółowe zadania kontroli to:
potrzeba kontroli inicjowanej dla potrzeb profilaktycznych;
potrzeba kontroli ze względu na potrzebę ogólnej wiedzy w danych dziedzinach czy prawach;
potrzeba kontroli ze względu na wymóg społecznego zadośćuczynienia oczekującym kontroli obywatelom.
Główne źródła kontroli to:
samokontrola dokonywana przez urzędnika decydującego także po podjęciu rozstrzygnięcia;
kontrola dokonywana przez współfunkcjonariuszy publicznych;
kontrola dokonywana przez kierownika jednostki organizacyjnej;
kontrola dokonywana prze organ, którego kompetencje daną czynnością urzędnik realizuje;
kontrola dokonywana formalnie przez podmioty zewnętrzne.
Zasięg kontroli wyznaczony jest w prawie. Kontroli poddawani są lub poddawane:
organy administracji państwowej;
organy administracji rządowej;
organy samorządu terytorialnego;
podmioty społeczne;
gospodarcze podmioty państwowe i samorządowe;
gospodarcze podmioty prywatne;
obywatele w poddanej prawu publicznemu sferze ich działalności politycznej, gospodarczej i społecznej.
Kontrola podejmowana z urzędu i na wniosek.
Pod względem inicjatywy kontroli wyróżniamy kontrolę podejmowaną z urzędu (NIK) oraz kontrole podejmowaną na wniosek (kontrola interwencyjna). Jednocześnie każda kontrola odbywa się na podstawie planów kontroli uwzględniających miejscowa i rzeczową intensywność zjawisk negatywnych w procesach poddanych kontroli danego organu.
Z punkt widzenia stosunków w czasie czynności kontrolującej do czynności kontrolowanej wyróżniamy kontrolę wstępną, faktyczną i następną.
- kontrola wstępna - wyprzedzająca (tzw. ex ante- przed danym działaniem), są to badania obejmujące czynności wstępne przed podjęciem decyzji, zarządzenia, przed zrealizowaniem wydatków, np. badanie umowy w sprawie transakcji, inwestycji.
- kontrola bieżąca to kontrola czynności aktualnie prowadzonych, pracy bieżącej, kontrola robót inwestycyjnych, w trakcie pracy.
- kontrola następcza (następna)- tzw. kontrola ex post, to kontrola wykonywanych przedsięwzięć, zarządzeń, wydatków, sprawozdań finansowych
Ze względu na przedmiot kontrolowania wyróżniamy kontrole:
-organizacyjne - dotyczy formalnych i nieformalnych rozwiązań strukturalnych,
-techniczne
-księgowe.
Sposób przeprowadzenia kontroli daje podstawę do podział na:
inspekcja - bezpośrednia obserwacja zachowania się ludzi w instytucji;
lustracja - ocena stanu rzeczywistego badanego przedmiotu;
rewizja - kontrola finansowa;
wizytacja - ocena przez bezpośredni wgląd w całokształt działalności podmiotu kontrolowanego.
Kryteria kontroli.
Treścią działania kontrolnego jest ustalenie zasięgu i przyczyn między stanem istniejącym a stanem postulowanym. Prawidłowość ustalenia danego stanu określamy przez odpowiednie kryteria:
legalności - tj., treść wszystkich uwarunkowań, wymogów i wszystkich nakazanych zachowań określonych w normach obowiązujących podmiot kontrolowany (normy prawa ustrojowego, materialnego, karnego, procesowego);
celowości - obejmują ocenę podejmowanych działań niezbędnych do osiągnięcia bezpośrednio bądź pośrednio zamierzonego efektu zarówno całościowego jak i cząstkowego;
rzetelności - oznacza system wymogów formalnych dla podjęcia decyzji czyli wykazania naturalnej staranności, dobrej woli, najlepszej wiedzy, uczciwości i wiarygodności;
gospodarności - odnosi się do oceny decyzji, które w warunkach ograniczoności środków umożliwiają osiągnięcie maksymalnych możliwości efektów.
Efektywnośc kontroli oznacza należyte wykorzystanie wyników kontroli dla poprawy funkcjonalności aparatu administracyjnego.
Odpowiedzialność w administracji (za działania legalne i nielegalne).