9 X 2008

2. Modernizm

3. Miejsce Awangardy we współczesnej literaturze

4. Przemiany lit. XX w. - poetyka, idee, tematy

• 1918 - wybuchła PL

• T. Peiper - cezura wewn.: 1914

• Tomasz Burek - 1905:

• data przełomowa w kulturze PL

• początek cyklu historyczno-lit.

• rzeczywisty próg współczesności

• 6 XI 1918 - utworzenie Rządu Tymczasowego w Lublinie

• 10 XI - wraca Piłsudski do PL z więzienia w Magdeburgu

• 11 XI - Rada Regencyjna oddaje władzę Piłsudskiemu

• zniszczone rolnictwo, przemysł; epidemia „hiszpanki”

• Iwaszkiewicz, Panny z Wilka

• są pierwsi futuryści w Krakowie (jeszcze sprzed I wojny)

• co spaja literaturę współczesną?

MODERNIZM:

• synonim nowoczesności

• pojęcie nadrzędne wobec historii literatury

• ma szereg sprzecznych definicji

• R. Nycz - literatura modernistyczna i postmodernistyczna (podział lit. współczesnej)

• czym się charakteryzuje?

• struktura społeczeństwa: zamiast postfeudalnego (kastowość) - przemysłowe (znaczenie dla gospodarki krajowej)

• po spokojnym XIX w. - XX w. (2 totalitaryzmy; wg Stempowskiego „historia spuszczona z łańcucha”)

• moment symboliczny: katastrofa Titanica (15 IV 1912)

• współczesna wieża Babel

• wg Freuda: góra lodowa - symbol wyobraźni XX-w.; nasza świadomość to czubek góry lodowej, podświadomość - to, co pod wodą

• nowe koncepcje społeczeństwa

• powstanie społeczeństwa masowego

• nowoczesność w filozofii

• hermeneutyka mistrzów podejrzeń:

• Nietzsche

• Freud - determinizmy naszej świadomości

• Marks - wszyscy jesteśmy zależni od losu

• podważenie podmiotu

• 4 jeźdźcy Apokalipsy (+ Einstein)

• w literaturze:

• Prus, Joyce, Eliot, Mann, Kafka, Rilke, Marinetti, Chlebnikow

• zwiastują / realizują nowoczesność: Witkacy, Schulz, Gombrowicz

• R. Nycz: Brzozowski, Irzykowski, Nowaczyński - zwiastują przełom modernistyczny w PL

• hasła nadrzędne dla literatury modernistycznej:

1. literatura jako poznanie - jako forma zapośredniczenia świata

• Witkacy - odrzuca mimesis; literatura ma dotykać „podszewki” świata

• nowoczesny: Barańczak, Herbert

• odrzucone 2 inne koncepcje: klasycznej (odbicie rzeczywistości), romantycznej (świat = odbicie wewn. „ja” jednostki)

2. naczelnym ideałem piękna = oryginalność (już nie doskonałość)

3. zerwanie z tradycją:

• z określonym zespołem konwencji

• nawiązanie do innych tradycji

• Peiper nawiązywał do tradycji oświecenia

4. skłonność do wystąpień programowych (charakterystyczne zwłaszcza dla ruchów awangardowych) - programowość

• więcej patrz: 1. prace Nycza - Język modernizmu. Prolegomena...; 2. Bolecki, Polowanie na postmodernistów

• gdzie modernizm się kończy? Początek postmodernizmu (konwencja lit.: intertekstualność) - 1989, 1968 (na gruncie krytyki i teorii lit.)

AWANGARDA:

• najbardziej specyficzne i konstytucjonalne zjawisko

• koncepcja Ziomka chciała ochrzcić ten wiek „awangardyzmem”

• z fr. „przednia straż”

• początek XX w. - w odniesieniu do literatury (wcześniej polityka, sztuka)

• Janusz Sławiński, Język awangardy:

• koncepcja zaakceptowana przez innych badaczy

• ogół tendencji literackich w XX w. (awangardowych)

• konkretne ruchy artystyczno-literackie (dadaizm, kubizm, Awangarda Krakowska, futuryzm)

• Awangarda Krakowska

• Witkacy:

• pisarz odrębny

• zerwanie z tradycją, z mimetyzmem

• kontra wobec ruchów programowych

• cechy:

1. pogarda dla zastanych kanonów (wojowniczość, szereg skandali, wystąpień)

2. zachwyt teraźniejszością (prezentyzm, odrzucenie kultu przeszłości)

3. czerpanie inspiracji z nauki i techniki

1. zaumnyj jazyk - pozarozumowy (futuryści)

2. grupy zbitek, kalek językowych

4. sztuka traktowana jak animator, prekursor społecznego postępu (postmodernizm odrzuca ideę postępu)

5. wystąpienia literackie otoczone teoretyczną obudową: (manifesty programowe: Pieper, eseje: Nowe usta, Tędy, wiersz: Kwiat ulicy)

• relacja między modernizmem a Awangardą: Awangarda to zjawisko podrzędne, zamykające się w modernizmie

• Miłosz, Ziemia Ulro - pisarz nowoczesny; zawiera koncepcję nowoczesności (początek to XVII w.)

• daty (gdzie i kiedy?):

• w Europie wsch., częściowo w Ameryce Pd.

• 1905-25 - Wielka (I) Awangarda

• 1950-80 - Neoawangarda, Warholl (Słowacja), Frank Ohara; happeningi, performance

• wg Jacka Gutorowa: Awangarda u nas zaczyna się po 1956

• Awangarda głosiła hasła lewicowe: II wojna trochę ją rozstrzelała (funkcjonuje poetyka)

• eksperyment słowny - zrywa z konwencją

• Białoszewski, Różewicz - na 2 biegunach (dochodzi do poróżnienia się tychże na gruncie ideowym i poetyckim; zaczyna się od Ody do turpistów, publikowanej w „Odrze”)

• animator ruchu awangardowego po II wojnie - Przyboś (po 1956 patronuje)

• Peiper: „zmieniła się skóra świata”

1

---