Violetin , modernizm europejski

Szkic literacki na podstawie książki H.R. Haggard’a -„ONA”

Biografia autora:

Sir Henry Rider Haggard urodził się 22 czerwca 1856 roku w Brandenham, Norfolk. Uważany jest za jednego z poczytniejszych pisarzy angielskich, tworzących przede wszystkim powieści przygodowe. Ich akcja toczyła się najczęściej w krajach Afrykańskich, których egzotyczna i często niedostępna sceneria była idealnym bodźcem dla wyobraźni pisarskiej. Fascynacja Czarnym Lądem rozpoczęła się, gdy dziewiętnastoletni Haggard z pomocą ojca został osadzony na stanowisku sekretarza Sir Henrego Bulwera w Natalu, a następnie uczestnicząc w wojskowej wyprawie w Transwalu (obie wspomniane miejscowości należą dziś do RPA), objął tymczasowo urząd Najwyższego Sędziego. Żywo zainteresowany eksploatacją Afryki odkrywał jej mieszkańców i ich rdzenną kulturę. Szczególnie studiował zwyczaje i życie Zulusów. Szybko zrezygnował z kariery prawniczej na rzecz pisarstwa, traktując je jako łatwą formę godziwego zarobku. W roku 1884 powrócił do Anglii i tam też założył rodzinę.

Wraz z R. Kipplingiem („Księgi dżungli”), R.L. Stevensonem ( „Wyspa skarbów”) tworzył neoromantyczny nurt powieści przygodowej, odznaczający się elementami tajemniczości, symbolizmem, ekspresją pisarską. H.R. Haggard zostawił po sobie wiele powieści, które po dziś dzień cieszą się ogromną popularnością. Wśród nich znajdują się prawdziwe „perły” swojego gatunku : cykl o Allanie Quatermainie liczący łącznie 18 książek (na podstawie „Kopalni króla Salomona”, pierwszej historii cyklu, powstało kilka filmów) , seria „Ona” a także „Córka Montezumy”, „Kleopatra” czy „Pierścień królowej Saby”. W Polsce ich twórca była znany za życia a renesans jego popularności przypada na lata ’90 XX wieku.

Informacje ogólne o książce:

Cały cykl zawiera cztery powieści ("Ona, czyli Historia niezwykłej wyprawy", "Ayesha, powrót Onej", "W krainie Kôr", "Córka Mądrości: opowieść o życiu i miłości Tej-Która-Musiała-Być-Posłuszna"), które zostały napisane oraz wydane niechronologicznie. Każda z nich zaliczana jest do literatury pięknej, klasyków powieści podróżniczej. „Ona, czyli historia niezwykłej wyprawy”, zaliczana do powieści fantastyczno-podróżniczej, w Polsce została wydana w roku 1900. Liczy 28 rozdziałów a niektóre jej wydania zawierają posłowie autorstwa Marka Wydmucha.

Opowiada historię Leona Vincey’a, który w dniu 25 urodzin otrzymuje od swojego opiekuna- Profesora Holly, tajemniczą paczkę, zawierającą stare dokumenty a także gliniane skorupy (każdy z tych artefaktów jest związany z historią rodu Vincey’ów). Oboje postanawiają wyruszyć w odległą podróż. Zawartość pakunku staje się nie tylko motywacją do wyprawy, ale także drogowskazem do odnalezienia zaginionego królestwa, które ukryte jest w głębi Czarnego Lądu. Po wielu niebezpieczeństwach mężczyźni docierają do centrum zaginionej cywilizacji, której władczynią jest tytułowa Ona-wszechmocna, biała królowa. Szybko też okazuje się, że losy jej oraz Leona są ze sobą powiązane. Owo „powiązanie” staje się głównym wątkiem opowiadania.

Nawiązania:

Fabuła podzielona jest wg cech powieści podróżniczej na trzy etapy: sytuację wstępną (podjęcie decyzji o podróży pod wpływem jakiegoś czynnika-tu: paczka), określenie jej celu (tu: chęć odkrycia nowego świata, poznanie losów rodu) oraz sama podróż, jej przebieg, zwroty akcji, dynamika oraz cel jako miejsce (tu: królestwo Kor). O jej „fantastyczności” świadczy natomiast nawiązanie do różnorakich kultur afrykańskich oraz ich wierzeń, tradycji. Fikcja literacka znacząco odbiega od rzeczywistości. Nie możemy przecież zapomnieć, że wyprawa i losy bohaterów mają miejsce w wiktoriańskiej Anglii. Mamy mnóstwo elementów zaczerpniętych z mitologii greckiej (m.in. źródło życia, nieśmiertelność królowej, jej nieprzemijające piękno i boski kult związany z jej osobą na wzór bogów greckich). Sama Ona ma związek z kulturą arabską praz śródziemnomorską.

Przejawy tajemniczości, mistyka, wątki okultystyczne, groza a także symbolizm są potwierdzeniem neoromantyczności „Onej”. Dzięki opisom czytelnik ma szansę poznać niedostępną stronę Afryki: jej bagna, rozległe piaski, ostre skały, wzburzone wody oraz wiele innych miejsc, które nie budzą w nas pozytywnych odczuć. Mieszkańcy krainy Kor, Amahaggerczycy, podobnie jak okolica, nie budzą w podróżnikach sympatii. Jak to zawsze bywa-są oni nieufni. Każda ze stron musi być zatem czujna, aby nie narazić się na niebezpieczeństwo. Na szczególną uwagę zasługują fragmenty traktujące o kulcie zmarłych jaki panuje w Kor, przebiegu konserwacji ich ciał, ale też o tym jak żywi koegzystują w pobliżu pochowanych przodków.

Główni bohaterowie oraz ich symbolika:

Na pierwszy plan wysuwa się postać majestatycznej królowej, od wieków rządzącej tą krainą. Jest ona symbolem famme fatale, kobiety upadłej. Odznacza się niebywałą hardością wobec przewinień swoich poddanych jest sprawiedliwa choć surowa. Nie musi dbać o swoją reputację gdyż uważa się za jedyną i niepowtarzalną panią świata. Jest zimną arystokratką, do której nikt nie jest w stanie się zbliżyć. Stanowi świetny przykład mitu wiecznej kobiecości, która przejawia się w jej samoświadomości, kobiecym przeznaczeniu, które w żadnym stopniu nie jest realizowane, bowiem nie polega jedynie na pięknie, ale także na mądrości. Czytelnikowi wydaje się, że jej uroda dorównuje nieugiętości, jest pozbawiona jakichkolwiek uczuć wyższych. Nie budzi sympatii, ani odrazy. Można raczej stwierdzić, że jest to pewien rodzaj respektu. „Skalni ludzie” często używają określenia Ta-Której-Słowo-Jest-Rozkazem bądź „Hija”, chcąc określić postać ich Pani. Nikt nie jest na tyle odważny, by użyć jej imienia (Aysha). Jako siła niszcząca, prowadząca do zła, mota Leona. Pragnie go usidlić a przez to się z nim zjednać. Wg Carla Gustava Junga jest odzwierciedleniem animy w mężczyźnie. W literaturze przejawia się pod postacią wróżki, boginki, czarownicy. Często uzupełnia w mężczyźnie aspekt monogamii oraz erotyzmu. Prościej rzecz ujmując: anima jest żeńskim pierwiastkiem w męskiej psychice. I to właśnie jej personifikacją jest królowa. Bazując na tym stwierdzeniu, Leona można uznać za symbol samopoznania, poprzez wewnętrzną podróż, poszukiwanie własnej natury, skrytej pod warstwą kulturowej etyki i moralności. Dzięki temu też możemy dostrzec motywy zaczerpnięte z mitów greckich (Syn Słońca i Córka Księżyca) i staroegipskich (Nut-noc i Geb-ziemia), gdzie postać męska jest ściśle związana z postacią kobiecą. Warto także wspomnieć o pochodzeniu L. Vincey’a, którego ród wywodzący się z Grecji, miał również korzenie staroegipski, podobnie jak Aysh’y.

Trzecią ważną postacią powieści jest Ustana, młoda kobieta będąca poddaną Onej. Jest personifikacją kobiety-anioła, motywu dość powszechnego w literaturze. Przeciwstawiona królowej staje się ideałem kobiecości. Pełna współczucia oraz miłości do Leona, stara się mu pomóc. Nie odstępuje go na krok podczas podróży w głąb królestwa, czuwa nad nim w czasie choroby. Jest idealną kandydatką na życiową partnerkę. Dlatego też Ona jako kobieta bezwzględna stara się jej pozbyć.

Podsumowanie:

Książka nie jest wybitnym dziełem literackim cytowanych przez najlepszych krytyków literatury. Jednak dla entuzjastów fantastyki przygodowej od lat stanowi bardzo ważną pozycję. Wprowadza nas bowiem w fantastyczny świat, który przepełniony jest mitami z dalekich krajów, tętni ukrytym na pozór życiem. Fabuła urzeka opisami obyczajów, otoczenia w jakim przyszło przeżyć przygodę bohaterom, a wszystkie wątki zabierają czytelnika w głęboki wir wydarzeń. Lektura obowiązkowa dla rozpoczynających swoją przygodę z tym gatunkiem literatury, a także dla zwykłych śmiertelników, którzy podczas wieczornej herbatki pragną w ciszy i spokoju odpłynąć w dzikie tereny Afryki, bawiąc się i przeżywając ukrytą w niej historię.