System prawa jest to zespół uporządkowanych norm obowiązujących na danym obszarze prawnym (np. w państwie). Zespół ten jest uporządkowany według dziedzin życia politycznego i społeczno-gospodarczego, czego wynikiem jest jego usystematyzowanie w ramy poszczególnych gałęzi prawa.
System prawa polskiego można podzielić na:
prawo cywilne, które reguluje stosunki między osobami fizycznymi, osobami fizycznymi a osobami prawnymi, między osobami prawnymi, stosunki cywilne oparte są o zasadę równorzędności stron oraz autonomii woli stron, takim stosunkiem jest np. umowa sprzedaży, umowa zlecenia i in.
prawo administracyjne, które reguluje przede wszystkim stosunki między organami administracji publicznej a innymi podmiotami, w stosunkach tych organy administracji korzystają z nadrzędności; nie ma nadrzędność w sporze toczącym się przed Naczelnym Sądem Administracyjnym (NSA) pomiędzy organem administracji a podmiotem, który wyczerpał już tok instancji, tzn wykorzystał wszystkie odwołania w procedurze administracyjnej,
prawo karne jest zbiorem norm nastawionych na przeciwdziałanie czynom zwanym przestępstwami za pomocą kar i innych środków, w rozumieniu kodeksu karnego przestępstwo jest albo zbrodnią, albo występkiem. Wg k.k. zbrodnia jest takim przestępstwem, za które grozi kara nie niższa niż 3 lata pozbawienia wolności.
Prawo międzynarodowe
W pojęciu prawa międzynarodowego mieści się prawo międzynarodowe publiczne, prawo europejskie, a także prawo międzynarodowe prywatne.
Prawo międzynarodowe publiczne reguluje stosunki między państwami, oraz między państwami a organizacjami międzynarodowymi. Wśród podmiotów, które mogą nawiązywać stosunki prawa międzynarodowego jest także Stolica Apostolska oraz „naród walczący o niepodległość.
Istotę prawa międzynarodowego publicznego można dobrze zrozumieć przy porównaniu z prawem wewnętrznym. Występują tutaj następujące różnice:
różnice podmiotowe (jak wyżej)
Normy prawa wewnętrznego stanowione są przez specjalnie w tym celu powołany organ - parlament, który ma kompetencję podwójną. Z jednej strony uchwala przepisy regulujące jego własne postępowanie (np. regulamin pracy sejmu), z drugiej strony ustanawia normy regulujące zachowanie innych podmiotów, będących adresatami norm. Normy prawa międzynarodowego wiążą tylko tych, którzy uczestniczyli w ich tworzeniu, i tylko wtedy można się na takie normy powołać w stosunku do tych podmiotów;
Normy prawa wewnętrznego zbudowane są z trzech elementów: hipotezy dyspozycji i sankcji, zatem prawie każdej normie towarzyszy jakaś sankcja, która gwarantuje realizację tej normy. W prawie międzynarodowym sankcja pojawia się tylko wyjątkowo, mówi się o sankcji specyficznej: np. embargo na dostawy broni, embargo na udział w zawodach sportowych, czy embargo gospodarcze;
W prawie wewnętrznym istnieje rozbudowany system egzekwowania prawa (w systemie tym występują sądy powszechne, administracyjne i wojskowe). W prawie międzynarodowym nie funkcjonuje żaden organ sądowy o kompetencji uniwersalnej, którego jurysdykcja obejmowałaby wszystkie państwa niezależnie od ich woli. Np. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (siedziba w Hadze) może rozpatrywać tylko takie spory, jakie państwa zgodziły się mu przekazać.
Prawo europejskie
Prawo europejskie (zwane też prawem wspólnotowym, lub unijnym) odróżnia od prawa międzynarodowego publicznego to, że organy wspólnot uzyskały na mocy traktatów założycielskich kompetencje stanowienia prawa, które nie wymaga transformacji, lecz obowiązuje wprost. Warunkiem jest przy tym zapewnienie prymatu prawa wspólnotowego nad prawem państw członkowskich.
Prawo międzynarodowe prywatne
Międzynarodowy ruch osobowy oraz międzynarodowy ruch gospodarczy to główne źródła występowania sytuacji życiowych powiązanych z więcej niż jednym obszarem prawnym. Właśnie te sytuacje są przyczyną powstania dziedziny prawa określanej mianem prawa międzynarodowego prywatnego (PMP).
Na to prawo składają się głównie tzw. normy kolizyjne, które rozgraniczają sfery działania systemów prawnych w przestrzeni przez określenie ich właściwości. PMP obejmuje zatem w swej kolizyjnej części ogół norm, rozgraniczających w stosunkach z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy sfery działania systemów prawnych różnych państw, przez określenie które z nich należy stosować.
Np. art. 14 ustawy Prawo Prywatne Międzynarodowe stwierdza: „o możności zawarcia małżeństwa rozstrzyga w stosunku do każdej ze stron jej prawo ojczyste”.
Historia integracji europejskiej - I
Idea wspólnej Europy pojawiała się wielokrotnie w poprzednich stuleciach. Już na przełomie X i XI w. Cesarz niemiecki Otton III planował stworzenie uniwersalistycznej Europy opartej o chrześcijaństwo. Ciekawą koncepcję wysunął na początku XVII wieku Maksymilian de Bethune (pierwszy minister króla Francji Henryka IV). Według niego Europa powinna być podzielona między 15 dominujących sił politycznych:
sześć wielkich monarchii dziedzicznych (Francję, Hiszpanię, Anglię, Danię, Szwecję, Lombardię);
pięć monarchii elekcyjnych (cesarstwo, papiestwo, Polskę, Węgry i Bohemię)
cztery republiki (wenecką, włoską, szwajcarską i belgijską).
Powinna powstać Rada Generalna Europy składająca się z reprezentantów poszczególnych państw, która rozstrzygałaby spory i sprawy ważne dla wszystkich. Największe potęgi - cesarstwo, papiestwo, Francja, Hiszpania, Anglia, Dania, Szwecja, Lombardia, Polska i Wenecja - miałyby po 4 przedstawicieli. Pozostałe państwa po 2. Kadencja Rady trwałaby 3 lata.
Dopiero jednak po Drugiej Wojnie Światowej proces integracji nabrał realnych kształtów. Wśród ojców zjednoczonej Europy wymienia się: Roberta Schumana (minister spraw zagranicznych Francji), Konrada Adenauera (kanclerz Niemiec) oraz Alcide de Gasperi (premier Włoch). Wymienieni politycy nie myśleli o integracji europejskiej jedynie w kategoriach gospodarczych. Byli przekonani, że integracja gospodarcza to tylko pierwszy krok do szybkiej integracji politycznej.
Jedną z najważniejszych przyczyn zapoczątkowania integracji europejskiej była próba wciągnięcia Niemiec do tak ścisłej współpracy, żeby kolejna wojna stała się niemożliwa. Z drugiej strony USA zaoferowały dla zniszczonej Europy swoją pomoc gospodarczą, ale postawiły jednocześnie warunek koordynowania tej pomocy przez Europejczyków w ramach jednej organizacji.
W 1948 roku powstała Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej (Organization for European Economic Cooperation). Jej powstanie było związane z realizacją planu Marshalla (właśnie plan odbudowy Europy przy pomocy USA).
Ważnym krokiem ku zjednoczonej Europie było powstanie 5 maja 1949 roku Rady Europy z siedzibą w Strasburgu. Organizacja ta od początku aż do dzisiaj jest jednak jedynie organizacją państw w pełni suwerennych, nie przekazujących nic ze swych kompetencji. Polska jest członkiem tej organizacji od 1991 roku. Dwa główne organy Rady Europy to: Zgromadzenie Parlamentarne - złożone z 291 członków, którzy stanowią reprezentację parlamentów krajowych (Polskę reprezentuje 12 parlamentarzystów) oraz Komitet Ministrów - składający się z 41 ministrów spraw zagranicznych lub ich zastępców. W ramach Rady Europy zawarto około 170 konwencji.
Główne cele Rady:
ochrona praw człowieka i pluralistycznych demokracji,
rozwijanie świadomości Europejczyków w zakresie ich wspólnego dziedzictwa kulturowego,
poszukiwanie rozwiązań problemów społecznych takich jak np. dyskryminacja mniejszości, ksenofobia, nietolerancja, zanieczyszczenie środowiska, klonowania ludzi.
Symbolem rozpoczęcia procesu integracji europejskiej stało się jednak ogłoszenie propozycji Roberta Schumana dotyczącej powołania europejskiej organizacji z udziałem RFN i Francji mającej na celu stworzenie wspólnego rynku węgla i stali. Stało się to 9 maja 1950 roku, data ta jest dzisiaj świętem Unii Europejskiej. Warto w tym miejscu wspomnieć genezę powstania flagi Unii Europejskiej. Powstała ona z inspiracji chrześcijańskiej. W 1950 roku Rada Europy ogłosiła konkurs na zaprojektowanie flagi dla tej nowo powstałej instytucji. 8 grudnia został przyjęty projekt Arsena Heitza ze Strasburga, oparty o motyw korony z dwunastu gwiazd na głowie Matki Bożej z kaplicy cudownego medalika z Rue de Bac z Paryża. W latach 80-tych flaga ta stała się oficjalną flagą wspólnot europejskich, dzisiaj jest także flagą Unii Europejskiej. Hymnem UE jest „Oda do radości” (fragment IX symfonii Ludwika van Beethovena).
Pierwszy traktat wspólnotowy został podpisany w Paryżu w 1951 roku. Powołano wtedy Europejską Wspólnotę Węgla i Stali. Sygnatariuszami było 6 państw: Francja, Włochy, RFN, Belgia, Holandia oraz Luksemburg. W Rzymie w 1957 roku podpisane zostały dwa kolejne traktaty: o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) oraz Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (EURATOM).
Najważniejszym celem wspólnot był od początku swobodny przepływ:
towarów (usunięcie wszystkich barier taryfowych jak cła i kontyngenty, parataryfowych jak podatki, pozataryfowych jak bariery jakościowe),
usług (np. francuski lekarz może dokonać operacji w Niemczech lub otworzyć gabinet w poza Francją)
ludzi (przede wszystkim dotyczy pracowników najemnych, osób tworzących przedsiębiorstwa),
kapitału (dotyczy np. swobodnego transferu zysków, inwestowania w nieruchomości, obrotu papierami wartościowymi, pożyczek, kredytów, lokat kapitału na zagranicznych kontach)
Kolejne rozszerzenia Wspólnot:
1973 - Wielka Brytania, Dania, Irlandia (Norwegia w referendum odrzuca akcesję);
1981 - Grecja;
1986 - Hiszpania i Portugalia;
1995 - Szwecja, Finlandia i Austria.
Historia integracji europejskiej i rozwój prawa europejskiego - II
W 1986r. Rada Wspólnot (późniejsza Rada Unii) przyjęła Jednolity Akt Europejski. Głównym celem tego aktu było utworzenie w pełni jednolitego rynku wewnętrznego Wspólnoty do 1992r., termin ten następnie przesunięto do 1993r. JAE dotyczył m.in.:
uproszczenia procedur celnych, np. zniesienia kontroli sanitarnych, weterynaryjnych, toksyczności odpadów;
znoszenia barier technicznych (wynikających ze standardów bezpieczeństwa, ochrony zdrowia, środowiska naturalnego, konsumenta) poprzez wprowadzanie standardów europejskich,
ujednolicania podatków, poprzez harmonizację a nie standaryzację, np. od początku 1993r. każdy kraj członkowski stosuje standardową stopę VAT nie niższą niż 15%, można stosować jedną lub dwie stawki zredukowane nie niższe jednak niż 5%,
doprowadzenia do równego dostępu do zamówień publicznych, tak by firma z Niemiec mogła startować do przetargu urzędu miasta Mediolan np. w sprawie remontu siedziby tego urzędu, na równych prawach co firmy włoskie.
W lutym 1992r. szefowie państw i rządów Wspólnoty podpisali w Maastricht (Holandia) Traktat o Unii Europejskiej. Traktat wszedł w życie w listopadzie 1993.
Stworzona Unia Europejska opiera się na trzech filarach. Pierwszy filar składa się z trzech dotychczasowych wspólnot oraz Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW). Drugi filar to postanowienia o wspólnej polityce zagranicznej i bezpieczeństwa. Trzecim filarem są postanowienia o koordynacji polityki wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.
Traktat z Maastricht przewidywał wprowadzanie Unii Walutowej (Unia gospodarcza zasadniczo została zrealizowana poprzez wejście w życie Jednolitego Aktu Europejskiego) przez m.in.:
utworzenie Europejskiego Banku Centralnego, który powstał w 1998 a jego siedzibę jest Frankfurt n/m;
wprowadzenie wspólnej waluty do obiegu bankowego, co nastąpiło z początkiem 1999r.
wprowadzenie do powszechnego obrotu monet i banknotów euro, co nastąpiło 1 stycznia 2002 roku, w ciągu kilku miesiący zostały wycofane z obiegu banknoty i monety państw członkowskich.
W ramach I filaru doszło także do rozszerzenia kompetencji Wspólnoty Europejskiej (byłej EWG) na m.in. takie dziedziny: ochrona konsumenta, ochrona zdrowia, sieci transeuropejskie, polityka przemysłowa, edukacja, kultura.
W ramach drugiego filaru państwa zgodziły się na konsultacje i wzajemną wymianę informacji dotyczących zasadniczych kwestii polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, wypracowywanie wspólnego stanowiska w tych sprawach, koordynacja działań na forum konferencji i organizacji międzynarodowych. W ramach wspólnej polityki bezpieczeństwa państwa zobowiązały się do tworzenia wspólnych sił zbrojnych. Chodzi o stworzenie europejskich sił szybkiego reagowania, które miałyby liczyć 40 tysięcy żołnierzy.
W trzecim filarze, w zakresie wymiaru sprawiedliwości chodzi przede wszystkim o sprawy karne. Koordynacja w sprawach wewnętrznych dotyczy np. polityki azylowej, polityki imigracyjnej, współpracy Policji w ramach Biura Policji Europejskiej - utworzenie Europolu.
Traktat z Maastricht wprowadza także obywatelstwo UE. Obywatele Unii mogą osiedlać się w innym kraju członkowskim. W takim wypadku mają oni bierne i czynne prawo wyborcze w wyborach lokalnych i do Parlamentu Europejskiego. W państwach trzecich obywatele Unii podlegają ochronie dyplomatycznej i konsularnej ze strony każdego państwa Unii, jeżeli ich własne państwo nie posiada w danym miejscu swego przedstawicielstwa dyplomatycznego.
W październiku 1997r. został podpisany Traktat Amsterdamski, który wszedł w życie w maju 1999r. Traktat ten nie stanowi odrębnego dokumentu, składa się jedynie z poprawek do wcześniejszych traktatów. Traktat Amsterdamski dotyczy m.in.:
rozszerzenia porozumienia z Schengen o likwidacji wewnętrznych granic we WE na wszystkie kraje UE,
oddanie w ręce Sekretarza Generalnego Rady uprawnień z zakresu polityki zagranicznej i bezpieczeństwa,
możliwość realizacji przez UE tzw. misji petersberskich czyli wojskowych operacji humanitarnych i pokojowych,
dalsze rozszerzenie uprawnień parlamentu europejskiego.
W lutym 2001 został podpisany Traktat z Nicei. Traktat ten przygotowuje Unię do jej bezprecedensowego rozszerzenia. Również ten traktat obejmuje jedynie przepisy zmieniające poprzednie traktaty. Najważniejsze postanowienia dotyczą: składu Komisji Europejskiej, nowego podziału głosów ważonych w Radzie oraz zwiększenia liczby obszarów objętych podejmowaniem decyzji w Radzie w drodze kwalifikowanej większości głosów. Traktat dotknął także składu PE. Ponadto w Nicei zdecydowano się na kolejną konferencję międzyrządową w 2004r.
Rada Europejska i Rada Unii Europejskiej
Radę Europejską tworzą szefowie państw lub rządów (tylko w przypadku Francji i Finlandii szefowie państw), przewodniczący Komisji Europejskiej, ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich.
RE zbiera się co najmniej dwa razy do roku pod przewodnictwem państwa sprawującego prezydencję w Unii.
RE określa ogólne kierunki polityki Unii, jak również ogólne zasady i wytyczne dotyczące wspólnej polityki zagranicznej i obronnej. RE podejmuje najważniejsze decyzje polityczne, ale co do zasady nie stanowi prawa.
Rada Unii Europejskiej (inaczej: Rada Wspólnot Europejskich lub Rada Ministrów) jest głównym organem decyzyjnym Wspólnot Europejskich i może wydawać wszystkie kategorie aktów prawnych: rozporządzenia, dyrektywy, zalecenia, decyzje i opinie.
Radę tworzą ministrowie państw członkowskich. Ministrowie spraw zagranicznych spotykają się systematycznie (tzw. ogólne spotkania rady), a ministrowie innych resortów w miarę potrzeby (spotkania specjalne, techniczne). Np. ministrowie rolnictwa spotykają się przynajmniej raz w roku, by ustalać ceny produktów rolnych.
Obrady Rady UE są tajne, chyba że rada poweźmie jednomyślną decyzję o ich odtajnieniu. Rada może podjąć swoją decyzję:
jednomyślnie (niegdyś była to reguła, dzisiaj tylko w najważniejszych sprawach),
większością głosów (procedura ta ma zastosowanie, jeżeli w traktacie nie zastrzeżono dla określonych spraw innego sposobu głosowania)
kwalifikowaną większością głosów (w sprawach wskazanych w traktatach).
Przy głosowaniu jednomyślnym wstrzymanie się od głosu przez członków obecnych lub reprezentowanych na posiedzeniu Rady, nie blokuje podjęcia decyzji.
Kiedy wymagana jest większość kwalifikowana (inaczej tzw. głosowanie ważone) stosuje się specjalny system głosowania, w którym państwa mają następujące ilości głosów:
10 głosów: Francja, Niemcy, Włochy, Wielka Brytania,
8 głosów Hiszpania,
5 głosów: Belgia, Grecja, Holandia i Portugalia
4 głosy: Austria i Szwecja
3 głosy: Dania, Irlandia i Finlandia
2 głosy Luksemburg
Wymagana większość to 62 głosy z 87. Ilość głosów jest uzależniona od liczby ludności i potencjału gospodarczego poszczególnych państw. Przestawiony system oznacza, że akt prawny może być przyjęty tylko wtedy, gdy poprą go państwa członkowskie reprezentujące 2/3 ludności Unii.
Zgodnie z traktatem z Nicei w poszerzonej do 27 państw Unii przy głosowaniu większością kwalifikowaną podział głosów będzie następujący:
Niemcy, Wielka Brytania, Francja i Włochy po 29 głosów,
Polska i Hiszpania 27 głosów,
Rumunia 14 głosów,
Holandia 13 głosów,
Grecja, Czechy, Belgia, Węgry i Portugalia po 12 głosów,
Szwecja, Bułgaria i Austria po10 głosów,
Słowacja, Dania, Finlandia, Irlandia i Litwa po 7 głosów,
Łotwa, Słowenia, Estonia, Cypr i Luksemburg po 4 głosy,
Malta 3 głosy.
Komisja Europejska
Komisja Europejska (dalej: KE) składa się z 20 komisarzy (w tym przewodniczący, którym obecnie jest były premier Włoch Romano Prodi). W skład Komisji wchodzi przynajmniej jeden obywatel każdego państwa członkowskiego. 5 największych państw ma po dwóch przedstawicieli.
Komisarze mają zakaz reprezentowania interesów własnego państwa. W swoich poczynaniach są oni zobowiązani jedynie do ochrony interesu całej Unii Europejskiej.
Komisja powoływana jest w kilku kolejnych etapach (kadencja wynosi 5 lat):
rządy państw członkowskich po konsultacji z parlamentem wskazują uzgodnionego kandydata na przewodniczącego Komisji;
po konsultacji z kandydatem na przewodniczącego rządy państw członkowskich wskazują pozostałych członków Komisji;
Parlament Europejski głosuje co do powołania całego składu.
KE jest podzielona na dyrekcje generalne (które spełniają rolę ministerstw). Obecnie są 24 dyrekcje, w tym np.: Stosunki Zagraniczne, Gospodarka i Finanse, Przemysł, Konkurencja, Polityka Regionalna, Kontrola Finansowa, Ochrona Konsumentów, Kredyty i Inwestycje, Rolnictwo, Transport. Każdy z komisarzy nadzoruje pracę przynajmniej jednej dyrekcji generalnej. KE posiada także różnego rodzaju służby, np. Sekretariat Generalny, Służba Prawnicza, Urząd Statystyczny (EUROSTAT), Służba Językowa.
Wśród kompetencji KE można wymienić:
monopol inicjatywy legislacyjnej,
władzę wykonawczą,
reprezentowanie Wspólnoty na zewnątrz,
czuwanie nad przestrzeganiem prawa europejskiego.
Ad.1. W obszarze I filaru (patrz trzecie zajęcia - traktat z Maastricht) KE posiada monopol inicjatywy legislacyjnej. Parlament Europejski i Rada UE mogą wprawdzie wezwać Komisję do przedłożenia propozycji legislacyjnych, ale jeśli nie ma wyraźnie takiego wymogu traktatowego sama KE decyduje czy takie wezwanie uwzględnić.
Ad.2. KE pełni rolę „rządu” Unii. Posiada ona szereg uprawnień dotyczących norm wykonawczych (np. określenie formularzy wniosków o dopłaty bezpośrednie na podstawie rozporządzenia Rady UE). KE zarządza także budżetem Wspólnoty.
Ad.3. KE reprezentuje Wspólnotę na zewnątrz. Dotyczy to np. uczestnictwa w organizacjach międzynarodowych (choć w niektórych jak ONZ każde państwo członkowskie ma także swoich przedstawicieli). KE podpisuje także w imieniu Wspólnoty umowy międzynarodowe. Pewne uprawnienia w zakresie reprezentowania na zewnątrz ma także Sekretarz Generalny Rady UE - obecnie Javier Solana.
Ad.4. KE czuwa także nad przestrzeganiem prawa europejskiego. Np. przy naruszeniu wspólnotowych reguł konkurencji przez osobę fizyczną lub prawną w państwach członkowskich, Komisja może podjąć decyzję o wymierzeniu grzywny lub opłat przymusowych.
Parlament Europejski
Parlament Europejski (dalej: PE) nie stał się jak do tej pory najważniejszym organem stanowiącym prawo w Unii Europejskiej choć jego kompetencje, także w unijnym procesie legislacyjnym, rosną.
W skład PE wchodzą parlamentarzyści z krajów członkowskich wybierani w wyborach bezpośrednich (do 1979r. byli oni wybierani spośród parlamentarzystów krajów członkowskich). Kadencja PE wynosi 5 lat. Najbliższe wybory odbędą się w czerwcu 2004 roku (może już będziemy głosować!).
Kryterium podziału miejsc w PE stanowi liczba ludności - w zasadzie proporcjonalnie, ale z pewną preferencją państw mniejszych. Wśród 626 posłów jest: 99 Niemców, 87 Francuzów, Włochów i Brytyjczyków, 64 Hiszpanów. Pozostałe państwa mają składy od 6 do 25 posłów. Traktat z Nicei określił przyszłą maksymalną liczbę posłów w Parlamencie Europejskim na 732, pozostawiając tylko Niemcom dotychczasową liczbę 99 posłów. Po nowych wyborach przypadających na czerwiec 2004r. największe grupy narodowe będą pochodziły z państw: Niemcy (99), Francja, W.B. i Włochy (72), Polska i Hiszpania (50).
Członkowie PE nie zasiadają w parlamencie w grupach narodowych, ale według przynależności do frakcji politycznych. Parlamentarzyści nie reprezentują własnych państw. Zgodnie z Traktatem z Maastricht partie polityczne w PE stanowią istotny czynnik integracyjny wewnątrz Unii, przyczyniając się do formułowania europejskiej świadomości i wyrażania woli politycznej obywateli Unii.
PE obraduje na sesjach plenarnych odbywających się raz w miesiącu Strasburgu. Natomiast komisje parlamentarne jak i frakcje polityczne obradują zazwyczaj w Brukseli.
Zakres władzy prawodawczej PE zależy od stosowanej procedury przy przyjmowaniu danego aktu prawnego. Obok zwykłej procedury wydawania przez PE opinii co do projektu określonego aktu prawnego, Traktat z Maastricht wprowadził trzy nowe procedury: współpracy, współdecydowania oraz zgodnej opinii. Przy procedurze:
- opinii, Rada nie jest związana opinią PE;
współpracy, Rada wydaje akt prawny kwalifikowaną większością głosów, jeśli jednak Parlament Europejski się sprzeciwi, Rada może wydać taki akt prawny jedynie jednomyślnie;
współdecydowania, Rada może przyjąć dany akt prawny pod warunkiem braku sprzeciwu ze strony PE;
zgodnej opinii, do wydania aktu prawnego przez Radę konieczna jest zgoda PE.
Wśród uprawnień kontrolnych PE znajdują się:
system interpelacji i pytań ustnych lub pisemnych stawianych przez parlamentarzystów Komisji Europejskiej,
zatwierdzanie rocznego raportu generalnego składanego PE przez Komisję,
odwołanie Komisji (do tej pory zdarzyło się to jeden raz - w 1999 roku)
zatwierdzanie projektu budżetu Unii oraz udzielanie Komisji absolutorium z jego
Trybunał Sprawiedliwości i Sąd Pierwszej Instancji
Głównym zadaniem Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (w skrócie ETS) jest zapewnienie przestrzegania prawa wspólnotowego poprzez wykładnię postanowień traktatowych oraz orzekanie o ważności aktów normatywnych wydawanych przez organy Wspólnot i dokonywanie wykładni tych aktów.
W skład ETS wchodzi 15 sędziów powołanych na sześć lat, na mocy zgodnej woli państw członkowskich. Sędziowie wybierają ze swego grona przewodniczącego na trzy letnią kadencję. Każde państwo ma jednego sędziego w składzie ETS. Sędziowie nie mogą reprezentować interesów swojego państwa.
Kandydatami na sędziów mogą być osoby gwarantujące niezależność działania, spełniające w sądowym prawie ustrojowym własnego państwa przesłanki powoływania na najwyższe stanowiska sądownicze albo będące najwybitniejszymi autorytetami w dziedzinie prawa.
Sędziowie obradują na posiedzeniach plenarnych (wszyscy wspólnie) lub w izbach - są cztery izby z trzema sędziami i dwie izby z pięcioma. Po ratyfikacji Traktatu Nicejskiego sesje plenarne Trybunału powinny stać się wyjątkiem.
ETS obejmuje prócz sędziów także tzw. rzeczników generalnych, których jest obecnie dziewięciu. Każdy sędzia i każdy rzecznik jest wspierany przez 3 referendarzy. Zadaniem rzeczników jest przygotowywanie merytoryczne spraw, w tym wnioski co do wyroku. Wniosek uwzględniać powinien ustalony stan faktyczny, ocenę wniosków dowodowych, prawniczy komentarz z uwzględnieniem istniejącego orzecznictwa ETS.
Wyróżniając rodzaje spraw od strony podmiotowej można stwierdzić, że ETS rozstrzyga następujące ich kategorie spraw:
spory pomiędzy organami Wspólnoty,
spory pomiędzy organami Wspólnoty a państwami członkowskimi,
spory między państwami członkowskimi (do 1995r. tylko dwa),
spory między osobami fizycznymi lub prawnymi i organami wspólnotowymi.
Od strony przedmiotowej natomiast ETS ma następujące kompetencje:
stanie na straży prawa wspólnotowego w zakresie nie wypełniania zobowiązań traktatowych przez państwa,
kompetencje w zakresie kontroli legalności (stwierdzanie ważności) aktów tzw. wtórnego prawa wspólnotowego; kontrola ta dotyczy jednak wyłącznie aktów wiążących Rady i Komisji,
kompetencje w zakresie wydawania orzeczeń wstępnych.
Od 1 listopada 1989 roku działa także Sąd I Instancji. Jego kompetencje obejmują rozstrzyganie tylko sporów pomiędzy osobami fizycznymi i prawnymi a organami wspólnotowymi. Np. spory pomiędzy Wspólnotami a ich funkcjonariuszami, spory o odszkodowania z tytułu odpowiedzialności deliktowej za szkody wyrządzone osobom fizycznym i prawnym działaniami organów oraz funkcjonariuszy Wspólnot.
Źródła i zasady prawa europejskiego
Prawo europejskie dzieli się na prawo pierwotne i wtórne.
Prawo pierwotne obejmuje traktaty, w szczególności:
traktaty założycielskie trzech wspólnot,
Jednolity Akt Europejski,
Traktat z Maastricht,
Traktat Amsterdamski,
Traktat Nicejski.
Prawo wtórne obejmuje akty prawne wydane przez organy wspólnot, w oparciu o kompetencję udzieloną w prawie pierwotnym. Na prawo wtórne składają się następujące rodzaje aktów prawnych: rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie.
Rozporządzenia mają zastosowanie ogólne i obowiązują we wszystkich swoich częściach. Stosuje się je bezpośrednio w każdym państwie członkowskim bez konieczności dokonywania zmian w prawie krajowym.
Dyrektywy są to akty prawne wiążące państwa członkowskie w zakresie zamierzonego celu, ale pozostawiające państwom członkowskim swobodę w doborze form i środków w realizacji wskazanego celu.
Decyzje inaczej niż rozporządzenia nie mają charakteru ogólnego, ale odnoszą się do praw i obowiązków konkretnych państw, osób fizycznych czy prawnych. Decyzja z reguły wymienia swoich adresatów imiennie.
Zalecenia i opinie nie mają charakteru wiążącego.
Dwie podstawowe zasady prawa europejskiego to: zasada prymatu prawa europejskiego nad prawem krajowym oraz zasada bezpośredniej skuteczności prawa europejskiego.
Zasada prymatu prawa europejskiego nad prawem krajowym polega na tym, że w razie zaistnienia sprzeczności pomiędzy prawem europejskim i krajowym, stosuje się prawo europejskie.
Zasada bezpośredniej skuteczności prawa europejskiego mówi, że każdy indywidualny podmiot może powołać się przed sądem krajowym na prawo europejskie (w szczególności dotyczy to praw wynikających z traktatów i rozporządzeń, a także pod pewnymi warunkami praw wynikających z dyrektyw).
Przykład 1:
Każde państwo członkowskie powinno zagwarantować, by weterynarze którzy swoje wykształcenie zawodowe otrzymali w jednym państwie członkowskim, udowadniając wymagane minimalne kwalifikacje mogli pracować zawodowo w każdym państwie członkowskim. Każde państwo członkowskie zdefiniuje minimalne kwalifikacje oraz procedury ich uznawania. Prawne zdefiniowanie o którym mowa powyżej może nastąpić na szczeblu państwa lub regionu.
Przykład 2:
Holenderska firma Van Gend & Loos zakwestionowała przed sądem krajowym podwyższenie stawki celnej z 3% do 8% na jeden z importowanych przez tę firmę środków chemicznych jako sprzeczne z następującym przepisem traktatowym (art. 25 TWE):
„Państwa członkowskie nie będą między sobą wprowadzały nowych ceł przywozowych lub wywozowych ani opłat o podobnych skutkach, ani też nie będą podwyższały obowiązujących opłat we wzajemnych stosunkach handlowych.”
Przykład 3:
Większe przedsiębiorstwa (...) które chcą dokonać fuzji, muszą wcześniej zgłosić Komisji Europejskiej taki zamiar i złożyć podanie o zgodę.
Zgoda Komisji mająca charakter prawny .............. jest dostarczana wnioskodawcy oraz publikowana w Dzienniku Urzędowym Wspólnot.
Przykład 4:
Zgodnie z niemiecką ustawą o podatku od produkcji piwa napój ten może być produkowany wyłącznie z następujących składników: słód jęczmienny, chmiel, drożdże i woda.
W innych państwach członkowskich np. we Francji piwo może być produkowane z dodatkiem środków konserwujących. Takie piwo nie mogłoby być eksportowane do Niemiec.
Ponieważ Niemcy nie potrafiły dowieść przed Trybunałem Sprawiedliwości, że dodanie określonych środków konserwujących dopuszczalnych w Niemczech przy produkcji innych artykułów żywnościowych zagraża zdrowiu niemieckich konsumentów Trybunał uznał blokowanie eksportu piwa z Francji w związku z niezgodnością z niemieckim prawem jako sprzeczne z prawem europejskim. Traktat o Wspólnocie Europejskiej zakazując zasadniczo ograniczeń w handlu pomiędzy państwami członkowskimi przyznaje im jednak możliwość wprowadzania pewnych ograniczeń uzasadnionych różnymi względami np.: ochroną moralności publicznej czy też ochroną zdrowia i życia (art. 30 TWE).
Przykład 5:
Każde państwo członkowskie zapewni, że w procedurach zamówień publicznych (....) określonych prawem krajowym będzie istniała możliwość odwołania do wskazanego przez państwo organu sądowego, czy to bezpośrednio od decyzji zamawiającego czy też od rozstrzygnięcia niesądowego organu odwoławczego.
Klucz: ad.1. dyrektywa, ad.2. zasada bezpośredniej skuteczności oraz zasada prymatu ad.3. rozporządzenie, decyzja, ad.4. zasada prymatu prawa europejskiego, ad.5. dyrektywa.
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej
Układ stowarzyszeniowy pomiędzy Polską a Wspólnotami Europejskimi, zwany też Układem Europejskim został podpisany 16 grudnia 1991 roku. Jego część handlowa weszła w życie w 1991r., a cały układ wszedł w życie 1 lutego 1994r.
W części handlowej chodzi przede wszystkim o liberalizację handlu. Proces ten został w zasadzie zakończony i przebiegał on asymetrycznie: Wspólnota znosiła swoje cła szybciej niż Polska. Mimo to bilans handlowy pozostawał dla Polski w trakcie tego procesu niekorzystny i taki pozostał do dzisiaj. Było to z pewnością spowodowane częściowo tym, że układ stowarzyszeniowy został niemal w całości przygotowany przez urzędników z Brukseli. Tak też było w przypadku innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej.
Układ w art. 25 wprowadził zasadę Stand still zgodnie z którą od dnia wejścia w życie układu żadne nowe cła importowe/eksportowe lub inne opłaty o podobnych skutkach nie mogą być wprowadzane, a już stosowane nie mogą być podwyższane.
Dlaczego Unii Europejskiej zależy na rozszerzeniu?
Są dwa najistotniejsze powody: po pierwsze w ten sposób zwiększa swoje bezpieczeństwo, po drugie rozszerzenie daje spore możliwości ekspansji dla firm unijnych. Przewodniczący Parlamentu Europejskiego K. Hansch: (w przypadku braku rozszerzenia): „Zaleje nas fala międzynarodowej przestępczości, przemytu narkotyków i nielegalnej imigracji, zagrażająca bezpieczeństwu, stabilności a w dalszej perspektywie samej demokracji w państwach członkowskich”. Ekspansja firm unijnych dotyczy:
eksportu na rynek polski towarów produkowanych w Unii;
inwestycji w Polsce i wyprowadzania z Polski osiągniętych zysków.
Inwestycje zagraniczne dokonywane w Polsce przez firmy unijne wprawdzie często wiążą się z przyciągnięciem do naszego kraju wysokich technologii, ale u nas technologie te nie są najczęściej rozwijane a jedynie wykorzystywane.
Wśród potencjalnych korzyści członkostwa można wymienić np.:
korzyści dla tych polskich przedsiębiorstw, które będą potrafiły konkurować ceną i jakością z przedsiębiorstwami unijnymi (np. dzięki dalszym ułatwieniom w eksporcie);
powinny nasilić się efekty naśladownictwa w zakresie zarządzania, marketingu, organizacji produkcji, dzięki czemu możliwe będzie szybsze zniwelowanie wciąż widocznej przewagi przedsiębiorstw unijnych w tych dziedzinach;
powinno poprawić się bezpieczeństwo wewnętrzne (np. nasza wschodnia granica lepiej chroniona, spora część unijnych ceł zasili wydatki na szczelność tej granicy) i zewnętrzne;
będziemy mieli dostęp do funduszy unijnych;
powinna poprawić się ochrona konsumentów;
Do potencjalnych zagrożeń można przykładowo zaliczyć:
większą penetrację naszego rynku przez eksporterów unijnych, przy jednoczesnej ciągle słabej orientacji polskich przedsiębiorstw co do potrzeb rynku UE;
większe koszty polskich przedsiębiorstw związane z realizacją wymogów UE np. w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy czy ochrony środowiska;
nie objęcie pełnymi dopłatami polskich rolników może spowodować upadłość części gospodarstw rolnych w Polsce;
przejęcie przez kapitał zagraniczny wszystkich pozostałych polskich dużych firm oraz większości średnich firm i nasilenie niekorzystnego dla bilansu płatniczego wyprowadzania z Polski zysków przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym.
Wybrane aspekty bilansu negocjacji o członkostwo Polski w Unii Europejskiej
- zakończonych 13 grudnia 2002r.
Swobodny przepływ osób
Na wniosek UE (głównie Niemiec i Austrii) został ustanowiony 7-letni okres przejściowy ograniczający polskim obywatelom swobodę podejmowania pracy w Unii Europejskiej. Poszczególne państwa członkowskie będą jednak miały możliwość wcześniejszego zniesienia tego ograniczenia. Ponadto w trakcie trwania powyższego okresu przejściowego obywatele nowo przyjętych państw członkowskich będą mieli pierwszeństwo w dostępie do rynków pracy w Unii przed obywatelami państw trzecich.
Swobodny przepływ kapitału
Polska otrzymała zgodę na dwa okresy przejściowe:
przez 5 lat Polska będzie mogła stosować ograniczenia w zakresie kupowania przez cudzoziemców tzw. drugich domów (wyłączone jednak z tej kategorii będą nieruchomości o charakterze rekreacyjnym nabywane w celu prowadzenia działalności gospodarczej).
przez 12 lat Polska będzie stosować ograniczenia co do zakupów nieruchomości rolnych i leśnych przez cudzoziemców.
Rolnictwo
Dopłaty bezpośrednie dla polskich rolników wyniosą w pierwszych latach członkostwa:
w roku 2004 - 55% (z czego z kasy unijnej 36%)
w roku 2005 - 60% ( z kasy UE 39%)
w roku 2006 - 65% (z kasy UE 42%)
Dodatkowo dla gospodarstw niskotowarowych zostaną przyznane środki wsparcia w wysokości 1250 euro rocznie.
Podatki
Polska uzyskała m.in. prawo do okresu przejściowego w stosowaniu obniżonej stawki VAT:
(7%) w budownictwie mieszkaniowym na dostawę nowych mieszkań, usługi budowlane i remontowe - okres ten będzie trwał do 31.12.2007r.
(3%) na środki produkcji rolnej oraz produkty i usługi w tym zakresie - przez cztery lata
(7%) na usługi gastronomiczne - do 31 grudnia 2007
(0%) na niektóre książki i czasopisma specjalistyczne - do 31 grudnia 2007r.
Polityka regionalna
Polska w latach 2004-2006 uzyska do wykorzystania ponad 11 mld euro w ramach funduszy strukturalnych i funduszu spójności. Środki te będą w dużej mierze przeznaczone na modernizację i budowę infrastruktury w dziedzinie transportu i środowiska.
Np. Artykuł 26 TWE: O cłach w ramach Wspólnej Taryfy Celnej decyduje Rada działając większością kwalifikowaną na wniosek Komisji.
Czy też Artykuł 49 TWE: W ramach podanych niżej postanowień, ograniczenia w swobodnym świadczeniu usług na terenie Wspólnoty będą zakazane w stosunku do obywateli Członków Wspólnoty, osiedlonych w innym kraju Wspólnoty niż kraj osoby dla której świadczona ma być usługa. Rada, podejmując na wniosek Komisji decyzje kwalifikowaną większością głosów, może rozszerzyć uprawnienia wynikające z postanowień niniejszego rozdziału na świadczących usługi obywateli Państwa trzeciego, osiadłych na terenie Wspólnoty.
Obecnie jest 11 języków urzędowych Unii, co powoduje że służba tłumaczy przy KE jest największą tego typu jednostką na świecie. Po rozszerzeniu UE na wschód ilość języków z pewnością zostanie zmniejszona. Największe szanse na pozostanie w gronie języków oficjalnych mają: angielski i francuski.
Dwie największe frakcje to: Frakcja Socjaldemokratycznych Partii Europy oraz Europejska Partia Ludowa (skupiająca partie centroprawicowe). Obecnie większość posiada ta ostatnia.
Trybunał ten zwany jest także Sądem Europejskim (jego angielska nazwa brzmi Court of Justice of the European Communities)
Przykładem tego rodzaju sporów jest sprawa Fiskano w której wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości zapadł 29 czerwca 1994r. Szwdzki statek bez ważnej licencji na połów został zidentyfikowany w holenderskie strefie połowów (Szwecja nie była wtedy jeszcze członkiem UE). Komisja Europejska wystosowała list ze skargą do rządu szwedzkiego, oświadczając, że właściciel statku przez 12 miesięcy nie będzie mógł ubiegać się o nową licencję. Złożoną przez właściciela statku skargę o nieważność decyzji Komisji ETS uznał za słuszną. List Komisji rodził skutki prawne decyzji, nie przyznając stronie oskarżonej prawa do złożenia Komisji wyjaśnień, tym samym Komisja złamała prawo europejskie.
14