Zmiany Karty

• 2 procedury zmiany:

• zwykłe zmiany (poprawki) uchwalone przez ZO ONZ → większością 2/3 głosów wszystkich członków, potem ratyf. przez 2/3, przy koniecznej ratyf. przez 5 mocarstw;

• np. 1963 r. poprawki zwiększające skład niektórych organów i w związku z tym wymaganą liczbę głosów w RB ONZ (1965);

• rewizja dokonana przez ogólną konferencję członków ONZ zwołana w tym celu → konferencja rewizyjna uchwala zmiany większością 2/3 głosów, a wchodzi w życie po ratyf. jak poprawka;

• nie było żadnej rewizji;

Członkostwo w ONZ

Członkowie pierwotni

• to państwa, które bądź uczestniczyły w konferencji w San Francisco, bądź uprzed­nio podpisały deklarację NZ z 1942 r. oraz podpisały i ratyfikowały Kartę → 51 państw (50 z konferencji + Polska, która nie brała udziału w konferencji na skutek sprzeciwu mocarstw zachodnich na zaproszenie przedstawiciela Rządu Tymczasowego, a Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej powstał dopiero w 1945 r.) → ten drugi warunek tylko po to by Polska stała się członkiem pierwotnym (podpisała Kartę w 1945 r.);

• szczególna pozycja - 5 wielkich mocarstw - stali członkowie RB, mają szczególne obowiązki w zakresie utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, oraz szczególne prawa (uchwały RB, ratyfikacja Karty);

Nowi członkowie

• przyjmowani uchwałą ZO ONZ (2/3 za) na zalecenie RB;

• warunki jakie musi spełnić państwo:

• musi być państwem miłującym pokój,

• musi przyjąć zobowiązania zawarte w Karcie,

• musi być zdolne i zdecydowane zobowiązania te wykonywać (ocena należy do ONZ);

• w 2002 r. było już 192 członków, a największe rozszerzenie doprowadziło do zmiany układu sił, gdyż większość nowo przyjętych to państwa trzeciego świata, a w okresie zimnej wojny trawł impas, gdyż państwa zachodnie nie chciały przyjmować państw socjalistycznych i dopiero w 1955 r. podczas odprężenia w stosunkach Wschód-Zachód, 16 z 18 państw oczekujących stało się członkami, ale najdłużej blokowano wejście NRD i RFN (1973 r.);

ZAŁATWIANIE SPORÓW MIĘDZYNARODOWYCH

UWAGI OGÓLNE

• rola p.m. w odniesieniu do sporów m. polega przede wszystkim na tym, że:

• wprowadza obowiązek pokojowego załatwiania sporów;

• zobowiązuje w konkretnych przypadkach do poddania się okreś­lonemu sposobowi załatwiania sporów;

• tworzy systemy i sposoby pokojowego załatwiania sporów;

Definicja sporu międzynarodowego - „spór” a „sytuacja”

• Karta NZ wymienia łącznie spór i sytuacje (np. RB może badać każdy spór czy sytuację, czy nie zagraża m. pokojowi i bezp.) → ważne rozróżnienie tych pojęć, tym bardziej, że państwo zobowiązane do rozwiązywani sporów w określony sposób, może twierdzić że nie ma sporu, by uniknąć tego sposobu:

• sytuacja m. - to określony, co do czasu i miej­sca, układ stos. m. (szersza niż spór, gdyż z sytuacji mogą wynikać spory);

• spór m. - to taka sytuacja, w której państwa występują ze skonkretyzowanymi, sprzecznymi stanowiskami i roszczeniami → w orzecznictwie:

• STSM w sprawie koncesji Mavrommatisa w Palestynie „spór jest to nieporozumienie w przedmiocie prawa lub faktu, sprzeczność stanowisk prawnych lub interesów między dwiema osobami”;

• MTS w sprawie Australii vs Francja o doświadczenia jądrowe - MTS stwierdził, że spór przestał istnieć, bo Francja w jednostronnych oświadczeniach zobowiązała się nie przeprowadzać doświadczeń jądrowych w atmosferze;

Spory prawne i polityczne (inne - nie używa się terminu polityczne)

• rozróżnienie to nie polega na podziale na spory teoretyczne i praktyczne → każdy spór prawny jest jednocześnie sporem politycznym, ale nie każdy spór polityczny jest jednocześnie sporem prawnym:

• nie każdy spór da się ująć w formułę prawną;

• nie każdy spór da się rozwiązać tylko na podstawie istniejącego prawa, bez odwoływania się do elementów pozaprawnych;

• wg Karty NZ przy rozstrzyganiu sporów RB powinna kierować spory prawne do MTS, gdyż nadają się do rozstrzygnięcia w drodze sądowej lub arbitrażowej;

Spory zwykłe i kwalifikowane (rozróżnienie wprowadzone w Karcie NZ)

• spory kwalifikowane to spory i sytuacje godzące w podstawowy cel ONZ, czyli zagrażające pokojowi → na RB spoczywa główna odp. za to zadanie i Karta daje prawo do rozstrzygania tych sporów RB - może ona zbadać każdy spór i ustalić czy dalsze jego trwanie może zagrażać pokojowi, jeśli tak, to płyną z tego określone konsekwencje prawne i organizacyjne;

Obowiązek załatwiania sporów wyłącznie metodami pokojowymi

• nakaz p.m., też wg Karty jako podstawowa zasada postępowania członków, co ma szczególne znaczenie przy współistnieniu państw o różnych ustrojach społ.gosp., a po II wojnie światowej wobec nowego stosunku sił pokoju do sił wojny zasada ta nabrała realnego charakteru;

• obowiązek ten nie oznacza obowiązku załatwiania wszystkich sporów, który obowiązuje tylko w stosunku do sporów kwalif., a spory zwykłe wg p.m. państwa mogą pozostawić niezałatwiony;

Swoboda wyboru sposobu załatwiania sporu i jej ograniczenia

• wybór sposobu załatwiania sporu zależy od woli stron w sporze:

• spory kwalif. → RB może zalecić (nie wiążące) odpowiednią procedurę lub sposób załagodzenia;

• ograniczana w u.m. → wtedy wystarczy żądanie państwa by rozwiązać spór w ustalony w u.m. sposób, np. klauzula fakultatywna MTS;

Sposoby załatwiania sporów

• są to:

• rokowania - postępowanie dyplomatyczne, bez udziału organu m.;

• dobre usługi - postępowanie dyplomatyczne, bez udziału organu m. + państwo trzecie;

• pośrednictwo (mediacja) - postępowanie dyplomatyczne, bez udziału organu m. + państwo trzecie;

• badania (komisje śledcze) - postępowanie z udziałem organów m.;

• koncyliacja - postępowanie z udziałem organów m.;

• arbitraż;

• sądownictwo;

• sposoby można podzielić na 2 kategorie:

• nie prowadzące do wiążącego dla stron rozstrzygnięcia, np. rokowania, dobre usługi, pośrednictwo, badania i koncyliacja;

• kończące się wiążącym rozstrzygnięciem (zasądzeniem), np. arbitraż i postępowanie sądowe;

Źródła prawa dotyczącego załatwiania sporów międzynarodowych

• u.m. → min. Konwencja Haska o pokojowym załatwianiu sporów międzynarodowych z 1907 r., też Karta NZ (wraz ze statutem MTS) oraz różne klauzule w umowach dwu i wielostronnych, czasem umowy dwustronne dot. tylko sposobu załatwiania sporów (np. traktaty arbitrażowo-koncyliacyjne);

KOMISJE ŚLEDCZE

• cel: wyjaśnienia stanu faktycznego → zadanie: stwierdzenie faktów, jeśli są one sporne;

• wg KH → powoływane gdy istnieje różnica zapatrywań na kwestie stanu faktycznego, po wyczerpaniu drogi dyplomatycznej

• fakultatywny charakter → gdy okoliczności na to pozwolą;

• skład oraz szczegółowe określenie zadań komisji ustalają strony;

• postępowanie kontradyktoryjne;

• uchwały podejmowane większością głosów;

• koniec prac sprawozdaniem o stwierdzeniu faktów → nie jest wiążące dla stron;

• np. incydent na Dogger Bank (Morze Północne) - 1904 r. flota rosyjska ostrzelała brytyjskie kutry rybackie myląc je z japońskimi torpedowcami → po ustaleniach komisji Rosja wypłaciła odszkodowanie GB;

• klasyczna procedura śledcza stosowana bardzo rzadko → ZO ONZ w 1967 r. wezwało państwa do bardziej efektywnego korzystania z istniejących metod ustalania faktów oraz wezwało SG ONZ do stworzenia rejestru ekspertów w różnych dziedzinach, którzy mogliby być wykorzy­stani przez strony w sporze dla ustalenia faktów (+ postulat do państwo o wysunięcie do 5 ich obywateli do tego rejestru);

KONCYLIACJA

• organ m. (komisja koncyliacyjna) po zbadaniu stanu faktycznego sporu nie wydaje wyro­ku, lecz zaleca konkretne rozstrzygnięcie sporu (elementy badań i pośrednictwa/mediacji);

• w okresie międzywojennym liczne tzw. traktaty arbitrażowo-koncyliacyjne (np. traktaty lokarneńskie z 1925 r.);

• organ stały lub niestały;

• początek postępowania - przedstawienie sporu przez obie strony, ale też wszczęcie na żądanie jednej strony;

• postępowanie kontradyktoryjne;

• uchwały zapadają większością głosów;

• po rozpoznaniu sprawy komisja może przedstawić stronom warunki układu, który uzna za odpowiedni i wyznaczyć im termin do wypowiedzenia się;

• koniec działalności - protokół, w którym:

• stwierdza, że strony doszły do porozumienia i uznały podane warunki poro­zumienia, albo

• stwierdza, że stron nie można było pojednać.

• nie wydaje decyzji wiążącej strony, to strony wydają decyzję ostateczną;

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

• początek działalności - 1946 r. jako główny organ sądowy ONZ na podstawie statutu (zał. do Karty) oraz Regulaminu z 1946 r.;

• stronami są wszyscy członkowie ONZ, ale mogą też być inne państwa (np. Szwaj­caria, Liechtenstein, San Marino i Japonia);

Funkcje Trybunału

• 2 funkcje:

• sądzenie;

• opinie doradcze → wydawane na żądanie ZO i RB, oraz na podstawie upoważnienia ZO na żądanie Rady Gosp.-Społ., Rady Powierniczej i org. wyspecjalizowanych, w sprawach wynikających z ich działalności;

• nie mają charakter u prawnie wiążącego;

• państwa nie mogą ich żądać;

Organizacja Trybunału

• 15 sędziów, niezależnych, bez względu na przynależność państwową, o wysokim poziomie moralnym, sędziowie lub prawnicy o uznanej kompetencji w p.m.;

• wybierani na 9 lat, z prawem ponownej wybieralności, co 3 lata wymiana 5 sędziów;

• wybierani przez ZO i RB spośród kandydatów wyznaczonych przez tzw. grupy narodowe w STA, a członkowie ONZ, nie będący stroną I KH wyznaczają grupy narodowe ad hoc (powołane w trybie z I KH);

• ZO i RB dokonują wyboru niezależnie (bezwzględna większość, w RB bez jednomyślności 5-tki);

• konieczność uwzględnienia reprezentacji głównych form cywili­zacyjnych i zasadniczych systemów prawnych świata;

• obok sędziów stałych mogą też być sędziowie narodowi (sędziowie ad hoc);

• przywileje i immunitety dyplomatyczne gdy sprawują funkcje sędziowskie, a przywileje na terytorium Holandii uregulowane w układzie w formie wymiany not między Przewodniczącym MTA a holenderskim MSZ;

• MTS wybiera przewodniczącego i wiceprzewodniczącego na 3 lata oraz powołuje sekretarza na lat 7;

Bezstronność wyrokowania

• przepisy, których celem jest zapewnienie bezstronności wyrokowania:

• nie może żadnego stanowiska politycznego lub admini­stracyjnego ani innego zawodu poza sędzią, nie jest reprezentantem państwa i nie może dostawać instrukcji;

• nie może być agentem, doradcą, adwokatem i uczestniczyć w wyrokowaniu w sprawie, w której poprzednio brał udział w jakimkolwiek charakterze;

• albo sędzia mający obywatelstwo strony sporu musi się wyłączyć, albo w składzie występują sędziowie narodowości obu stron → statut zapewnia sędziemu prawo zasiadania w składzie, a uczestnictwo obu obywateli zapewnione jest instytucją tzw. sędziów narodowych (ad hoc):

• strona może ich powołać jeśli w składzie jest obywatel drugiej strony;

• obie strony mogą ich powołać;

• może to być obywatel państwa trzeciego;

• są sędziami tylko do czasu wydania wyroku;

• muszą odpowiadać warunkom jakie statut wymaga dla kandydatów na sędziów stałych;

• każdy sędzia może wyłączyć się ze składu sądzącego w konkretnej sprawie, również przewodniczący może zwrócić uwagę sędziemu, że nie powinien w danej sprawie zasiadać → wymagana zgoda sędziego i przewodniczącego do obu przypadków, gdy jej brak decyzja sądu;

Kompetencja Trybunału ratione personae (kto może być stroną w po­stępowaniu przed Trybunałem)

• tylko państwa, a nie org. m. czy jednostki → członkowie statutu lub nie, przy czym RB ustala warunki na jakich państwa nie będące stronami Statutu mogą stawać przed MTS (przy zachowaniu równości stron);

Kompetencja Trybunału ratione materiae (jakie sprawy może rozstrzy­gać Trybunał)

• podstawą kompetencji MTS jest zgoda państw, wyrażona w sposób oczywis­ty i niezaprzeczalny;

• zgoda może dot.:

• konkretnego sporu → kompetencja nieobowiązkowa (nie rodzi obowiązku do poddania przyszłych sporów kompetencji MTS);

• wszystkich przyszłych sporów → kompetencja obowiązkowa;

• forma i czas zgody mogą być różne → 3 sposoby (formy) wyrażenia zgody na kompetencję MTS:

• zgoda ex post → zgoda na osądzenie konkretnego sporu (po jego zaistnieniu);

• klauzula sądowa → zgoda na kompetencję MTS we wszystkich sporach, jakie mogą powstać w przyszłości w związku z interpretacją konkretnej u.m.;

• klauzula fakultatywna → generalne wyrażenie zgody na kompetencję MTS we wszystkich spo­rach o charakterze prawnym, wyrażona przez złożenie jednostronnej deklaracji;

Zgoda ex post

• orzecznictwu MTS podlegają wszelkie sprawy wniesione przez strony;

• zgoda ta wyrażana w kompromisie, ale w wyroku kompetencyjnym w sprawie cieśniny Korfu MTS uznał, że forma zgody jest obojętna i może być wyrażona sukcesywnie w odrębnych aktach;

Klauzula sądowa

• kompetencji MTS podlegają wszelkie sprawy wyraźnie przewidziane w Karcie lub w innych obowią­zujących umowach → ale Karta nie przewiduje żadnych takich spraw, więc znaczenie ma ten przepis w przypadku tzw. klauzul sądowych (MTS rozstrzyga spory na tle interpretacji lub stosowania danej u.m.) strony uznają kompetencję w zakresie pewnej kategorii spraw i wystarczy wola jednej ze stron do uruchomienia tego sposobu;

Deklaracja złożona na podstawie klauzuli fakultatywnej

• jednostronna deklaracja państwa uznająca kompetencję MTS do rozstrzygania wszystkich sporów z innymi państwami bez potrzeby specjalnego porozumienia, oparta na zasadzie wzajemności;

• spory o charakterze prawnym, które dotyczą:

• wykładni u.m.,

• każdej kwestii p.m.,

• istnienia faktu, który w razie stwierdzenia stanowiłby naruszenie zobowiąza­nia m.,

• rodzaju lub wysokości odszkodowania, należnego za naruszenie zobowią­zania m..

• deklaracja może być warunkowa (np. gdy wymaga wzajemności ze strony jednego lub kilku państw) i czasowa;

• możliwe zastrzeżenia;

• np. PL deklaracja wyłącza:

• spory powstałe przed dniem złożenia deklaracji albo spory powstałe w wyniku faktów lub sytuacji mających miejsce przed tą datą;

• spory dot. terytorium i granic państwowych;

• spory dot. zanieczyszczenia środowiska naturalnego;

• spory dot. wierzytelności lub długów zagranicznych;

• spory, dla których rozstrzygnięcia strony postanowiły zastosować inny sposób uregulowania;

• spory dot. spraw, które zgodnie z p.m. objęte są wyłączną jurysdykcją wewnętrzną państwa;

• w razie sporu co do kompetencji rozstrzyga MTS (wyrok kompetencyjny);

Komplety orzekające. Izby.

• orzeka w pełnym składzie (9 to kworum, nie liczy się sędziów narodowych) → gdy brak kworum przewodniczący powinien odroczyć posiedzenie do czasu jego uzyskania;

• orzeka w składzie izby:

• izba postępowania uprosz­czonego;

• izby specjalne dla określonych kategorii sporów;

• izby ad hoc tworzo­ne dla rozpoznania konkretnej sprawy;

• niewiele spraw przekazywanych do rozpatrzenia izbom, a już jeżeli to izbie ad hoc;

• postępowanie w izbie ad hoc - podobne do arbitrażu (strony decydują, których sędziów wybiorą);

• wyrok wydany przez izbę uważany za wyrok MTS;

Postępowanie przed Trybunałem

• strony reprezentowane przez agentów, mogą też powoływać doradców lub adwokatów;

• 2 części:

• pisemna → przesyłanie MTS i stronom za pośrednictwem sekretarza w porządku i terminach ustalonych przez MTS memoriału, kontrmemoriału oraz replik;

• ustna (rozprawa) → wysłuchanie przez MTS agentów, doradców i adwokatów, a niekiedy też świadków i rzeczoznawców narada (tajna, większość głosów, w razie równości przeważa przewodniczący);

Wyrok

• odczytywany na posiedzeniu publicznym, musi mieć uzasadnienie (oraz m.in.: data, nazwiska sędziów, streszczenie po­stępowania, ustalenie faktów, postanowienia operatywne, liczba sędziów tworzących większość oraz ew. decyzja co do kosztów);

• w razie gdy sędzia ma inne zapatrywania może dołączyć opinię własną:

• opinia odrębna → gdy nie zgadza się z sentencją wyroku (też z częścią);

• opinia indywidualna → zgadza się z sentencją, lecz nie zgadza się z całością lub z częścią uzasadnienia;

Moc wiążąca wyroku

• wyrok wiąże strony, lecz tylko w danej sprawie → potwierdzone w:

• Karcie NZ - zobowiązanie członków do zastosowania się do postanowień MTS w każdej sprawie, w której są stroną;

• Statucie - orzeczenie MTS jest ostateczne i nie podlega apelacji;

• dodatkowy środek gwarantujący wykonalność wyroków MTS to odwo­łanie do RB → gdy druga strona nie wykonuje zobowiązań z wyroku, a zadaniem RB jest zapewnienie wykonania wyroku → RB (gdy uzna za słuszny zarzut niewykonania wyroku i że chce się przyczynić do jego wykonania) może:

• albo wydać zalecenia;

• albo uchwalić zastosowanie środków, jakie należy podjąć w celu wykona­nia wyroku;

• wyrok jest ostateczny i nie ma apelacji, a jedynie w wyjątkowych okolicznościach MTS może dokonać rewizji;

Interpretacja i rewizja wyroku

• interpretacja w razie sporu co do znaczenia lub zakresu wyroku MTS wydaje wyrok interpretacyjny na żądanie którejkolwiek ze stron;

• rewizja strona może zgłosić wniosek o rewizję tylko gdy:

• wniosek opiera się na wykryciu faktu, który ma dla sprawy decydujące znaczenie;

• w chwili wydania wyroku fakt ten nie był znany MTS i tej stronie (co nie było wynikiem niedbalstwa);

• wniosek o rewizję został złożony najpóźniej w ciągu 6 miesięcy od wykrycia nowego faktu;

• wniosek o rewizję został złożony przed upływem 10 lat od dnia wydania wyroku.

• postępowanie rewizyjne - orzeczenie MTS że istnieją dostateczne podstawy;

• tylko raz wystąpiono z takim wnioskiem dot. wyroku w sprawie Tunezja vs Libia w sprawie delimitacji szelfu z 1982 r. (odrzucony);

---