PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA IM.WITELONA W LEGNICY

ORGANIZACJA KRAJÓW EKSPORTUJĄCYCH ROPĘ NAFTOWĄ

Edyta Jakubowska

Martyna Kwiatkowska

Kamila Grzelak

Romek Horodecki

Politologia

Integracja europejska

Grupa 2

Legnica 2008

1. Geneza OPEC

Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową jest międzyrządową organizacją, utworzoną podczas Konferencji w Bagdadzie (Irak) w dniach 10-14 września 1960 roku, zwołaną w następstwie obniżenia cen ropy naftowej. Założycielami Organizacji było pięć państw: Irak, Iran, Kuwejt, Arabia Saudyjska i Wenezuela. Do OPEC dołączali kolejno: 1961 - Katar, 1962 - Indonezja i Libia, 1967 - Zjednoczone Emiraty Arabskie, 1969 - Algieria, 1971 - Nigeria. W latach 1973 - 1992 członkiem był Ekwador (i ponownie od 24 października 2007) a w 1975 - 1994 Gabon. W 2000 r. zaproponowano członkowstwo Rosji, w lipcu 2001 r. Angoli (początkowo Angola odmówiła gdyż ówczesna sytuacja gospodarcza i polityczna nie pozwalała na przyłączenie, ostatecznie jednak stanęła w szeregach OPEC w 2007 r.). Członkami organizacji są wielcy wydobywcy ropy naftowej. Siedzibą OPEC w latach 1960 - 1965 była Genewa w Szwajcarii (zrezygnowała gdyż nie dowierzano intencjom tej organizacji oraz nie przewidziano jej rangi w świecie). Od 1965 r. siedzibą jest Wiedeń. OPEC powołano do życia w okresie, gdy na światowym rynku występowało wielkie zapotrzebowanie na ropę, a obszary wydobycia surowca na Bliskim i Środkowym Wschodzie były kontrolowane przez wielkie koncerny zachodnie reprezentujące kapitał amerykański, brytyjski, francuski, holenderski. (Latoszek s. 612 - 613) (Mojsiewicz s. 234 - 235)

2. Cele OPEC

Zgodnie z treścią statutu, podstawowym celem Organizacji jest:

1. Koordy­nacja i ujednolicenie polityki naftowej państw członkowskich oraz dążenie do jak najlepszego zabezpieczenia interesów, zarówno poszczególnych państw, jak i całej Organizacji.

2. Opracowywanie, zarówno spo­sobów, jak i środków dla zapewnienia stabilności cen na międzynarodowych rynkach paliwo­wych, w celu wyeliminowania szkodliwych i zbędnych fluktuacji.

3. Szczególna uwaga skierowana jest na interesy krajów-producentów i na konieczność zapewnienia im stałego dochodu

4. Sprawna, efektywna i regularna dostawa ropy naftowej do krajów Konsumenckich; oraz rentowność Kapitałów zainwestowanych przez podmioty w przemysł wydobywczy.

W praktyce OPEC stanowi bardzo silne lobby producentów ropy i skutecznie realizuje interesy państw członkowskich, natomiast wiele wątpliwości budzi deklarowana przez OPEC rola stabilizatora światowego rynku ropy naftowej. (Latoszek s. 613 - 614)

3. Członkowstwo

Wyróżnia się trzy rodzaje członkostwa w OPEC:

● Członek-Założyciel

● Pełne Członkostwo

● Członek-Korespondent

Członkami-Założycielami Organizacji są te państwa, które były reprezentowane na pierwszej Konferencji 10-14 września 1960 roku w Bagdadzie, i które podpisały umowę ratyfikacyjną. Pełnymi Członkami są Członkowie- Założyciele oraz państwa, których wnioski o członkostwo zostały zatwierdzone na posiedzeniach Konferen­cji w późniejszym czasie. Prawo Pełnego Członkostwa w Organi­zacji może uzyskać każde państwo, które wykaże się znaczną wielkością eksportu ropy naf­towej oraz którego interesy zbiegają się z interesami krajów członkowskich. Decyzja o nadaniu statusu pełnego członka jest podejmowana większo­ścią głosów. Państwu o rozległej sieci eks­portu ropy naftowej, które nie otrzyma statusu pełnego członka, może zostać nadane przez Konferencję, i pod specjalnymi warunkami miano członka-korespondenta (członka stowarzyszonego). Decyzja ta podejmowa­na jest większością ³/₄ głosów. Wyklucza się możliwość otrzymania statusu członka-korespondenta przez państwo, którego zasadnicze interesy i cele nie są zbieżne z celami krajów członkowskich. Członkowie- korespondenci mogą uczestniczyć w zebraniach i obradach Konferencji, Rady Gubernatorów lub Spotkaniach Konsultacyjnych, jednak bez prawa oddania głosu. Żadnemu członkowi Organizacji nie może zostać cofnięte członkostwo bez wyraźnego wypowiedzenia z jego strony, skierowanego do Konferencji. Ponowne nadanie członkostwa, w przypadku byłego członka wymaga zastosowania procedury ponownego ubiegania się i trybu zatwierdzania, tak jak w odniesieniu do każdego innego państwa ubiegającego się o status pełnego członka (Latoszek, s. 614-615).

4. Struktura OPEC

Sekretarzem Generalnym OPEC od 1 stycznia 2005 roku został Sheikh Ahmad Fahad Al-Ahmad Al-Sabah. Organizacja ta posiada trzy organy: 1. Konferencja Ministrów, 2. Rada Gubernatorów 3. Sekretariat . Najwyższym organem OPEC jest 1. Konferencja Ministrów, w której posiedzeniach uczestniczą przedstawiciele rządów państw członkowskich. Składa się ona z oficjalnych reprezentantów, czyli delegatów, którymi są ministrowie ds. paliw, węgla i energetyki krajów członkowskich. Delegacja może składać się z jednego lub większej liczby delega­tów, a także z doradców i obserwatorów.

Każdy kraj członkowski powinien być reprezentowany na wszystkich spotkaniach Kon­ferencji. Podczas głosowania każdy z tych krajów posiada jeden głos. Wszystkie decyzje, które podejmowane są przez Konferencję, w trybie odbiegającym od zasad procedural­nych, wymagają jednomyślnej zgody (akceptacji) wszystkich krajów członkowskich. Rezo­lucje Konferencji Ministrów wchodzą w życie po upływie 30 dni licząc od dnia zakończe­nia zebrania, lub po upływie okresu wyznaczonego przez Konferencję, jeśli Sekretariat nie otrzyma innych instrukcji. Kraj nie-członkowski może zostać zaproszony do uczestnictwa w Konferencji w roli obserwatora. Konferencja Ministrów zwyczajowo zbiera się dwa razy do roku, to jest w marcu i wrześniu. Do głównych zadań Konferencji Ministrów należy:

-opracowywanie ogólnej polityki Organizacji i ustalanie odpowiednich procedur oraz
środków jej wdrażania,

- podejmowanie decyzji w kwestii rozpatrywania wniosków o członkostwo w Organi­zacji,

- zatwierdzanie stanowisk członków Rady Gubernatorów,

- kierowanie do Rady Gubernatorów obowiązku przedkładania sprawozdań oraz two­rzenia zaleceń we wszelkich sprawach leżących w interesie Organizacji,

- rozpatrywanie lub podejmowanie decyzji w oparciu o raporty i zalecenia przedkładane
przez Radę Gubernatorów w sprawach Organizacji,

- rozpatrywanie i podejmowanie decyzji w oparciu o budżet Organizacji przedkładany
przez Radę Gubernatorów,

- rozpatrywanie i podejmowanie decyzji w oparciu o rachunek wyników i sprawozdania
biegłych rewidentów przedkładanych przez Radę Gubernatorów,

- zwoływanie spotkań (zebrań) konsultacyjnych dla tych krajów członkowskich i w takich
celach i miejscach, które Konferencja Ministrów uzna za właściwe,

- zatwierdzanie wszelkich poprawek do Statutu Organizacji,

- mianowanie Prezesa (Przewodniczącego) Rady Gubernatorów oraz jego zastępcy,

- mianowanie Sekretarza Generalnego,

- wyznaczanie biegłego rewidenta Organizacji na okres jednego roku (Latoszek, s. 116-117).

Organem wykonawczym OPEC jest 2. Rada Gubernatorów, która kieruje bieżącą dzia­łalnością Organizacji. Rada Gubernatorów składa się z Gubernatorów nominowanych przez kraje członkowskie. Jej skład zatwierdzany jest przez Konferencję Ministrów OPEC na okres dwóch lat. Każdy kraj członkowski powinien być reprezentowany na wszystkich spotkaniach (zebraniach) Rady Gubernatorów.

Podczas głosowania każdy Gubernator dysponuje jednym głosem. Decyzje zapadają zwykłą większością głosów. Okres urzędowania każdego Gubernatora wynosi dwa lata. Rada Gubernatorów zbiera się co najmniej dwa razy do roku, w dogod­nych odstępach czasowych wyznaczanych przez Prezesa Rady, po konsultacjach z Sekre­tariatem Generalnym. Nadzwyczajne spotkanie Rady Gubernatorów może być zwołane z polecenia Prezesa Rady, Sekretariatu Generalnego oraz dwóch trzecich składu Guber­natorów. Zebrania Rady Gubernatorów zazwyczaj powinny odbywać się w siedzibie głów­nej Organizacji (Wiedeń), lecz dopuszcza się przeprowadzenie ich w którymkolwiek z państw członkowskich lub w innym zaproponowanym miejscu Do głównych zadań Rady Gubernatorów należy:

- kierowanie sprawami Organizacji i wdrażanie decyzji podejmowanych przez Konfe­rencję,

- rozpatrywanie i podejmowanie decyzji w oparciu o sprawozdania przedkładane przez
Sekretariat Generalny,

- przedkładanie sprawozdań i tworzenie zaleceń dla Konferencji w sprawach Organi­zacji,

- przygotowywanie budżetu Organizacji na każdy rok kalendarzowy i przedkładanie go
do zatwierdzenia Konferencji,

- mianowanie biegłego rewidenta Organizacji na okres jednego roku,

- rozpatrywanie rachunku wyników i sprawozdania biegłego rewidenta, a następnie
przedkładanie ich do zatwierdzenia Konferencji,

- zatwierdzanie stanowisk Dyrektorów Wydziałów i Dyrektorów Departamentów, w opar­ciu o rekomendacje ze strony Sekretariatu Generalnego,

- zwoływanie nadzwyczajnych zebrań Konferencji Ministrów,

- przygotowywanie programu (agendy) Konferencji.

Prezes (przewodniczący) Rady Gubernatorów wybierany jest, zgodnie ze statutem Organizacji, przez Konferencję Ministrów spośród Gubernatorów na okres jednego roku, z uwzględnieniem zasady kolejności alfabetycznej. Data uzyskania członkostwa w Orga­nizacji przez dany kraj, stanowi pierwszeństwo w tym względzie, przed zasadą kolejności alfabetycznej.

Funkcje administracyjne OPEC pełni 2. Sekretariat. Sprawuje on przede wszystkim funk­cje wykonawcze Organizacji zgodne z wytycznymi Statutu, pod kierunkiem Rady Guber­natorów. Składa się z Sekretariatu Generalnego oraz, zgodnie z zapotrzebowaniem, dodat­kowego personelu. Mieści się on w siedzibie głównej Organizacji. Finansowany jest przez kraje członkowskie na bazie równych składek.

Sekretariat Generalny jest pełnoprawnym reprezentantem Organizacji.

Sekretariat Generalny jest głównym przedstawicielem Sekretariatu, i w swych kompetencjach posiada prawo do kierowania sprawami Organizacji, zgodnie ze wskazówkami Rady Gubernato­rów. Konferencja powołuje Sekretariat Generalny na okres trzech lat, z możliwością jedno­krotnej reelekcji. Sekretariat Generalny zobowiązany jest uczestniczyć we wszystkich zebraniach Rady Gubernatorów.

Do głównych zadań Sekretariatu Generalnego należy:

- organizowanie i bieżące administrowanie pracą Organizacji,

- zapewnianie wykonania zadań i obowiązków przydzielonych różnym departamentom
Sekretariatu,

- przygotowywanie sprawozdań, przedkładanych na każde zebranie Rady Gubernatorów,
w ramach spraw zgłoszonych do rozpatrzenia i decyzji do podjęcia,

- przedkładanie Prezesowi i innym członkom Rady Gubernatorów sprawozdań z bieżą­cej działalności Sekretariatu, w tym z podjętych zadań i procesu wdrażania decyzji
Konferencji.

Sekretariat Generalny, w wypełnianiu swych obowiązków, jest wspierany przez: Wydział Badań, Departament Administracji i Kadr, Departament Public Relations i Informacji.

Sekretariat dostarcza informacji na temat Organizacji i jej działalności wydawcom różnorodnych publikacji, przyjmuje gości z całego świata, a także organizuje seminaria, wykłady i udziela prelekcji. Sekretariat Generalny jest uprawniony do zwołania w dowolnym czasie spotka­nia roboczego, w celu omówienia określonych kwestii, będących przedmiotem zaintere­sowania krajów członkowskich.

W ramach Sekretariatu funkcjonuje specjalistyczne ciało o nazwie Komisja Gospo­darcza. Jej celem jest wspieranie Organizacji w promowaniu stabilności na światowym rynku paliwowym. Komisja składa się z Rady Komisji, przed­stawicieli państw członkowskich oraz personelu Komisji. Radę Komisji współtworzą: Sekre­tariat Generalny, przedstawiciele państw członkowskich i Koordynator Komisji.

W strukturze OPEC istnieje również Komitet Monitoringu Ministerialnego. W lutym 1993 roku powołany został do życia również Pod-Komitet Moni­toringu Ministerialnego, którego celem jest monitorowanie poziomu produkcji i eksportu ropy naftowej krajów członkowskich.

Instytucje pomocnicze OPEC

Pierwszą działającą przy OPEC instytucją jest Fundacja do Spraw Rozwoju Międzynarodowego utworzona w Algierze w styczniu 1976 roku, w wyniku decyzji państw członkowskich.

Do zadań Fundacji należy m.in.: promowanie współpracy pomiędzy krajami OPEC a pozostałymi krajami rozwijającymi się oraz niesienie pomocy krajom ubogim,
o niskim poziomie dochodu narodowego. Fundacja otrzymuje znaczne dotacje zarówno
z sektora publicznego, prywatnego, jak i międzynarodowych instytucji finansowych i gospo­darczych. Kolejna instytucją jest funkcjonująca w ramach Depar­tamentu Public Relations
i Informacji, agencja prasowa OPECNA. Utworzona została ona w 1980 roku i od tego czasu pełni rolę skutecznego kanału komunikacji OPEC ze światem. Agencja dokonuje trzech transmisji informacji dziennie. Z prenu­meraty korzystają międzynarodowe rozgłośnie, mass media, analitycy rynku energe­tycznego, badacze, instytucje i osoby indywidualne. OPECNA oferuje cztery rodzaje sub­skrypcji:

• Subskrypcja oferowana agencjom informacyjnym, które przekazują uzyskane informacje
  do szerokiego grona odbiorców.

• Subskrypcja na prawach autorskich. Korzystają z niej instytucje/agencje, które umiesz­czają uzyskane informacje w swoich systemach baz danych (informacji).

• Subskrypcja indywidualna służąca przekazywaniu ogólnych informacji.

• Podstawowa bezpłatna subskrypcja.

Biuletyny OPECNA wydawane są w postaci raportów, analiz i reportaży, które kładą duży nacisk na sprawy dotyczące krajów członkowskich oraz krajów rozwijających się. Zamieszczane są w nich informacje poświęcone ropie naftowej, zagadnieniom rozwoju gospodarczego i energetycznego, fluktuacjom cen Koszyka Referencyjnego, a także oficjalnym komunikatom Konferencji Ministrów. Agencja przygotowuje również sprawozdania z ważniejszych wydarzeń gospodarczych. Kluczowym czasopismem Organizacji jest miesięcznik pod tytułem „OPEC Bulletin", który zawiera informacje na temat Organizacji oraz przemysłu naftowego i gazowego krajów członkowskich. Ponadto OPEC wydaje kwartalnik „OPEC Review" oraz corocznie publikację statystyczną pod tytułem „OPEC Annual Statistical Bulletin". (Latoszek, s. 626-629)

5. Udział OPEC w światowej produkcji ropy naftowej

Jednym z wyznaczników siły oddziaływania krajów OPEC na światowy rynek ropy naftowej jest skala prowadzonego przez nie wydobycia i kierowanych dostaw surowca na rynek na tle pozostałych producentów surowca. W latach 1980 udział OPEC w światowej produkcji ropy naftowej wynosił ok. 44 %, w latach 1990 ok. 39 %, w 2000 roku ok. 42 %, a w 2003 roku 40 % (Latoszek, s. 631, 633).

Głównymi odbiorcami ropy naftowej są kraje Europy Zachodniej (zwł. Francja, Włochy, Holandia, Niemcy i Hiszpania), Japonia i USA, których wydobycie nie pokrywa zapotrzebowania krajowego; dużymi importerami są Singapur i Korea Pd.; ropę naftową importują również wszystkie kraje środkowej i wschodniej Europy (bez Rosji), większość krajów południowej i wschodniej Azji, Afryki oraz Ameryki Środkowej i Południowej. (http://www.seoteka.pl/a178.php/3)

6. Limity produkcyjne

Wszystkie państwa członkowskie są krajami rozwijającymi się, których gospodarki uzależnione są w dużym stopniu od dochodów uzyskiwanych z eksportu ropy naftowej. Mimo to, kraje członkowskie zobowiązane są do zapewnienia stabilności rynku ropy naftowej, na którym beneficjentami są wydobywcy ropy jak i jej nabywcy. Kraje są również zobligowane do reagowania na sygnały dochodzące ze światowego rynku ropy naftowej oraz reagowania na nie. Muszą czynić to jednak w ścisłej współpracy. Służą temu limity wydobycia ropy naftowej. Są one ustalane indywidualnie dla każdego państwa członkowskiego, przy czym decyzja, co do wielkości wydobycia jest decyzją absolutnie suwerenną. Limity na wydobycie zostały prowadzone w kwietniu 1982 r. Jednocześnie państwa członkowskie są w rozterce czy zwiększać wydobycie i sprzedawać ropę po niższych cenach i uzyskać w ten sposób duży udział w rynku, czy redukować wydobycie celem utrzymania lub zwiększenia cen, a tym samym doprowadzić do wzrostu dochodów. Występują jednak trudności w przestrzeganiu tych limitów. Dotyczy to przede wszystkim państw, które wydobywają mniej ropy naftowej i chcąc zwiększyć swoje przychody będą skłonne do przekraczania tych limitów (Latoszek, s. 621 - 624).

6. Koszyk Referencyjny OPEC

W skład Koszyka Referencyjnego OPEC wchodziło siedem odmian ropy naftowej. Koszyk ten wprowadzony został przez OPEC 1 stycznia 1987 roku i jego struktura obowiązywała do 15 czerwca 2005 roku. Wartość jego stanowiła średnia arytmetyczna cen tychże siedmiu odmian (Latoszek, s. 624) . Decyzją 136 Konferencji Ministrów OPEC zmieniona została z dniem 16 czerwca 2005 roku struktura Koszyka Referencyjnego OPEC na następującą: co widać na wykresie Posunięcie to argumentowano koniecznością lepszego dopasowania Koszyka do zróżni­cowania jakościowego eksportowanych głównych odmian surowca ze wszystkich państw członkowskich OPEC. Cena Koszyka Referencyjnego OPEC uaktualniana jest codzien­nie o godz. 14:00 (GMT +1) z wyjątkiem weekendów i świąt w państwach członkowskich OPEC. W 2000 roku OPEC wprowadziła pasmo wahań cen Koszyka Referencyjnego z wyraźnym wyszczególnieniem dolnej i górnej granicy.

Mając na uwadze istotność kształtowania się cen ropy naftowej dla gospodarki świa­towej oraz konieczność łagodzenia ich fluktuacji, OPEC powinna dokładać wszelkich starań utrzymywania cen surowca w obrębie przyjętego pasma wahań i dyscyplinować państwa członkowskie w przestrzeganiu ustalonych kwot wydobycia. Działanie takie uwiarygodni politykę produkcyjną OPEC, ustabilizuje rynek i obniży skalę nieoczekiwanych fluktuacji cen surowca (Latoszek, s. 625).

7. Kryzysy naftowe

Kryzys naftowy określany też mianem kryzysu paliwowego lub energetycznego to gwałtowne ograniczenie podaż ropy naftowej na światowe rynki, spowodowany głównie spadkiem wydobycia, a co za tym idzie znacznym wzrostem ceny surowca.

W latach 1973-1974 miał miejsce pierwszy kryzys naftowy. Kryzys spowodował gwałtowny wzrost cen ropy naftowej na rynkach światowych w wyniku embarga (sankcji) państw zrzeszonych w OPEC zastosowanych wobec Stanów Zjednoczonych po wybuchu wojny izraelsko-arabskiej w 1973. W latach poprzedzających wojnę arabsko-izraelską, która wybuchła w październiku 1973 roku, produkcja ropy naftowej ledwo pokrywała zapotrzebowanie. Dodatkowo niezwykle chłodna zima 1972/73 spowodowała wyczerpanie się lokalnych zapasów ropy naftowej i gazu ziemnego. Ta niepewna sytuacja osiągnęła stadium kryzysu. Dnia 17 października 1973 roku, w czasie trwania wojny, arabscy członkowie OPEC zadecydowali wstrzymać handel ropą naftową z krajami popierającymi Izrael w wojnie z Egiptem - tzn. USA i krajami Europy Zachodniej. Jednocześnie uzgodniono nowy mechanizm ustalania cen za ropę naftową w celu uzyskania większego zysku. Zmiany uderzyły w kraje uzależnione od dostaw ropy arabskiej, w USA, Japonię, Europę Zachodnią si jednocześnie zamknęły okres beztroskiej konsumpcji kupowanego za grosze strategicznego surowca, jakim jest ropa naftowa.

W latach 1979-1982 miał miejsce drugi kryzys naftowy. Był on skutkiem rewolucji irańskiej. Cena ropy wzrosła wówczas do 30-40 USD za baryłkę w 1980 roku. Iran jest jednym późniejszych największych eksporterów ropy na świecie. Rewolucja późniejszych tym kraju, spowodowała zmniejszenie wydobycia surowca, a co za tym idzie, zmniejszenie podaży na rynek. W późniejszych latach zależność krajów zachodu od dostaw ropy z OPEC zaczęła maleć głównie dzięki rozpoczęciu eksploatacji bogatych złóż z dna Morza Północnego i na Alasce. OPEC nie był w stanie już narzucać światowych cen ropy. Pierwszy kryzys naftowy ukazał uzależnienie Zachodu od ropy oraz słabość gospodarczą państw wysoko rozwiniętych związaną z brakami paliwowo-energetycznymi. Skutkiem podniesienia cen ropy było znaczne wzbogacenie się krajów członkowskich OPEC.

Bezpośrednią konsekwencją kryzysów naftowych był kryzys światowego systemu walutowego oraz kryzys gospodarczy połączony z recesją oraz inflacją. Kryzys naftowy zdopingował do poszukiwań nowych złóż i rozpoczęcia ich eksploatacji. Doprowadził również do szukania i wykorzystania innych alternatywnych źródeł energii (np. energii jądrowej) oraz pochodzących ze źródeł niekonwencjonalnych.

Ostatni kryzys rozpoczął się w 2001 r. i trwa do dziś. Po pamiętnym zamachu terrorystycznym z 11.09.01 r. USA oraz kilkanaście innych państw przystąpiło do wojny, najpierw w Afganistanie, a następnie w Iraku. Działania te przyniosły znaczne zawirowania na rynku paliw, powodując gwałtowny wzrost ceny ropy. Na początku 2001 r. 1 baryłka ropy naftowej kosztowała ok. 20-25 USD - po zamachu cena ta wzrosła do ok. 45 USD i systematycznie rosła. Obecnie na początku 2008 roku cena 1 baryłki osiągnęła rekordową sumę 100 USD. Specjaliści branży paliwowej zapowiadają dalszy wzrost cen ropy, opierając się na prognozach mówiących o zmniejszaniu się zasobów nieodnawialnych Ziemi, przy jednoczesnym wzroście zapotrzebowania na nie.

Literatura:

1. E. Latoszek, M. Proczek, Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie, Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa 2006.

2. Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych, red. nauk. Czesław Mojsiewicz, Wydawnictwo Atla 2, Wrocław 2003.

3. http://www.seoteka.pl/a178.php/3

---