COLLEGIUM MAZOVIA INNOWACYJNA SZKOŁA WYŻSZA


COLLEGIUM MAZOVIA INNOWACYJNA SZKOŁA WYŻSZA

W SIEDLCACH

WYDZIAŁ EKONOMII I ZARZĄDZANIA

Kierunek: Ekonomia

Specjalność: Rachunkowość i podatki

XYZ

Samorząd terytorialny w obliczu integracji

z Unią Europejską

Praca magisterska napisana

w Katedrze Nauk Prawnych i Administracji

pod kierunkiem dr Zdzisława Zasady

Siedlce 2011

SPIS TREŚCI

WSTĘP

Niniejsza praca jest efektem zainteresowania autora przemianami zachodzącymi w samorządzie terytorialnym pod wpływem akcesji Polski do Unii Europejskiej. Tym, co stało się właściwą inspiracją do podjęcia badań nad danym tematem były procesy integracji, które należą do jednych z najbardziej charakterystycznych i naturalnych zjawisk w życiu społecznym i gospodarczym współczesnej Europy. Pewne poszukiwanie cech wspólnych jako dążenie do osiągnięcia wspólnego mianownika pomiędzy społecznościami lokalnymi i regionalnymi, które jest wyznacznikiem chęci rozwoju we współczesnym świecie. Przy wyborze tematu nie bez znaczenia był także fakt zawodowego powiązania autora z jednostką organizacyjną samorządu powiatowego, która pod wpływem procesów integracyjnych uzyskała możliwość znacznego rozwoju dzięki bardziej kompleksowym narzędziom realizacji polityki społecznej powiatu.

Celem pracy jest ukazanie i ocenienie wpływu procesów zachodzących w Unii Europejskiej na samorząd terytorialny w wyniku prowadzonej polityki regionalnej, a w jej ramach także i polityki społecznej. W związku z czym podjęto się badań na poziomie europejskim, krajowym, samorządowym. Zdecydowano się również na zbadanie sposobów działania Specjalnego Ośrodka Szkolno Wychowawczego jako jednostki organizacyjnej samorządu powiatowego.

W procesie badawczym zastosowano różne metody badawcze. Ze względu na przedmiot i cel pracy posłużono się głównie metodami teoretycznymi. Oparto się przede wszystkim na analizie materiałów źródłowych i opracowań dotyczących przedmiotu pracy, co umożliwiło szczegółowe zbadanie, a następnie uporządkowanie, przetworzenie, zaakcentowanie i wyjaśnienie właściwości poruszanych problemów. Wykorzystanie porównania w procesie badawczym umożliwiło wyeksponowanie podobieństw i różnic w przedmiocie badań, a metoda uogólnienia posłużyła do wskazania prawidłowości oraz syntezy rozpatrywanych aktów prawnych. Dzięki temu przedstawiono proces integracji na każdym z możliwych poziomów, tj. od europejskiego do powiatowego.

W Rozdziale I skupiono się na charakterystyce unijnej polityki wobec samorządu terytorialnego. Przedstawiono przyczyny dla priorytetyzowania samorządu w Unii a także jego unormowanie w polskim prawodawstwie. Opisano również genezę i przemiany polityki regionalnej oraz ich wpływ na Polskę. Dzięki takiej podstawie teoretycznej przystąpiono do analizy uwarunkowań rozwoju powiatu łosickiego po akcesji Polski do Unii Europejskiej. Ukazano szanse i zagrożenia związane z integracją, a także stopień wykorzystania możliwości jakie badany samorząd uzyskał w związku z akcesją.

W Rozdziale III z polityki regionalnej wyodrębniono politykę społeczną i wykazano jej znaczenie dla rozwoju omawianego rejonu powiatu łosickiego. Wskazano także na ogromną wagę potrzeb społecznych w powiecie jako głównego czynnika kształtującego kierunki rozwoju oraz działania podejmowane przez władze powiatowe. Dokonano też krytycznej analizy aktów prawa miejscowego związanych z planowaniem rozwoju. W Rozdziale IV przeanalizowano działania Specjalnego Ośrodka Szkolno- Wychowawczego jako jednostki budżetowej podległej powiatowi łosickiemu w zakresie realizacji zadań społecznych powiatu, przy uwzględnieniu inwestycji przeprowadzonych dla polepszenia warunków edukacyjnych dzięki finansowaniu z budżetu państwa, w tym z unijnych zasobów pieniężnych.

Przy pisaniu pracy uwzględniono interdyscyplinarność poruszanego zagadnienia. Dlatego też wykorzystano dostępną na polskim rynku wydawniczym literaturę z zakresu prawa, ekonomii, nauk społecznych, administracji i stosunków międzynarodowych. Jednakże literatura i opracowania istniejące na polskim rynku wydawniczym nie obejmują całości zamierzonego przedmiotu badań lub traktują go w sposób ogólny bądź tylko fragmentaryczny. Dla zrealizowania celów poniższej pracy postanowiono więc w sposób wybiórczy wykorzystać traktaty międzynarodowe, ustawy krajowe, rozporządzenia, akty prawa miejscowego oraz regulaminy wewnętrzne jednostek organizacyjnych. Posłużono się także materiałami pozyskanymi w sieci Internet oraz badaniami i przemyśleniami własnymi.

ROZDZIAŁ I. CHARAKTERYSTYKA UNIJNEJ POLITYKI WOBEC SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

1.1 Przyczyny priorytetów Unii Europejskiej wobec samorządu terytorialnego

Współczesny świat i procesy jakie mają w nim miejsce różnią się od znanych nam mechanizmów zachodzących we wcześniejszych okresach historycznych, które uzupełniane są nowymi powiązaniami zachodzącymi pomimo istnienia granic państwowych. Tak oto otoczenie nowożytnych państw stało się na tyle skomplikowane, że można wręcz mówić o pewnym wzroście ilości podmiotów mogących uczestniczyć w życiu międzynarodowym. Już nie tylko państwa czy organizacje podejmują decyzje na szczeblu wykraczającym poza granice kraju, zostało to umożliwione także społecznościom lokalnym czy regionalnym za pomocą mechanizmów współpracy transgranicznej, partnerstwa gmin i miast, jak również międzynarodowej współpracy regionów, w tym tzw. Euroregionów w ramach Unii Europejskiej. W tym zakresie można więc mówić o swoistej zmianie tradycyjnego modelu stosunków międzynarodowych, w których istotną rolę odgrywają nie tylko państwa jako takie, ale także ich części składowe, dzięki czemu decyzje podejmowane są jak najbliżej obywateli. Interpretację graficzną takiego podejścia przedstawiono na Rysunku 1.

Rzeczpospolita Polska należy do wielu organizacji międzynarodowych, w tym do Unii Europejskiej. Stając się członkiem Unii Europejskiej Polska związała się prawem europejskim, czyli przyjęła ciężar obowiązków z tym związanych, ale jednocześnie może korzystać także i z praw, jakie ten porządek przewiduje. Tym samym Polska oddała część swoich kompetencji instytucjom i organom europejskim, nie naruszając ani nie uszczuplając poprzez to swojej suwerenności. W związku z poglądem mówiącym, że prawo europejskie stanowi odrębny, autonomiczny porządek prawny, ukształtowała się specyficzna hierarchia prawa. Wspomniana hierarchia dotyczy pierwszeństwa stosowania prawa europejskiego, co wiąże się również z pierwszeństwem obowiązywania prawa oraz rozciąga się na normy o zasadniczym znaczeniu, tj. na prawo konstytucyjne. Tym samym dotyczy bezpośrednio samorządu terytorialnego, który od momentu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej swoje działania opiera nie tylko na prawie krajowym, ale i na prawie europejskim.

0x08 graphic
0x08 graphic
0x01 graphic

Źródło: K. Mingst, Podstawy stosunków międzynarodowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2006 r., s. 331-333.

Zasadą odnoszącą się wprost do samorządu terytorialnego jest zasada subsydiarności, która swoimi korzeniami sięga czasów świetności starożytnej Grecji. Popularność tej idei wzrosła jednak po II wojnie światowej w wyniku integracji europejskiej. Za prawne podstawy tej zasady można uznać działalność Rady Europy z zakresu praw człowieka, demokratyzacji, kultury i przede wszystkim samorządu lokalnego. Europejska Konwencja Praw Człowieka podpisana w 1950 r. utorowała drogę do wspólnotowej idei maksymalnego przybliżania władzy do obywatela, a Europejska Karta Samorządu Lokalnego z 1985 r. na dobre włączyła do prawa międzynarodowego publicznego ideę autonomii lokalnej Dopiero jednak dokonanie zapisów w traktatach reformujących nadało tej zasadzie rangę europejską.

Traktat z Maastricht mówi wprost:

„Art. A

Niniejszy Traktat stanowi nowy etap w procesie tworzenia coraz ściślejszego związku

pomiędzy narodami Europy, w którym decyzje podejmowane są na szczeblu jak najbliższym obywatelowi. (…)

Art. 3b

Wspólnota działa w ramach uprawnień przyznanych jej niniejszym Traktatem i celów w nim wyznaczonych.

W zakresie, który nie podlega jej wyłącznej kompetencji. Wspólnota podejmuje działania, zgodnie z zasadą subsydiarności, tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele proponowanych działań nie mogą być zrealizowane w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, natomiast, z uwagi na skalę lub skutki proponowanych działań, mogą zostać lepiej zrealizowane przez Wspólnotę.

Żadne działanie Wspólnoty nie wykroczy poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów określonych w niniejszym Traktacie.”

Powyższe artykuły w najwyższym stopniu odnoszą się do kwestii związanych z polityką regionalną, prawami samorządowymi oraz dziedziny, którą zasada subsydiarności objęta była pierwotnie, tj. ochrony środowiska. Jeżeli chodzi o najistotniejszą dla niniejszej pracy kwestię samorządu terytorialnego, to ta zasada z jednej strony paradoksalnie osłabiła, a z drugiej wzmocniła pozycję samorządów w polityce regionalnej. Oto, bowiem zgodnie z zasadą podejmowania wszelkich decyzji i działań na jak najniższych szczeblach władzy samorządy przejmują część narzędzi makroekonomicznych od państwa, np. na szczeblu lokalnym i regionalnym odbywa się walka z bezrobociem poprzez działalność powiatowych urzędów pracy. Z drugiej strony systematycznie rozszerzany jest obszar polityki regionalnej w skali Wspólnoty, za który odpowiedzialna jest cała Unia Europejska, np. wyrównywanie poziomów rozwoju poszczególnych regionów poprzez dotacje unijne.

Oczywiście należy także uwzględnić to, co na temat subsydiarności mówi Traktat o Unii Europejskiej zmieniony Traktatem z Lizbony:

„Artykuł 3b ( nowy artykuł 5)

1.Granice kompetencji Unii wyznacza zasada przyznania. Wykonywanie tych kompetencji podlega zasadom pomocniczości i proporcjonalności.

2. Zgodnie z zasadą przyznania Unia działa wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych jej przez Państwa Członkowskie w Traktatach do osiągnięcia określonych w nich celów. Wszelkie kompetencje nieprzyznane Unii w Traktatach należą do Państw Członkowskich.

3. Zgodnie z zasadą pomocniczości, w dziedzinach, które nie należą do jej wyłącznej kompetencji, Unia podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie, zarówno na poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, i jeśli ze względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii.

Instytucje Unii stosują zasadę pomocniczości zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności. Parlamenty narodowe czuwają nad przestrzeganiem zasady pomocniczości zgodnie z procedurą przewidzianą w tym protokole.

4. Zgodnie z zasadą proporcjonalności zakres i forma działania Unii nie wykraczają poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów Traktatów.

Instytucje Unii stosują zasadę proporcjonalności zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności.”

Z założenia zmiany wprowadzone przez Traktat z Lizbony mają uczynić Unię Europejską bardziej demokratyczną i skuteczną oraz poprawić pozycję regionów i miast w jej systemie politycznym. Parlamenty regionalne posiadające uprawnienia ustawodawcze zostały uznane za nowe podmioty w unijnym procesie decyzyjnym i będą uczestniczyły w tzw. procedurze monitorowania stosowania zasady pomocniczości. Co za tym idzie, prawodawstwo europejskie będzie musiało w większym stopniu uwzględniać potrzeby obywateli oraz wybieranych przez nich przedstawicieli lokalnych, a także regionalnych regionalnych. Z tego względu Komitet Regionów, od początku w pełni popierał nowy traktat, a później apelował o szybkie wdrożenie jego postanowień. Z samego zaś traktatu wynika, że prawodawstwo unijne ma być przyjmowane w sposób bardziej demokratyczny, gdyż pojawią się nowe możliwości, np. europejska inicjatywa obywatelska, oraz zwiększy się rola polityczna rad gmin i powiatów oraz parlamentów regionalnych czy sejmików. Od tej pory w projektach aktów prawnych Unii Europejskiej konieczne będzie uwzględnienie zdania organów wspomnianych samorządów, a każdy projekt legislacyjny Unii Europejskiej będzie musiał zawierać ocenę jego finansowych i administracyjnych skutków dla nich. Ponadto, pewnego rodzaju spójność terytorialna została przez Traktat z Lizbony uznana za podstawowy cel Unii Europejskiej, podkreślając tym dużą rolę samorządów oraz konieczność wzmocnienia kontroli stosowania zasady pomocniczości przez parlamenty krajowe i regionalne posiadające uprawnienia ustawodawcze.  Po raz pierwszy też w traktacie wspomniano o prawie do samorządności lokalnej i regionalnej.

„Artykuł 3a (nowy artykuł 4)

1.Zgodnie z artykułem 5 wszelkie kompetencje nieprzyznane Unii w Traktatach należą do Państw Członkowskich.

2. Unia szanuje równość Państw Członkowskich wobec Traktatów, jak również ich tożsamość narodową, nierozerwalnie związaną z ich podstawowymi strukturami politycznymi i konstytucyjnymi, w tym w odniesieniu do samorządu regionalnego i lokalnego. Szanuje podstawowe funkcje państwa, zwłaszcza funkcje mające na celu zapewnienie jego integralności terytorialnej, utrzymanie porządku publicznego oraz ochronę bezpieczeństwa narodowego. W szczególności bezpieczeństwo narodowe pozostaje w zakresie wyłącznej odpowiedzialności każdego Państwa Członkowskiego.

3.Zgodnie z zasadą lojalnej współpracy Unia i Państwa Członkowskie wzajemnie się szanują i udzielają sobie wzajemnego wsparcia w wykonywaniu zadań wynikających z Traktatów.

Państwa Członkowskie podejmują wszelkie środki ogólne lub szczególne właściwe dla zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z Traktatów lub aktów instytucji Unii.

Państwa Członkowskie ułatwiają wypełnianie przez Unię jej zadań i powstrzymują się od podejmowania wszelkich środków, które mogłyby zagrażać urzeczywistnieniu celów Unii.”

 

Podsumowując, można stwierdzić, że samorząd terytorialny, chociaż jest tylko jednostką składową większej całości, jaką jest państwo i od państwa czerpie swoje uprawnienia, tak naprawdę jest podstawowym elementem, dzięki któremu państwo może prawidłowo funkcjonować. To głównie sprawiło, że nowa, reformująca się Unia Europejska tak wielką wagę przykłada do sprawnego działania samorządu, i dlatego też po raz pierwszy określiła jego miejsce w swojej strukturze. Warto w tym miejscu odnieść się do teorii organicznej postrzegającej państwo jako organizm, którego prawidłowe funkcjonowanie jako całości zależy od prawidłowego funkcjonowania poszczególnych jego członków, w tym przypadku mniejszych części składowych, jakimi są województwa, powiaty i gminy. Teorię organiczną państwa można też dostosować do realiów współczesnych i odnieść ją do całej Unii Europejskiej. W tym brzmieniu organizmem będzie Unia, a mniejszymi członami państwa członkowskie i ich części składowe, w zależności od ustroju i podziału administracyjnego będą to landy, obwody, regiony, departamenty, wspólnoty autonomiczne, województwa, powiaty, gminy, itd.

Aby lepiej zrozumieć rolę jaką odgrywa samorząd terytorialny warto przyjrzeć się rozwojowi europejskiej polityki regionalnej na przestrzeni ostatnich sześćdziesięciu lat, co też autor uczynił w kolejnej części niniejszej pracy.

1.2 Rozwój europejskiej polityki regionalnej

W momencie powstania Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej w 1957 r. nie brano pod uwagę możliwości prowadzenia wspólnej polityki gospodarczej, pomimo, że na konieczność jej prowadzenia wskazywał Raport Paul-Henri Spaaka, ówczesnego belgijskiego ministra spraw zagranicznych kierującego pracami Międzyrządowego Komitetu przygotowującego Traktat Rzymski. W związku z powyższym w Traktacie Rzymskim całkowicie zignorowano kierunki działań przedstawione w Raporcie, umieszczając tylko zapis o redukowaniu dysproporcji i opóźnienia rozwoju regionów najmniej uprzywilejowanych oraz promowaniu harmonijnego rozwoju działalności gospodarczej, zrównoważonej ekspansji i wzrostu poziomu życia. Samo utworzenie wspólnego rynku miało wpływać na równomierny rozwój regionów, poprzez umożliwienie swobodnego przepływu czynników produkcji. Jako zasadę funkcjonowania wspólnego rynku przyjęto zakaz udzielania przez władze publiczne pomocy, zakaz ten obejmował również pomoc regionalną. Dopuszczalna jednak była interwencja państw członkowskich w zakresie rozwoju regionalnego w odniesieniu do obszaru własnego kraju, pod warunkiem, że nie będzie prowadziła ona do zniekształcenia warunków wolnej konkurencji. Takie uregulowania spowodowały natychmiastową reakcję Włoch, które w dodatkowym protokole dołączonym do Traktatu Rzymskiego zastrzegły sobie prawo do niesienia pomocy regionowi Mezoggiorno w ramach specjalnego programu, ze względu na fakt, iż był to cel leżący w wspólnym interesie państw członkowskich. Sprawiło to, że upowszechnił się pogląd, iż polityka regionalna stanowi przedmiot zainteresowania wyłącznie władz krajowych.

Właściwa geneza europejskiej polityki regionalnej sięga lat sześćdziesiątych, kiedy to wykształciło się przekonanie, że polityka regionalna powinna być odrębną dziedziną interwencji. Wiąże się to również, ze sporządzonymi przez Parlament oraz Komisję Europejską raportami wskazującymi na potrzebę pobudzania rozwoju regionów. W 1961 r. zorganizowano także pierwszą konferencję poświęconą zagadnieniom regionalnym, która okazała się pewną formą wyzwania dla państw członkowskich, jako że otwarcie przyznano się do istnienia problemu, który nie został rozwiązany za pomocą Traktatu Rzymskiego, a który dotyczy wszystkich państw członkowskich. Efektem konferencji była jednoznaczna konkluzja, stwierdzająca, że rozwiązanie problemów dotyczących niektórych regionów Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej nie będzie możliwe bez podjęcia wspólnych działań. Dlatego też utworzono specjalne trzy grupy robocze, które miały zając się materią regionalną, a na podstawie ich prac oraz rekomendacji Parlamentu Europejskiego Komisja w dniu 11 maja 1965 r. sporządziła swój pierwszy komunikat dotyczący europejskiej polityki regionalnej. Jednakże, propozycje te zbiegły się z głębokim kryzysem funkcjonowania Wspólnego Rynku. Tzw. polityka pustego krzesła prowadzona przez Francję doprowadziła do odłożenia w czasie podjęcia decyzji odnośnie polityki regionalnej. Dopiero w 1968 r., w efekcie fuzji organów wykonawczych Wspólnot Europejskich utworzono Generalną Dyrekcję Polityki Regionalnej, które z czasem stała się głównym organem kreującym politykę regionalną.

Na początku funkcjonowania Generalnej Dyrekcji priorytetem polityki regionalnej stało się zasady z 1971 r. ustalone z myślą o przeciwdziałaniu nielojalnej konkurencji na poziomie Wspólnot i uniknięciu rywalizacji z zakresu poziomu subwencji regionalnych przyznawanych inwestorom. W czasie późniejszym, zasady te uległy przedefiniowaniu i skupiono się na likwidowaniu słabości i wyrównywaniu szans rozwojowych regionów najbardziej upośledzonych.

Istotny przełom w procesie budowania finansowych podstaw europejskiej polityki regionalnej miał miejsce w 1972 r., kiedy to nowy wymiar nadano dwóm funduszom - Europejskiemu Funduszowi Społecznemu (EFS) oraz części Europejskiego Funduszu Ukierunkowania i Gwarancji Rolnych (EFUGR), a mianowicie Sekcji Ukierunkowania, przeznaczonej na finansowanie zmian strukturalnych w rolnictwie i przemyśle rolno- spożywczym. Ponadto w 1975 r. utworzono Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), co wiązało się z narodzinami nowej aktywności w zakresie europejskiej polityki regionalnej. W tym samym czasie przy Radzie i Komisji powołany został Komitet Polityki Regionalnej, którego głównym zadaniem było analizowanie problemów rozwoju regionalnego i proponowanie rozwiązań oraz środków do ich realizacji.

Kolejne lata przyniosły szereg reform, tzw. Pierwszy pakiet Delorsa (1989-1993), Drugi pakiet Delorsa (1994-1999) oraz Pakiet Santera (2000-2006). Dzięki Jednolitemu Aktowi Europejskiemu wprowadzono politykę regionalną do Traktatu Rzymskiego jako nowy tytuł XIV (później XVII), poświęcony spójności gospodarczej i społecznej. Ponadto, zlikwidowano Komitet Polityki Regionalnej powołując w jego miejsce Komitet Rozwoju i Rekonwersji Regionów, utworzono także Europejski Fundusz Spójności (EFS), przedefiniowano także cele polityki regionalnej, nadając jej obecny wymiar.

1.2.1 Geneza i przemiany polityki regionalnej w Polsce - pojęcie polityki strukturalnej

W dokumentach rządowych przyjmuje się, że polityka regionalna to „pobudzanie przez organy władzy publicznej zmian strukturalnych w gospodarce, w celu utrwalenia wysokiego tempa jej wzrostu i podnoszenia konkurencyjności, poprzez umacnianie mechanizmów rynkowych”. Należy przy tym pamiętać, że niemożliwe jest istnienie polityki gospodarczej w czystej postaci, zawsze jest ona powiązana z polityką gospodarczą i jej dziedzinami. Tak, np. wiąże się politykę strukturalną z polityką: regionalną, rolną, naukowo-badawczą, zatrudnienia, przemysłową, ochrony środowiska, energetyczną, innowacyjną, inwestycyjną, transportową, itd. Wnioskować stąd można, że polityka strukturalna jest nieodłączną częścią polityki rozwoju kraju i poszczególnych jego regionów.

1.2.2 Polityka regionalna do 2000 r.

Politykę regionalną w Polsce do 2000 r. można podzielić na dwa okresy, a mianowicie na politykę okresu komunistycznego i politykę po 1989 r. Polityka regionalna okresu komunistycznego ograniczała się jedynie do podejmowania przez władze centralne działań zgodnych z priorytetami ideologicznymi i politycznymi. Działania te zmierzały do uniformizacji struktur społeczno- gospodarczych, a efektem tego miało być równomierne rozmieszczenie sił wytwórczych na terytorium kraju. Ponadto, polityka regionalna, a w zasadzie interregionalna, oparta została przede wszystkim na programach sektorowych, a więc mających na celu rozwijać poszczególne działy gospodarki, a nie poszczególne obszary państwa. W latach osiemdziesiątych, a więc w okresie kryzysu gospodarczego doszło do całkowitego zaniechania realizacji polityki regionalnej.

Po 1989 r. zaniechano realizacji polityki regionalnej, którą sprowadzono jedynie do podejmowania działań przeciwko koncentracji przestrzennej bezrobocia. Przyjęto także założenie, że wprowadzenie gospodarki rynkowej rozwiąże wszystkie problemy, a tym samym doprowadzi do właściwego rozmieszczenia zasobów. Takie podejście spowodowało, że polityka regionalna przyjęła charakter interwencyjny, a nie promocyjny, który opierał się na odpowiadaniu na zaistniałe zjawiska, a nie na przeciwdziałaniu czy ich przewidywaniu. Taka tendencja utrzymywała się w Polsce przez kolejne lata.

Następstwem tak prowadzonej polityki, a także pozostałych przemian społeczno- gospodarczych jakie zachodziły w latach dziewięćdziesiątych, był stopniowy wzrost różnic w poziomie i dynamice rozwoju i recesji pomiędzy poszczególnymi regionami w kraju. Te zjawiska, a także towarzyszące im głęboki kryzys gospodarzy większych obszarów kraju oraz podpisanie Układu Europejskiego, doprowadziły do konieczności zmiany sposobów działania w materii rozwoju regionalnego.

Dotychczasową politykę regionalną opartą na działaniach ex-post uzupełniono z czasem o działania naprawcze. Rozpoczęto także intensywne prace nad projektem nowego modelu tejże polityki, który obejmował by możliwie wszystkie zagadnienia związane z rozwojem gospodarczym. Zauważono też konieczność decentralizacji administracji publicznej, a także utworzenia regionów, mogących podejmować autonomiczne decyzje w granicach określonych przez prawo, stanowiących szczebel pośredni pomiędzy samorządową gminą, a władzami centralnymi.

Kolejnym ważnym etapem w kształtowaniu się polskiej polityki regionalnej była regionalna reorientacja unijnych programów pomocowych, które w okresie transformacji ustrojowej skierowane były na pomoc humanitarna, a także na współfinansowanie działań służących budowie gospodarki rynkowej. W późniejszym czasie skupiono się również na rozwoju regionalnym, jak to miało miejsce w przypadku Programu PHARE i uruchomionego w jego ramach podprogramu STRUDER.

Ważnym krokiem w kierunku rozwoju polityki regionalnej, było przeprowadzenie reformy administracyjnej w 1999 r., w wyniku której wprowadzono trójstopniową strukturę podziału terytorialnego. Oprócz województw rządowo-samorządowych i istniejących od 1990 roku gmin przywrócono także zlikwidowane w 1975 r. powiaty. Tym samym zapewniono czytelny podział zadań publicznych, gdyż zostały one jasno przypisane do odpowiednich struktur.

1.2.3 Polityka regionalna w okresie przedakcesyjnym

Reforma administracyjna z 1999 r. wprowadziła nowy rozdział kompetencji. W jej rezultacie utworzono rządowo- samorządowe województwa, które w dużej mierze przejęły od władz centralnych odpowiedzialność za prowadzenie i realizację polityki regionalnej. Tak np. samorząd województwa zobowiązano do formułowania strategii wszechstronnego i zrównoważonego rozwoju województwa. Przewidziano także konieczność współpracy województw, powiatów i gmin w omawianej materii, niestety nie wyposażono województw w wystarczające do tego celu środki finansowe, co uniemożliwiło skuteczne prowadzenie polityki intraregionalnej.

Jeżeli chodzi o negocjacje dotyczące polityki regionalnej prowadzone pomiędzy Polską a Unią Europejską, to za oficjalną datę ich rozpoczęcia uważa się się 6 kwietnia 2000 r., chociaż warto podkreślić, że Polska swoje stanowisko dotyczące polityki regionalnej przekazała już 30 listopada 1999 r. Wspólne stanowisko wypracowano 1 października 2002 r., a więc na zakończenie całego procesu negocjacji. Stąd można wnioskować, że zagadnienie polityki regionalnej należało do jednego z najbardziej problematycznych.

Po wejściu Polski do Unii Europejskiej, a więc po dniu 1 maja 2004 r. Polska musiała funkcjonować w zastanej rzeczywistości, musiała także dostosować się do już ustalonych ram finansowych. Dopiero po 2007 r., a więc po kolejnej reformie polityki regionalnej Polska uzyskała możliwość pełnego współtworzenia perspektywy finansowej.

1.2.4 Podstawy prawne polityki regionalnej w Polsce

Jednym z pierwszych ważniejszych dokumentów odnoszących się do polityki regionalnej po 1989 r. był przygotowany przez rząd Raport o polityce regionalnej, który w raz z aneksem Procesy zróżnicowań regionalnych w latach 1990-1994, którego rezultatem było zobowiązanie Rady Ministrów do wprowadzenia nowych rozwiązań instytucjonalnych, a także do przygotowania koncepcji i programu polityki regionalnej państwa. Kolejne przełomy w ustawodawstwie przyniosły lata 1996 i 1997, kiedy to przyjęto dokumenty stanowiące podstawy polskiej polityki regionalnej, a mianowicie: Rozwój regionalny Polski 1990-1995 oraz Zarys strategii rozwoju regionalnego państwa. W tym samym czasie rozpoczęto także dialog z Unią Europejską dotyczący m.in. rozwoju regionalnego. W związku z powyższym opracowane zostały: Narodowa Strategia Integracji w 1997 r. oraz Narodowy Program Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej w 1998 r.

W okresie przedakcesyjnym podstawą do działań z zakresu rozwoju regionalnego stała się Ustawa o zasadach wspierania rozwoju regionalnego z 12 maja 2000 r., która określiła nowy model programowania i realizacji polityki regionalnej. Jednakże zasięg regulacyjny tej ustawy okazał się dość wąski, odnosił się bowiem do określenia trybu tworzenia i finansowania kontraktów wojewódzkich, w ramach których wspierane były działania i zadania wynikające z programów wojewódzkich.

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej łączyło się z koniecznością opracowania kolejnych dokumentów strategicznych, a także z przyjęciem nowej ustawy dotyczącej materii rozwoju regionalnego. 20 kwietnia 2004 r. przyjęto ustawę o Narodowym Planie Rozwoju, która zastąpiła uregulowania z maja 2000 r. Zadaniem tegoż aktu prawnego było dostosowanie procedur programowania i wdrażania programów współfinansowanych z budżetu Unii, a także stworzenie elastycznego mechanizmu łączącego krajowe i unijne środki finansowe dla strukturalnego rozwoju kraju.

W wyniku kolejnej reformy polityki regionalnej prowadzonej przez Unię Europejską, efektem której było ustalenie nowych zasad realizacji polityki spójności w latach 2007-2013, konieczne było dostosowanie prawnych regulacji krajowych. W związku z powyższym 8 grudnia 2006 r. uchwalono ustawę o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, tym samym ograniczono zakres obowiązywania Ustawy o Narodowym Planie Rozwoju przewidzianej na lata 2004-2006.

1.3 Polskie unormowania roli samorządu terytorialnego

Koncepcję zbliżoną do dzisiejszego modelu samorządu zawierała konstytucja marcowa z 1921 roku, Po II wojnie światowej ustrój samorządu stale ewoluował i dopiero w 1975 roku reforma ustanowiła dwustopniowy samorząd gminę i województwo, likwidująca istniejące wcześniej powiaty. W 1998 rokui nastąpił istotny zwrot w historii polskiego samorządu, wówczas sejm uchwalił ustawy umożliwiające powstanie samorządu powiatowego oraz wojewódzkiego, co się stało faktem 1 stycznia 1999 roku. W 2002 roku przeprowadzono reformę administracyjną, ostatecznie regulującą kwestie samorządowe w kształcie obowiązującym do dzisiaj.

Podstawy prawne funkcjonowania samorządu to:

Najprościej byłoby rozpocząć i zakończyć ten podrozdział na trójstopniowym podziale samorządu terytorialnego, dopasowanym do podziału administracyjnego. Niestety w rzeczywistości nigdy nic nie jest tak oczywiste. Przy omawianiu klasyfikacji i roli samorządu terytorialnego konieczne jest odniesienie się do kwestii poruszanych już wcześniej, a mianowicie rodzajów samorządu, które zostały przedstawione na Rysunku 1. Rysunek ów wskazuje na istnienie pewnego klucza, który pomocny będzie przy umiejscawianiu samorządu terytorialnego w szerszej strukturze.

Jak zostało już powiedziane, samorząd nie jest instytucją jednolitą w znaczeniu prawnym, a w związku z tą niejednolitością można przyjmować różne kryteria pomocne przy klasyfikacji. Tak jak podpowiada Bukowski, Jędrzejewski i Rączka, najbardziej logicznym podziałem, będzie ten oparty na kryterium więzi łączącej różne grupy społeczne skupiające się w organizacjach samorządowych. Zgodnie z definicją, mówiącą, że samorząd terytorialny skupia ludzi zamieszkałych na danym terytorium, więzią łączącą róże grupy społeczne będzie fakt wspólnego zamieszkiwania pewnego obszaru. Co więcej, cechą charakterystyczną przynależności do samorządu terytorialnego będzie jej automatyczność i obligatoryjność. Innymi słowy, wystarczy być stałym mieszkańcem pewnego obszaru, aby należeć do samorządu, ponadto tej przynależności nie można się zrzec, np. z powodu niechęci do samorządu lub nie można być jej pozbawionym, np. z powodu bierności. Oczywiście kryterium wspólnego terytorium odnosi się również do innych samorządów, także i tych, które określa się mianem nieterytorialne lub specjalne, np. samorząd lekarzy, adwokacki, zawodowy, gospodarczy. Owe samorządy nie posiadają organów w terenie, a ich władztwo obejmuje cały kraj, w takim wypadku kryterium wspólnego terytorium jest wtórne. Kryterium pierwotnym jest natomiast więź główna, która wyróżnia daną grupę społeczną, np. więzią główną może być wykonywanie tego samego zawodu- każda jednostka będąca lekarzem należy do samorządu lekarzy. Samorządy specjalne są jednak daleko węższe niż terytorialne, gdyż swoim zasięgiem obejmują tylko wybrane jednostki, np. wspomnianych już lekarzy, a nie wszystkie jednostki zamieszkujące dany obszar. Co więcej przynależność do samorządu nieterytorialnego, chociaż tak jak w wypadku terytorialnego, jest obligatoryjna i automatyczna, to w tym wypadku pojawia się jeszcze nikły czynnik woli człowieka, tzn. jeżeli jednostka nie chce należeć do samorządu lekarzy może kształcić się w innym kierunku.

Dla dokładniejszego umiejscowienia samorządu terytorialnego w strukturze państwa należy odnieść się do norm zasadniczych. Rozdział VII Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w całości został poświęcony samorządowi terytorialnemu. Przyjęto, że ustrój terytorialny kraju zapewnia decentralizację władzy publicznej, a zgodnie z art. 163, samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów władz publicznych. Innymi słowy samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Art. 164 w ust. 1 i 2 stwierdza, że podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina, a pozostałe jednostki samorządu regionalnego lub terytorialnego określa odpowiednia ustawa.

Z aktów prawnych wymienionych wcześniej w niniejszym podrozdziale wynika trójstopniowy podział samorządów terytorialnych na:

gdzie, zgodnie z Konstytucją, podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina, kilka gmin tworzy powiat, a kilka powiatów tworzy województwo, co ma swoje konsekwencje w sposobie podejmowania decyzji, przepływie władzy i obowiązywaniu podejmowanych aktów prawnych.

Każdy samorząd terytorialny posiada organ uchwałodawczo-kontrolny jak i wykonawczy, ponadto pomiędzy samorządami jak i elektoratem zachodzą różne zależności. Te zależności zostały przedstawione na Rysunku 2.

Podsumowując Rozdział I należy wskazać na fakt, że specyficzna struktura samorządu terytorialnego pozwala na większy wpływ obywateli na podejmowane decyzje. Dzięki tak dalece idącej decentralizacji władzy i ustanowieniu organów blisko obywatela możliwe jest zachowanie równowagi w relacjach pomiędzy władzą a obywatelem oraz zapobieżenie alienacji i podziału na „my- obywatele” i „oni- rządzący”. Odpowiednie relacje pomiędzy władzą a obywatelem w współczesnym, zintegrowanym świecie zapewniają także akty prawa europejskiego, które po prawidłowej implementacji do systemu krajowego umożliwiają rozwój samorządu terytorialnego. Dlatego też, aby ukazać przenikanie się tych systemów jako całość. w niniejszym rozdziale opisano mechanizmy działania samorządu na poziomie krajowym oraz priorytety wobec samorządu i stosowaną politykę regionalną na poziomie Unii. Zwrócono przede wszystkim uwagę na genezę powstania jednostki samorządu terytorialnego na poziomie powiatu, gdyż ma to istotny wpływ na zasady jego funkcjonowania. Podkreślono znacznie reformy administracyjnej przeprowadzonej w 1998 r., a która weszła w życie z dniem 1 stycznia 1999 r., dzięki której możliwe było przystosowanie polskich struktur administracyjnych do standardów unijnych. I chociaż istnienie powiatu posiada w Polsce pewne uwarunkowania historyczne, bowiem powiat istniał już w latach 1956 - 1975, to jego faktyczne funkcjonowanie zależy od woli ustawodawcy, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej właśnie władzy ustawodawczej pozostawia podjęcie decyzji o konieczności istnienia drugiego szczebla samorządu lokalnego jakim jest powiat. Dlatego też tak istotne jest wykazanie potrzeby istnienia samorządu powiatowego dla prawidłowego funkcjonowania całego państwa w warunkach integracji z Unią Europejską. W związku z powyższym w dalszej części pracy autor skupi swoje rozważania na rozwoju samorządu terytorialnego powiatu pod wpływem polityki Unii Europejskiej na przykładzie powiatu łosickiego, tak aby na pokazać pozytywne skutki integracji z Unią Europejską.

0x08 graphic
0x01 graphic

Rysunek 2. Struktura samorządu w Polsce

Źródło: P. Leszczyński, T. Snarski, Wiedza o społeczeństwie, Gdynia 2006 r., s. 82.

ROZDZIAŁ II. UWARUNKOWANIA ROZWOJU SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO POWIATU ŁOSICKIEGO PO PRZYSTĄPIENIU DO UNII EUROPEJSKIEJ

2.1. Charakterystyka powiatu

Powiat łosicki administracyjnie należy do województwa mazowieckiego i jest jego najdalej wysuniętym na wschód powiatem. Od zachodu graniczy z powiatem siedleckim, od północy graniczy z powiatem siemiatyckim w województwie podlaskim, od południa z powiatem bialskim w województwie lubelskim. Na powiat łosicki zajmujący powierzchnię 77245 km2 składa się miejsko- wiejska Gmina Łosice, oraz gminy wiejskie: Platerów, Sarnaki, Stara Kornica, Huszlew, Olszanka. Położenie administracyjne powiatu łosickiego przedstawiono na poniższym rysunku.

0x01 graphic

Rysunek 3. Położenie geograficzne i administracyjne powiatu łosickiego

Źródło: Portal internetowy map i zdjęć satelitarnych: www.MAPY.sej.pl

Historycznie i kulturowo powiat łosicki należy do Regionu Podlasia, a więc do krainy, w ujęciu geograficznym, która rozciąga się po obu brzegach środkowego odcinka rzeki Bug i sięga na północnych swych krańcach do doliny Narwi i Biebrzy, na wschodzie do Puszczy Białowieskiej, na południu do pradoliny Puławski- Pińskiej, a na wschodzie łączy się z Mazowszem poprzez Wysoczyznę Siedlecką. W tym miejscu warto zauważyć, że pod wpływem reformy administracyjnej z 1998 r. położenie geograficzne Łosic niekiedy mylnie przypisywane jest do Regionu Mazowsza, a Region Podlasia utożsamiany jest z Regionem Białostocczyzny, a więc z obecnym województwem podlaskim.

Cały obszar powiatu łosickiego położony jest w dorzeczu rzeki Bug, wyznaczającej północno - wschodnią granicę powiatu. Najistotniejsze rzeki będące lewobrzeżnymi dopływami Bugu to: Toczna, nad którą położone są Łosice oraz Sarenka i Czyżówka. Przez gminy Huszlew i Stara Kornica przepływają rzeki Złota Krzywula i Klukówka, będące dopływami rzeki Krzny. Co więcej, w zachodniej części powiatu, w gminie Olszanka znajdują się źródła rzeki Liwiec. Ze względu na rozbudowaną sieć wód powierzchniowych istnieje realne zagrożenie lokalnych podtopień w okresach odwilżowych oraz po ulewnych deszczach, co wiąże się z koniecznością podejmowania odpowiednich działań związanych z zarządzaniem kryzysowym. Na terenie powiatu łosickiego znajduje się Park Krajobrazowy „Podlaski Przełom Bugu”, który usytuowany jest wzdłuż lewego brzegu Bugu w gminach Sarnaki i Platerów. Znaczne powierzchnie Parku, a także i pozostałych terenów powiatu, zajmują wysoczyzny z charakterystycznymi łagodnymi wzgórzami. Pod względem rzeźby terenu rejon jest więc mało urozmaicony. W miejscowym krajobrazie dominują zbiorowiska leśne, łąkowe oraz pastwiskowe, które umożliwiają bytowanie wielu gatunków zwierząt i roślin. Fakt istnienie parku krajobrazowego oraz obecność zróżnicowanej fauny i flory znacznie podnosi walory przyrodnicze powiatu łosickiego oraz jego atrakcyjność pod względem turystycznym.

Dodatkowym atutem jest położenie powiatu rozpatrywane w kontekście komunikacyjnym, bowiem przez terytorium powiatu w osi północ - południe przebiega droga krajowa nr 19 posiadająca znaczenie w transporcie międzynarodowym. W osi wschód zachód przez powiat przebiega droga wojewódzka nr 698 o mniejszym znaczeniu komunikacyjnym, będąca jednak ważnym szlakiem transportowym ponieważ łączy ona Siedlce z Terespolem, w którym znajduje się kolejowe i drogowe przejście graniczne z Białorusią. Takie położenie na zbiegu głównych dróg wpływa na polepszenie komunikacji w samym powiecie, a także na wytworzenie się swoistego węzła komunikacyjnego umożliwiające rejonowi na udział w gospodarce ponadlokalnej. Co więcej, w okolicy Łosic, przez oddaloną o 5 km wieś Niemojki przebiega linia kolejowa łącząca Warszawę z Hajnówka. Wpływ na rozwój powiatu w niedalekiej przyszłości będzie miała budowa autostrady A2 na odcinku Warszawa - Terespol. Planowany przebieg trasy przedstawiono na Rysunku 4.

0x08 graphic
0x01 graphic

Rysunek 4. Planowany przebieg trasy autostrady A2 na odcinku Warszawa-Terespol

Źródło: Forum poświęcone infrastrukturze: http://www.skyscrapercity.com

Według danych Urzędu Statystycznego w Warszawie w 2009 r. na teranie powiatu łosickiego zamieszkiwało 32072 osób, z czego 15991 stanowiły kobiety a 1681 mężczyźni. Liczbę pracujących ogółem oszacowano na 3630, zaś liczba bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy wyniosła 1882 osoby. Szerzej o bezrobociu i strukturze zatrudnienia na terenie powiatu łosickiego autor pisze w części poświęconej makroekonomicznym uwarunkowaniom rozwoju powiatu.

Rodzaj szkoły

Liczba szkół ogółem

Liczba uczniów ogółem

Szkoły podstawowe

w tym specjalne

26

1

2052

12

Gimnazja

w tym specjalne

10

1

1352

13

Ponadgimnazjalne, w tym:

zasadnicze zawodowe

licea ogólnokształcące

licea profilowane

technika

9

1317

148

516

23

630

45

4721

Tabela 1. Szkolnictwo w roku szkolnym 2009/2010

Źródło: Statystyczne Vademecum Samorządowca 2010, Urząd Statystyczny w Warszawie

W roku szkolnym 2009/2010 na terenie powiatu łosickiego znajdowało się 26 szkół podstawowych, w tym jedna specjalna szkoła podstawowa, 10 gimnazjów, w tym jedno gimnazjum specjalne oraz 9 szkół ponadpodstawowych. Łącznie w szkołach podstawowych uczyło się 2052 dzieci, w tym 12 w szkole specjalnej, gimnazja kształciły 1352 osoby w tym 13 w gimnazjum specjalnym, w szkołach ponadgimnazjalnych uczyło się 1317 osób, z czego 148 w zasadniczych szkołach zawodowych, 516 w liceach ogólnokształcących, 23 w liceach profilowanych i 630 w technikach. Szacuje się, że liczba ludności w wieku 7 - 19 lat wynosi 5431 i stanowi około 17% społeczeństwa powiatu. Zaś liczba osób jeszcze uczących się lub młodych absolwentów lokalnych szkół w wieku produkcyjnym, tj. między 16 a 21 rokiem życia wynosi 3101 osób i stanowi około 10 % populacji powiatu.

Po uwzględnienie kapitału ludzkiego, można zauważyć duży potencjał rozwojowym powiatu łosickiego. Omawiane dane zamieszczono powyżej w Tabeli nr 1.

W niniejszej części pracy autor scharakteryzował powiat łosicki w ujęciu administracyjnym, geograficznym, ogólnoprzyrodniczym, komunikacyjnym oraz pod względem zasobów ludnościowych i szkolnictwa na poziomach podstawowym, gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym. Wyżej wymienione informacje przedstawiono w celu zapoznania się z ogólnymi cechami charakterystycznymi powiatu oraz jako wstęp do analizy makroekonomicznych uwarunkowań rozwoju powiatu z uwzględnieniem bezrobocia, walki z wykluczeniem społecznym, finansami powiatu (deficytem budżetowym) i rozwoju przedsiębiorczości mających wpływ na wzrost gospodarczy oraz ekorozwój omawianego rejonu, której poświęcono kolejną część pracy.

2.2. Makroekonomiczne uwarunkowania rozwoju powiatu

Zgodnie z ideą samorządności jako takiej to władza lokalna ma odgrywać istotną rolę w kształtowaniu możliwości rozwoju lokalnego. Oczywiście kształtowanie tych możliwości na płaszczyźnie prawno- gospodarczej nie powinno odbywać się bez uwzględnienia ogółu czynników mających wpływ na rozwój lokalny. W związku z powyższym należy tak dobrać instrumenty oddziaływania aby uwzględnić nie tylko uwarunkowania wewnętrzne, charakterystyczne dla danego rejonu, ale także i uwarunkowania zewnętrzne, które trudniej kontrolować. Aby kontynuować rozważania należy zdefiniować pojęcie „instrumentu” (narzędzia) działania w kształtowaniu gospodarki jak i możliwości rozwoju tej gospodarki w zasięgu lokalnym. Posługując się wyjaśnieniem zaproponowanym przez N. Gajl za instrument uważać należy: „układ bezpośredniego lub pośredniego oddziaływania, którego struktura i cechy są zdeterminowane przez cel, jaki ma być osiągnięty przy jego zastosowaniu”.

W tym ujęciu takim instrumentem bezpośrednim może być planowanie podjęte poprzez opracowanie analizy makroekonomicznych uwarunkowań rozwoju powiatu, która polegać powinna na rozpoznaniu zmian zachodzących lub mogących zajść w jej otoczeniu zewnętrznym, tak aby możliwe było podejmowanie działań mających na celu zapobieżenie zjawiskom niekorzystnym lub eskalację zjawisk sprzyjających rozwojowi. Dlatego też analiza uwarunkowań zewnętrznych obejmować powinna cechy zarówno pozytywne, to jest takie wydarzenia i procesy oraz kierunki działań, które w przyszłości stworzą szansę rozwoju jednostki terytorialnej, jak i cechy negatywne, tj. wydarzenia i procesy oraz kierunki działań w otoczeniu, które mogą stanowić zagrożenie dla rozwoju. Analizy makroekonomiczne są standardowym narzędziem stosowanym przy ustalaniu planu lub strategii rozwoju jednostki samorządu terytorialnego.

W dzisiejszych warunkach polityczno- administracyjnych analizę uwarunkowań rozwoju powiatu rozpocząć należy od rozpoznania czynników międzynarodowych, a do takich należy zaliczyć:

Z uwarunkowań krajowych o charakterze zewnętrznym w wymiarze terytorialnym istotnymi dla analizy makroekonomicznej rozwoju powiatu, na przykładzie powiatu łosickiego są:

Do makroekonomiczne uwarunkowań rozwoju powiatu łosickiego należą przede wszystkim:

Ze Strategii Rozwoju Kraju 2007 - 2015 wprost wynika, iż państwo w swojej polityce rozwojowej będzie dążyło do koordynacji:

co oznacza, że działania wspierające wzrost inwestycji i zatrudnienia, uzdrawiające finanse publiczne, wspierające rodzinę oraz ograniczające sferę ubóstwa i wykluczenia społecznego będą priorytetyzowane przez państwo i wspierane w ramach samorządu terytorialnego.

Co więcej, Strategia Rozwoju Kraju 2007 - 2015 na podstawie obserwacji i analizy dotychczasowych procesów wewnątrzkrajowych stwierdza, że sytuację gospodarczą kraju cechuje stabilność makroekonomiczna, co świadczy także o stworzeniu dobrych warunków zewnętrznych dla podejmowania działań na rzecz rozwoju przez samorząd terytorialny. Ta stabilna sytuacja makroekonomiczna wynika z faktu przetrwania kryzysu finansowego z lat 2007 - 2010, wzrastającego PKB (Tabela 2), rosnącej roli inwestycji, podejmowanych inwestycji zagranicznych w Polsce, ożywienia eksportowego.

0x01 graphic

Tabela 2. PKB wg cen stałych średniorocznych roku ubiegłego

Źródło: Portal Informacyjny Głównego Urzędu Statystycznego: http://www.stat.gov.pl/gus/5840_1338_PLK_HTML.htm

Z powyższych danych wynika, PKB wzrósł realnie o 4,4% w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego. W IV kwartale 2010 r. czynnikiem wzrostu PKB był głównie popyt krajowy, którego wpływ na tempo wzrostu gospodarczego szacuje się na 5,6 punktu procentowego.

Jednocześnie jednak nie można ignorować zagrożeń dla stabilizacji sytuacji gospodarczej kraju. Głównymi problemami z jakimi mierzy się gospodarka Polski są: wysokie bezrobocie, niewydolna polityka fiskalna i wadliwa struktura wydatków budżetowych, z których ogromną część stanowią transfery społeczne ograniczające możliwości inwestycyjne państwa oraz zbyt wysoki deficyt budżetowy i rosnący dług publiczny, który wg danych Eurostatu w 2009 r. przekroczył pierwszy próg ostrożności owy, tj. 50% PKB. Niepokojące również jest to, że wg badania Światowego Forum Ekonomicznego, pod względem konkurencyjności gospodarka Polski plasuje się na 48 miejscu wśród 125 krajów, zajmując jedną z ostatnich pozycji wśród krajów Unii Europejskiej. Ponadto, gospodarka polska cechuje się przestarzałą strukturą oraz niskim poziomem innowacyjności przedsiębiorstw.

Pod wpływem tak kształtujących się czynników zewnętrznych Rada Powiatu Łosickiego w dniu 16 sierpnia 2004 r. podjęła Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Łosickiego na lata 2004 - 2013, który jest zestawieniem działań zmierzających do długotrwałego i zrównoważonego rozwoju powiatu. Po uwzględnieniu uwarunkowań zewnętrznych wynikających z sytuacji globalizującej się Europy, sytuacji gospodarczej kraju oraz sytuacji terytorialnej zauważono, że powiat łosicki ma szansę rozwoju dzięki korzystnemu położenie geograficznemu w pobliżu wschodniej granicy kraju, która jest jednocześnie zewnętrzną granicą Unii Europejskiej. To z kolei oznacza, że polityka kraju w ramach Unii Europejskiej odnosząca się do omawianego rejonu skupi się na zapewnieniu bezpieczeństwa, np. poprzez utworzenie nowych miejsc pracy w ramach Straży Granicznej oraz na wzmocnieniu współpracy Polsko - Białoruskiej np. poprzez zachęcenie do nawiązywania współpracy transgranicznej z bezpośrednio sąsiadującymi białoruskimi samorządami terytorialnymi. Sytuacji tej sprzyja także dobrze rozwinięta sieć dróg w powiecie (Rysunek 5.) oraz wytworzenie się węzła komunikacyjnego poprzez przecinanie się drogi krajowej nr 19 z drogą wojewódzką nr 698 w siedzibie powiatu - Łosicach. Z poniższego diagramu wynika, że w 2008 r. wskaźnik powiatowych dróg publicznych o nawierzchni twardej na 100 km2 powierzchni w powiecie łosickim wyniósł 42,2. Najniższy wskaźnik odnotowano dla powiatu wyszkowskiego - 28,6, a najwyższy dla powiatu pruszkowskiego - 64,7. Średnia dla wszystkich powiatów w województwie mazowieckim wyniosła 37,1, a więc o 5,1 punktu mniej niż w powiecie łosickim, co jest argumentem potwierdzającym dobrze rozwiniętą sieć dróg w omawianym rejonie. Ze względu na niemożliwość dokonania porównania powiatów jako jednostek samorządu obejmujących kilka gmin i posiadających własne organy z miastami na prawach powiatu w analizie miasta na prawach powiatu pominięto.

0x01 graphic

Rysunek 5. Powiatowe drogi publiczne o nawierzchni twardej na 100 km2 powierzchni

Źródło: Statystyczne Vademecum Samorządowca 2010, Infrastruktura, Urząd Statystyczny w Warszawie

Dodatkową zaletą powiatu łosickiego jest niskie skażenie środowiska przyrodniczego, liczne walory krajobrazowe oraz atrakcyjność terenów nadbużańskich, co w połączeniu z dużym potencjałem kapitału ludzkiego, tanimi gruntami i niską przestępczością może stać się głównym atutem promocji mającej na celu przyciągnięcie inwestorów jak i kapitału zagranicznego, co dodatkowo jest spójne z działaniami strategicznymi na szczeblu krajowym.

Oczywiście, władze powiatu łosickiego muszą liczyć się także z pewnymi przeszkodami i barierami rozwojowymi, jak np. brak ogólnodostępnych informacji o zewnętrznych źródłach wsparcia finansowego innych niż fundusze unijne, odpływ wykształconych, młodych ludzi znajdujących zatrudnienie w bardziej atrakcyjnych regionach, wysokie koszty utrzymania małych firm czy niestabilność lub niejasność prowadzonej przez państwo polityki regionalnej połączonej ze zbytnim zbiurokratyzowaniem wymogów unijnych.

2.3. Samorząd powiatu wobec wyzwań polityki regionalnej Unii Europejskiej

Jednym z programów operacyjnych służących realizacji Narodowego Programu Rozwoju jest Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego, który w ramach integracji z Unią Europejską nałożył na samorządy powiatowe obowiązek opracowania planów lokalnego rozwoju. Celem tych działań było zwiększenie świadomości władz jednostek samorządu terytorialnego na temat uwarunkowań geograficznych, terytorialnych, prawnych i ekonomicznych zarządzanego rejonu oraz wpływu tych uwarunkowań na szanse i zagrożenia rozwoju. Obowiązek sporządzenia planów rozwoju wiązał się także z koniecznością zapoznania się ze specyfiką polityk unijnych oraz możliwościami jakie one stwarzają dzięki długofalowemu planowaniu i próbom przewidywania zdarzeń na podstawie konsekwentnych działań. Dzięki temu możliwe było stworzenie lub podjęcie próby stworzenia warunków wzrostu konkurencyjności powiatów oraz podjęcie działań na rzecz marginalizacji niektórych obszarów tak, aby sprzyjać spójności ekonomicznej, społecznej i terytorialnej.

Jednym ze stałych elementów planów lokalnego rozwoju jest analiza SWOT, a więc analiza mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń jakie otoczenie zewnętrzne i wewnętrzne stwarzają samorządowi terytorialnemu, której elementy w dużej mierze omówione zostały w poprzedniej części pracy przy okazji analizy makroekonomicznych uwarunkowań rozwoju powiatu. Na podstawie tej analizy określono priorytety i cele, którymi będą kierować się i do których będą dążyć władze powiatu w celu pobudzania dalszego rozwoju rejonu oraz osiągnięcia dalszej integracji z Unia Europejską.

Na podstawie określonych priorytetów oraz postawionych celów założono realizację pewnych projektów i zdań. Zaplanowanym w 2004 r. inwestycjom oraz zrealizowanym działaniom poświęcono kolejną część niniejszej pracy.

2.4. Najważniejsze inicjatywy samorządowe

W oparciu o gruntowną analizę SWOT dokonaną w ramach przygotowywania Planu Rozwoju Powiatu Łosickiego opracowano plan inwestycji długoterminowych. Inwestycje te, zgodnie z założeniami Uchwały Nr XVII/99/04 Rady Powiatu Łosickiego z roku 2004, miały wychodzić naprzeciw potrzebom mieszkańców Powiatu Łosickiego oraz prowadzić do polepszenia jakości życia w powiecie poprzez dążenie do wzrost gospodarczego i wzrostu konkurencyjności. Oprócz zgodności z ogólnymi wytycznymi polityk unijnych konieczne było uwzględnienie Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego, Planów Zagospodarowania Przestrzennego Gmin wchodzących w skład powiatu oraz Programu Ochrony Środowiska i Planu Gospodarki Odpadami dla Powiatu Łosickiego. W toku prac udało się zapewnić kompatybilność planowanych działań ze wszystkimi wyżej wymienionymi programami.

Poniżej w Tabeli 3 przedstawiono planowane inwestycje długoterminowe na lata 2004 - 2013.

Planowane działania

Planowany termin realizacji inwestycji

Oczekiwane rezultaty

Instytucje i podmioty uczestniczące we wdrażaniu

Planowany nakład finansowy

OCHRONA ZDROWIA

Rozbudowa Szpitala powiatowego - wykonanie zamkniętego stanu surowego

2004

Dostosowanie szpitala do aktualnie obowiązujących wymogów sanitarno- epidemiologicznych zgodnie z rozporządzeniem Ministerstwa Zdrowia z 1992 r.

Starostwo Powiatowe w Łosicach

SP ZOZ Łosice

2 677 000 zł

Kontynuacja rozbudowy Szpitala powiatowego - roboty branżowe i wykończeniowe

2004

Dostosowanie obiektu do wymogów sanitarno- epidemiologicznych

Starostwo Powiatowe w Łosicach

SP ZOZ Łosice

3 000 000 zł

Zakup aparatury medycznej

2005

Zwiększenie zakresu udzielanych świadczeń medycznych, rozszerzenie zakresu badań diagnostycznych. Zdecydowana poprawa jakościowa udzielanych świadczeń

Starostwo Powiatowe w Łosicach

SP ZOZ Łosice

1 087 316 zł

Kontynuacja rozbudowy Szpitala powiatowego - wyposażenie nowego skrzydła

2006 - 2007

Oddanie do użytku pawilonu. Zdecydowana poprawa warunków pobytu pacjenta w szpitalu. Zwiększenie bazy łóżkowej o 25 łóżek i zaplecza diagnostycznego.

Starostwo Powiatowe w Łosicach

SP ZOZ Łosice

3 300 000 zł

Zakup aparatury medycznej

2007

Poprawa jakości udzielanych świadczeń

Starostwo Powiatowe w Łosicach

850 870 zł

Zainstalowanie windy w przychodni

2007

Stworzenie pełnej dostępności dla osób niepełnosprawnych

Starostwo Powiatowe w Łosicach

100 000 zł

Wymiana czynnika grzewczego i termo renowacja budynku przychodni

2008

Zmniejszenie kosztów eksploatacyjnych w przychodni specjalistycznej

Starostwo Powiatowe w Łosicach

SP ZOZ Łosice

1 000 000 zł

Modernizacja starego budynku szpitala

2009 - 2010

Spełnienie wymogów sanitarno- higienicznych

Starostwo Powiatowe w Łosicach

SP ZOZ Łosice

1 000 000 zł

EDUKACJA

Zespół Szkół Nr 1

Budowa Sali gimnastycznej

2004 - 2005

Stworzenie lepszych warunków dla młodzieży szkolnej do uprawiania różnych rodzajów sportów.

Starostwo Powiatowe w Łosicach

600 000 zł

Doposażenie klasopracowni w nowoczesne pomoce i środki dydaktyczne

2004 - 2006

Stworzenie lepszych warunków do nauki dla młodzieży szkolnej, zwiększenie atrakcyjności prowadzenia lekcji.

Starostwo Powiatowe w Łosicach

200 000 zł

Kapitalny remont dachu

2005 -2006

Poprawa warunków użytkowania, zabezpieczenie obiektu przed zalaniem.

Starostwo Powiatowe w Łosicach

200 000 zł

Remont zaplecza istniejącej sali gimnastycznej

2006

Poprawa estetyki i warunków sanitarnych pomieszczeń

Starostwo Powiatowe w Łosicach

-

Remont instalacji wodno- kanalizacyjnej

2006

Spełnienie wymogów sanitarno- higienicznych

Starostwo Powiatowe w Łosicach

-

Remont elewacji budynku szkoły

2006

Poprawa estetyki i warunków termoizolacyjnych

Starostwo Powiatowe w Łosicach

-

Zespół Szkół Nr 2

Termomodernizacja budynku szkoły

2004

Poprawa efektów ekonomicznych eksploatacji

Starostwo Powiatowe w Łosicach

250 00 zł

Zamiana czynnika grzewczego kotłowni z węglowego na gazowy

2004

Zmniejszenie efektów ekonomicznych eksploatacji

Starostwo Powiatowe w Łosicach

100 000 zł

Doposażenie klasopracowni w nowoczesne pomoce i środki dydaktyczne

2004 - 2006

Stworzenie lepszych warunków do nauki dla młodzieży szkolnej. Zwiększenie atrakcyjności prowadzenia lekcji

Starostwo Powiatowe w Łosicach

200 000 zł

Naprawa dachów i ich termomodernizacja

2005 -2006

Poprawa warunków użytkowania, zabezpieczenie obiektu przed zalaniem

Starostwo Powiatowe w Łosicach

200 000 zł

Remonty pomieszczeń

2005 -2006

Poprawa estetyki i bezpieczeństwa pracy

Starostwo Powiatowe w Łosicach

80 000 zł

Budowa sali gimnastycznej

2007 - 2010

-

Starostwo Powiatowe w Łosicach

3 500 000 zł

Zespół Szkół Nr 3

Doposażenie klasopracowni w nowoczesne pomoce i środki dydaktyczne

2004 - 2006

Stworzenie lepszych warunków do nauki dla młodzieży szkolnej, zwiększenie atrakcyjności prowadzenia lekcji

Starostwo Powiatowe w Łosicach

200 000 zł

Remont łazienek

2005 - 2006

Spełnienie wymogów sanitarno- higienicznych

Starostwo Powiatowe w Łosicach

50 000 zł

Odnowienie i uszczelnienie okien

2005 - 2006

Poprawa estetyki i warunków termoizolacyjnych

Starostwo Powiatowe w Łosicach

50 000 zł

Budowa zewnętrznych obiektów sportowych

2006

Stworzenie lepszych warunków dla młodzieży szkolnej do uprawiania różnych rodzajów sportów na świeżym powietrzu

Starostwo Powiatowe w Łosicach

800 000 zł

Bursa Szkolna

Remont łazienek, korytarzy, pokoi, kuchni

2005 - 2006

Spełnieni wymogów sanitarno- higienicznych; poprawa estetyki pomieszczeń

Starostwo Powiatowe w Łosicach

100 000 zł

Ośrodek Szkolno- Wychowawczy

Budowa kontenerowej Sali gimnastycznej

2005 - 2006

Stworzenie lepszych warunków dla młodzieży szkolnej do uprawiania różnych rodzajów sportu

Starostwo Powiatowe w Łosicach

120 000 zł

Remont dachu oraz pomieszczeń w szkole i internacie

2005 - 2006

Poprawa estetyki i warunków termoizolacyjnych

Starostwo Powiatowe w Łosicach

100 000 zł

Doposażenie klasopracowni w pomoce dydaktyczne; utworzenie dali komputerowej

2005 - 2006

Poprawa warunków nauki

Starostwo Powiatowe w Łosicach

120 000 zł

Poradnia Psychologiczno - Pedagogiczna

Remont wnętrza budynku

2005 - 2006

Udostępnienie nowych pomieszczeń do prowadzenia terapii

Starostwo Powiatowe w Łosicach

100 000 zł

INFRASTRUKTURA DROGOWA

Przebudowa z poszerzeniem drogi Nr 02 101 w Hruszewie, dł. 1,89 km

2005

Budowa pozwoli na znaczne skrócenie dojazdu do siedziby powiatu

Zarząd Powiatu Łosickiego

1 900 000 zł

Przebudowa z poszerzeniem drogi Nr 02 102 Puczyce - Rusków - Hruszew, dł. 0,71 km

2005

Budowa pozwoli na znaczne skrócenie dojazdu do siedziby powiatu

Zarząd Powiatu Łosickiego

710 000 zł

Przebudowa drogi Nr 02 124 Stara Kornica - Leśna Podlaska, dł. 3,83 km

2005

Budowa pozwoli na znaczne skrócenie dojazdu do siedziby powiatu

Zarząd Powiatu Łosickiego

1 900 000 zł

Budowa chodnika przy drodze Nr 02 109 w Serpelicach, dł. 1,2 km

2005 - 2006

Poprawa bezpieczeństwa pieszych

Zarząd Powiatu Łosickiego

168 000 zł

Budowa chodnika przy drodze w Niemojkach, dł. 0,75 km

2005 -2006

Poprawa bezpieczeństwa pieszych

Zarząd Powiatu Łosickiego

53 000 zł

Budowa drogi Nr 02 112 Kamianka- Grzybów, dł. 0,8 km

2007 - 2008

Budowa pozwoli na znaczne skrócenie dojazdu do siedziby powiatu

Zarząd Powiatu Łosickiego

510 000 zł

Przebudowa drogi Nr 02 311 Wyczółki - Bolesty, dł. 2 km

2006

Budowa pozwoli na znaczne skrócenie dojazdu do siedziby powiatu

Zarząd Powiatu Łosickiego

1 300 000 zł

Przebudowa drogi Nr 02 308 Łosice - Olszanka - Krzesk, dł. 4,50 km

2006

Budowa pozwoli na znaczne skrócenie dojazdu do siedziby powiatu

Zarząd Powiatu Łosickiego

3 000 000 zł

Budowa chodnika przy drodze Nr 02 318 w Huszlewie, dł. 0,5 km

2006

Poprawa bezpieczeństwa pieszych

Zarząd Powiatu Łosickiego

80 000 zł

Budowa chodnika przy ulicy Błonie w Łosicach, dł. 0,85 km

2006 - 2008

Poprawa bezpieczeństwa pieszych

Zarząd Powiatu Łosickiego

90 000 zł

Przebudowa drogi Nr 02 315 Olszanka - Szydłówka, dł. 5,00 km

2007 - 2008

Podniesienie komfortu jazdy, skrócenie czasu dojazdu do powiatu

Starostwo Powiatowe w Łosicach

3 000 000 zł

Budowa drogi Nr 02 121 Bonin - Kazimierzów, dł. 4 km

2007 - 2008

Podniesienie komfortu jazdy, skrócenie czasu dojazdu do powiatu

Starostwo Powiatowe w Łosicach

4 000 000 zł

Przebudowa drogi Nr 02 318 Międzyrzec Podlaski - Huszlew - Łuzki

2007 - 2009

Podniesienie komfortu jazdy, skrócenie czasu dojazdu do powiatu

Starostwo Powiatowe w Łosicach

6 000 000 zł

Przebudowa drogi Nr 02 156 Ostromęczyn - Chłopków, dł. 2, 54 km

2008 - 2010

Podniesienie komfortu jazdy, skrócenie czasu dojazdu do powiatu

Starostwo Powiatowe w Łosicach

1 400 000 zł

Przebudowa ulicy Mjr Zenona w Łosicach, dł. 0,62 km

2009 - 2010

Poprawa bezpieczeństwa kierowców i pieszych

Starostwo Powiatowe w Łosicach

2 000 000 zł

Przebudowa i budowa drogi Nr 02 305 Zakrze - Biernaty, dł. 2,80 km

2010 - 2012

Podniesienie komfortu jazdy, skrócenie czasu dojazdu do powiatu

Starostwo Powiatowe w Łosicach

2 100 000 zł

Budowa drogi Nr 02 392 Waśkowólka - Żurawlówka - Wygoda, dł. 2 km

2011 - 2012

Podniesienie komfortu jazdy, skrócenie czasu dojazdu do powiatu

Starostwo Powiatowe w Łosicach

1 400 000 zł

Budowa ścieżki rowerowej przy drodze Nr 02 301 Łosice - Zakrze

2011-2013

Podniesienie komfortu jazdy, skrócenie czasu dojazdu do powiatu

Starostwo Powiatowe w Łosicach

510 000 zł

Przebudowa drogi Nr 109 Kózki - Janów Podlaski, dł. 6 km

2011 - 2013

Podniesienie komfortu jazdy, skrócenie czasu dojazdu do powiatu

Starostwo Powiatowe w Łosicach

3 000 000 zł

Budowa drogi Nr 02 391 Chotycze - Jeziory, dł. 3 km

2012 - 2013

Poprawa bezpieczeństwa kierowców i pieszych

Starostwo Powiatowe w Łosicach

2 100 000 zł

OCHRONA ŚRODOWISKA

Podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców powiatu

2005 - 2007

Zwiększenie stanu czystości środowiska na ternie całego powiatu

Starostwo Powiatowe w Łosicach

50 000 zł

Propagowanie selektywnej zbiórki śmieci odpadów na terenie powiatu łosickiego

2005 - 2007

Zwiększenie odzysku surowców wtórnych oraz zwiększenie stanu czystości środowiska

Starostwo Powiatowe w Łosicach

50 000 zł

2005 - 2007TURYSTYKA

Utworzenie centrum informacji i promocji Powiatu Łosickiego

2005 - 2007

Promocja regionu w Polsce i za granicą

Starostwo Powiatowe w Łosicach

20 000 zł

Oznakowanie i wyznaczenie nowych szlaków turystycznych na terenach nadbużańskich

2005 - 2008

Zwiększenie ilości turystów odwiedzających ich teren

Starostwo Powiatowe w Łosicach

20 000 zł

ROLNICTWO

Stworzenie systemu wspierania grup producenckich rolników

2005 - 2006

Zachęcenie do korzystania z funduszy unijnych

Starostwo Powiatowe w Łosicach

30 000 zł

Stworzenie programu promocji powiatowych produktów rolnych

2005 - 2006

Wzrost zainteresowania produktami pochodzącymi z gospodarstw rolnych wśród turystów

Starostwo Powiatowe w Łosicach

50 000 zł

Tabela 3. Harmonogram inwestycji długookresowych na lata 2007 - 2013

Źródło: Plan Rozwoju Lokalnego powiatu łosickiego 2004 - 2013 z dnia 16 sierpnia 2004 r., s. 43 - 53.

Z powyższej tabeli wynika, że skoncentrowano się głównie na polepszeniu jakości usług świadczonych z zakresu służby zdrowia oraz edukacji publicznej. Planowano również polepszenie warunków komunikacyjnych poprzez modernizację infrastruktury drogowej. Ochronie środowiska, turystyce i rolnictwu poświęcono znacznie mniej uwagi. Niestety należy poddać krytyce jakość przygotowanego planu inwestycji. Po pierwsze dlatego, że koszty szacunkowe inwestycji dokonane były bez gruntownych wyliczeń oraz bez oparcia o rzeczywiste nakłady finansowe, które należałoby ponieść aby w pełni osiągnąć zakładane cele. Co więcej, niektórych szacunków w ogóle się nie podjęto. W wyniku tego rozbudowa i modernizacja szpitala nie powiodła się, o czym świadczyć może tylko powierzchniowe rozbudowanie Szpitala Powiatowego, w którym nadal brakuje niezbędnego sprzętu oraz odpowiedniej ilości personelu wykwalifikowanego w różnych specjalizacjach medycznych. Po drugie, postawiono raczej na ilość a nie na jakość inwestycji, przykładowo w samym tylko roku 2006 planowano przeprowadzić czternaście inwestycji opiewających na sumę 6 431 000 zł, co świadczyć może o zbytnim rozdrobnieniu zamierzonych działań. Co więcej w roku 2004nie zdołano wyliczyć przewidywanych kosztów trzech inwestycji na rok 2006. Prawdopodobnie dalece bardziej efektywne byłoby skupienie się na mniejszej ilości celów, ale podjęcie się działań bardziej intensywnych na rzecz ich osiągnięcia. Tendencję taką, a więc zwrot od ilości do jakości zauważyć można porównując założenia ram finansowych 2000 - 2006 oraz 2007 - 2013 na poziomie Unii Europejskiej. Po trzecie, zadecydowano o nic nieznaczących modernizacjach dróg w powiecie, które nie przyniosły zamierzonych efektów poprawy komunikacji. Np. zadecydowano o położeniu nowej nawierzchnię drogi we wsi Hruszew na odcinku niecałych 2 km, chociaż remontu wymaga cała droga na trasie Puczyce - Rusków - Hruszew, o długości ponad 10 km, co potwierdza wspomnianą wyżej nieefektywność planowanych działań. Problem w polityce rozwoju Powiatu łosickiego stanowi także niepodejmowanie się działań innowacyjnych lub planowanie ich w niewielkim stopniu - zdecydowano się tylko na doposażenie klasopracowni w szkołach w dostęp do Internetu oraz zmianę surowca wykorzystywanego jako czynnika grzewczego w kotłowni w Zespole Szkół Nr 2 z węgla na gaz, nie zaryzykowano więc inwestycją w odnawialne źródła energii jak np. ogrzewanie solarne, pozostając przy źródłach kopalnych. W zakresie ochrony środowiska nie zaplanowano promocji odnawialnych źródeł energii oraz nie zdecydowano się na dofinansowywanie inicjatyw z nimi związanych. W zasadzie nie przyczyniono się także do polepszenia procesu segregacji i utylizacji śmieci, gdyż kwota na ten cel przeznaczona, tj. 50 000 zł jest stanowczo niewystarczająca jeżeli chodzi o sfinansowanie takiej inwestycji. Nie podjęto się też zachęcania do budowy przydomowych oczyszczalni ścieków. W zakresie rolnictwa zdecydowano o doszkalaniu rolników z zakresu funduszy unijnych, nie zaplanowano natomiast programu szkoleń przygotowującego do wdrożenia wysokich technologii w rolnictwie czy przekształcania gospodarstw rolnych na gospodarstwa ekologiczne i agroturystyczne. Niewiele zrobiono również dla podniesienia atrakcyjności turystycznej całego Powiatu, w tym Parku Krajobrazowego „Podlaski Przełom Bugu”

Biorąc pod uwagę planowane wydatki na inwestycje długoterminowe w latach 2011 - 2013 można zauważyć, że entuzjazm w tworzeniu planów niemożliwych do zrealizowania znacznie zmalał (Tabela 3). W nadchodzących latach zaplanowano osiem inwestycji opiewających łącznie na kwotę Z. Są więc to plany bliższe realnym możliwościom inwestycyjnym Powiatu Łosickiego, niż te, które opracowane zostały siedem lat wcześniej. Na ostateczną ocenę omawianych planów władz samorządowych należy jednak poczekać do lat 2020 - 2022 , kiedy to na podstawie ewaluacji płynących z UE będzie można mówić o efektywności i trwałości podejmowanych inwestycji.

Zadanie inwestycyjne

Łączny koszt finansowania

Finansowanie w roku 2011

Finansowanie w roku 2012

Finansowanie w roku 2013

Instytucja wdrażająca

Przebudowa drogi Nr 2034W Łuzki-Huszlew-Dziadkowskie

4 200 000 zł

4 200 000 zł

-

Zarząd Dróg Powiatowych

Budowa chodnika w Serpelicach

21 500 zł

21 500 zł

-

Zarząd Dróg Powiatowych

Projekt budowlany na przebudowę ulicy Błonie w Łosicach

36 00 zł

36 000 zł

-

Zarząd Dróg Powiatowych

Przyspieszenie wzrostu konkurencyjności województwa mazowieckiego przez budowanie społeczeństwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy poprzez stworzenie zintegrowanych baz wiedzy o Mazowszu

280 560 zł

179 250 zł

-

101 310 zł

Starostwo Powiatowe

Zakup sprzętu komputerowego

10 000 zł

10 000 zł

-

Starostwo Powiatowe

Zakup sprzętu komputerowego

12 000 zł

12 000 zł

-

Starostwo Powiatowe

Rozwój elektronicznej administracji w samorządach województwa mazowieckiego wspomagającej niwelowanie dwudzielności potencjału województwa

39 405 zł

25 852 zł

-

13 553 zł

Starostwo Powiatowe

Współfinansowanie zakupu tomografu komputerowego oraz modernizacji budynku SPOZ w Łosicach

242 721 zł

242 721 zł

-

SP ZOZ Łosice

Termomodernizacja przychodni

241 652 zł

241 652 zł

-

SP ZOZ Łosice

Tabela 4. Limit wydatków na wieloletnie programy inwestycyjne w latach 2011 - 2013

Źródło: Tabela nr 3 do Uchwały Rady Powiatu nr III/15/11 z dnia 27 stycznia 2011 r.

Podsumowując rozdział II należy wskazać, że powiat łosicki posiada bardzo dobre możliwości rozwoju w Unii Europejskiej, niestety jest nieefektywnie zarządzany, co pokazano opisując przede wszystkim warunki rozwoju omawianej jednostki samorządu terytorialnego. Zwrócono też uwagę na zachowanie władz powiatu wobec wyzwań polityki regionalnej prowadzonej przez Unię Europejską oraz zaprezentowano inicjatywy podejmowane w powiecie na rzecz jego rozwoju. Podkreślono znaczenie rozsądnego, długofalowego planowania, a obecny plan rozwoju poddano krytycznej analizie.

ROZDZIAŁ III. CHARAKTERYSTYKA POLITYKI SPOŁECZNEJ SAMORZĄDU POWIATU ŁOSICKIEGO

3.1. Prawne warunki prowadzenia polityki społecznej

Podstawowe przepisy prawne dotyczące polityki społecznej oraz polityki zabezpieczenia społecznego znajdują się w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. oraz w odpowiednich ustawach. Jednakże zważywszy na przynależność Polski do Unii Europejskiej oraz innych organizacji międzynarodowych prawne warunki prowadzenia polityki społecznej rozpatrywać należy w szerszym, międzynarodowym kontekście.

Jeżeli chodzi o dorobek regulacyjny i koordynacyjny Unii Europejskiej w omawianym zakresie , to podstawowe regulacje wywierające wpływ na polskie prawodawstwo znajdują się w :

wraz z późniejszymi zmianami.

W ramach Unii Europejskiej oprócz ogólnych wytycznych i ram instytucjonalnych powstały także szczególne standardy odnoszące się do polityki społecznej. Należą do nich:

Należy jednak zauważyć, że instytucje europejskie nie podejmują szczegółowych regulacji w omawianym zakresie, a dążą tylko do pewnej standaryzacji czy ujednolicenia rozwiązań prawnych, które powinny być wdrożone w prawne systemu krajów członkowskich Unii Europejskiej. Oprócz wypracowania podstaw dla polityki społecznej, Unia przyczyniła się także do opracowania podstaw prawnych dla polityki zabezpieczenia społecznego, które zawarte zostały m.in. w:

wraz z późniejszymi modyfikacjami:

Wyżej wymienione unijne akty prawny nie stanowią całości materii prawnej regulującej kwestie polityki społecznej i zabezpieczenia społecznego. Są tylko niewielkim wycinkiem z całości ustawodawstwa podejmowanego w tych kwestiach. Doskonale pokazują natomiast proces kształtowania się społecznej postawy oraz potrzeb społecznych wobec tych zagadnień mających wpływ na koordynację systemów zabezpieczenia społecznego służących realizacji zasady swobodnego przepływu pracowników, członków ich rodzin oraz innych osób w ciągle zmieniającej się Unii Europejskiej.

Oczywiście nie można rozpatrywać uwarunkowań pranych polskiej polityki społecznej tylko w kontekście stricte unijnym. Polska jest także członkiem Rady Europy oraz Międzynarodowej Organizacji Pracy, które także podejmowały prace nad aktami prawnymi z omawianego zakresu. W ramach Rady Europy można mówić o szerokim dorobku konwencyjnym, który miał wpływ na polską politykę społeczną. Do ważniejszych aktów normatywnych przyjętych przez Radę Europy należą:

które ustalają określone standardy ochrony w zakresie polityki społecznej i zabezpieczenia społecznego jako pewne poziomy uprawnień, czyli tzw. standardy Rady Europy.

W ramach Międzynarodowej Organizacji Pracy również podejmowano różnorodne akty normatywne mające na celu ustanowienie pewnych międzynarodowych standardów z zakresu polityki społecznej i zabezpieczenia społecznego. Do systemu Międzynarodowej Organizacji Pracy należą następujące akty normatywne:

Wszystkie powyższe dokumenty i akty normatywne w większym lub mniejszym stopniu miały wpływ na kształtowanie się polskiego systemu polityki społecznej i zabezpieczenia społecznego. Na początku charakterystyki tegoż systemu warto zauważyć, że podstawowe przepisy ochronne z tego zakresu zapisane zostały w akcie prawnym znajdującym się najwyżej w hierarchii, a więc w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r., gdzie już w preambule wymieniona jest zasada pomocniczości, umacniająca uprawnienia obywateli i ich wspólnot. Zasada ta zwana jest również zasadą subsydiarności i mówi ona o hierarchii praw jednostki i różnych wspólnot, a mianowicie o pierwszeństwie praw człowieka przed prawami wspólnoty oraz praw mniejszych wspólnot przed prawami większych wspólnot. Następnie w art. 2 zapisano zasadę sprawiedliwości społecznej - czyli to, jakie normy są społecznie akceptowane i stosowane w demokratycznym państwie prawnym. Z tej zasady Trybunał Konstytucyjny wywodzi zasadę ochrony obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, a z niej lex retro non agit
i zasady ochrony praw nabytych. Oprócz tego Konstytucja ustala także zakres prawa do zabezpieczenia społecznego. I tak art. 67 określa prawo do zabezpieczenia społecznego na wypadek ryzyka:

W art. 68 określono prawo do zabezpieczenia społecznego na wypadek ryzyka niezdrowia, a w art. 69 umocowano prawnie prawo do zabezpieczenia społecznego na wypadek ryzyka trudnych sytuacji życiowych. Dodatkowo w art. 71 Konstytucja określa prawo do zabezpieczenia społecznego na wypdadek wystąpienia następujących ryzyk:

Oczywiście Konstytucja stanowi tylko pewne wytyczne i jest tylko podstawą dla całego systemu polityki społecznej i zabezpieczenia społecznego. NA podstawie tych ogólnych wartości polski ustawodawca stworzył skomplikowany zbiór aktów normatywnych, tworzących ów system. Należy zaliczyć do nich:

Podsumowując, warto przeciwstawić polską politykę społeczną i politykę zabezpieczenia społecznego unormowaną w rozbudowanym i skomplikowanym systemie prawnym europejskim i międzynarodowym standardom. Po dokładnej analizie można dojść do wniosku, że polski system prawny w omawianym zakresie jest tylko częściowo zgodny z unormowaniami na poziomach europejskim i międzynarodowym. Co więcej Polska nie przystąpiła do wielu aktów normatywnych z tego zakresu, nie chcąc wiązać się ich standardami, gdyż spowodowałoby to konieczność całościowej przebudowy systemu polityki społecznej. Nawet w tym zakresie, jaki przyjęła nie udało się prawa polskiego w pełni zharmonizować z przyjętymi standardami międzynarodowymi, taka sytuacja miała miejsce np. w przypadku Konwencji MOP Nr 102, zakres zgodności polskiego prawa z postanowieniami konwencyjnymi przedstawiono poniżej w Tabeli 5.

Konwencja Nr 102

Polski system zabezpieczenia społecznego

Świadczenia zdrowotne

Zgodność częściowa

Zasiłki chorobowe

Zgodność

Świadczenia w czasie bezrobocia

Niezgodność

Świadczenia emerytalne

Zgodność

Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych

Zgodność częściowa

Świadczenia rodzinne

Zgodność

Świadczenia macierzyńskie

Zgodność

Świadczenia inwalidzkie

Zgodność częściowa

Świadczenia na wypadek śmierci żywiciela

zgodność

Tabela 5. Minimalne standardy Konwencji Nr 102 a system polski

Źródło: opracowanie własne

Na podstawie powyższego zestawienia można zauważyć tylko częściową zgodność standardów zabezpieczenia społecznego zagwarantowanego w polskim ustawodawstwie ze standardami ustalonymi na mocy Konwencji Nr 102 ratyfikowanej przez Polskę. Oznacza to, że w najbliższym czasie powinny nastąpić zmiany w polskim prawodawstwie, tak aby wypełnić postanowienia Konwencji, do której Polska przystąpiła, a więc którą przyjęła jako zobowiązania prawno międzynarodowe. W szczególności zmiany powinny zostać wprowadzone do funkcjonowania systemu świadczeń w czasie bezrobocia, którego obecny kształt jest całkowicie niezgodny z postanowieniami Konwencji W następnej kolejności dopracowane powinny zostać: system świadczeń zdrowotnych, system świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i na wypadek chorób zawodowych oraz system świadczeń inwalidzkich, których obecna forma przyjęta w prawie polskim jest tylko częściowo zgodna z omawianą Konwencją.

3.2. Potrzeby społeczne w powiecie

Na życie człowieka wpływ mają dwa czynniki: w pierwszej kolejności jest to on sam, w drugiej - otoczenie, w którym się znajduje. Człowiek, jako organizm głównie biologiczny, kieruje się więc wewnętrznymi imperatywami, chęcią osiągnięcia pewnych przedmiotów materialnych i niematerialnych, aspiracjami rozwoju. Zgodnie z dr hab. Ryszardem Szarfenbergiam, można zatem stwierdzić, że bez dostępu do pewnych dóbr, usług i zjawisk człowiek ma minimalne szanse na przejście przez całe życie w dobrym zdrowiu oraz sprawności psychicznej, fizycznej i społecznej. W ciągu swojego życia człowiek odczuwa zatem pewne braki i dąży do ich zaspokojenia. Taki aktualny stan organizmu związany z jakimś niedostatkiem to właśnie ogólnie rozumiana potrzeba. Na podstawie powyższych rozważań można wyróżnić trzy elementy składowe potrzeby:

Oczywiście nie można pominąć faktu, że człowiek z samej racji urodzenia od początku swojego istnienia staje się członkiem jakichś grup społecznych, by w miarę swojego rozwoju i pojawiających się szans na świadome współtworzenie tych grup móc samodzielnie, na podstawie swoich potrzeb decydować o dobrowolnej przynależności do nich. Człowiek należy zatem do różnych grup społecznych w związku ze swoim miejscem zamieszkania, wykształceniem, wykonywanym zawodem, zainteresowaniami, itd. Oznacza to, że człowiek nie jest bytem samoistnym - musi funkcjonować w pewnym otoczeniu, które wywiera nań wpływ. Co więcej, tworzenie tych grup społecznych powoduje pojawianiu się pewnych potrzeb zbiorowych, a więc potrzeb współdzielonych przez wszystkich członków danej grupy. Aby jednak efektywnie zaspokoić potrzeby wspólne wielu osobom konieczne jest zaistnienie pewnych instytucji funkcjonujących w obszarze życia społecznego. Potrzeby, których zaspokojenie wymaga powstania i trwania instytucji na rzecz zamierzonych celów i o dających się przewidzieć z dostatecznym prawdopodobieństwem skutkach działania należy więc rozumieć jako potrzeby społeczne. I tak np. potrzebą indywidualną może być chęć zaproszenia osoby bliskiej na Wigilię - potrzeba ta może wynikając z subiektywnego niedostatku wspólnie spędzanego czasu, potrzebą zbiorową będzie obchodzenie świąt Bożego Narodzenia - jako że jest to tradycja wspólna wszystkim katolikom, potrzebą społeczną będzie natomiast udział w Pasterce - gdyż zaspokojenie potrzeby obchodzenia świąt nastąpi dzięki instytucji, tj. Kościołowi.

Dzięki zdefiniowaniu pojęcia „potrzeba społeczna” możliwe jest podjęcie dalszych rozważań na temat potrzeb społecznych na poziomie powiatu. Aby jednak wybrać najważniejsze w tym zakresie potrzeby, należy scharakteryzować ogólne potrzeby człowieka jako jednostki indywidualnej żyjącej w społeczeństwie, a następnie dokonać pewnego uogólnienia dla społeczności lokalnej, zamieszkującej powiat. Klasyfikację i hierarchię potrzeb najlepiej określa teoria Abrahama Maslowa przedstawiona na schemacie piramidy (Rysunek 6).

Jeżeli nałoży się schemat potrzeb jednostki ludzkiej na zadania własne powiatu, można dojść do wniosku, że podstawowym standardem zaspokajania potrzeb mieszkańców w skali lokalnej powinny być obecnie w Polsce:

W celu zaspokajania potrzeb społecznych w powiecie powołuje się do życia wiele instytucji takich jak szkoły, szpitale, domy kultury, muzea, itp. Aby zapewnić zaspokojenie niektórych potrzeb uznanych za podstawowe zazwyczaj zabezpiecza się ustawowo konieczność tworzenia danych instytucji. Organizacji powiatowych instytucji służących realizacji polityki społecznej na poziomie lokalnym poświęcono kolejną część niniejszej pracy.

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x01 graphic

0x08 graphic

3.3. Samorządowe jednostki organizacyjne powiatu do realizacji polityki społecznej na przykładzie powiatu łosickiego

Przedmiotem tej części pracy uczyniono samorządowe jednostki organizacyjne powiatu. Zanim jednak autor przedstawi klasyfikację omawianych jednostek na przykładzie powiatu łosickiego, uznano za zasadne zdefiniowanie samego pojęcia „jednostka organizacyjna powiatu” oraz wyjaśnienie celu ich tworzenia. Aby tego dokonać w sposób prawidłowy pod względem logicznym, należy raz jeszcze odwołać się do podstaw prawnych funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego, w tym samorządu powiatowego, a więc do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej definiuje jednostki samorządu terytorialnego stricte od strony przedmiotowej. W tym obszarze rozważań z Konstytucji w, że podstawą uznania za taką jednostkę jest: posiadanie osobowości prawnej, powołanie na podstawie ustawy, wyznaczone terytorium wraz z jego mieszkańcami, posiadanie mienia komunalnego, tj. posiadanie praw własności i innych praw majątkowych. Dodatkowo jednostka samorządu terytorialnego posiada prawnie chronioną samodzielność, której dochodzić można na drodze sądowej. Jeszcze w okresie obowiązywania wcześniejszej ustawy konstytucyjnej, a więc tej z 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym, Trybunał Konstytucyjny w uchwale z 27 września 1994 r. doprecyzował pojęcie jednostki samorządu terytorialnego stanowiąc, iż jest ona podmiotem uczestniczącym w sprawowaniu władzy państwowej, wykonując istotną część zadań publicznych w sposób samodzielny, działając jednak na podstawie przepisów ustaw oraz są podmiotami odrębnymi od organów administracji rządowej, wyposażonymi w przymiot samodzielności podlegający ochronie sądowej. Trybunał w swej wykładni nie pozostał jednak konsekwentny, stosując to określenie do innych rodzajów jednostek samorządowych niż te określone w art. 70 ustawy konstytucyjnej.

Dzisiaj podstawową jednostką samorządu terytorialnego, tak jak pisano już o tym w Rozdziale I niniejszej pracy. jest gmina. Rada gminy może tworzyć dwa rodzaje jednostek organizacyjnych: jednostki pozostające w strukturze gminy, jako prawnie nie wyodrębnione jednostki budżetowe, oraz jednostki prawnie wyodrębnione, a więc mające osobowość prawną, np. przedsiębiorstwa komunalne, fundacje. W sposób bardziej ogólnikowy do problemu jednostek organizacyjnych podchodzi ustawa o samorządzie powiatowym, która w art. 6 stwierdza, że: "W celu wykonywania zadań powiat może tworzyć jednostki organizacyjne...". W taki sam generalny sposób ustawodawca określił również możliwość działania na tym polu dla samorządu wojewódzkiego. Z powyższych rozważań wynika, że na podstawie bycia posiadania osobowości prawnej oraz samodzielności, samorząd powiatowy ma możliwość tworzenia podległych sobie jednostek służących realizacji zadań tego samorządu, przy czym nie określono w sposób doprecyzowany w jakich dziedzinach ów jednostki mogą funkcjonować. Pozostawiono zatem samorządom wiele swobody w tworzeniu swoich struktur mających na celu wykonywanie zadań własnych i zleconych.

Na przykładzie powiatu łosickiego wyróżnić można następujące kategorie jednostek organizacyjnych samorządu oraz przypisane do tych kategorii poszczególne jednostki:

Wyżej wymienione jednostki realizują szereg działań z zakresu szeroko rozumianej polityki społecznej. W ramach wykonywania swoich zadań Powiat Łosicki oferuje swoim mieszkańcom szeroki wachlarz oferty edukacyjnej, zdrowotnej, prawnej, opiekuńczej oraz z zakresu rozwoju osobowego, doradztwa pracy i bezpieczeństwa. Co więcej, uczniowie mogą liczyć na zapewnienie zaplecza mieszkalnego osobom zamieszkującym miejscowości znacznie oddalone od siedziby powiatu. W szkołach dostępna jest pomoc psychologów oraz wykwalifikowanej kadry nauczycielskiej, a pomimo peryferyjnego położenia powiatu łosickiego podejmowane są inicjatywy na rzecz rozwoju kulturowego, w tym rozwoju kultury fizycznej, np. wycieczki, konkursy literackie, zawody sportowe, itd. Ponadto, w powiecie rozwijana jest również współpraca samorządu z jednostkami z trzeciego sektora. Na terenie powiatu łosickiego działa Powiatowe Stowarzyszenie Animatorów Kultury, którego celem jest promocja talentów artystycznych z regionu, jak również wzajemna pomoc i organizacja imprez kulturalnych, których celem jest przekazywanie bogatej tradycji i kultury lokalnej. Z władzami powiatu łosickiego współpracuje także Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Łosickiej, działające na polu integracji wśród społeczności europejskich, rozwoju wspólnot lokalnych oraz aktywność społeczna. Dzięki takiej współpracy lokalne dziedzictwo kulturowe jest stale pielęgnowane i pomnażane.

Celem lepszego przedstawienia działalności samorządu powiatowego w dziedzinie polityki społecznej i zadań społecznych wobec integracji z Unią Europejską autor niniejszej pracy podjął analizę funkcjonowania jednej z jednostek organizacyjnych powiatu łosickiego. Jako przedmiot badania wybrano Specjalny Ośrodek Szkolno- Wychowawczy w Łosicach, który przedstawiono w Rozdziale IV niniejszej pracy.

Podsumowując rozdział III należy wskazać, że omawiana jednostka samorządu powiatowego posiada dobrze rozwinięte warunki do realizacji zadań społecznych w powiecie dzięki rozwiniętej sieci jednostek organizacyjnych samorządu. Zwrócono też uwagę na zachowanie władz powiatu wobec wyzwań polityki społecznej na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym określanych przez standardy ustalane na poziomie europejskim i międzynarodowym. Podkreślono w szczególności znaczenie Konwencji Nr 102 uchwalonej przez Międzynarodową Organizację Pracy oraz fakt niepełnego spełniania jej wymogów przez ustawodawstwo polskie. Dokonano również klasyfikacji potrzeb społecznych w powiecie wyinterpretowując je z potrzeb zhierarchizowanych w piramidzie Maslow'a.

ROZDZIAŁ IV. ANALIZA DZIAŁANIA SPECJALNEGO OŚRODKA SZKOLNO-WYCHOWAWCZEGO W ŁOSICACH JAKO JEDNOSTKI BUDŻETOWEJ REALIZUJĄCEJ ZADANIA SPOŁECZNE POWIATU

4.1. Prezentacja ośrodka

Początki szkolnictwa specjalnego w Łosicach sięgają 1969 r., kiedy to przy Szkole Podstawowej Nr 2 zostały utworzone pierwsze klasy specjalne. Niecały rok później utworzono Szkołę Podstawową Specjalną przy ul. Bialskiej jako odrębną placówkę edukacyjną, dzięki której kształceniem objęto uczniów klas IV- VIII. W 1978 r. na mocy decyzji Kuratorium Oświaty i Wychowania w Białej Podlaskiej utworzono Państwowy Zakład Wychowawczy dla dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim, zdrowych fizycznie. Finansowanie Zakładu i nadzór nad nim zlecono samorządowi gminnemu. Zmiana nazwy w 1984 r. na Specjalny Ośrodek Szkolno- Wychowawczy, jak i zmiany późniejsze nie wniosły nic nowego do zasad funkcjonowania SOSW. Zmiany dokonało dopiero utworzenie w 1998 r. na mocy postanowienia Kuratora Oświaty w Białej Podlaskiej. Zasadniczej Szkoły Zawodowej Specjalnej dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim o kierunku kształcenia kucharz oraz wejście w życie „Programu czterech reform” (reforma emerytalne, oświatowa, administracyjna oraz służby zdrowia).

Dwie spośród wyżej wymienionych reform miały bezpośredni wpływ na SOSW. Wprowadzono bowiem trójstopniowy podział administracyjny oraz trójstopniową strukturę systemu oświaty, a w związku z tym należało zasady funkcjonowania SOSW dopasować do nowej sytuacji administracyjno- prawnej.

Na podstawie ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym oraz ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty uchwałą Rady Powiatu w Łosicach ośmioletnią Szkołę Podstawową Specjalną przekształcono w sześcioletnią Szkołę Podstawową Specjalną. Na podstawie tych samych aktów prawnych Rada Powiatu w Łosicach Uchwałą Nr V/20/99 z dnia 27 marca 1999 r. powołała do życia z dniem 1 września 1999 r. Gimnazjum Specjalne, które swoim zasięgiem objęło Powiat Łosice z możliwością przyjmowania dzieci i młodzieży spoza powiatu po zawarciu stosownego porozumienia.

Zgodnie więc z reformą oświaty w ramach SOSW powstały:

które w związku ze zmianą podziału administracyjnego od 1999 r. podlegają nadzorowi pedagogicznemu sprawowanemu przez Mazowieckiego Kuratora Oświaty w Warszawie. Zmienił się również organ prowadzący i finansujący SOSW, którym zgodnie z reformą administracyjną stał się Zarząd Powiatu w Łosicach.

Samorząd powiatowy po 1999 r. jeszcze kilkakrotnie ingerował w strukturę SOSW. Uchwałą Nr XIV/56/2000 Rady Powiatu Łosickiego z dnia 30 czerwca 2000 r. z dniem 1 września 2000 r. w Zasadniczej Szkole Zawodowej Specjalnej w Łosicach utworzono kierunek kształcenia zawodowego gospodarstwo domowe w celu kształcenia dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym w tzw. „Klasie Życia”. W 2002 r. przekształcono dotychczasową Zasadniczą Szkołę Zawodową Specjalną w SOSW w Łosicach w trzyletnią szkołę ponadgimnazjalną dla uczniów z upośledzeniem w stopniu lekkim pod nazwą Zasadnicza Szkoła Zawodowa Specjalna Nr 2 w SOSW w Łosicach. W 2004 r. po raz kolejny postawiono na rozwój Ośrodka. Na mocy Uchwały Nr XVII/104/04 Rady Powiatu Łosickiego z dnia 16 sierpnia 2004 r. z dniem 1 września 2004 r. utworzono trzyletnią szkołę przysposabiającą do pracy dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym. Zgodnie z § 1, ust. 2 tej uchwały szkoła otrzymała nazwę: Szkoła Przysposabiająca do Pracy.

Obecnie w skład placówki wchodzi Szkoła Podstawowa, Gimnazjum, Zasadnicza Szkoła Zawodowa, Szkoła Przysposabiająca do Pracy i Internat. Wychowankami ośrodka są dzieci i młodzież upośledzona intelektualnie w stopniu lekkim, umiarkowanym i znacznym. Większość uczniów mieszka w internacie. Główną sytuacją pobytu wychowanków w internacie jest trudna sytuacja mieszkaniowa, materialna, choroby społeczne i psychiczne rodziców, trudność w realizacji obowiązku szkolnego w miejscu zamieszkania, niedostosowanie społeczne i inne.

4.2. Potrzeby finansowe i sposoby ich zaspokajania

Wprowadzone 1 stycznia 1999 r. reformy gruntownie przebudowały strukturę władz publicznych oraz podział kompetencji, w tym także w zakresie finansowania oświaty.

Jednym ze źródeł dochodów samorządu powiatowego są subwencje z budżetu państwa, które uważa się za pomoc finansową udzielaną na podstawie kryteriów obiektywnych, np. liczby mieszkańców powiatu, odsetku bezrobotnych, itd. Co roku Minister Edukacji Narodowej przyjmuje więc rozporządzenie w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego, w którym określa zasady finansowania zadań oświatowych (szkolnych i pozaszkolnych) realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego na dany rok. Zawarte w rozporządzeniu algorytmy finansowania oświaty w danym roku budżetowym wprowadzają kilka istotnych zmian w stosunku do naliczania części oświatowej subwencji ogólnej w latach przed wprowadzeniem „Programu czterech reform”. Przede wszystkim wprowadzono zasadę „pieniądz idzie za uczniem”, skorygowano nierównowagę podziału środków na oświatę podstawową i ponadpodstawową oraz wprowadzono mechanizmy służące ułatwieniu restrukturyzacji sieci szkolnej i szkolnictwa zawodowego.

Ustalona w ustawie budżetowej na rok 2009- po odliczeniu 0,6 % rezerwy- część oświatowa (SO) składa się z kwoty bazowej (SOA), kwoty uzupełniającej (SOB) i kwoty na zadania pozaszkolne (SOC):

SO = SOA + SOB + SOC,

gdzie:

Zgodnie z § 1, ust. 2, pkt. 2, lit a- d rozporządzenia, ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o zadaniach pozaszkolnych (SOC), rozumie się przez to prowadzenie przedszkoli specjalnych (w tym oddziałów specjalnych w przedszkolach ogólnodostępnych), placówek doskonalenia nauczycieli, poradni psychologiczno- pedagogicznych, w tym poradni specjalistycznych, specjalnych ośrodków szkolno- wychowawczych, specjalnych ośrodków wychowawczych, młodzieżowych ośrodków wychowawczych, młodzieżowych ośrodków socjoterapii, ośrodków rewalidacyjno- wychowawczych, centrów kształcenia ustawicznego, centrów kształcenia praktycznego i ośrodków dokształcania i doskonalenia zawodowego, w zakresie prowadzenia form pozaszkolnych umożliwiających realizację obowiązku nauki, placówek wychowania pozaszkolnego umożliwiających rozwijanie zainteresowań i uzdolnień oraz korzystanie z różnych form wypoczynku i organizacji czasu wolnego, bibliotek pedagogicznych, świetlic szkolnych dla uczniów i wychowanków, kolonii, obozów oraz udzielaniem pomocy materialnej dla uczniów, prowadzeniem burs i internatów oraz domów wczasów dziecięcych, prowadzeniem szkolnych schronisk młodzieżowych.

Co więcej, dla każdej jednostki samorządu terytorialnego będącej organem prowadzącym lub dotującym szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły ponadgimnazjalne i szkoły ponadpodstawowe oraz placówki funkcjonujące w systemie oświaty ustala się przeliczeniową liczbę uczniów w bazowym roku szkolnym, która ma być wskaźnikiem proporcjonalnego rozdzielenia subwencji. Nie wnikając w szczegóły algorytmu (gdyż istotą tej części pracy nie jest wykazanie konkretnych sum, a konkretnych zasad finansowania), ogólnie można stwierdzić, że wzór uwzględnia:

W celu zrównania szans uczniów uczęszczających do różnego typu szkół rozporządzenie wprowadza szereg wag zwiększających kwotę bazową. W śród wag znalazło się kilka dotyczących kształcenia specjalnego, których warunki są spełniane przez SOSW w Łosicach:

Na wysokość subwencji ma również wpływ struktura zatrudnienia w szkołach i placówkach podległych samorządowi terytorialnemu, jak i wydatki rzeczowe i płacowe dla pracowników administracji i obsługi. Te czynniki zostały uwzględnione w wskaźniku korygującym.

Na kwotę części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego składa się kwota przeznaczona na zadania szkolne realizowane w szkołach podstawowych, gimnazjach, szkołach ponadpodstawowych i specjalnych (w szkołach ogólnokształcących: podstawowych i gimnazjach, szkołach ogólnokształcących specjalnych: podstawowych i gimnazjach, liceach ogólnokształcących, liceach ogólnokształcących specjalnych, szkołach zawodowych, szkołach zawodowych specjalnych), które podlegają przeliczeniu na standard A według przeliczeniowej liczby uczniów. Finansowy standard A stanowi kalkulacyjną kwotę jednostkową na ucznia, używaną dla ustalenia kwot SOA, SOB i SOC należnej jednostce samorządu terytorialnego części oświatowej SO.

Wagi dla wyżej wymienionych wskaźników są używane są addytywnie. Oznacza to, że jeżeli uczeń kwalifikuje się do różnych kategorii, wagi są dodawane, chyba że sam przepis postanawia inaczej.

Po uwzględnieniu powyższych zasad ustalono kwoty, które w 2009 r. przeznaczone zostaną na edukacyjną opiekę wychowawczą na terenie powiatu łosickiego. Zgodnie z Uchwałą Nr XXXVII/179/09 Powiatu Łosickiego z dnia 4 lutego 2009 r.:

1

Dział

Rozdział

§

Nazwa

Plan

2

854

 

 

Edukacyjna opieka wychowawcza

3 722 519,00

3

 

85403

 

Specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze

3 042 139,00

4

 

 

3020

Wydatki osobowe niezaliczone do wynagrodzeń

2 900,00

5

 

 

3110

Świadczenia społeczne

200,00

1

Z tego

Wydatki bieżące

W tym

Wydatki majątkowe

Wynagro-
dzenia i pochodne

Dotacje

Wydatki na obsługę długu

Wydatki
z tytułu poręczeń i gwarancji

Pozostałe

2

3 722 519,00

3 253 219,00

2 000,00

0,00

0,00

467 300,00

0,00

3

3 042 139,00

2 668 039,00

0,00

0,00

0,00

374 100,00

0,00

4

2 900,00

0,00

0,00

0,00

0,00

2 900,00

0,00

5

200,00

0,00

0,00

0,00

0,00

200,00

0,00

Tabela 3. Wydatki budżetu powiatu łosickiego na 2009 r.

Źródło: Załącznik Nr 2 do Uchwały Rady powiatu nr XXXVII/179/09 z dnia 4 lutego 2009 r.

Oczywiście taki sposób podziału części oświatowej subwencji ogólnej nie jest doskonały. Władze państwowe zdają sobie sprawę , że przedstawiona i przyjęta przez nie metoda podziału jest czysto statystyczna i nie uwzględnia wszystkich lokalnych problemów występujących w jednostkach samorządu terytorialnego. Z roku na rok Ministerstwo podejmuje jednak działania zmierzające do ulepszenia systemu subwencji.

Tak jak zostało napisane wcześniej, podział części oświatowej subwencji ogólnej nie jest doskonały i nie wychodzi naprzeciw wszystkim potrzebom jednostek budżetowych podległych samorządom terytorialnym. System ten jest bowiem metodą statystyczną, a więc ogólną, nieuwzględniającą potrzeb konkretnych szkół i placówek, a tym bardziej indywidualnych potrzeb poszczególnych uczniów i wychowanków. Z problemem indywidualnych potrzeb i lokalnych problemów SOSW w Łosicach musi więc radzić sobie bez wsparcia władz państwowych i samorządowych.

Aby zapewnić prawidłowy rozwój dzieci upośledzonych konieczna jest odpowiednia organizacja zajęć lekcyjnych jak i czasu wolnego. Władze oraz pracownicy Ośrodka doszli do wniosku, że aktywne uczestnictwo i dobrowolny wybór formy spędzania wolnego czasu umożliwia efektywny proces rewalidacyjny oraz korygowanie i kompensowanie istniejących zaburzeń psychofizycznych wychowanków, a tym samym wzmacnia proces dydaktyczno wychowawczy.

W SOSW powstały więc liczne koła zainteresowań, organizacje i stowarzyszenia, zalicza się do nich:

i wiele innych. Jednak aby wszystkie koła i organizacje mogły prawidłowo funkcjonować i realizować zadania im postawione, potrzebne są do tego odpowiednie fundusze, które w subwencjach z budżetu państwa nie są uwzględniane. Dzięki życzliwemu wsparciu ludzi zaangażowanych w tworzenie sprzyjających warunków dla podnoszenia warunków życia i godności osób z niepełnosprawnością intelektualną SOSW może realizować wyżej wymienione aktywne formy spędzania wolnego czasu.

Do grona sponsorów SOSW w Łosicach należą:

4.3. Zasady funkcjonowania SOSW

W oparciu o ustawę z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty oraz Rozporządzenie MENiS z 20 lutego 2004 roku w sprawie warunków i trybu przyjmowania uczniów do szkół publicznych są przyjmowane dzieci i młodzież z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, umiarkowanym i znacznym do kształcenia na podstawie skierowania wydanego przez Starostwo Powiatowe w Łosicach. O przyjęciu ucznia do szkoły decyduje: orzeczenie z Poradni Psychologiczno - Pedagogicznej, podanie rodziców (prawnych opiekunów), skierowanie starosty.

Kształcenie dzieci i młodzieży w szkołach trwa nie dłużej niż do ukończenia przez ucznia:

  1. 18 lat życia w przypadku Szkoły Podstawowej

  1. 21 lat życia w przypadku Gimnazjum

  1. 24 lat życia w przypadku Szkoły ponadgimnazjalnej

Pobyt w Gimnazjum trwa 3 lata lub do jego ukończenia, nie dłużej niż do końca roku szkolnego, w którym wychowanek kończy 21 lat.

Do zadań i celów Specjalnego Ośrodka Szkolno - Wychowawczego w Łosicach należy między innymi:

  1. Celem nauczania i wychowania w Ośrodku dla uczniów z upośledzeniem umysłowym
    w stopniu lekkim jest przygotowanie dzieci do uczestnictwa w życiu społecznym i kulturalnym oraz do pracy, zgodnie z ich możliwościami.

  2. Celem nauczania i wychowania w Ośrodku dla uczniów z upośledzeniem umysłowym
    w stopniu umiarkowanym i znacznym jest rozwijanie autonomii ucznia niepełnosprawnego, jego personalizacja oraz socjalizacja, a w szczególności wyposażenia go - w ramach posiadanych przez niego realnych możliwości - w trakcie umiejętności
    i wiadomości, aby: