HIERARCHICZNA ORGANIZACJA LUDZKIEGO CIAA :
a.) Organizacja CHEMICZNA,
b.) Organizacja KOMÓRKOWA,
c.) TKANKOWY Poziom Org., (komór. w zesp. speni. okrel. funkcje),
d.) NARZDOWY Poziom Org. (tkanki dziaajce razem np. odek),
e.) UKADOWY (System.) Poziom Org. (grupy narzdów i innych struktur dziaajc. jak uk. o okrel. funkcjach np. uk. krwionony).
Integracj strukturaln i funkcjonaln organizmów zwierzcych zapewnia istnienie 3 rodzajów cznoci :
1.) MECHANICZNEJ (zapewnionej przez ukad kostno-miniowy);
2.) CHEMICZNEJ (krenie krwi w sieci nacz. krwion.);
3.) NERWOWEJ (uk. nerw. - integruje w sposób nadrzdny wszystkie szczeble organizacji fizjolog. (molekul., komór., narzd., ogólnoustroj).
W wyniku wymiany tych informcji moliwe jest :
a.) UTRZYMANIE STAOCI RODOW. WEWNTRZN. USTROJU;
b.) ZACHOW. CZNOCI USTROJU ZE RODOW. ZEWNTRZ.
c.) UTRZYMANIE RÓWNOWAGI DYNAMICZ. USTROJU W RODOW. ZEWNTRZ.
HOMEOSTAZA - regulowanie przepywów substancji i energii w celu zapewnienia stabilnoci warunków wewntrznych /W. Cannon/
ORGANIZM LUDZKI JAKO UKAD DYNAMICZNY OTWARTY
ISTOT ORGANIZMU STANOWI JEGO STRUKTURA INFORMAC.
METABOLIZM jest to przepyw substancji i energii, który odbywa si z odpowiedni szybkoci dla odpowiednich ste i substancji.
Mona go podzieli na procesy:
KATABOLICZNE (dostarczane skad. pokarmowe s rozkadane i stanowi tylko energetyczny zapas dla komórek) i
ANABOLICZNE (pokarm zuywany jest do budowania organizmu zwizanego z jego rozwojem, wzrostem i doskonaleniem struktur).
TYPY REGULACJI ZAPEWNIAJCE HOMEOSTAZ ORGANIZMU - SPRZENIE ZWROTNE UJEMNE (hormony, glukoza-insulina) i - SPRZENIE ZWROTNE DODATNIE
(uczenie si nawyków, przejcie trypsynogenu w trypsyn)
CYKLICZNO WIELU PARAMETRÓW FIZJOLOG. wiadczy o wewntrznym ukadzie regulujcym, niezalenym od rodowiska.
LUDZKIE ciao skada si w duym stopniu z pynów (razem okoo 60% masy ciaa dorosego osobnika) :
A.) ZEWNTRZKOMÓRKOWYCH (takich, w których znajduj si komórki, które transportuj skadniki odywcze)
B.) WEWNTRZKOMÓRKOWYCH (s wewntrz komórki).
HOMOLOGIA MORFOLOGICZNO-FIZJOLOGICZ. UMOLIWIA ANALIZOWANIE FUNKCJI ORGANIZMU LUDZKIEGO NA PODSTAWIE BADA INNYCH ZWIERZT.
POTENCJA SPOCZYNKU - Jego warto moe by od -60 mV do -90 mV.
OBNIENIE POTENCJAU BONY NAZYWA SI DEPOLARYZACJ.
POWRÓT DO POTENCJ. SPOCZ. NAZYWAMY REPOLARYZACJ
PRZESUWANIE SI FALI DEPOLARYZACJI NAZYWAMY IMPULSEM NERWOWYM.
POMPA SODOWO-POTASOWA - jej napd wie si z metabolizmem wewntrzkomórkowym (zuywa 30% caego metabolizmu tk. pobudl.) 1 neuron ma okoo 1 mln pomp !
POTENCJA CZYNNOCIOWY powstaje wtedy gdy bona neuronu zdepolaryzuje si do pozi. krytycznego (POTENCJA PROGOWY - spadek p.s. o 1/3 tj. -55 mV, a po nim IGLICOWY trwajcy od 0,5 do 2 ms.) i staje si przepuszczalna dla jonów Na.
POWSTAJE wg. ZASADY „WSZYSTKO ALBO NIC”
FUNKCJ NEURONU jest WYTWARZANIE i PRZEWODZENIE ZAKODOWANYCH INFORM. W POSTACI IMPULSÓW NERWOWYCH, które wi si z PROCES. ELEKTROCHEMICZNYMI
w BONIE KOMÓRKOWEJ.
KOD CZSTOCI !
REFRAKCJA BEZWZGLD. = OKRES NIEPOBUDLIWOCI BONY NA BODCE (ma miejsce w trakcie trwania potencj. iglicowego - okoo 1 ms).
PRZEWODZENIE :
ORTODROMOWE - od ciaa komórki do zakocze aksonu
ANTYORTODROMOWE - impuls. przewodz. jest do ciaa k.
PRZEWODZENIE IMPULSÓW we WÓKNACH BEZRDZENNYCH (sposób cigy)
i RDZENNYCH (skokowo)
SYNAPSA JEST TO MIEJSCE STYKANIA SI (poprzez szczelin synaptyczn - 20 nm) BONY KOMÓRK. ZAKOCZENIA AKSONU (PRESYNAPTYCZNA) Z BON KOM. DRUGIEJ KOMÓR. (POSTSYNAPTYCZNA).
Typy synaps : aksono-dendryt., aks.-somatyczne, aks.-aksonalne
SYNAPSY AFERENTNE - tu konwergencja informacji
SYNAPSY EFERENTNE - tu dywergencja informacji
POTENCJAY POSTSYNAPTYCZNE SUMUJ SI PRZESTRZENNIE i CZASOWO (inaczej ni pot. czynn.) - mog by pobudzajce lub hamujce (tu hiperpolaryzacja)
TRANSMITERY to ZWIZKI CHEM., które ZMIENIAJ WACIWOCI BONY POSTSYNAPTYCZNEJ:
1.) POBUDZAJCE - ACETYLOCHOLINA, ADRENALINA, DOPAMINA, SEROTONINA
2.) HAMUJCE - GABA (kwas gamma-aminomas.), GLICYNA.
MODULATORY SYNAPTYCZNE - aktywne peptydy, które aktywuj lub dezaktywuj enzymy wystpujce w bonach k.
KOMÓRKI GLEJOWE - kilkakrotnie liczniejsze ni neurony - stanowi TK. PODPOROW dla k. nerwowych. :
oligodendrocyty wytwarzaj mielin,
astrocyty uczestnicz w wymianie subst. energ. i budulc.
k. mikrogleju maj waciwoci erne
TYPY SKURCZY -
IZOTONICZNY (skraca si misie, ale jego napicie jest stae) IZOMETRYCZNY (zmiana napicie, a przyczepy nie zbliaj si
AUKSOTONICZNY (zmiana napicia i dugoci minia)
SAMOREGULACJA NAPICIA MINIOWEGO:
WRZECIONKA NERW.-MIN. (wraliwe na rozciganie)
CIAKA BUAWKOWATE w CIGNACH
RUCHY KOCZYN i CIAA s SPOWODOWANE GÓWNIE SKURCZAMI TCOWYMI MINI SZKIELETOWYCH (jest to najczciej skurcz auksotoniczny)
JEDNOSTKA MOTORYCZNA to 1 komórka nerwowa i wszystkie minie, które ona unerwia.
SIA SKURCZU ZALEY OD :
- LICZBY JEDN. MOT. BIORCYCH UDZIA W SKURCZU
- CZSTOTLIWOCI POBUDZANIA TYCH JEDNOSTEK
- STOPNIA ROZCIGNICIA MIN. PRZED SKURCZEM
MINIE GADKIE KURCZ SI POD WPYWEM :
1.) SAMOISTNEGO POBUDZENIA (nkt. k. trzewne speniaj funkcj rozrusznika) f=0,2 Hz
2.) CZYNNIKA MIEJSCOWEGO (mechaniczn. lub chemiczn.)
3.) ZWIZKÓW CHEMICZNYCH (np. hormony nadnercza)
4.) ZWIZKÓW CHEMICZNYCH wydzielanych z aksonów neuronów uk. autonom.
ODRUCH jest to ODPOWIED EFEKTORA WYWOANA przez BODZIEC DZIAAJCY na RECEPTOR i WYZWOLONA za POREDNICTWEM UK. NERWOWEGO
DROGA JAK PRZEBYWA IMPULS NERWOWY OD RECEPTORA DO EFEKTORA nazywa si UKIEM ODRUCHOWYM
ODRUCH BEZWARUNKOWY (WRODZONY)
ODRUCH WARUNKOWY (NABYTY)
UK ODRUCHOWY skada si z 5 czci :
RECEPTORA
aferentnego (dorodkowego) wókna nerwowego
ORODKA NERWOWEGO
eferentnego (odrodkowego) wókna nerwowego
EFEKTORA
WÓKNA AFERENTNE WSTPUJ DO RDZENIA KRGOWEGO W KORZENIACH GRZBIETOWYCH
WÓKNA EFERENTNE OPUSZCZAJ RDZE PRZEZ KORZENIE BRZUSZNE
JELI MIDZY NEURONEM CZUCIOWYM I RUCHOWYM WYSTPUJE TYLKO JEDNA SYNAPSA (np. odruch na rozciganie) TO JEST TO UK ODRUCHOWY ODRUCHU MONOSYNAPTYCZNEGO (przeciwnie ni w przypadku odruchu POLISYNAPTYCZNEGO np. odruch zginania).
PODZIA TOPOGRAFICZNY UK. NERWOWEGO:
1. UK. NERW. ORODKOWY
A.) MÓZGOWIE (pókule mózgowe, módek, pie mózgu)
B.) RDZE KRGOWY
2. UK. NERW. OBWODOWY (n. czaszk. i n. rdzeniowe)
PODZIA CZYNNOCIOWY UKADU NERWOWEGO
1. UKAD NERWOWY SOMATYCZNY
(jego narzdami wykonawczymi s minie)
2. UKAD NERWOWY AUTONOMICZNY
(odpowiada za czynnoci narzdów wewntrznych)
UKAD NERWOWY ROZWIJ SI Z EKTODERMY (zewntrznego listka zarodkowego).
PCHERZYKI MÓZGOWE PIERWOTNE i WTÓRNE
PRZODOMÓZGOWIE a.) kresomózgowie (mózg, 5/6 mózgowia)
b.) midzymózgowie
RÓDMÓZGOWIE
TYOMÓZGOWIE a.) tyomózgowie
b.) rdzeniomózgowie
To ta 1/6 mózgowia (ok. 230 g) wykazuje najwiksze podobiestwo do naszych odlegych ewolucyjnie przodków (ryb, pazów, gadów). Pozwala nam na wykonywanie wszystkich fizjologicznych i rutynowych czynnoci (równowaga, ruch, popd pciowy, sen, zaspakajanie godu itd.)
RDZE KRGOWY - ley w kanale krgowym (way tylko 28 g. i ma 46 cm, przewodzi impulsy z mózgu, zbiera impulsy z receptorów z caego ciaa poza gow i kontroluje czynnoci ciaa (oprócz twarzy i szyi).
BUDOWA RDZENIA - Wewntrz subst. szara z cia k. nerwow. (ksztat H - sup (sznur) przedni (tu jdra ruchowe), tylny (tu jdra czuciowe) i 2 boczne (tu jdra porednio-boczne i porednio-przyrodkowe)), na zewntrz substancja biaa z wóknami wstpujcymi i zstpujcymi.
2 wrzecionow. zgrub. : SZYJNE (C2 - Th2) i LD. (Th10-Th12) Koniec na wysokoci I - II L. i przechodzi w ni kocow (otoczon przez “ogon koski”) biegnc do krgów guzicznych.
Ma budow metameryczn - skada si z segmentów zwanych neuromerami (kady wysya 2 n. rdzeniowe (prawy i lewy)
Odchodzi od niego 31 par n. rdzeniowych (8 szyjnych, 12 piersi., 5 ldw. i krzy. i 1 guziczny). 1 nerw jest tylko ruchowy, pozostae s czuciowo-ruchowe. Wychodz z rdzenia na wysokoci jednego krgu, a opuszczaj krgosup niej (np. 6 n. piersi. na wysok. 4 kr., a opuszcza krgosup midzy 6 a 7 Th).
ORODKI RDZENIA KRGOWEGO :
1.) RUCHOWE KOCZYN i TUOWIA,
a.) or. ruchów przepony (C3-4)
b.) koczyn górnych (C5-8 i Th1),
c.) or. mini klatki piersiowej, grzbietu i brzucha
d.) or. ruchowe koczyn dolnych (zgrubienie ldw.)
2.) ORODKI AUTONOMICZNE;
3.) OR. ODRUCHÓW RENICY (rozszerz. i wysun. gaki C-Th
4.) OR. ODDAW. MOCZU, DEFEKACJI i EJAKULACJI (S);
5.) OR. NACZYNIORUCH. i WYDZIELNICZE GR. POTOW.
MÓZG TO powikszony i wyspecjalizowany zwój w orodkowym uk. nerw. na kocu gowowym zwierzcia
10-15 mld neuronów i 1000 razy tyle synaps (np. glista ludzka ma 162, a pszczoa 7 tys. k. nerwowych)
Way rednio 1250-1500 g. czyli 2% - 2,5% masy ciaa, które zuywa 1/4 tlenu w organizmie. Jest to “mikka galareta” (w 85% wody, czyli wicej ni w krwi).
Nie jest ani najwikszy w skali bezwzgldnej (so ma 4-krotnie, a kaszalot 6-krotnie wikszy mózg), ani w skali wzgldnej (u nkt. map 4% masy ciaa)
W cigu 3 mln. lat powikszy si 3 krotnie (od 440 g.)
PÓKULE MÓZGOWE - stanowi mózg waciwy osadzony na pniu mózgu. Rozdzielone s szczelin mózgu, a w gbi poczone CIAEM MODZELOWATYM zwanym te SPOIDEM WIELKIM
OPONY MÓZGOWO-RDZENIOWE:
OPONA TWARDA - b. wóknista, która stanowi okostn (ma blaszk zewn. i mózgow, midzy nimi zatoki ylne). Ma 3 paszczyznowate wyrostki - sierp mózgu, sierp módku, namiot módku. Midzy ni a o.p. jest jama podtwardówkowa
OPONA PAJCZYNÓWKOWA - b. cznotkankowa (midzy ni a o.m. jama podpajczynówkowa z p. mózg.-rdzen.). PYN MÓZGOWO-RDZENIOWY - 100-250 ml., przyczynia si do równomiernego cinienia w jamie czaszki. Spenia funkcje odywcze dla mózgowia.
OPONA MIKKA (przylega do mózgowia i rdzenia)
PIE MÓZGU skada si z rdzenia przeduonego, mostu, ródmózgowia, od przodu czy si z pókulami. Od góry z módkiem, a od tyu przechodzi w rdze krgowy
RDZE PRZEDUONY - tu drogi piramidowe czce k. nerw. kory mózg. z k. rogów przednich rdzenia.
FUNKCJE -
ODRUCHY - ssanie, ucie, kaszel, poykanie, mruganie powiekami, wymioty, ruchy oddechowe.
OR. ODDECHOWY (pobudz. przez CO2 i n. bdny)
REGULACJA CZYNNOCI SERCA (hamow. akcji serca, odruch Aschnera, Goltza)
OR. NACZYNIORUCHOWY (rozszerza nacz. krwion.)
WYDZIELANIE POTU
OR. REGULUJCE PRZEMIAN MATERII
MOST - zbudow. z wókien nerwowych czcych kor mózgow z rdzeniem z rdzeniem przeduonym, rdz. krg. i z módkiem
MÓDEK - ley poniej patów potylicznych pókul mózgowych. Ma DWIE PÓKULE i zespalajcy je ROBAK MÓDKU. Istota szara na zewntrz.
FUNKCJA : (wspódziaa z kor mózgow w wykonyw. ruchów) KOORDYNACJA RUCHÓW DOWOLNYCH
Braku módku - zaburz. napici mini (atonia), brak koordynacji ruchów (ataksja),drenie (astazja), nie mona utrzyma pozycji stojcej, szybkie mczenie si (astenia)).
KRESOMÓZGOWIE:
PÓKULE, UK. RBKOWY, JDRA PODSTAWY
1.) PÓKULE - skupisko tkanki nerw. (zwoje i bruzdy) odpowiedzialne za ca nasz mdro, kojarzenie, sdy. Midzy nimi szczelina poduna mózgu, niej poczone s ciaem modzelowatym. Wewntrz komory boczne. Subst. szara jest kilkuwarstw. i ma grubo 1,4 - 4,5 mm.
Kada pókula to cztery paty :
a.) CZOOWY - (od bruzdy rodk. ku przodowi), kora motoryczna, orodki mowy, or. pisania, zach. zoone - np. hamowanie popdów
b.) CIEMIENIOWY - pola czuciowe skóry (dotyk, ból, temp.), rozpozn. przedmiotów (ocena odlegoci, wielkoci, ksztatu).
c.) SKRONIOWY (poniej bruzdy bocznej) - pole suchowe i wchowe, asocjacja dla bodców wzrok., kora interpretacyjna.
d.) POTYLICZNY - pole wzrokowe.
OKOLICA STYKU SKRON.-CIEM.-POTYL. - kojarzenie intermodalne, inteligencja, (“analizator analizatorów”)
ASYMETRYCZNO FUNKCJI PÓKUL :
LEWA (jeli dominujca) |
PRAWA |
Pisanie, Mowa |
Sztuka, Fantazje, Muzyka |
Logika |
Rozpozn. caociowe, |
|
Orientacja w przestrzeni |
SPOIDO WIELKIE (tu aksony czce kor obu pókul) - gdy przecite to gdy informacja odbierana przez lewe oko (praw pókul), pokazujemy to co widzimy, a gdy informacj analizuje lewa pókula to mówimy co widzimy (np. dwie poówki twarzy).
2. UKAD RBKOWY (BRZENY, LIMBICZNY, (wchomózgowie) - najstarsza cz kresomózg. bya blisko nosowego koca ciaa. Sklepienie mózgu, hipokamp, ciao migdaowate, jdra przegrody, zakrt obrczy. Zajmuje si zmysem powonienia, zwizana z pamici krótkotrwa, regulacja zachowa popdowo-emocjonalnych.
3. JDRA PODSTAWY (zwoje podstawne) - stosunkowo due , znajduj si gboko i zbudowane z subst. szarej. Wspomagaj regulacj ruchów ciaa i ekspresj twarzy (schorzenia - drenia w chorobie Parkinsona, mimowolne ruchy plsawiczne lub sztywno /choroba w. Wita/.
UKAD RUCHOWY
A.) DROGI PIRAMIDOWE - od duych komórek piramidowych w korze (kora, konary mózgu, most, rdze przeduony, rogi brzuszne rdzenia). Tylko u ssaków. Rozkad pól motorycz. w postaci “homunkulusa”.
Zniszczenie or. korowych u czowieka /np. wylew krwi/ przeciwnie ni np. u psa, powoduje niedowad spastycz. (zniesienie ruchów dowolnych przy zachowanym napic. mini /uk. pozapiramid./.
B.) DROGI UK. POZAPIRAMIDOWEGO /wspódziaa z piramid./ - zwoje podst. kresomózgowia /m.in. gaka blada - uwaana za or. ruchów pierwot. i popdowych; prkowie - kontroluje gak bia i istot czarn/, twór siatkowaty rdzenia i nakrywki, jdro czerwienne i istota czarna. Reguluje napicie mini, zarzdza automatyzmami ruchowymi np. po nauczeniu si chodzenie, pywanie, jedenie na ywach.
Te praksje z wiekiem ulegaj pogorszeniu.
UKADY ORODKÓW MÓZGOWYCH :
1.) Czuciowy (wzrokowy, dotykowy, suchowy) - pie mózg pókule mózgu (np. uk. wzrokowy - ciaa czworacze górne w ródmózg., wzgórza /ciaa kolankowe boczne/, kora potyliczna i kora skroniowa /tu najwysze pitro analizy bodców wzr./
2.) Ruchowy - kora ruchowa i przedruchowa w pacie czoowym i jdra podstawne.
3.) Napdowy (limbiczny) - odpowiedzialny za emocje (orodki podwzgórza, jdro migdaowate, przegroda mózgu i orodki w korze przedczoowej).
Czynnoci psychiczne mona podzieli na gnozje i emocje, a gnozje na percepcje, wyobraenia i pojcia.
PLASTYCZNO MÓZGU
a.) Wytwarzanie odruchów warunkowych (zawiadywanie przez mózg). Powstaj na skutek indywidualnych dowiadcze osobników (s warunkowe), s torowane (np. apetyt na ciastko pojawia si i uruchamia odruch pokarmowy) przez odpowiedni napd (popd), s bardzo zoone.
b.) Zjawisko “wdrukowania” (gsi za matk, widzenie obuoczne u dzieci do 2,5 roku)
c.) Redukcja liczby synaps (reorganizacja neuronalna)
Mona mówi o neuronach nie plastycznych i plastycznych.
Dwa rodzaje pamici :
percepcyjna (np. poznajemy kogo) i asocjacyjna (potrafimy przypomnie sobie kim ona jest).
RÓDMÓZGOWIE - Pokrywa, Nakrywka, Konary Mózgu
1.) Pokrywa - w postaci blaszki czworaczej. Wzgórki tylne zwizne z odruch. suchowymi np. zwrot gowy w kierunku dwiku. Wzgórki przednie zwizane s drog. wzrokowymi - kieruj odruchami oka i renicy.
2.) Nakrywka - jdra motorycz. z uk. pozapiramidowego jest tu te twór siatkowaty nakrywki
3.) Konary mózgu (u ssaków) - pasma dróg piramidow.
TWÓR SIATKOWATY jest uk. koordyn. ruchy mini, warunkuje wzbudzanie /pobudzanie lub hamowanie/ neuronów rdzenia i wspomaga podwzgórze w kontroli stanu czuwania, odprenia czy snu. Jest w rdzeniu, pniu mózgu, w ródmózgowiu i przodomózgowiu - system wieloneuronalny, dyfuzyjny.
MIDZYMÓZGOWIE - orodki motywacyjne zwizane z mechanizmem unikania i konsumowania.
1.) Wzgórzomózgowie (tdy przechodz niemal wszystkie impulsy n. do wyszych partii mózgu). Tu wzgórze i nadwzgórze (wane dla zmysu wchu, obejmuje te szyszynk).
2.) Podwzgórze (hypothalamus) - 4g. ! ono zarzdza autonomicznym uk. nerw. - reguluje temp., apetyt, metabolizm wody, poziom cukru, wzrastanie, sen i kad inn czynno która zachodzi bez mylenia.
To orodki :
a.) pokarmowy (godu i sytoci) - tu neurony reagujce na poziom glukozy (pept. opioidowe pob. or. godu),
b.) pragnienia (zwizany z or. termoregulacji),
c.) agresji i ucieczki,
d.) rozrodczy (mski lub eski)
UKAD AUTONOMICZNY zbudowany jest z nerwów trzewiowych, ruchowych i czuciowych. Skada si ze zwojów i jder rozmieszczonych zarówno w mózgu (ródmózgowie, rdze przeduony) jak i w rdzeniu (odcinek piersiowo-ldwiowy i krzyowy). Kieruje nim podwzgórze i orodki pnia mózgu.
Ukad Auton. jest dwoisty, skada si z 2 antagonistyczn. ukadów:
1.) UK. WSPÓCZULNY (sympatyczny) - jego orodki s supach bocznych rdzenia krgowego
2.) UK. PRZYWSPÓCZULNY (parasympatyczny) - jego orodki s w pniu mózgu i czci krzyowej rdzenia. 90% wókien tego ukadu biegnie w nerwie czaszk. bdnym !
UK. AUTONOMICZNY NIE MA DRÓG DORODKOWYCH (wasnych wókien czuciowych) - bodce w odruch. autonom. s przekazywane przez wókna czuciowe uk. somatycznego
DROGA NERWOWA ODRODKOWA W UK. AUTONOM. SKADA SI ZAWSZE Z DWÓCH NEURONÓW :
a.) PRZEDZWOJOWEGO (otoczka mielinowa) - dugie u uk. przywspóczulnym
b.) ZAZWOJOWEGO (bez ot. mielinowej, wolne (1-3 m/s), nisz pobudliwo ni w. somatyczne) - dugie u uk. wspóczulnym
WÓKNA UK. AUTON. s CIESZE (2-7 mikrom.) ni WÓKNA SOMATYCZNE (12-14)
MEDIATORY UK. AUTONOMICZNEGO :
1.) ACETYLOCHOLINA (zawsze we wóknach przedzwojowych oraz we wszystkich w. pozazwoj. uk. przywspóczulnego i nkt. wspóczulnego np. pobudzanie wydzielania potu).
Jest to UK. CHOLINERGICZNY
2.) AMINY KATECHOLOWE - adrenalina i noradrenalina (wikszo uk. wspóczul.). Jest to UK. ADRENERGICZNY
UK. AUTONOMICZNY a HOMEOSTAZA. UK. TEN RAZEM Z UK. DOKREWNYM REGULUJE ODPOWIED NA STRESY
UKAD AUTONOMICZNY a EMOCJE - funkcj uk. jest utrzymanie homeostazy.
REAKCJE UKADU WSPÓCZULNEGO -
a.) odkowo-jelitowe (ruchy odka, wydzielanie soków odk. zatrzymanie ruchów perystaltycznych jelit),
b.) hamowanie wydzielania liny i sucho w ustach (przy strachu), zatwardzenie,
c.) wydalniczy (trudne oprón. pcherza mocz.),
d.) wzrost ttna, zwenie naczy krwion. i zwikszenie dopywu krwi do mózgu, wzrost cinienia,
e.) pocenie si, erekcja wosów - “gsia skórka”,
f.) duszenie, “zatykanie”,
g.) rozszerzenie renic, wzrost wydzielania hormonów nadnerczy.
Czasami przy intensywnych reakcjach uk. symp. jest silna kontrreakcja przywspócz. (defekacja, oddawanie moczu)
RDZE NADNERCZY JEST JAKBY ZWOJEM WEGET.- otrzymuje impuls bezporednio przez neuron przedzwojowy, wydziela adrenalin.
WPYW KORY MÓZGOWEJ NA UK. AUTONOMICZNY
a.) Dranienie pewnych orodków w korze wyzwala linotok, wpywa na prac odka i jelit. Czynniki psychiczne powoduj blednicie lub czerwienienie si.
b.) Niektórzy mog wpywa na uk. weget., np. na bicie serca.
c.) Kontrola pcherza moczowego pojawiajca si w pewnym wieku (u niemowlt regul. tylko przez nerw bdny). Zbyt silne rozcignicie pcherza powoduje jednak oprónienie go mimo wysików woli.
CZUCIE - proste WRAENIE ZMYSOWE polegajce na SUBIEKTYWNEJ OCENIE BODCÓW POBUDZAJCYCH ODPOWIEDNIE RECEPTORY
percepcja tO zoonE wraenie zmysowym (obejmuje jednoczenie kilka rodzajów czucia - pozwala rozpozna bodce i ich róda).
PODZIA CZUCIA
1.) TELECEPTYWNE (wzrok, wch, such)
2.) EKSTEROCEPTYWNE (skóra - np. dotyk, ciepo, ból)
3.) PROPRIOCEPTYWNE (receptory ukadu ruchu)
4.) INTEROCEPTYWNE (czucie trzewne)
4 rodzaje cech funkcji wzroku:
a.) Ilociowe (odrónianie nat. wiata i stopnia koloru);
b.) Jakociowe (widzenie barw i kierunku polaryzacji)
c.) Przestrzenne (ruch, pole i ostro widzenia, stereosk.)
d.) Czasowe (odrónianie nastpujcych po sobie bodców)
APARAT OCHRONNY OKA - powieki, rzsy, brwi
BUDOWA OKA - Trzy warstwy gaki ocznej -
1.) Zewntrzna - b. wóknista (twardówka i rogówka)
2.) Porednia - b. naczyniowa (naczyn., c. rzsk., tczówka)
3.) Wewntrzna - wiatoczula (siatkówka)
Najbardziej intensywne wiato (nie wywo. uczucia bólu) jest 1016 (160 dB) intensywniejsze ni najsabsze widzialne (np. podwojenie intensywn. = wzrost o 3 dB; 60dB to wiato TV, 120 dB to wiato soneczne.)
RENICA - kontrola ilo wiata przenikajcego do oka - max. rednica 7-8 mm, min. 2-3 mm. (wtedy przepuszcza 1/16 tego co przy maksymalnym - zmiana tylko o 12 dB)
AKOMODACJA - U ssaków polega na zmianie krzywizny soczewki. Ryby, pazy, we - soczewka przesuwa si do tyu i przodu. Gowonogi (wydua si gaka oka), Ptaki (wydua si rogówka)
Krzywizna rogówki i soczewki, rola m. rzskowego (gdy rozkurczony to wizadeka Zinna napite)
Zmiany akom. z wiekiem (8,6 cm - 10,4 (20 l.) - 83 (60 l.)
KONWERGENCJA OCZU - przecinanie si osi widzenia
WADY REFRAKCJI OCZU - oko niemiarowe /krótko- i nadwzroczno/, niezborno oka /astygmatyzm/
ADAPTACJA OKA
REAKCJE FOTOCHEMICZNE
Rodopsyna (ciemno) ---- Retinene ------- Witamina A
Retinene + Opsina ---- Rodopsyna lub Wit. A ---- Rodopsyna
W oku ludzkim jest 6 mln. czopków i 120 mln. prcików. Prcik jest ok. 500 razy wraliwszy na wiato ni czopek (razem ok. 250 mln. recep. - w TV tylko 250 tys. elementów)
W plamce ótej ok. 150 tys./mm2) i razem ok. 1,6 mln wókien nerw. (1 n.w. ma grubo oówka)
Fotoreceptory - K. dwubiegunowa - K. zwojowa - Pie n. wzr.
Komórki poziome cz receptory.
OSTRO WZROKU - sia rozdzielcza oka
(z 10 m. gdy o 1 mm, bo rednica czopka 2-3 mikrometrów)
ZMYS POWONIENIA - Wypustki ok. 20 k. nerw.-zmys. tworz wókna ner. wch. Kocz si w dole przednim czaszki synapsami w opuszce wchowej. Potem biegn w trzech kierunkach m.in. do ciaa migdaowatego i hipokampa, podwzgórza i innych str. uk. rbkowego. PRÓG POBUDZENIA. ADAPTACJA. KICHANIE
FUNKCJE i BUDOWA SKÓRY
1.) ochrona tkanek przed wysychaniem, i czyn. chorobotw. 2.) termoregulacja (pow. skóry zaley od wieku),
3.) odbiór informacji ze rodowiska zewntrznego
GRUCZOY SKÓRY (pot., apokrynowe, ojowe, sutkowe)
CZUCIE EKSTEROCEPTYWNE
1.) CIAKA DOTYKOWE MEISSNERA
2.) CIAKA BLASZKOWATE CZUCIA UCISKU (PACINIEGO)
3.) KOLBY KOCOWE KRAUSEGO
(spadek temp. - próg 0,004 st./s., 10-41)
4.) CIAKA ZMYSOWE RUFFINIEGO
(wzrost temp. - 0,001 st/s., 20-45)
5.) NAGIE ZAKOCZENIA NERWOWE (czucie bólu)
KINESTEZJA to zdolno odczuwania uoenia czci ciaa i ich ruchu oraz odczuwania oporu pokonywanego przez pracujce minie. (w torebkach stawowych, wizadach - s wraliwe na siy mechan. powodujce rozciganie lub skrcanie tych elementów).
CZUCIE GEBOKIE wchodzi w skad propriocepcji obejmujcej równie odbieranie i przekazywanie inform. z receptorów miniowych i z narzdu równowagi.
BDNIK - bdnik kostny, a wewntrz boniasty (3 prz. pókoliste lece w trzech paszczyznach - maj 0,5 mm r., otoczone s przychonk, wewntrz ródchonka). Kady koczy si bak z grzebieniem bakowym - tu nab. zmysowy z woskami. na gzrebieniu osklepek. Przedsionek obejmujcy wyduon agiewk i kulisty woreczek - tu plamki pokryte galaretowat b. kamyczkow. Na niej krysztaki wgl. i fosforanów Ca).
W postawie wyprost. kamyczki uciskaj na b. kamyczk. agiewki, w lecej brak ucisku.
NARZD SMAKU (chemorecept.) - KUBKI SMAKOWE dla 4 podst. smaków (sodki, kwany - cz. boczne jzyka i jego grzbiet, sony, gorzki).
TYPY BRODAWEK - grzybkowate (sodki w przedniej czci jzyka), liciaste, okolne (gorzki).
INTEROCEPTORY - b. mechaniczne (pressorecept. w . ttnic, barorec. w . y, mechanor. w . puc), chemiczne.
Impulsacja odbierana jest przez nerwy czuciowe w rdz. krg. CZUCIE BÓLU TRZEWNEGO - proces chorobowy wywouje podranienia interoceptorów.
PROMIENIOWANIE TRZEWNO-SKÓRNE
UKAD DOKREWNY
Gonadotropiny |
Mczyni |
Kobiety |
Folikulostymulina |
Wpywa na wzrost pcherz. nasienn. jder i przypiesza spermatogenez na spermatogenez |
Wzrost i dojrzew. pcherz. Graafa, wydzielanie hormonów |
H. Luteinizujcy |
Rozwój tk. interst. jdra - pobudza wydzielanie testosteronu testosteronu |
Pkanie p. Graafa, przekszt. go w ciako óte i wydzielanie progesteronu |
MECHANIZM DZIAANIA PARATHORMONU:
1. Kostny - mobilizuje osteoklasty i doprowadza do deminer.
2. Nerkowy - hamuje reabsorpcj zwrotn fosforanów
KALCYTONINA:
1. Hamuje osteolityczn czynnoc parathormonu 2. Uatwia wbudowywanie wapnia w koci
3. Zwiksza wydalanie wapnia i fosforu
TRZUSTKA - ok. 2% to W-py Langerhansa produkujce insulin i glukagon (4:1). Regulacja gospodarki cukrowej.
HORMONY KORY NADNERCZY:
1. MINERALOKORTYKOIDY (aldosteron) - reabs. Na i wydal. K - to powoduje wzrost iloci wody pozakom., ilo osocza i wzrost cinienia ttniczegio krwi.
2. GLIKOKORTYKOIDY (kortyzol, hydrokortyzon) - adaptacje w sytuacjach stresowych.
a.) Pobudzaj glikoneogenez (powst. glukozy gównie z biaek), powoduj wzrost poziomu glukozy we krwi.
b.) Mobilizuj kw. tusz. - odkad. tuszcz. (twarz i tuów)
c.) Wzmacniaj dziaanie amin katecholowych
d.) Powoduj rozpad tk. limfatycz. (zmniej. odporno org.)
e.) Pobudzaj orodkowy ukad nerwowy
3. STERYDY PCIOWE - mskie i eskie
CYKL JAJNIKOWY: CYKL MACICZNY:
FAZA MENSTRUACY. ZUSZCZANIA
FAZA FOLIKULARNA WZRASTANIA (5-16)
FAZA OWULACYJNA WYDZIELNICZA (16-27)
FAZA LUTEALNA NIEDOKRWIENNA (27-28)
FUNKCJE UKADU KRWIONONEGO:
1.) Transport tlenu do tkanek 2.) Transport dwutlenku wgla do puc 3.) Transport produktów energetycznych do tkanek 4.) Transport produktów przemiany materii do nerek 5.) Transport hormonów i witamin 6.) Wyrównuje cinienie osmotyczne w tkankach 7.) Wyrównuje ph w tkankach 8.) Wyrównuje rónice temperatur 9.) Stanowi zapor przed inwazj drobnoustr. (np. leukoc.) 10.) Eliminuje substancje obce (np. toksyny) - przeciwciaa
Cakow. objt. krwi stanowi od 1/20 do 1/13 masy c. i zawiera:
a.) Elementy upostaciowane (krwinki i pytki krwi)
b.) Nieupostaciowane (osocze krwi) - ponad 50% krwi
HEMATOKRYT to stosunek objt. erytrocytów do osocza
Szpik czerwony (2,5% m. ciaa) - miejsce gdzie powstaj el. morfotyczne krwi (ist. gbcz. k. paskich i nasady k. dug.)
ORODKI KONTROLUJCE KRENIE KRWI:
1.) Orodek sercowy - przyspieszajcy (rdz. krgowy) i zwalniajcy (rdze przeduony - neurony n. bdnego). S one kocow drog impulsacji z kory mózgu i podwzgórza oraz z receptorów w uk. sercowo-naczyn. (barorec. w cian. naczy - uk aorty i zatoki ttnic szyjn. wewntrz.)
2.) Orodek naczynioruchowy - skurcz i rozkurcz m. gadkich w cian. maych ttniczek zmienia opór naczyn. Kontrola - nerwowa przez or. naczynioruch., humoralna (horm.), odruchy, miejscowe czynniki rozszerz. lub zwaj. naczynia
A.) cz. PRESYJNA; B.) cz. DEPRESYJNA
BUDOWA SERCA - ok. 0,4 kg. (wielko pici)
CIANA SERCA - nasierdzie (wchodzi w skad worka osierdziowego), m. serc., wsierdzia.
CZYNNO BIOELEKTRYCZNA SERCA - EKG
Zmiany ad. elektr. odbieraj elektrody. Tk. uk. przewodzc.)
1.) Wze zatok.-przedsionk. (or. pierwszorzdowy)
2.) Wze przedsionkowo-komorowy
3.) Pczek przedsionkowo-komorowy (pczek Hisa)
4.) Wókna Purkinjego
CZYNNO MECHANICZNA SERCA - za fal depolar. szerzy si skurcz przedsionków i komór (rytm 1,2 Hz)
Skurcz przedsionków Rozkurcz komór = 0,15 s
Rozkurcz przedsionków Skurcz komór = 0,30 s
Rozkurcz przedsionków Rozkurcz komór = 0,40 s
WYRZUT SERCA -
Objt. wyrzutowa (ok. 80 ml. u doros. mcz.) Pojemn. minut. serca - 5,4 l. w spocz. W cigu dnia 10 tys. l.
% Przypyw krwi przez róne narzdy. Przepyw krwi - 0,5 m/s
CZYNNIKI NERWOWE i HUMORALNE ZMIENIAJ:
1.) Si skurczów 2.) Czstotliwo skurczów 3.) Przewodzenie stanu czynnego 4.) Pobudliwo
NORADR. dziaa dodatn., ACETYLOCH. ujemnie na wszyst.
Naczynia krwionone - Ttnice mae, rednie i due.
Trzy warstwy - b. wewn., rodk. i zewn. - podobnie jak w yach (tylku tu cienka b. rodk., a najgrubsza wewn.).
Nacz. wosowate (kapilary) - 1 warstwa k. ródbonka, maj zdolno kurczenia si.
Anastomozy
Skurcz min. ttnic powoduje rytmiczne zmiany wiata ttnic i ttnienie naczy.
Ttnica gówna (28 mm) - aorta wstpuj. (tu odch. tt. wiec.), uk (std wychodzi pie ram.-gow., t. szyjna wspólna lewa i t. podobojcz. lewa), zstpujca.
TTNO to rytm. podnosz. i zapadanie si cian ttn. (9 m/s)
CINIENIE TTNICZE KRWI
PRZEPYW KRWI W “ZBIORNIKU” YLNYM
- krew napywa do prawego przedsionka dziki:
1.) Sscemu dziaan. r. oddechowych kl. piersiowej i serca
2.) Resztkowemu gradientowi cinienia
3.) Pompie miniowej (skurcze mini szkieletowych)
CZYNNO LEDZIONY - 150 g (u podu prod. erytrocyt.):
1.) Wytwarzanie limfocytów 2.) Niszczenie pytek krwi 3.) Rozpad starych erytrocytów 4.) Regulacja liczby krcych granulocytów i erytrocytów
KRZEPNICIE KRWI - niezbdne pytki krwi i wit. K. Istot jego jest zamiana fibrynogenu w fibryn pod wpywem enzymu trombiny.
UKAD CHONNY jest uk. otwartym. Nacz. z zastawkami, wzy chonne (0,2 -3 cm.) z limfoblast.
CHONKA to cz osocza (u. %) przefiltrow. do n. chonn. przez . naczy wos. (powraca do krwi ylnej przez przew. piersiowy i prz. chonny prawy. Jest óta i ma duo limfoc.
BUDOWA NOSA - nozdrza przednie i tylne, jama nosowa z przewodami nosowymi, skrzyda nosa, przegroda
Okolica wchowa i oddechowa. Poczenie z zatokami.
Unaczyniona bona luzowa nosa z nab. wielow. migawk.
FUNKCJE - oczyszczenie, ogrzanie i nawilenie powietrza
GARDO (12-15 cm) - ciany z tkank limfoidaln (obrona przed infekcj. bakter.). Tu skrzyow. z dr. pokarm.
KRTA - narzd gosu. Poczona jest z k. gnykow
Chrzstki krt. - tarczowata, piercieniowata, nagoniowa
- nalewkowate, rókowate, klinowate
WIZADA GOS.- od nalewkow. do wew. pow. tarczo.
JAMA KRTANI - przedsionek, gonia, jama podgoniow.
Wysoko gosu zaley od budowy krtani, dug. i napicia wiz. gos., a sia gosu od szybk. prdu powietrza w goni
TCHAWICA (10-15 cm) - cz szyjna i piersiowa, Rusztowanie tworz spryste chrzstki tchawicy.
DRZEWO OSKRZELOWE - oskrzela gówne, patowe, segmentowe, podsegm., oskrzelka (kocowe i oddech.)
PUCA - szczyt puc i dolna podstawa
OPUCNA - cienna i pucna. Ujemne cinienie. Odma.
FIZJOLOGIA ODDYCHANIA
ODDYCHANIE PUCNE 1.) Mechanika oddych.
Aktywny wdech - przepona, ruch klatki p., m. midzy. z.
Bierny wydech (gdy intensywny - m. brzucha, i midy. w.
Oczyszczanie powietrza. Odruch kaszlowy i kichania
2.) Procesy oddychania zewntrznego - wentylacja puc, dyfuzja gazów midzy powietrz. pcherzyk. a krwi, transp. gaz. przez krew, dyfuzja midzy krwi a komór.
ODDYCHANIE KOMÓRKOWE -
C6H12O6 + 6O2 = 6CO2 + 6H2O + Energia
Gdy brak tlenu (deficyt tlen.) to w wyniku oddych. beztlenowego powstaje kwas mlekowy (zmczenie).
SKAD POWIET. % wdych. (21, 0.04) i wydych. (16.3, 4)
W krwi ttniczej 97% erytrocytów wysyconych jest tlenem
W krwi ylnej 70 % (zatem 27% oddao tlen komórkom)
CO2 transportowany jest do puc: 1.) przez osocze (tu rozpuszczone ok. 10%) 2.) z biakow czci hemoglobiny (20%) 3.) rozpusz. w p. krwi w postaci jon. wodorowgl. (70%)
REGULACJA ODDYCHANIA - Orodek oddechowy w rdzeniu przeduonym (tu or. wdechy i wydechu), w mocie or. pneumotaksyczny - hamuje zwrotnie orodek wdechu na 1-2 s.
Modulacja aktywnoci orodka wdechu :
1.) impulsy z receptorów 2.) zmiany pH (podranienie chemodetektorów)
KONTROLA nad ILOCI SPO. POKARMÓW:
OR. POKARMOWY W PODWZGÓRZU (godu, sytoci).
Uk. limbiczny hamuje orodek godu.
Wpyw hamuj. lub pobudz. kory i innych or. podkorowych
HAMOWANIE AKNIENIA - cholecystokinina, peptyd uwaln. gastryn i insulina. Rocignite ciany przewodu
POBUDZANIE AKNIENIA - peptydy opioidowe, niskie st. glukozy we krwi (podwzg. mechan. glukostatyczny)
GÓWNE PODEJCIA BADA GENETYCZNYCH :
Badanie dziedziczenia cech (np. analiza rodowa)
Badania cytologiczne (chromosomowa teoria dziedziczenia)
Analiza molekularna i biochemiczna (procesy chemiczne dotyczce DNA)
Badanie struktury genetycznej populacji (zmienno midzypopulacyjna)
Centrum dziedziczenia u Eukariota jest jdro komórkowe
Materiaem genetycznym jest DNA (u nkt. wirusów RNA)
Gen - funkcjonalna jednostka dziedziczenia
z chemicznego punktu widzenia - liniowy odcinek czstki DNA
Chromosom - struktura zawierajca inf. genetyczn, u Eukariota skadajca si z czstki DNA w kompleksie z biakami i RNA
Organizacja kodu genetycznego - Trójkowy Zdegenerowany (wieloznaczny) Niezachodzcy Bezprzecinkowy
Ekspresja kodu genetycznego :
1. Transkrypcja na mRNA
2. Obróbka w jdrze (wycinanie fragmentów)
3. Transport do cytoplazmy
4. Translacja w rybosomach
POSTULATY I PRAWA MENDLA
Dziedziczenie ma charakter czsteczkowy. (Jednostki dziedziczenia dzi nazywamy genami)
1. Kada para genów ulega segregacji (prawo segregacji).
Podczas powstawania gamet kada gameta w sposób losowy otrzymuje tylko jeden allel genu odpowiedzialnego za dan cech.
2. Pary alleli rónych genów dziedzicz si niezalenie
PODSTAWOWE POJCIA :
FENOTYP - zespó cech które ujawniaj si w sposób fizyczny w danym organizmie.
GENOTYP - rzeczywisty, peny obraz wszystkich genów (t.zn. równie tych które nie ujawniaj si w fenotypie).
ALLELE - odmiany danego genu.
ALLEL dominujčcy >> ALLEL recesywny
HOMOZYGOTA - oba allele jakiego genu u danego osobnika s takie same
HETEROZYGOTA - allele jakiego genu u danego osobnika s róne
LOCUS (l.mn. loci) - pooenie danego geny w chromosomie
Dla n cech mamy
2n typów gamet, 3n genotypów i 2n fenotypów
GENETYKA NEOMENDLOWKSA
DOMINACJA NIEPENA - gdy fenotyp heterozygoty róni si od fenotypu obu homozygot (1:2:1)
KODOMINACJA - efekty obu alleli danego genu ujawniaj si w takim samym stopniu w fenotypie heterozygot. (np. grupy krwi MN)
ALLELE WIELOKROTNE - 3 lub wicej alleli jednego genu w populacji (np. ABO). Hemoglobina ma np. 100 alleli. Ilo moliwych genotypów = N!/2!(N-2)! + N
{lub N(N+1)/2} (róna ilo fenotypów)
ALLEL LETALNY - gen, którego ekspresja prowadzi do mierci osobnika
SPRZENIE GENÓW zwizane jest z ich lokalizacj na chromosomie
PLEJOTROPIA - jeden gen wpywa na ksztatowanie si kilku cech
EPISTAZA - wpyw jednego genu na ekspresj innego genu
a.) Komplementarne dziaanie genów
b.) Modyfikujce dziaanie genów
c.) Duplikacyjne dziaanie genów
DZIEDZICZENIE POLIGENICZNE - wiele genów wpywa na cech, której ekspresja zaley od ich addytywnego lub multiplikatywnego dziaania (dziedziczenie iloci.). Zaley od genów kumulatywnych (wielokrotnych).
W modelu dziedziczenia cech ilociowych zakada si :
niezalene dziedziczenie genów
równy wpyw wszystkich genów na cech
niezaleno od wpywu innych genów
Wtedy :
a) udzia genu w powstawaniu danej cechy = R/2n
R = rónica cechy midzy homozyg. rodzicami
n = liczba niezalenych genów
b) ilo fenotypów = 2n+1
Rodzice Homozygota Heterozygota
dominujca recesywna
Fenotyp Zielony strk óty strk
Genotyp AA aa
Gamety A _________________ a
Fentyp pokol. 1 Zielony strk
Genotyp F1 Aa
Kwadrat Punnetta (np. Aa x Aa i AaBb x AaBb)
|
AB A |
Ab a |
aB |
ab
|
AB A |
AABB AA |
AABb Aa |
AaBB |
AaBb |
Ab a |
AABb Aa |
AAbb aa |
AaBb |
Aabb |
AB |
AaBB
|
AaBb |
aaBB |
aaBb |
Ab |
AaBb
|
Aabb |
aaBb |
aabb |
PENETRACJA GENU - czsto z jak u osobników o danym genotypie manifestuje si fenotypowo jaka cecha
EKSPRESJA GENU - stopie w jakim dziaanie alleli danego genu przejawia si w fenotypie
EKSPRESJA i PENETRACJA MOE ZALEE od:
a) Ta Genetycznego (genetyczna supresja czy epistaza)
b) Temperatury (zmiana aktywnoci chemicznej).
Wiesioek dwulet. ma kwiaty czerw. (23 oC), biae (18 oC). Koty syjamskie, króliki himalajskie maj ciemne futro w okolicach gdzie temp. jest nisza (nos, apy, uszy).
U Drosophili gdy temp. 30 oC, penetracja recesywnego genu vg zwizanego z rozwojem skrzyde wynosi tylko 60% (20-90%, czyli penetracja jest niekompletna).
c) Odywiania (fenyloketonuria, nietolerancja laktozowa)
d) Pci (hormonów pciowych)
cechy autosomalne, których wystpowanie ograniczone jest do jednej pci (sex-limited) - (broda, laktacja, prostata, upierzenie u ptaków)
cechy autosom., na które wpyw ma pe (sex-influenced) - (ysienie, baranie rogi, kozia broda - jako cechy dominujce u jednej pci i recesywne i drugiej)
cechy których ekspresja zaley od pci (np. podagra 8 :1, wrodzona dysplazaja stawu biodrowego 1 :4)
róna ekosensytywno pci
e) Wieku (np. choroba Huntingtona 30-60, Tay-Sacha)
TYPY REGULACJI GENÓW (w komórkach zrónicowan.)
Regulacja na poziomie transkrypcji
Regulacja potranskrypcyjna
Regulacja na poziomie translacji
Regulacja hormonalna
Dziaanie hormonów na komórki docelowe
a.) Zmiana syntezy enzymów (np. modyfikacja transkrypcji kodu genetycznego - aldosteron; wpyw na procesy translacji w rybosomach - hormon wzrostu).
b.) Dziaanie hormonów bezporednio na okrelony enzym np. wpyw na aktywno dehydrogenazy glukozo-6-fosforan.
c.) Dziaanie hormonów na poziomie bony komórkowej np. insulina wzmaga transport bonowy glukozy i aminokw.
KRYTERIA ROZPOZNAWCZE RECEPTORÓW :
1. cisa swoisto strukturalna i stereoskopowa wzgldem danego hormonu
2. Wysycenie - miara liczby dostpnych dla hormonu receptorów w jednostce czasu.
3. Wysokie powinowactwo - zapewnia dziaanie hormonu w nieduych steniach.
4. Odwracalno kinetyczna - spadek odpowiedzi po usuniciu hormonu.
Hormon + Receptor bonowy (1) Aktywacja cyklazy adenylowej (2) i produkcja cAMP (3) Zmiana aktywnoci biaek np. kinaz biakowych (4) Fsforylacja biaek i zmiana struktury chromosomów (5) Zmiana procesów transkrypcyjnych lub potranskrypcyjnych (6)
Steryd (1) wnika do komórki i czy si ze specyficznymi receptorami cytoplazmatycz. (2) Kompleks przechodzi do jdra (3) i czy si z miejscami akceptorowymi w chromatynie - powstaj pufy na chromosomie (4) Aktywacja okrelonego odcinka genomu (5).
TYPY ZMIENNOCI
I. NIEDZIEDZICZNA (fenotypowa - zwana fluktuacyjn)
II. DZIEDZICZNA
1.) Rekombinacyjna (segregacja, crossing-over)
2.) Mutacyjna
a.) Mutacje chromosomowe (u 10% zygot)
zmiana struktury
deficjencja, duplikacja, inwersja, translokacja
zmiana iloci
aneuploidy (2n + - chromosomy)
monosomia (2n - 1)
trisomia (2n + 1)
tetrasomia (2n + 2) itd.
euploidy (auto- i allopoliploidy) (wielokr. n),
monoploidy (n)
diploidy (2n)
poliploidy (3n, 4n itd.)
inne aberracje -
mozaikowato (np. gynandromorfia)
chimera (róne linie zygot., - gr. krwi)
b.) Mutacje genowe
tranzycja, transwersja, delecja, insercja
KONSEKWENCJE MUTACJI GENOWYCH
1. Mutacja cicha (c.a. 24% podstawie)
2. Mutacja zmiany sensu (jeli nie zmienia funkcji biaka jest mutacj neutraln).
3. Mutacja typu nonsens
4. Mutacja zmiany fazy odczytu
SUPRESJA - znoszenie efektów fenotyp. mutacji, w wyniku drugiej mutacji (wewntrz- lub zewntrzgenowej) - np. podwójna zmiana ramki odczytu.
PRZYKADY BLOKÓW METABOLICZNYCH
TYROKSYNA
Odmiana kretynizmu
Fenyloketon. Albinizm
FENYLOALANINA ----------- TYROZYNA ----------- MELANINA
brak hydroksylazy brak tyrozynazy
kw. fenylopirogr.
Kw. P-HYDROKSYFENYLPIROGRONOWY
Kw. HOMOGENTYZYNOWY
brak oksydazy Alkaptonuria
CO2 i H2O
________________________________________
NAJCZSTSZE PRZYCZYNY UPOLEDZENIA UMYSOWEGO (ok. 3,4% POPULACJI - IQ poniej 70):
Chromosomowe - zespó Downa (32%)
trisomia 21 (95%); translok. 14 i 21 (5%)
- inne autosomowe ( 2%)
46,XX, del(5)(p13); del(18)(q)
- nieprawid. chr. pci. ( 6%)
45,XO; 47,XXY; 47,XYY; kruchy X (1/2000)
Monogenowe (83% to reces. autosom.) (15%) z. Huntingtona, fenyloket., z. Lesh-Nyhan
Zakaenia u matki ( 2%)
Niedotlenienie okooporodowe ( 7%)
Zakaenia i urazy po urodz. ( 2%)
Przyczyny inne i nieznane (34%)
WSPÓCZYNNIK ODZIEDZICZALNOCI
HB = VG/VP , gdzie VP = VE + VG + VGE
VG = VD + VA + VI
HN = VG/VP , gdzie VG = VA
H mierzy wzgldny udzia zrónicowania genotypowego i rodowiskowego w cakowitej zmiennoci fenotypowej w danej populacji i w danych warunkach
INTERAKCJA GENOTYP-RODOWISKO -
róne genotypy rónie reaguj na te sam zmian rodowiska
KORELACJA GENOTYP-RODOWISKO
/Plomin et al. 1977 wyrónili 3 typy korelacji g-e/
a.) Pasywna - osobnik otrzymuje genotyp i rodowisko
b.) Reaktywna - inni reaguj rónie na jednostki z rónymi genotypami (np. nauczyciel - zdolny ucze)
c.) Aktywna - osobniki o rónych genotypach szukaj innych rodowisk