RODZAJE PROCESÓW

PRODUKCYJNYCH I ICH ZNACZENIE

DLA ZARZĄDZANIA

WSTĘP

Na wstępie pracy przytoczę kilka ogólnych informacji o przedsiębiorstwie, w którym to pojawiają się różne procesy produkcyjne ważne dla zarządzania.

Przedsiębiorstwo stanowi podstawową jednostkę organizacyjną w gospodarce narodowej. Jest ono wyposażone w odpowiedni zespół środków materialnych ( budynki, maszyny, narzędzia, półfabrykaty, surowce ) i sił ludzkich ( załoga ), mające ustalony zakres uprawnień, i powołane do prowadzenia określonej działalności produkcyjnej, handlowej lub usługowej w celu zaspokajania potrzeb społecznych. Jest ono jednostką złożoną, łączącą w sobie elementy techniczne, organizacyjne, społeczne, prawne i finansowe.

Celem głównym przedsiębiorstwa jest produkcja wyrobów lub świadczenie usług.

W związku z tym organizacja produkcji, procesów produkcyjnych jest zagadnieniem podstawowym spośród poczynań organizacyjnych związanych z działalnością przedsiębiorstwa. Organizacja produkcji stanowi określony układ powiązań i stosunków między poszczególnymi procesami produkcyjnymi, pomocniczymi i obsługi, który zmierza do osiągnięcia sprawności działania przedsiębiorstwa.

Organizacja produkcji ma na celu najskuteczniejsze kojarzenie pracy ludzkiej z materialnymi czynnikami procesu produkcyjnego, najefektywniejsze rozmieszczenie środków produkcji i łączenie ich z procesami pracy w przestrzeni i w czasie dla zapewnienia maksymalnej wydajności i optymalnych wyników ekonomicznych.

Organizacja przedsiębiorstw zależy od branży, rodzaju procesu produkcyjnego i wielkości przedsiębiorstwa.

Należy pamiętać, że organizacja przedsiębiorstwa i procesu produkcyjnego jest bardzo złożona, wszystkie zjawiska są od siebie zależne, połączone z sobą jak kółka złożonego mechanizmu według pewnych prawidłowości. Wielkość każdego z tych zjawisk zależy w ściśle określony sposób od wielkości innych zjawisk. Każde ściśle określone zjawisko może wywołać dokładnie określony skutek, zawsze taki sam, jeśli warunki będą dokładnie określone i nie ulegną zmianie.

Niniejsza praca ma na celu przedstawienie rodzajów procesów produkcyjnych, które zachodzą w przedsiębiorstwie i ich znaczenie dla zarządzania.

Po krótkim wprowadzeniu w temat procesów produkcyjnych należy bliżej przyjrzeć się temu zagadnieniu.

I. RODZAJE PROCESÓW PRODUKCYJNYCH

Celem działalności każdego przedsiębiorstwa jest produkcja dóbr materialnych. Wszystkie działania przedsiębiorstwa związane z produkcją nazywamy procesem gospodarczym, który dzieli się na :

1. Proces zaopatrzenia w surowce i materiały

2. Proces produkcyjny

3. Proces zbytu czyli sprzedaż wyrobów

PROCESEM PRODUKCJI nazywamy świadomą i celową działalność człowieka zmierzająca do przekształcenia materiałów lub surowców w wyroby gotowe lub w półfabrykaty mające zaspokoić określone potrzeby społeczne.

Jakość procesu produkcyjnego oraz jego rozmiary wpływać będą możliwości zaspokajania potrzeb i decydować będą o poziomie życia danego społeczeństwa.

Inaczej proces produkcyjny to proces pracy, w którym człowiek oddziaływa na surowiec i za pomocą narzędzi przetwarza go w wyrób gotowy.

W gospodarce rynkowej proces produkcji może być procesem :

• pracochłonnym - jest wtedy, gdy do wytworzenia pewnej ilości wyrobów używamy znacznie więcej pracowników niż w innych metodach dających ten sam rozmiar produkcji.

• kapitałochłonnym - jest wtedy, gdy w wyniku decyzji związanych z zatrudnieniem czynnika wytwórczego wykorzystujemy znacznie więcej kapitału niż w innych metodach dających ten sam rozmiar produkcji.

Proces produkcyjny ma zróżnicowany charakter:

1. Można oddzielić części dóbr przyrody od ich środowiska

2. Uszlachetnianie obrabianych przedmiotów ( np. złoto )

3. Częściowe i całkowite przetwarzanie przedmiotów pracy

Proces produkcyjny odznacza się cechami takimi jak:

1. Podział pracy

2. Ograniczoność lokalizacji

3. Przebieg w czasie

Proces produkcyjny to świadome połączenie trzech elementów:

1. procesów pracy

2. przedmiotów pracy

3. środków pracy

Te trzy elementy stanowią tzw. siły wytwórcze przedsiębiorstwa.

Przyjrzyjmy się bliżej tym elementom.

PRACA jest to celowa i świadoma działalność człowieka zmierzająca do zaspokojenia jego potrzeb. Aby żyć i zaspokajać swoje potrzeby, ludzie muszą pracować, tzn muszą brać udział w procesie produkcji dóbr. Praca ludzka odgrywa w tym procesie najistotniejszą rolę.

Ze względu na to, że ludzie biorą w produkcji udział bezpośredni lub pośredni, rozróżniamy pracę produkcyjną i nieprodukcyjną.

Pracą produkcyjną jest np. praca górnika wydobywającego węgiel, praca krawca szyjącego ubrania, praca szewca wykonującego buty, praca mechanika montującego maszyny, praca związana z przewożeniem i rozprowadzaniem dóbr, czyli praca w transporcie i obrocie towarowym, itp.

Do pracy nieprodukcyjnej zalicza się pracę w dziedzinie administracji, oświaty, ochrony zdrowia, nauki, kultury i sztuki, np. pracę sędziów, naukowców, nauczycieli, lekarzy, aktorów.

PRZEDMIOTAMI PRACY nazywamy to wszystko, na co skierowane są czynności człowieka w procesie produkcji, np. drzewo ścinane w lesie, węgiel wydobywany w kopalniach, tkanina szyta przez krawca, skóra służąca do wyrobu butów, metal obrabiany przez ślusarza itp.

ŚRODKAMI PRACY nazywamy wszelkie narzędzia pracy, urządzenia i budynki produkcyjne, magazyny i środki transportu.

Omówione pojęcia, związane z procesem produkcji przedstawia rysunek

Elementy produkcji

Praca człowieka Przedmioty pracy Środki pracy

Środki produkcji

Siły wytwórcze

Przy analizowaniu procesów produkcji ważna jest znajomość rodzajów produkcji, którą można klasyfikować i rozpatrywać z różnych punktów widzenia.

Ze względu na otrzymywany produkt rozróżnia się:

• produkcję wydobywczą, polegającą na wydobywaniu surowców ( np. węgla, rudy )

• produkcję przetwórczą związaną z przetwarzaniem surowców i materiałów na określone wyroby użytkowe (np. wełny na tkaninę )

Ze względu na rolę w przedsiębiorstwie rozróżnia się:

• produkcję podstawową, polegającą na wytwarzaniu tych wyrobów, do których przedsiębiorstwo zostało powołane ( np. produkcja obuwia w fabryce obuwniczej )

• produkcję pomocniczą, mającą na celu wytwarzanie produktów ułatwiających lub umożliwiających produkcję podstawową ( np. produkcja pary, energii, opakowań)

• produkcję uboczną, uruchomianą w celu wykorzystania odpadków dla celów produkcyjnych

Z uwagi na wartość i składniki produkcji przedsiębiorstwa rozróżnia się:

• produkcję globalną

• produkcję towarową przeznaczoną na sprzedaż

• produkcję czystą

Ze względu na cel istnieje:

• produkcja eksportowa, której wyroby przeznaczone są na eksport

• produkcja antyimportowa, której celem jest wytwarzanie wyrobów, które by zastępowały produkty sprowadzane z zagranicy

Ze względu na czynniki produkcji rozróżnia się:

• produkcję kapitałochłonną ( np. przemysł hutniczy)

• produkcję pracochłonną (np. przemysł wyrobów precyzyjnych )

• produkcję materiałochłonną ( np. przemysł mięsny )

Ze względu na zakres asortymentów rozróżnia się:

• produkcję jednorodną, wtedy gdy przedsiębiorstwo wytwarza jeden rodzaj wyrobu ( np. cukier w cukrowni )

• produkcja różnorodna, gdy przedsiębiorstwo wytwarza kilka rodzajów wyrobów

Następnie należy przedstawić podział procesów produkcji wg:

1. cech technologicznych:

1. procesy technologiczne proste ( niewielka liczba stosunkowo prostych czynności )

2. procesy technologiczne złożone ( wymaga złożonych, różnorodnych i skomplikowanych prac )

2. podziału pracy:

1. procesy podstawowe

2. procesy pomocnicze ( np. gospodarka magazynowa, transport )

3. procesy uboczne ( opakowania )

3. stosowanych środków pracy:

1. procesy ręczne ( wykorzystywanie mięśni robotnika )

2. procesy maszynowe

3. procesy aparaturowe ( np. fizyczne, chemiczne )

4. czasu ich przebiegu:

1. procesy przerywane

2. procesy ciągłe

3. procesy nie przerywane

4. procesy nieciągłe

RODZAJE PROCESÓW PRODUKCYJNYCH

1. wydobywcze - polegający na oddzieleniu od złoża i wydobywaniu surowców np. w kopalniach węgla, siarki

2. przetwórcze - polegający na przetwarzaniu surowców, materiałów lub półwyrobów w gotowe wyroby

3. podstawowe - wytwarzanie wyrobów np. samochodów

Dzieli się on na trzy fazy:

1. przygotowawczą, która polega np. na wykonaniu odlewów

2. obróbkową, polegającą na obróbce półwyrobów różnorodnymi metodami np. obróbka cieplna

3. montażową, obejmującą montaż części w podzespoły

4. pomocnicze - obejmują różnorodne procesy produkcyjne, których celem jest obsługa procesu podstawowego.

Dzieli się on na :

1. proces produkcji i zaopatrzenia w narzędzia ( zadaniem tych procesów jest produkcja narzędzi, modeli przyrządów, a także remont, renowacja narzędzi oraz organizacja zaopatrzenia w nie stanowisk roboczych )

2. proces remontowy i konserwacja maszyn, urządzeń i budynków

3. proces produkcji i rozdziału energii elektrycznej, pary, ciepłej wody itp.

Poza tym do procesów pomocniczych zalicza się także różne procesy nieprodukcyjne, jak obsługę transportową, magazynowanie, sprzątanie, czyszczenie itp.

Fazy procesu produkcyjnego

Proces produkcyjny

Poszczególne fazy procesu produkcyjnego

Przygotowawcza Obróbkowa Montażowa

produkcja produkcja montaż montaż

odlewów wytłoczek zespołów ostateczny

obróbka obróbka obróbka

skrawaniem cieplna elektrochemiczna

Proces produkcyjny nie jest działalnością jednorodną i można w nim wyodrębnić :

• procesy technologiczne

• procesy transportu

• składowanie

PROCESEM TECHNOLOGICZNYM nazywamy zespół celowych działań zmierzających bezpośrednio do wydobycia surowców ( procesy wydobywcze ) lub też do dokonania w surowcach i materiałach przemian fizycznych, chemicznych prowadzących do osiągnięcia produktu o określonych wartościach użytkowych ( procesy przetwórcze ). W procesach technologicznych można wyodrębnić procesy pracy ( np. malowanie, szycie ), procesy naturalne ( np. chłodzenie, suszenie ) i procesy pomocnicze (np. mierzenie, przygotowywanie materiałów, narzędzi ).

PROCESY TRANSPORTU związane są z koniecznością zmiany miejsca przerabiania surowców i materiałów, przesuwania ich z jednego stanowiska roboczego na inne lub z jednego wydziału do drugiego.

SKŁADOWANIE polega na magazynowaniu wytworzonych półfabrykatów spowodowane pracą na jedną zmianę, świętami, awariami.

Omówione elementy wzajemnie się przeplatając występują w każdym procesie produkcji, lecz ich układ względem siebie jest w każdym przedsiębiorstwie inny.

Głównym elementem składowym procesu produkcji są procesy technologiczne, które ze względu na sposób ich wykonywania można podzielić na następujące rodzaje:

1. procesy ręczne - wykonuje robotnik wyposażony w proste narzędzia bez napędu, wykorzystując przy tym energię swoich mięśni np. malowanie pędzlem

2. procesy maszynowo - ręczne - polegają na posługiwaniu się maszynami, przy czym udział pracy ręcznej robotnika jest jeszcze widoczny np. wiertarka elektryczna ręczna

3. procesy maszynowe - to procesy, w których maszyna lub urządzenie oddziałuje na przedmioty pracy przy stosunkowo małym wysiłku fizycznym robotnika np. sterowanie elementami maszyny.

4. procesy zautomatyzowane - eliminują prawie całkowicie pracę człowieka w zależności od stopnia i poziomu automatyzacji

5. procesy aparaturowe - realizowane są w aparatach i urządzeniach, w których następują przeobrażenia fizyczne, chemiczne lub mechaniczne surowców i materiałów bez udziału człowieka w tych przeobrażeniach np. produkcja kwasu siarkowego.

Elementami procesu technologicznego są:

• fazy produkcyjne

• operacje technologiczne

• zabiegi

• czynności

• ruchy robocze

FAZA PRODUKCYJNA jest to określony zespół prac wykonanych w danym przedsiębiorstwie, w wyniku których następuje odpowiednie przygotowanie materiału, otrzymanie półfabrykatu bądź części wytwarzanego wyrobu. Np. w fabryce włókienniczej fazami produkcyjnymi są kolejno: przędzenie włókna, tkanie, farbowanie tkanin, wykańczanie tkanin.

OPERACJA TECHNOLOGICZNA są to wszystkie czynności wykonywane na określonym przedmiocie przez jednego pracownika lub brygadę na jednym stanowisku roboczym. Np. tkanie określonej tkaniny na krosnach lub szycie określonego elementu na danej maszynie.

ZABIEG jest to część operacji technologicznej wykonywanej przy jednym zamocowaniu przedmiotu bez zmiany narzędzia i bez zmiany powierzchni poddawanej obróbce np. szycie określonego elementu bez zmiany jego położenia.

CZYNNOŚCI są częściami zabiegu, odnoszącymi się do tych samych elementów obrabianej powierzchni, narzędzia pracy czy maszyny, np. umocowanie materiału w maszynie, nastawienie maszyny.

RUCH ROBOCZY jest to najprostszy, wymierzalny element procesu pracy związany z wykonywaniem czynności produkcyjnych, np. wyłączenie kontaktu.

Schemat procesu produkcyjnego

Proces produkcyjny

Transport Proces technologiczny Składowanie

Faza 1 Faza 2

Op Op Op Operacje

Z Z Z Zabiegi

Cz Cz Cz Czynności

R R R Ruchy robocze

Organizacja produkcji w przedsiębiorstwie a szczególnie procesu produkcyjnego, uzależniona jest od rodzaju produkowanych wyrobów. Inna jest organizacja produkcji i procesów produkcyjnych w stoczni okrętowej aniżeli w fabryce produkującej silniki elektryczne. Rodzaj i ilość wytwarzanych wyrobów decyduje zasadniczo o rodzaju procesu produkcyjnego i organizacji produkcji.

Jednym z istotnych czynników wpływających na organizację produkcji i przebieg procesów produkcyjnych w firmie jest typ ( rodzaj ) produkcji.

Produkcja jednostkowa występuje wtedy, gdy przedsiębiorstwo wytwarza pojedyncze jednostki wyrobu, różniące się pod względem konstrukcji, rozmiarów, wzorów, wyposażenia, wykończenia itp. Np. produkcja statków, mebli. Ilość wytwarzanych wyrobów jest raczej mała , a powtarzanie produkcji takich samych wyrobów zdarza się rzadko i nieregularnie.

Produkcja jednostkowa powoduje niejednolitość procesów technologicznych, wyrażającą się dużą ilością różnorodnych operacji, co utrudnia stałą i usystematyzowaną organizację pracy. Koszty są wysokie i wpływa na nie: zmienność prac, niemożność pełnego wykorzystania maszyn, duże zróżnicowanie organizacji pracy i przebiegu procesu produkcyjnego oraz niewielka ilość wytwarzanych wyrobów.

Produkcja seryjna stosowana przy wytwarzaniu dużych ilości jednolitych wyrobów np. samochodów. Proces produkcyjny jest znacznie usystematyzowany. Poszczególne stanowiska robocze wykonują określone rodzaje prac i pracownicy są nastawieni na specjalizację w określonym zakresie prac. Maszyny ustawione są w takiej kolejności, aby proces produkcyjny przebiegał w sposób racjonalnie zorganizowany. Nie ma większych przerw spowodowanych koniecznością przestawienia maszyn po wykonaniu np. kilku sztuk. Ten typ produkcji stwarza możliwości lepszego organizowania pracy i stanowisk roboczych, lepszego wykorzystania maszyn, specjalizacji robotników.

Zależnie od wielkości serii wyprodukowanych wyrobów rozróżnia się produkcję małoseryjną, średnioseryjną i wielkoseryjną.

Produkcja masowa występuje wtedy, gdy przedsiębiorstwo wytwarza przez dłuższy okres czasu duże ilości tych samych wyrobów np. kopalnie węgla, soli, cementowanie, papierosy.

Duże rozmiary produkcji masowej, jej jednolitość i stałość technologii dają podstawę do specjalizacji komórek produkcyjnych oraz do pełniejszej mechanizacji procesów produkcyjnych i ich ciągłości. Maszyny ustawione są w linie produkcyjne, zgodnie z przebiegiem procesu produkcyjnego i procesów technologicznych, co skraca czas transportu, daje lepsze wykorzystanie powierzchni produkcji i skrócenie cyklu produkcyjnego.

Każdy proces produkcyjny w poszczególnych przedsiębiorstwach musi być poprzedzony odpowiednim przygotowaniem technicznym ( określa co będzie przedmiotem produkcji i jak ta produkcja będzie wykonana ) i organizacyjnym ( obejmuje szereg różnorodnych prac, w wyniku których poszczególne wydziały i stanowiska robocze osiągają gotowość produkcyjną).

Proces produkcyjny jest najbardziej rozwiniętą formą procesu pracy i obejmuje on:

• zaopatrzenie w surowce i materiały oraz ich magazynowanie

• proces przygotowania produkcji

• procesy technologiczne

• kontrolę międzyoperacyjną i ostateczną

• obsługę procesu podstawowego

Proces produkcyjny powinien być realizowany według usprawnionej metody wykonywania danej pracy.

II. ZNACZENIE PROCESÓW PRODUKCYJNYCH DLA

ZARZĄDZANIA

Trudno jest przytoczyć powszechnie akceptowaną definicję pojęcia zarządzania. Bardzo często zamiast zarządzania używa się terminów kierowanie lub sterowanie, rozumiejąc pod tymi pojęciami w zasadzie to samo.

Zarządzanie w ujęciu prakseologicznym, jest działaniem polegającym na funkcjonowaniu rzeczy, organizacji lub osób podległych zarządzającemu zgodnie z wytyczonym przez niego celem. Organizacja jako całość i każda jej komórka muszą przyczyniać się do osiągania celów przedsiębiorstwa. Istotą zarządzania jest formułowanie celu działania, pozyskiwanie i rozmieszczanie potrzebnych zasobów ( ludzkich i rzeczowych ), planowanie oraz kontrolowanie realizacji celów. Aby to było możliwe do zrealizowania, potrzebny jest dobrze zorganizowany proces produkcyjny, który jest podstawą spośród poczynań organizacyjnych związanych z działalnością przedsiębiorstwa. Dobrze zarządzany proces produkcyjny gwarantuje osiągnięcie celów stawianych przez przedsiębiorstwo. Jednak by ten cel został osiągnięty, należy stworzyć podstawy organizacyjne grupujące czynności i przekazujące uprawnienia. Realizacja celów jest racją istnienia wszelkich instytucji, a stopień tej realizacji - miarą ich powodzenia. Do tego służy właśnie zarządzanie.

Proces zarządzania można określić jako ciąg następujących po sobie, często wzajemnie uzależnionych, działań mających na celu takie oddziaływanie na system wykonawczy i na proces produkcji, które zapewnia realizację wyznaczonego zadania. Podstawowe rodzaje tych działań nazywa się funkcjami zarządzania i są to: planowanie, organizowanie, motywowanie, kontrolowanie.

Planowanie

Organizowanie

Motywowanie

Kontrolowanie

Proces zarządzania

Znaczenie procesów produkcyjnych dla zarządzania jest bardzo ważne. Wynika to z faktu, że proces produkcyjny, aby osiągnął planowane efekty musi być odpowiednio zorganizowany w przedsiębiorstwie a przede wszystkim powinien odznaczać się takim procesem zarządzania, który zapewni realizację wyznaczonego zadania. Sprawnie pokierowany proces produkcyjny zapewnia przedsiębiorstwu:

• uzyskanie możliwie najwyższych efektów ekonomicznych,

• wykonanie zgodnej z planem ilości produktów,

• zapewnienie jak najwyższej jakości produkcji oraz możliwie najwydatniejsze obniżenie kosztów własnych produkcji

Dlatego też, proponuję bliżej przyjrzeć się procesowi zarządzania głównie funkcją, które mają ogromny wpływ na przebieg każdego rodzaju procesu produkcyjnego w przedsiębiorstwach.

PLANOWANIE sprowadza się do trzech następujących kroków: określenie przedmiotu planowania, zbieranie informacji, optymalizacja planu. Przy określaniu przedmiotu planowania szuka się zwykle odpowiedzi na następujące pytania: o jakie konkretne zadania chodzi, jakie cząstkowe zadania można wyróżnić w zbiorczym zadaniu, czy chodzi o jednorazowe, czy też o powtarzające się wykonanie zadań? Odpowiedzi na te pytania dają już zarys konstrukcji planu procesów produkcji.

ORGANIZOWANIE polega na przygotowaniu warunków, które pozwolą na realizację wcześniej ustalonych zadań i celów. Zasadniczą rolę przy realizacji tej funkcji spełnia istniejąca struktura organizacyjna. W celu zapewnienia jak najlepszego wykonania zaplanowanych działań należy znaleźć odpowiedzi na pytania: kto, co, jak, czym, gdzie, kiedy?

MOTYWOWANIE określa w pewien sposób związki między kierownictwem a podwładnymi , zapotrzebowanie na personel, przyjmowanie personelu, obsada stanowisk, podnoszenie kwalifikacji i wreszcie pobudzanie do jak najlepszego wykonywania wyznaczonych zadań podczas procesu produkcji.

KONTROLOWANIE zamyka się w trzech krokach: ustalenie osiągniętych wyników, porównanie stanu faktycznego z założonymi wynikami, analiza odchyleń między wynikami ustalonymi a osiągniętymi.

Biorąc pod uwagę wyżej przytoczone wiadomości możemy łatwo zauważyć, że proces produkcyjny i zarządzanie wywierają na siebie ogromny wpływ i są ze sobą ściśle powiązane, zależne od siebie i połączone według pewnych prawidłowości istniejących w przedsiębiorstwie, bez których to firma nie mogłaby funkcjonować.

Bibliografia:

1. A. Kołacki „Organizacja gospodarki narodowej”, 1977r

2. W. Łukomski „Gospodarka przedsiębiorstw” , 1972r

3. P. Żukowski „Podstawowe problemy organizacji pracy i ekonomiki produkcji”, PWN Warszawa 1986r

4. Z. Zbichorski „Ekonomika i organizacja produkcji”

5. A. Matczewski „Zarządzanie produkcją przemysłową, PWE Warszawa 1990r.

6. Z. Wiszniewski „Zarządzanie przedsiębiorstwem przemysłowym”, Warszawa 1970r

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

---