1. Psychologia |
Spis tresci I. SYTUACJE SPOLECZNE. ZJAWISKO KONFORMIZMU. 1.JAK DOSWIADCZAMY INNYCH LUDZI? Ludzi doswiadczamy w kontaktach bezposrednich i posrednich - bezposrednio (face to face) - odbieramy jego obecnosc przy pomocy wszystkich zmyslów. Sytuacje bezposredniego stykania sie z innymi ludzmi jako czlonkowie grup spolecznych w grupach), jako uczestnicy tlumów, demonstracji, jako elementy wielkich struktur spolecznych organizacji instytucji, jako przedstawicieli instytucji, organizacji - posrednio w produktach innych ludzi w materialnych wytworach: normy spoleczne, kultura, obyczaje, rzeczywistosc spoleczna) np. telefon, list, srodki masowego przekazu mniejsze oddzialywanie na jednostke. 2. CZYM SA SYTUACJE SPOLECZNE? Sytuacje spoleczne polegaja na przypisywaniu ludziom pewnych cech osobowosci, których w rzeczywistosci nie posiadaja Sytuacja spoleczna posiada swój wymiar obiektywny i subiektywny. obiektywny - to rzecz oczywista subiektywny - ludzie widza po swojemu, maja wlasna rzeczywistosc spoleczna, tworza konstrukcje spoleczna jezeli wierza w pewne rzeczy to dla nich one istnieja. Konstrukcje spoleczne I. Potrzeba bycia adekwatnym tak dalece jak to tylko mozliwe II. Potrzeba usprawiedliwiania naszych mysli i dzialan aby miec dobre mniemanie o sobie. III. Potrzeba zaspokajania popedów biologicznych glodu i snu. IV. Lek i strach modyfikuja nasze zachowania. Siebie spostrzegamy jako ludzi dobrych itp. W pewnych sytuacjach wysoka samoocena jest motywacja do dzialan - dazymy do podniesienia samooceny i tym sposobem znieksztalcamy obraz swiata. 3. DLACZEGO I W JAKICH SYTUACJACH CZLOWIEK ULEGA WPLYWOWI? Czlowiek ulega wplywowi poniewaz nie chce byc uznany za dewianta (dziwaka), chce zyskac uznanie, wkupic sie do grupy. Dobry na to przyklad to eksperyment Ascha 5-ciu - uczestników eksperymentu wchodzi do pokoju. Eksperymentator pokazuje im narysowany odcinek linii prostej odcinek x. Jednoczesnie pokazuje dla porównania trzy inne odcinki (ABC). Zadanie polega na ocenieniu, który z tych trzech odcinków jest najbardziej zblizony pod wzgledem dlugosci do odcinka x. Jezeli kazda z osób mówi, ze to linia A jest najbardziej podobna do linii x podlegajac wplywowi choc piaty badany uwaza zupelnie inaczej odpowiada tak jak wiekszosc. Eksperyment ten dowodzi jak silny jest normatywny wplyw spoleczny 1. Gdy grupa liczy 3 lub wiecej osób wplyw jest wiekszy. 2. Gdy grupa jest wazna dla nas chcemy byc zaakceptowani i obdarzeni sympatia, zyskac cos od grupy 3. Gdy grupa prezentuje jednolite stanowisko 4. Gdy nakazuje nam to kultura, która kladzie nacisk nie na indywidualnosc, lecz na grupe. 5. Gdy odznaczamy sie pewnymi cechami osobowosci a) posiadamy niska samoocene (boimy sie odrzucenia z grupy) b) plec osób sadzono, ze kobiety sa bardziej sklonne do ulegania naciskom. To sie zmienia. 4. CO WPLYWA NA STOPIEN KONFORMIZMU? Konformizm - zmiana zachowania lub opinii danej osoby spowodowana rzeczywistym lub wyobrazonym naciskiem ze strony jakies osoby lub grupy ludzi dostosowanie sie do otoczenia Na stopien konformizmu wplywaja inni ludzie: - czlowiek zachowuje sie konformistyczne gdy inni ludzie dostarczaja mu uzyteczne informacje - nacisk grupy, presja gdy bardzo zalezy nam na uzyskaniu akceptacji innych. - internalizacja norm spolecznych prowadzi do tego, ze zaczynamy podporzadkowywac sie normom niekiedy nawet niekorzystnym). - chec przypodobania sie grupie i wejscia do niej dla okreslonych korzysci mozna tu przytoczyc takie powiedzenie "Jesli wejdziesz miedzy wrony musisz krakac jak i one" 5. INFORMACYJNY I NORMATYWNY WPLYW SPOLECZNY. Konformizm dzieli sie na dwa rodzaje, tzw. informacyjny wplyw spoleczny i normatywny wplyw spoleczny. Informacyjny wplyw spoleczny - gdy sytuacja, w której sie znajdujemy jest dla nas niejasna a zachowanie sie innych ludzi jest dla nas wskazówka Reakcja z innymi ludzmi pozwala nam okreslic sytuacje, daje informacje. - Nasladujemy wtedy innych ludzi Normatywny wplyw spoleczny - dazymy do tego aby byc zaakceptowanym przez innych jestesmy w stanie zrobic bardzo duzo aby tak bylo. Dazac do akceptacji podporzadkowujemy sie wplywowi norm spolecznych. Normy sa to pewne wzorce zachowania, które sie opatrzone sankcjami. Te wzory okreslaja oczekiwanie grupy wobec nas normy to reguly, wzory rzadzace zachowaniem ludzi. 6. JAKIM NORMOM PODPORZADKOWUJEMY SIE BEZREFLEKSYJNIE? Istnieja dwie normy, którym podporzadkowujemy sie bezrefleksyjnie: - regula wzajemnosci (jestesmy zobowiazani do rewanzu) - posluszenstwo autorytetowi Regula wzajemnosci - nakazuje nam zawsze starac sie odwdzieczyc osobie, która dostarczyla nam jakies dobra czujemy sie wtedy zobowiazani do czynienia dobra. Poczucie zobowiazania zmusza nas do spelnienia czyjejs prosby, ulegania naciskowi. Ta regula umozliwia nam wymiane dóbr. Jesli ktos nie dostosowuje sie do tej reguly jest uwazany za glupca, skapca. Regula ta jest czesto stosowana w marketingu i negocjacjach. Posluszenstwo autorytetowi - doswiadczenie Eksperyment ukazuje nam, ze jestesmy bardziej posluszni osobie, która jest dla nas autorytetem i gdy jest obok nas. W doswiadczeniu Miligrama nauczyciele stosowali sie czesciej do rozkazów profesora, gdy ten siedzial obok nich. Gdy profesor wydawal polecenia przez telefon wiekszosc nauczycieli klamie, ze spelni jego polecenia. Wnioski wyplywajace z doswiadczenia Miligrama sa dosyc przerazajace, duzy procent ludzi jest sklonnych zadawac ludziom cierpienie wypelniajac polecenie autorytetu. Czynnikiem zmniejszajacym stopien posluszenstwa jest fizyczna nieobecnosc osoby reprezentujacej autorytet. 7. NA CZYM POLEGA PODSTAWOWY BLAD ATRYBUCJI? Podstawowy blad atrybucji polega na danej sklonnosci ludzi do przeceniania znaczenia czynników osobowosciowych czy dyspozycyjnych - w porównywaniu z wynikami sytuacyjnymi czy srodowiskowymi przy opisywaniu i wyjasnianiu przyczyn zachowania spolecznego. Jako obserwatorzy czesto tracimy z oczu fakt, ze kazda jednostka odgrywa wiele ról spolecznych, chociaz mozemy obserwowac tylko jedna z nich. Z tego powodu przy wyjasnianiu zachowan danej osoby latwo mozna nie zwrócic uwagi na doniosle znaczenie ról spolecznych. Poslugiwanie sie stereotypami jest szczególnym przypadkiem zjawiska atrybucji. Kiedy zachodzi jakies zdarzenie ludzie sa sklonni przypisywac mu jakas przyczyne. Szczególnie jesli czlowiek wykonuje jakas czynnosc, obserwatorzy beda wyciagac wnioski co do zachowania. takie wnioski dotyczace przyczyn nosza nazwe atrybucji. Jest to subiektywne ocenianie innych - postrzegamy jednostke tylko w jednej okreslonej roli spolecznej i na podstawie tego wyciagamy wnioski co do jej zachowania. II i III KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE CZLOWIEKA. 1.CO TO ZNACZY, ZE ZACHOWANIE CZLOWIEKA MA CHARAKTER REAKTYWNY WOBEC SRODOWISKA. Przedstawicielem behawioryzmu jest wybitny psycholog SKWER i jego teoria ("czlowiek reaktywny") Czlowiek, jego funkcjonowanie, rozwój zalezy od wyposazenia genetycznego i wplywów srodowiska fizycznego i spolecznego, w którym czlowiek funkcjonuje. Zachowanie czlowieka jest kopia struktury srodowiska. W prostym srodowisku zachowanie jest proste w zlozonym komplikuje sie. Srodowisko jest ksztaltowane przez czlowieka oznacza to tyle, co konfiguracja bodzców (w skrócie S), które dzialaja na czlowieka, sterujac jego dzialaniem. Czlowiek kierowany jest przez bodzce z zewnatrz. Nie uwzglednia sie przezyc wewnetrznych, cech osobowosciowych. Bodzce sterujace reakcjami czlowieka (w skrócie R). Mówiac ogólniej zachowanie R stanowi funkcje ukladu zewnetrznych bodzców S1 S2,...S", czyli R=f S,, SZ,....S"). W tym ujeciu jednostka jest calkowicie kontrolowana przez zewnetrzne zdarzenia, jest ona stimulus control, Stany osobowosci i postawy nie reguluja zachowania wg. Skinera. Nazwa taka wziela sie stad, ze srodowisko wysyla bodzce a czlowiek na nie reaguje. Musi sie on nauczyc reakcji na okreslone bodzce, a jego mozliwosci ocenia sie na nieograniczone. (ewentualnie ksiazka Kozieleckiego "Koncepcje psychologiczne czlowieka" od strony 21). 2. NA CZYM POLEGA INSTRUMENTALNY CHARAKTER LUDZKICH ZACHOWAN. Zachowanie czlowieka ma charakter instrumentalny, zachowujemy sie tak, zeby osiagnac pewne korzysci a uniknac kar. zachowanie to jest wzmocnione przez wlasne skutki. Czlowiek analizuje swoje doswiadczenia a nastepnie wyciaga wnioski. 3. CO MOZE PELNIC FUNKCJE WZMOCNIEN NEGATYWNYCH I POZYTYWNYCH. Wzmocnienia - skutki zachowan czlowieka, moga miec charakter korzystny, pozadany, pozytywny. Wyrózniamy zachowania reaktywne i pozytywne. Wzmocnienia pozytywne - nagroda, maja one charakter korzystny, porzadny, pozytywny, uznanie spoleczne, milosc demonstrowana przez partnera "czym jest bowiem milosc jesli nie pewnym rodzajem wzmocnienia pozytywnego szacunek itp. pochwala, motywacja, awans na kierownicze stanowisko, Wzmocnienia negatywne polega na stosowaniu kar takich jak derywacja pokarmowa, kary pieniezne, przymus, represje, zle stopnie szkolne, odrzucenie przez grupe spoleczna, przesuniecie na nizsze stanowisko w hierarchii wladzy czy tez nienawisc demonstrowana przez otoczenie. 4. WZMOCNIENIA PIERWOTNE I WTÓRNE. Wzmocnienia pierwotne - maja charakter wrodzony sa niezbedne do tego aby utrzymac nas przy zyciu jako organizmów. Wzmocnienia wtórne - nagrody, które powstaly w toku spolecznych oddzialywan. czlowiek zachowuje sie w okreslony sposób gdyz zachowanie takie pozwala mu uniknac kary, a zostaje wynagradzany. 5. REGULA NAGRADZANIA. - procedura stalych odstepów czasowych comiesieczna pensja) - procedura stalych proporcji - nagradza rzeczywisty wysilek - procedura zmiennych proporcji - towarzyszy jej niepewnosc ale nie taka aby doprowadzala do utraty nadziei, jest to nagradzanie niewiadomo po jakiej reakcji tzw. hazard. 6. CO STANOWI ZRÓDLO SIL KIERUJAZCYCH ZACHOWANIEM CZLOWIEKA W KONCEPCJI PSYCHODYNAMICZNEJ? Zachowaniem czlowieka w koncepcji psychodynamicznej czyli czlowieka niedoskonalego obraz jego zostal stworzony w klinikach psychiatrycznych, kieruja nim sily wewnetrzne, jego wnetrze sa to sily motywacyjne. Czlowiek przeznaczony jest na przezycie konfliktów, gdyz czesto uswiadamia sobie motywy, które nie kieruja jego zachowaniem. 7. POPEDY PIERWOTNE, WTÓRNE I OSOBISTE. Popedy pierwotne - pewne potrzeby wrodzone uksztaltowane przez biologie, których zaspokajanie jest niezbedne do utrzymania przy zyciu, unikanie bólu, dazenie do zdobycia pokarmu, pragnienie utrzymania optymalnej temperatury ciala, poped seksualny, potrzeba odbierania bodzców i kontaktu ze swiatem. Popedy wtórne - potrzeby uksztaltowane przez socjalizacje, potrzeba bezpieczenstwa, unikanie zagrozen i sytuacji wrogich, poszukiwanie oparcia w drugiej osobie, potrzeba milosci, przynaleznosci do grupy. Potrzeby osobiste - to te zwiazane z wlasnym ja potrzeba osiagniec prestizu, uznania poczucia tozsamosci. Rola potrzeb jest duza i wazna, potrzeba aktywizuje dzialanie czlowieka. Czlowiek narazony jest na konflikty wewnetrzne, motywacyjne, chcialby sie w jakis sposób przed nimi uchronic. Broni sie przez uruchamianie mechanizmów obronnych. 8. ZNACZENIE SOCJALIZACJI I DOSWIADCZEN WCZESNEGO DZIECINSTWA W ROZWOJU CZLOWIEKA. Proces socjalizacji zaczyna sie po narodzeniu i trwa cale zycie. Socjalizacja pierwotna, która trwa w rodzinie i grupie rówiesników obejmuje chrzescijanstwo i ma na celu nauke podstawowych czynnosci niezbednych do dalszego zycia. Etap socjalizacji odbywajacy sie poza rodzina to socjalizacja wtórna. Socjalizacja oznacza tyle co nauka funkcjonowania czlowieka w spoleczenstwie. Obejmuje ona takie czynnosci nauka jezyka od rodziców, zaspokojenie potrzeb biologicznych w sposób przyjety w danym spoleczenstwie, opanowanie podstawowych czynnosci technicznych np. wlaczenie swiatla, zelazka, telefonu a takze przyswojenie sobie pewnych wzorców osobowych np. co to znaczy byc dzielnym chlopcem. 9. CO TO SA MECHANIZMY OBRONNE I JAKA PELNIA FUNKCJE? Mechanizmy obronne sa pewna naukowa reakcja radzenia sobie z konfliktem. Mechanizmy obronne ksztaltowane sa w procesie socjalizacji. Funkcjonuja one nieswiadomie. Pelnia nastepujace funkcje - redukuja poziom leku - chronia godnosc czlowieka - bronia wysokiej samooceny - ulatwiaja znalezienie miejsca we wrogim otoczeniu. Mechanizmy obronne nie rozwiazuja konfliktów jedynie lagodza objawy, pozwalaja przetrwac na dluzsza mete. 10. NA CZYM POLEGA MECHANIZM REPRESJI, PROJEKCJI, RACJONALIZACJI I SUBSTYCJI. Represja - czyli wyparcie, usuniecie ze swiadomosci mysli o porazce, konfliktach, przykrych przezyciach. Celem jest zmniejszenie leku. Bardzo czesto to co wybieramy wraca do tzw. reakcji automatycznych takich jak np. sen Projekcja - polega na nieswiadomym rzutowaniu swoich negatywnych cech na innych ludzi. Zmniejsza ona lek poprawia samopoczucie ale takze zwieksza percepcje innych. Racjonalizacja - (samo oszukiwanie siebie) polega na niewlasciwym wyjasnianiu przyczyn zachowania. Czlowiek zastepuje te motywy motywami pozadanymi. Substytucja - zastapienie celów, których nie mozna osiagnac przez cele latwiejsze. Zmiany obiektu na który uwarunkowany jest poped. Rozrózniana jest jako kompensacja wystepuje wtedy , kiedy czlowiek aktywnosc swa kieruje na cele dostepne dla niego. Jako S ublimacja - gdy czlowiek wyraza swoje ukryte potrzeby czy tez dazenia w formie akceptowanej spolecznie np. przez twórczosc artystyczna Rola mechanizmów obronnych: pozwalaja nam na przetrwanie sytuacji konfliktowych do momentu, gdy mozemy znalezc cos nowego. 11. CZLOWIEK JAKO PODMIOT POZNAJACY RZECZYWISTOSC. Koncepcja poznawcza - czlowiek samodzielny. Samodzielnosc wynika z tego, ze jest on samodzielnym podmiotem, który celowo i swiadomie dziala jest aktywny. W toku zycia za pomoca jezyka tworzy informacje. Przekazuje je, interpretuje, analizuje. Czlowiek nadaje tym informacjom wartosc znaczenie, sens po prostu porzadkuje je. Dzieki koncepcji umyslu czlowiek spostrzega rzeczywistosc, analizuje, zapamietuje, komunikuje sie z innymi ludzmi. Czlowiek jest sprawca czyli podejmuje dzialania celowe i sprawuje nad nimi kontrole. Czlowiek potrafi generowac informacje, potrafi tworzyc wiedze wymyslac nowe rozwiazania i dzieki temu tworzyc kulture a z kolei kultura rozwija czlowieka. Czlowiek potrafi byc innowacyjny potrafi przystosowac sie do zmiany. Najlepszym sposobem zmiany czlowieka jest tzw. autokreacja czyli ksztaltowanie samego siebie wedle jakiegos przyjetego wzoru. 12. NA CZYM POLEGA STEROWANIE WEWNF~TRZNE I ZEWNETRZNE? Jest to pewien uklad poznawczy, inteligencja, zdolnosci specjalne, systemy pamieci trwalej i swiezej, zdolnosc myslenia abstrakcyjnego, kompetencje jezykowe, szybkosc przetwarzania informacji. Te wlasciwosci ludzkiego umyslu sa wrodzone, chociaz ich rozwój zalezy od srodowiska spolecznego i kulturalnego. Centralnym skladnikiem osobowosci kazdego z nas sa struktury poznawcze. Stanowia one pewien system informacji wewnetrznych utrwalonych w pamieci. Kazdy czlowiek korzysta ze zródel informacji - informacje wewnetrzne, indywidualne, doswiadczenia - informacje zewnetrzne, które plyna ze srodowiska Czlowiek potrafi przeksztalcic jedna informacje w druga tzn. metabolizm informacji 13. JAKIE INFORMACJE ZAWIERAJA STRUKTURY POZNAWCZE? Struktury poznawcze sa pewnym zródlem informacji p otoczeniu, o wlasnym ja, o programach dzialania, które umozliwiaja osiagniecie celu. W strukturach poznawczych zawarte sa sady o srodowisku naturalnym np. ze slonce wschodzi i zachodzi, utrwalona jest pewna wiedza o kulturze w której zyjemy, a takze wiedza o swiecie spolecznym o regulach zachowania sie w swiecie spolecznym i pewna wiedza o sobie. W strukturze poznawczej zawarte sa dwa rodzaje wiedzy: 1. wiedza (o faktach ) deklarowana (wiem, ze..) 2. wiedza operacyjna (proceduralna) (wiem jak...) wiedza o strategiach dzialania Wiedze deklarowana mozna przekazywac za pomoca slów operacyjnych na konkretnych przykladach. Wiedza zakodowana w strukturze poznawczej moze miec postac - prosta dla ludzi o ubogim doswiadczeniu) - zlozona bogate doswiadczenia osobiste) Struktury poznawcze o wiedzy abstrakcyjnej umozliwiajaca czlowiekowi lepsza orientacje w swiecie zewnetrznym - wiedza konkretna - slaba orientacja w swiecie zewnetrznym - wiedza otwarta - struktury poznawcze otwarte czyli takie , które ulegaja zmianom pod wplywem nowych informacji. 14. NA CZYM POLEGA DYSONANS POZNAWCZY? Jest to wrazenie przykrego uczucia spowodowane informacja, która jest sprzeczna z naszym wyobrazeniem siebie jako osoby rozsadnej i konsekwentnej zaangazowania sie w dzialanie, które jest sprzeczne z koncepcja siebie jako osoby rozsadnej i pozytywnej. Elementy poznawcze : - mysli, uczucia lub wiedza o czyms. Najwiekszy dysonans pojawia sie wówczas gdy zrobimy cos lub dowiemy sie czegos co zagraza naszemu wyobrazeniu o sobie, dzialania lub mysli, które zagrazaja naszej samo ocenie. Sposoby redukowania dysonansu 1. przez zmiane naszego zachowania, aby stalo sie zgodne z dysonansowym elementem poznawczym. 2. przez uzasadnienie naszego zachowania - zmiana jednego z elementów poznawczych. 3. przez uzasadnienie naszego zachowania dodajemy nowe elementy poznawcze, które sa zgodne z zachowaniem i je wspieraja 15. FUNKCJE STRUKTURY JA. 1). funkcja poznawcza - obraz wlasny i samo ocena 2). funkcja wartosciujaco akceptujaca 3). funkcje kontrolno-przystosowawcze 4). funkcje tozsamosciowe 5). funkcje kreatywno - ekspresyjne trzy pierwsze funkcje - Ja przedmiotowe" autoprezentacja, autoregulacja. Jestesmy dla siebie przedmiotem poznania i regulacji. Funkcje tozsamosciowe - samookreslenie, wyodrebnienie cech swoistych dla mnie. Funkcje kreatywno - ekspresyjne - ksztaltowanie siebie , wychodzenie poza dotychczasowe doswiadczenia, zmienianie sie. 4 i 5 funkcja ja podmiotowe scala doswiadczenia wewnetrzne, integruje doswiadczenia przyszlosciowe. IV. JAK POZNAJEMY SWIAT SPOLECZNY? 1. CO TWORZY KONTEKST SPOLECZNY? Kontekst spoleczny jest to sposób przedstawiania i opisywania róznych rzeczy. Kazda ocena zalezy od otaczajacego ten obiekt kontekstu. Wszystkie oceny maja charakter wzgledny, zaleza od punktu odniesienia. Istnieja cztery rózne aspekty kontekstu spolecznego: - alternatywa porównawcza - wstepna akwizycja i dostepnosc pojec - sposób ujecia czy przedstawienia decyzji - sposób podania informacji Alternatywa porównawcza - to jak postrzegamy i oceniamy dany obiekt w duzej mierze zalezy od charakteru alternatywnych obiektów w jego otoczeniu. Powstaje wtedy efekt kontrastu który polega na uwypukleniu róznic. W zaleznosci od obiektów otaczajacych dany obiekt moze sie nam wydawac lepszy lub gorszy, wszystko zalezy od tego z czym go porównujemy. Czasami wplyw ten moze byc dosc subtelny, niemniej jednak ma powazne konsekwencje. Czesto efekt kontrastów jest wykorzystywany przez handlarzy nieruchomosci. Czasami trudno jest zauwazyc ten efekt kontrastu, gdyz nie zwracamy na niego uwagi. Wstepna akwizycja i dostepnosc pojec - kazdy z nas interpretuje dane sytuacje spoleczne zaleznie od tego o czym w danej chwili mysli, jakimi kategoriami sie posluguje, uzywa innych pojec. Kazdy z nas ma inne kategorie tworzy schematy otaczajacej rzeczywistosci. Takie schematy, pojecia zostana przywolane najczesciej sa to schematy latwo dostepne - latwo przychodzace na mysl, czyli takie do których odwolujemy sie najczesciej. Dostepnosc schematów jest to latwosc uswiadamiania sobie mysli i idei, moze zalezec od tresci przypadkowych, od ostatnich doswiadczen. Nie zmieniamy schematów nawet jesli otrzymamy informacje sprzeczna z nim gdyz wzbudza to dysonans, latwiej zauwazamy informacje zgodne z naszym zachowaniem. Kazda z antagonistycznych silnie zaangazowanych w konflikt grup spostrzega neutralne przekazy mediów jako sobie wrogie, poniewaz media nie przetwarzaja faktów w sposób prawdziwy tzn. zgodnie z ich wizja swiata. Tendencyjnie interpretujemy swiat wroga przypisujac mu same zle cechy. Sposób ujecia czy przedstawienia decyzji. - chodzi o to czy dany problem lub decyzja sa przedstawione w taki sposób, ze nadaja sie reprezentowac mozliwosc zysku czy tez straty. Sposób podawania informacji - ma bardzo duzy wplyw na to jak interpretujemy i organizujemy swiat spoleczny. Rozpatrzmy dwie cechy charakteryzujace sposób podawania informacji oraz ich wplyw na ocena spoleczna, kolejnosc oraz ilosc podawanej informacji. 2. NA CZYM POLEGA EFEKT KONTRASTU? Efekt kontrastu czesto spowodowany jest kontekstem spolecznym. Efekt kontrastu polega na uwypukleniu róznic i jest wykorzystywany przez handlarzy nieruchomosci. Czasami trudno jest zauwazyc ten efekt kontrastu, gdyz nie zwracamy na niego uwagi. 3. EFEKT PIERWSZENSTWA I EFEKT SWIEZOSCI W ZAPAMIETYWANIU INFORMACJI. Efekt pierwszenstwa - pierwsze wrazenia sa bardzo wazne dla interpretowania dalszych informacji, gdyz dazymy do zachowania zgodnosci informacji i na podstawie pierwszej informacji tworzymy schematy. Najwiekszy wplyw ma informacja uzyskana na koncu jako ostatnia jest to tzw. efekt swiezosci. Przekonania ludzi dotyczacych ich samych i swiata spolecznego utrzymuja sie nawet wtedy gdy informacje wspierajace to przekonanie zostalo podwazone. Jest to tzw. efekt uporczywosci. Ilosc informacji zmienia nasz sposób postrzegania i oceny danego obiektu wskutek dzialania tzw. efektu rozcienczenia. Polega on na tym, ze obojetne i nie istotne informacje zwykle oslabiaja ocene czy wrazenie. 4. ROLA HEURYSTYK W POZNAWANIU SWIATA SPOLECZNEGO. Heurystyki od greckiego slowa odkrywac uproszczone reguly wnioskowania, którymi posluguja sie ludzie by wydawac sady w sposób szybki i efektowny, niekiedy prowadza do blednych ocen w wiekszosci przypadków ma sens i pozwala szybko decydowac. Stosowanie heurystyk - gdy wchodzace w gre sprawy nie sa wazne - kiedy nie mamy czasu na przeanalizowanie danego problemu - kiedy mamy niewystarczajaca wiedze i informacje - gdy dana heurystyka latwo przychodzi nam na mysl - kiedy jestesmy przeciazani informacjami Przyklady wykorzystywania heurystyk powszechne przekonanie, ze towary drozsze sa lepsze, towar ladnie opakowany to towar dobry . heurystyka dostepnosci - co przychodzi nam na mysl, wywolywanie sadów na podstawie, jak latwo jest cos przywolac do swiadomosci, niekiedy to co jest dostepne w naszej pamieci ma charakter nietypowy prowadzi do blednych ocen. heurystyka reprezentatywnosci klasyfikowanie rzeczy w zaleznosci do tego jak sa podobne do przypadku typowego. heurystyka zakotwiczenia - branie za dobra monete tego co sie pojawia, poslugujemy sie jakas liczba lub wartoscia jako przykladem wyjsciowym, kiedy formujemy sady o rzeczywistosci pozwalamy by nasze doswiadczenia i obserwacje stanowily zakotwiczenie dla obrazu. 5. POJECIE POSTAWY. Postawa - opinia, która zawiera komponent emocjonalny. Podstawa jest szczególnym typem przekonania które okresla ocenianie wlasciwosci obiektu. Postawa jest zatem zmagazynowana ocena dobra lub zla danego obiektu. 6. ROLA POSTAW W KIEROWANIU ZACHOWANIEM CZLOWIEKA. Postawa jest wysoce dostepna jesli ocena obiektu tej postawy przychodzi szybko lub prawie natychmiast na mysl kiedy tylko napotykamy ten obiekt. wedlug Fazie postawy sluza do interpretowania i selektywnego spostrzegania danego obiektu oraz do uchwycenia znaczenia zlozonej sytuacji. Postawa pelni role heurystyki wplywajacej na interpretacje, wyjasnienia, rozumowania i ocene sytuacji. Wiekszosc ludzi sklonna jest nie dostrzegac znaczenia sytuacji dla wyjasnienia zachowania wola oni natomiast wyjasniac dzialania innych ludzi w kategoriach zalozen dotyczacych ich osobowosci i postaw. Wiekszosc z nas zaklada, ze postawa ludzi rzeczywiscie pozwala przewidywac ich zachowanie. 7. PODSTAWOWE BLEDY W WYJASNIANIU SWIATA SPOLECZNEGO. Podstawowy blad atrybucji - mamy sklonnosc do przeceniania znaczenia czynników osobowosciowych w wyjasnianiu zdarzen spolecznych i niedostrzeganiu czynników sytuacyjnych. Blad dzialajacego (obserwatora) w kazdej sytuacji mozemy byc obserwatorem lub osoba dzialajaca w zaleznosci od tego jaka role sprawujemy. Blad polega na tym, ze mamy sklonnosc do przypisywania przyczyn naszych dzialan czynnikom sytuacyjnym a dzialan innych ludzi czynnikom osobowosciowym. Inaczej interpretujemy sytuacje w zaleznosci od tego z której strony znajdujemy sie. Blad ten prowadzi do tego ze przypisujemy sobie prawo do interpretowania sytuacji na swoja korzysc a innym to prawo ograniczamy, nie przyznajemy go. Bledy te mozna ograniczyc poprzez przyjecie punktu widzenia drugiej strony. Blad dzialajacego czesto prowadzi do konfliktów. Blad autopercepcji - wynika z tego, ze my siebie zawsze widzimy w centrum wydarzen Bledy te wytwarza sie w mysleniu egocentrycznym patrzenie na siebie w centrum wydarzen nawet jesli tak naprawde nie jest. - tendencyjna samoobrona - to sposób obrony sposób podtrzymywania wlasnej wartosci wlasne sukcesy przypisujemy czynnikom osobowosciowym a niepowodzenia czynnikom sytuacyjnym. |
1. Teorie rozwoju psychicznego |
TEORIE ROZWOJU PSYCHICZNEGO Zależnie od przyjętych kryteriów można dokonać różnych podziałów współczesnych teorii i koncepcji rozwoju ontogenetycznego . Jeśli weźmie się pod uwagę to , czym jest rozwój psychiczny , jak przebiega i jakie są jego mechanizmy (siły napędowe) , wyodrębni się kilka grup teorii odpowiadających w różny sposób na to pytanie . H. M. Trautner (1978) dzieli je na : • poznawcze ; • psychoanalityczne ; • behawioralne ; • biogenetyczne ; • dialektyczne . • Poznawcze koncepcje rozwoju Teorie poznawcze koncentrują się na umysłowym rozwoju jednostki , nie uważając go jedynie za wybrany , szczególnie ważny aspekt ontogenezy , lecz za klucz do zrozumienia ogólnego rozwoju psychicznego . Poznawcza reprezentacja świata stanowi mechanizm wyjaśniający związki między człowiekiem a jego otoczeniem . Jest ona wyznaczona przez treść poznania (np. przedmioty , ludzie i ich zachowanie się) , kanał odbierający informacje (wzrokowy , słuchowy , dotykowy) i rodzaj reprezentacji (np. reprezentacja enaktywna , ikoniczna , symboliczna ) . Twórcą najbardziej wszechstronnej teorii rozwoju inteligencji , rozumianej w kategoriach tzw. epistemologii genetycznej , czyli rozwojowej teorii poznania , jest Jean Piaget . Teoria Jeana Piageta Dzieła Piageta wywarły ogromny wpływ na współczesną psychologię światową , a zwłaszcza na psychologię dziecka . Podczas pobytu w Zurychu zetknął się z koncepcjami psychoanalitycznymi Freuda i Junga , pracował też w laboratorium Alfreda Bineta . Tam zrodziły się jego zainteresowania myśleniem i rozumowaniem dzieci . Zajął się samodzielnym badaniem tych problemów . Jego teoria oparta jest na trwających ponad pół wieku obserwacjach i eksperymentach , przeprowadzanych na dzieciach do 15 r.ż. Piaget stosował bardzo pomysłowe metody , pozwalające na analizę sposobów myślenia dzieci w sytuacjach problemowych , a nie tylko na końcową ocenę wyniku . Piaget ujmuje rozwój jako ciąg jakościowych zmian w strukturach poznawczych i aktywności intelektualnej dziecka . Rozwój ma charakter ciągły , a zarazem stadialny . Każde stadium stanowi odrębną całościową strukturę i organizację złożoną z szeregu struktur cząstkowych . Kolejność stadiów jest stała i nieodwracalna . W każdym stadium można wyodrębnić fazę przygotowawczą oraz fazę utrwalania nowej organizacji poznawczej . Ciągłość rozwoju wyjaśnia Piaget za pomocą zjawiska tzw. przesunięcia . Przesunięcie poziome występuje wówczas , gdy na tym samym poziomie rozwoju jakaś struktura poznawcza kształtuje się w różnym czasie zależnie od treści . Przy przesunięciu pionowym dana struktura poznawcza występuje w różnych stadiach rozwoju odnośnie do analogicznych treści , forma czynności i operacji jest jednak odmienna . Ważnym pojęciem w systemie teoretycznym Piageta jest inteligencja . Piaget uważa ją za formę zachowania się przystosowawczego , rodzaj aktywności , która nie jest zdolnością wrodzoną , lecz rozwija się przybierając różną postać w kolejnych stadiach . Motorem rozwoju jest dążenie organizmu do zapewnienia równowagi ze środowiskiem . Zależy ona zarówno od struktury organizmu , jak też od właściwości środowiska . Uznając rolę takich czynników rozwoju , jak dojrzewanie anatomiczno - fizjologiczne organizmu i wpływy społeczno - kulturowe w procesie uczenia się , Piaget wysuwa jednak na plan pierwszy czynnik równoważenia struktur poznawczych , który jest siłą napędową rozwoju jednostki , zmierzającej do autoregulacji swych stosunków z otoczeniem . Zachowanie się inteligentne jest uwarunkowane , na każdym szczeblu rozwoju , aktywnością podmiotu w zetknięciu z rzeczywistością Dla wyjaśnienia istoty rozwoju psychicznego Piaget używa zaczerpniętych z biologii pojęć : • organizacja - poszczególne struktury stanowią część zorganizowanej całości funkcjonalnej i same organizują się w taką całość ; • adaptacja składa się z dwóch wzajemnie dopełniających się procesów : • asymilacja : • przekształcanie otoczenia w znaczeniu dopasowywania go do własnej struktury podmiotu ; • przyswajanie przez dziecko nowych informacji o świecie zewnętrznym i włączanie ich do schematów czynności , jakimi ono w danym wieku rozporządza ; • przyswajanie z zewnątrz obiektów stosownie do własnej struktury i używanie ich zgodnie z poziomem organizacji tej struktury ; • akomodacja : • przekształcanie własnej struktury w celu dorównania wymaganiom otoczenia ; • dostosowywanie się do nowych warunków zewnętrznych przez zmiany w podmiocie : dziecko przekształca swe zachowanie zgodnie z obiektywnymi własnościami przedmiotów ; • dostosowywanie własnej organizacji zewnętrznej do cech środowiska i do zewnętrznej sytuacji . Okresy rozwoju inteligencji wg Piageta Wiek życia Struktury poznawcze Stadia organizacji aktywności Właściwości i możliwości
0 - 2 Inteligencja sensoryczno - motoryczna • ćwiczenie reakcji ruchowych ; • wytwarzanie się pierwszych nawyków i schematów czynnościowych ; • koordynacja widzenia i chwytania ; • integracja i koordynacja schematów czynnościowych ; • zróżnicowanie czynności ; • zdolność do interioryzacji czynności (realne działanie zostaje poprzedzone wyobrażeniem jego skutków) ; • rozwój reakcji okrężnych (ćwiczeń , które dziecko wykonuje) , reakcje te rozwijają się w postaci trzech poziomów : poszerza się spektrum działania ; są to reakcje na ciele , na przedmiotach oraz eksperymenty ; • początki pojęć przestrzeni , czasu , przyczyny, celu ; • pojawienie się w myśleniu zalążków dedukcji ; • obiektywizacja przedmiotu - przedmioty istnieją obiektywnie ;
2 - 6 Inteligencja przedoperacyjna • kształtowanie się funkcji symbolicznej , której najważniejszymi przejawami są przyswajanie mowy i czynności wykonywane "na niby" w zabawach tematycznych ; • rozwój obrazów umysłowych czyli wyobrażeniowych reprezentacji przedmiotów i zjawisk ; • pojawienie się odwracalności w myśleniu , zrozumienie zasady zachowania stałości ; • u podłoża zabaw tkwi mechanizm naśladownictwa odroczonego ; • zachowanie cech przedmiotów , takich jak barwa , kształt ; • myślenie jest intuicyjne i konkretne (oglądowe , obrazowe) ; • rozumowanie transdukcyjne ;
Ważnym pojęciem w systemie teoretycznym Piageta jest operacja , czyli sprawność umysłowa , zinterioryzowane działanie , niezależne od oglądowych cech przedmiotów . Operacje cechuje odwracalność . Oznacza to możliwość ujmowania rzeczywistości jednocześnie z dwóch różnych punktów widzenia , dochodzenia za pomocą różnych sposobów do tych samych wyników , powracania w razie potrzeby do punktu wyjściowego itp. Dzięki odwracalności , która przybiera dwie formy : 1) inwersji lub negacji i 2) wzajemnej zwrotności (terminy zaczerpnięte z logiki) czynności umysłowe dziecka organizują się w określone struktury logiczne . 6 - 11 Operacje konkretne • tworzenie się prostych operacji logicznych , zwanych ugrupowaniami, takich jak : szeregowanie , dodawanie , odejmowanie , klasyfikacja ; • zachowanie ilości ; • rozumowanie sylogistyczne ; • hierarchia klas (chłopcy + dziewczynki = dzieci) ; • uczenie się reguł na konkretnych obiektach - brak umiejętności formułowania reguł lub praw w postaci uogólnionej ;
11 - 15 Operacje formalne • kształtowanie się operacji formalnych , oderwanych od działania na konkretnych przedmiotach lub ich wyobrażeniach ; operacje formalne cechuje uniezależnienie się formy rozumowania od jego treści ; • utrwalanie się operacji formalnych ; • myślenie pojęciowe ; • rozumienie czasu historycznego , przestrzeni geograficznej ; • porównania , metafory ; • logika zdań ; • myślenie hipotetyczno - dedukcyjne ; • inteligencja jest zbliżona do myślenia człowieka dorosłego ;
Teoria Pascuale Leone Rozszerzeniem koncepcji Piageta jest teoria Pascuale Leone , który również oparł się na behawiorystycznych koncepcjach uczenia się . Wyróżnił on cztery kolejne stadia rozwoju inteligencji : • późne stadium formalne - 17-25 lat - występuje w nim największa zdolność do wysiłku umysłowego ; w tym czasie człowiek posiada najlepszą technikę uczenia się , łatwość przyswajania wielu wiadomości ; • stadium przeddialektyczne - 25-35 lat - następuje bardzo silny rozwój świadomości ; pojawia się uczenie sposobów postępowania , które zapewniają powodzenie w kontaktach międzyludzkich ; pojawia się poczucie kompetencji , człowiek staje się kompetentny w wąskich dziedzinach ; • stadium operacji dialektycznej - 35-55 lat - następuje pogorszenie funkcjonowania zasobów umysłowych - kryzys ; człowiek przezwycięża go przez zastosowanie operacji dialektycznych , które są połączeniem operacji formalnych z praktycznym doświadczeniem ; • stadium operacji transcendentalnej - 55-75 lat - rozwija się aktywność świadomości , nie tyle poprzez praktyczne działanie ale w kontekście refleksji i wspomnień . • Psychoanalityczne teorie rozwoju Twórcą teorii i metod psychoanalizy jest Zygmunt Freud . Stwierdził on , że w psychice człowieka istnieją dwie sfery : • świadoma ; • nieświadoma . Pomiędzy nimi istnieje podświadomość . W niej znajdują się popędy i instynkty . Głównym popędem ludzkim jest popęd seksualny , ale rozumiany bardzo szeroko , jako ogólna energia życiowa . Powoduje ona , że człowiek podejmuje działania, a tym samym rozwija się . Na podstawie tych rozważań stwierdził , że psychiką rządzą trzy mechanizmy : • id - popędy i instynkty ; tu człowiek kieruje się zasadą przyjemności ; • ego - świadomość ; tu funkcjonuje zasada realizmu ; • superego - zasady moralne , normy społeczne oraz kultura ; tu rządzi zasada moralności . Ego jest ciągle pomiędzy id (kusi) i superego (nie wolno) , wciąż istnieje konflikt chęci z normami . Teoria rozwoju Freuda • studium oralne - 0-1 r.ż. - najbardziej satysfakcjonujący kontakt zmysłowy ze światem dziecko odbywa za pomocą ust ; pierwszą rzeczą , którą dziecko musi nauczyć się , jest ssanie ; zdaniem Freuda , jeżeli dziecko ma kłopoty z odruchem ssania , może to przyczynić się do szeregu nerwic , nieumiejętności nawiązywania kontaktów społecznych , nieumiejętności wyrażania uczuć ; • studium analne - 1-3 r.ż. - źródłem doznań zmysłowych są obszary analne (wydzielnicze) ; dziecko bardzo chce dorównać do dorosłych - samodzielnie wypróżniać się , gdy nie nauczy się tego , to pojawiają się nerwice ; • studium falliczne - 3-6 r.ż. - pojawia się tożsamość płci oraz kompleks Edypa (zauroczenie synów matką) - bardziej nasilony oraz Elektry (zauroczenie córek ojcem) ; • studium latentne - 6-12 r.ż. - popędy ulegają osłabieniu (latencja - osłabienie) i kompleks Edypa czy Elektry zostaje rozwiązany dzięki identyfikacji z rodzicem tej samej płci ; • studium dojrzewania - 12-15 r.ż. - popędy i instynkty popychają młodego człowieka do wyboru obiektu miłości wśród rówieśników (najczęściej płci odmiennej) . Teoria rozwoju Eriksona Erik H. Erikson (ur. 1902 r.) twierdził , że rozwój jednostki wyznaczany jest przez czynniki popędowe oraz społeczne . Najważniejszym aspektem procesu rozwojowego jest rozwój świadomości i jej zdolność do przezwyciężania kryzysów lub potencjalnych kryzysów , które człowiek przechodzi w trakcie życia . Erikson dzieli cały cykl życia człowieka na 8 okresów twierdząc , że w każdym z nich człowiek realizuje jedno zadanie psychospołeczne . Dla każdego z okresów podaje , jakie mogą być negatywne lub pozytywne konsekwencje rozwiązania danego zadania : • ufność czy nieufność - 0-1 r.ż. (noworodek) autentyczna troska o dziecko , stałość doświadczeń rodzą w nim przekonanie , że świat jest bezpieczny i godny zaufania ; niewłaściwa opieka czy negatywne traktowanie dziecka rodzą w nim lęk i podejrzliwość ; • autonomia czy zwątpienie - 1-3 r.ż. (niemowlęctwo) zachęcanie dziecka , by próbowało robić to , co jest w stanie , we własnym tempie i na swój własny sposób , prowadzi je do autonomii ; wyręczanie dziecka lub ciągła krytyka , a także okazywanie zniecierpliwienia powoduje , że dziecko wątpi w swoje zdolności ; • inicjatywa czy poczucie winy - 3-6 r.ż. (wiek przedszkolny) jeżeli pozostawia się dziecku swobodę w zakresie podejmowania działań i zwraca się uwagę na jego pytania , to takie dziecko rozwija się w kierunku przejawiania samodzielnej inicjatywy ; przy bezsensownych zakazach i wytwarzaniu u dziecka poczucia naprzykrzania się rodzi się w nim poczucie winy ; • pracowitość czy poczucie niższości - 6-12 r.ż. (wiek szkolny) jeżeli zwraca się należytą uwagę na to , co dziecko wytwarza , powstaje u niego poczucie pracowitości ; krytyka i wyśmiewanie wysiłków rodzi w nim poczucie niższości ; • tożsamość czy niejasność własnej roli - 12-18 r.ż. (okres pokwitania) w tym stadium rodzi się u młodego człowieka poczucie własnej tożsamości , wie kim jest ; jeśli postrzega w sobie niestabilność i brak ciągłości , pojawia się u niego niejasność własnej roli ; • intymność czy odosobnienie - 19-25 r.ż. (wczesny wiek dojrzały) ; • produktywność czy zaabsorbowanie sobą - 25-...r.ż. (wiek średni) - okres generatywny ; • integralność czy rozpacz - (starość) - okres stagnacji . • Behawioralne teorie rozwoju Teorie behawioralne , inaczej zwane teoriami S - R (od angielskich terminów S - stimulus - bodziec , R - reaction - reakcja) traktują rozwój przede wszystkim jako proces uczenia się społecznego . Osoby znaczące dostarczają dziecku wzorców zachowania i odpowiednich wzmocnień , dzięki czemu kształtuje ono społeczne motywy działania i osobowość . Istnieją inne warianty , oparte na koncepcji warunkowania instrumentalnego opracowanej przez B. F. Skinnera i na badaniach laboratoryjnych nad dziećmi - Bijou , Baer (1968,1973) . • Biogenetyczne teorie rozwoju Przedstawiciele biogenetycznych teorii rozwoju psychicznego kierują się zasadami epigenezy i ontogenezy przyjętymi z embriologicznego opisu rozwoju organizmów . Teorie biogenetyczne cechuje uznawanie prymatu czynników wewnętrznych , endogennych w rozwoju oraz podkreślanie zmian jakościowych , jak również kryzysów rozwojowych , powodujących brak ciągłości zmian . Niektóre koncepcje biogenetyczne związane są a psychologią postaci . Reprezentantem tego kierunku jest Heinz Werner . Koncepcja Wernera Pojmuje on rozwój jako programowy proces jakościowych zmian , polegających na różnicowaniu się organicznych struktur funkcjonalnych oraz na ich integracji w całości wyższe , wg zasady ontogenezy (rozwoju prawidłowego i ukierunkowanego) . Zmiany rozwojowe dokonują się w następujących kierunkach : • od aktywności kompleksowej (synkretyzmu) do zróżnicowanych , wyodrębnionych systemów czynności • od struktur globalnych do rozczłonkowanych ; • od systemów sztywnych do plastycznych ; • od nieokreślonych , zmiennych działań do stabilnych , określonych czynności . Werner podkreślając znaczenie funkcjonalnych struktur organizmu w rozwoju nie neguje jednak wpływu środowiska . Dzięki integracji z nim jednostka zdobywa doświadczenia oddziałujące na zmiany jakościowe struktur i aktywności . • Dialektyczne teorie rozwoju Dialektyczne teorie rozwoju psychicznego mają kilka odmian . Do najważniejszych należy teoria kulturowo - historyczna , opracowana przez L. S. Wygotskiego . W myśl tej teorii rozwój świadomości człowieka dokonuje się za pośrednictwem wytworów kulturowych , przede wszystkim mowy i jej warstwy znaczeniowej . Podstawowym mechanizmem rozwoju jest proces interioryzacji , który doprowadza do przekształcenia działań realnych , wykonywanych na materialnych przedmiotach , w czynności umysłowe . Społeczne kontakty i porozumiewanie się dziecka z dorosłymi stanowią konieczne warunki , w jakich dokonuje się interioryzacja czynności i jakościowe przeobrażenia rozmaitych funkcji psychicznych . Ogólne prawo genetyczne rozwoju kulturowego sformułował Wygotski w następujący sposób : "Wszelka funkcja w rozwoju kulturowym dziecka pojawia się na scenie dwukrotnie , w dwóch płaszczyznach : najpierw społecznej , później psychologicznej - najpierw między ludźmi , jako kategoria interpsychiczna , następnie w wewnętrznym przeżyciu dziecka , jako kategoria intrapsychiczna . Odnosi się to w jednakowym stopniu zarówno do tworzenia pojęć, jak i do rozwoju woli . Mamy podstawę uważać tę tezę za prawo w pełnym znaczeniu tego słowa , ale jest oczywiste , że przejście z zewnątrz do wewnątrz przekształca sam proces , zmienia jego strukturę i funkcje ." Wygotski nie przedstawił propozycji podziału całokształtu zjawisk rozwojowych na okresy czy stadia , wyróżnił jednak pewne etapy rozwoju procesów poznawczych : • etap myślenia przepojęciowego : • wczesny etap rozwoju - równoważniki pojęć mają charakter tzw. synkretów , czyli przypadkowych zlepków pojedynczych przedmiotów , które zespoliły się w percepcji i wyobraźni dziecka w jeden obraz ; • etap myślenia kompleksowego - dziecko uwzględnia już obiektywne związki między rzeczami , są to powiązania dowolne , sytuacyjne ; niektóre kompleksy mają charakter łańcuchowy ; • pseudopojęcia - dziecko w myśleniu kieruje się wskaźnikami percepcyjnymi (wiek przedszkolny) ; • etap kształtowania się pojęć potocznych ; • etap myślenia pojęciowego : • transformacja pojęć potocznych w pojęcia naukowe ; • kolejność przyswajania pojęć : • pojęcia konkretnych przedmiotów , • pojęcia norm przestrzennych , • pojęcia liczbowe ; • przechodzenie od pojęć prostych do coraz bardziej złożonych , tworzenie hierarchii pojęć (systemu) ; • przechodzenie od pojęć ogólnych do specyficznych ; • umiejętność definiowania pojęć . Wygotski przeprowadził wiele badań nad społeczną genezą i funkcjami mowy dziecka , dochodząc do wniosku przeciwnego niż Piaget , iż tzw. mowa egocentryczna , skierowana do siebie , wywodzi się z mowy uspołecznionej , a następnie przekształca się w mowę wewnętrzną . Głośna mowa towarzysząca działaniu służy zatem planowaniu i organizowaniu czynności , co dokonuje się potem w myśli . Koncepcję Wygotskiego podjęli we współczesnej psychologii w Rosji podjęli : A. R. Łurija - wysunął i udokumentował tezę o regulacyjnej funkcji mowy w stosunku do zachowania się w ontogenezie; P. J. Galpierin - wykazał , w jaki sposób czynności umysłowe kształtują się w procesie nauczania ; A. N. Leontiew - przedstawił główne etapy rozwoju filogenetycznego i kształtowania się świadomości ludzkiej . Na szczególną uwagę zasługuje też Maria Żebrowska , która nie tylko upowszechniła znajomość teorii dialektycznej w Polsce , lecz dokonała twórczej syntezy jej głównych założeń w redagowanych i opracowywanych przez siebie podręcznikach psychologii rozwojowej dzieci i młodzieży (1963,1975) . W szczególności podkreślała związki między podstawowymi twierdzeniami filozofii marksistowskiej a twierdzeniami dialektycznej teorii rozwoju ontogenetycznego . Oryginalnym jej wkładem jest charakterystyka czterech czynników rozwoju , wśród których kierowniczą rolę przyznawała wychowaniu i nauczaniu . Wychowanie polega przede wszystkim na takim organizowaniu trybu życia i działalności dziecka , jego zabawy i nauki , który kształtuje wszechstronnie rozwiniętą osobowość dziecka . Ponieważ rozwojowi podlega przede wszystkim treść zjawisk psychicznych i treść działania , w których odzwierciedlają się cechy obiektywnej rzeczywistości , niezwykle istotna staje się także treść wiedzy przekazywanej dziecku , wartości ideologiczne i światopoglądowe w niej zawarte .
Reprezentacja enaktywna to wiedza o czymś zawarta w robieniu tego . Jest to pierwsza pojawiająca się reprezentacja (do ok. 3-4 r.ż.) . Z czasem spostrzeganie staje się bardziej niezależne od działania i dziecko posiada dwa systemy reprezentacji rzeczy . Kolejnym systemem reprezentacji rzeczywistości są reprezentacje obrazowe (ikoniczne) . W tym okresie występuje strategia dopasowywania do wzorca (do ok. 8 r.ż.) . W reprezentacji symbolicznej w działaniu i rozwiązywaniu problemów i zadań występuje strategia doboru informacji . Jean Piaget (1896-1980) - szwajcarski filozof , psycholog i pedagog , z wykształcenia biolog ; główne jego prace z zakresu psychologii rozwojowej to: Mowa i myślenie u dziecka , Dokąd zmierza edukacja . Carl Gustav Jung (1875-1961) - szwajcarski psychiatra i psychoanalityk , profesor uniwersytetów w Zurychu i Bazylei; twórca psychologii analitycznej ; wprowadził metodę wolnych skojarzeń , stworzył typologię osobowości ; jego najbardziej znane dzieło to Psychologia a religia . Alfred Binet (1857-1911) - psycholog francuski , profesor Sorbony ; przedstawiciel psychologii eksperymentalnej ; twórca pierwszych testów do badania inteligencji . Sigmunt Freud (1856-1939) - austriacki neurolog i psychiatra , profesor neuropatologii w Wiedniu ; jego największe dzieła to : O marzeniu sennym , Wstęp do psychoanalizy . Burrhus F. Skinner (ur. 1904) - psycholog amerykański , profesor Harvard University ; twórca teorii uczenia się , jeden z twórców koncepcji nauczania programowego . Heinz Werner ((1890-1964) - wyemigrował z Niemiec do Stanów Zjednoczonych A.P. , stając się jednym z czołowych psychologów amerykańskich . Lew S. Wygotski (1896-1934) - psycholog radziecki ; twórca teorii rozwoju psychiki opartej na filozofii marksistowskiej ; prowadził badania z zakresu psychologii rozwojowej ; główna praca : Psychologia sztuki . L. S. Wygotski : Wybrane prace psychologiczne ; PWN , Warszawa 1971 Aleksander R. Łurija (1902-1977) - radziecki psycholog i filozof ; główne prace z zakresu defektologii i zaburzeń funkcji psychicznych przy uszkodzeniach mózgu . Aleksiej N. Leontiew (1903-1979) - psycholog radziecki , profesor uniwersytetu w Moskwie ; zajmował się głównie zagadnieniami genezy , biologicznej ewolucji i społeczno - historycznego rozwoju funkcji psychicznych ; główna praca : O rozwoju psychiki . Maria Żebrowska (1900-1978) - psycholog , profesor Uniwersytetu Warszawskiego ; zajmowała się m.in. problemami wychowania dzieci zaniedbanych i trudnych oraz psychologią rozwojową . |