Osoba fizyczna- osoba prawna

Osoba fizyczna- jednostka ludzka

• Każdy człowiek bez względu na wiek, płeć, rasę, narodowość, wyznanie, pochodzenie, tożsamość seksualną, poglądy, stan zdrowia

• Od narodzenia – od rozpoczęcia porodu/konieczności wykonania cesarki

  • Warunkowo prawa może nabywać nasciturus, pod warunkiem, że urodzi się żywy

    • Odszkodowanie

    • Prawa spadkowe

    • Reprezentacja przed sądem

    • Ale nie ochrona życia jak człowiek- uszkodzenie dziecka poczętego, legalne przypadki aborcji

  • Prawa embrionów in vitro?

• Do śmierci – stwierdzenie śmierci pnia mózgu

Osoba prawna- twór społeczny, któremu ustawa nadaje podmiotowość prawną, np.

• Skarb Państwa i jednostki samorządu terytorialnego

• Organizacje pozarządowe – stowarzyszenia i fundacje

• Spółka prawa handlowego – akcyjna i z ograniczoną odpowiedzialnością

• Szkoły wyższe

Identyfikacja osoby

• Każda osoba fizyczna zindywidualizowana:

  • Pesel

  • Imię i nazwisko

  • Data i miejsce urodzenia

  • Dane dotyczące imion i nazwisk rodziców

  • Płeć

    • Dane te wpisywane są do aktu urodzenia – akt stanu cywilnego

  • Miejsce zamieszkania

    • Dodatkowo wpisywane do ewidencji ludności – w dowodzie osobistym

• Każda osoba prawna jest zindywidualizowana:

  • Firma = nazwa

  • Logo

  • Adres siedziby

  • Nr KRS, NIP, REGON

Zdolność prawna

Zdolność prawna – zdolność do bycia podmiotem prawa i obowiązków

• Zdolność prawną ma każdy człowiek

  • Zdolność prawna może być ograniczona z powodu:

    • Wieku – osoby poniżej 18 lat nie mają prawa zawarcia małżeństwa

    • Ubezwłasnowolnienia – osobom ubezwłasnowolnionym nie przysługuje władza rodzicielska

    • Płci – kobiety nie mają obowiązku służby wojskowej, mężczyźni nie mają prawa do zwolnienia chorobowego z tytułu ciąży

    • Skazujący wyrok karny orzekający zakaz praw publicznych - odbiera bierne i czynne prawo wyborcze

• Zdolność prawną mają osoby prawne

  • Jednak jej zakres nie obejmuje uprawnień i obowiązków związanych ściśle z jednostką ludzką

    • Nie mają prawa do życia, ochrony zdrowia itp. – ale prawo do istnienia- o upadłość orzeka sąd

    • Nie mają prawa małżeństwa, władzy rodzicielskiej itp. – ale prawo do łączenia się czy tworzenia nowych osób prawnych

    • Nie mają praw socjalnych – pewne gwarancje rządowe

Zdolność do czynności prawnych

Zdolność do czynności prawnych – zdolność tego , aby za pomocą własnych czynności prawnych nabywać prawa i zaciągać zobowiązania

• Zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej może być ograniczona z powodu:

  • Wieku

    • Do lat 13 – brak zdolność do czynności prawnych

    • Miedzy 13 a 18 – ograniczona zdolność do czynności prawnych

  • Ubezwłasnowolnienia

    • Całkowite – brak zdolności do czynności prawnych

    • Częściowe – ograniczona zdolność do czynności prawnych

• Zdolność do czynności prawnych osoby prawnej nie może być ograniczona

  • Wykonują je organy wynikające ze statutu, np.:

    • Minister, Prokuratoria Generalna

    • Burmistrz, prezydent miasta, wójt

    • Zarząd

    • Rektor

    • Dyrektor szpitala

Ubezwłasnowolnienie całkowite

Ubezwłasnowolnić całkowicie można osobę, która:

• Ukończyła 13lat

• Nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem wskutek:

  • Choroby psychicznej

  • Niedorozwoju umysłowego

  • Innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii

• Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie jest pozbawiona zdolności do czynności prawnych

• Czynności prawne dokonane przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie są nie ważne

• Jednakże jeśli zawarła ona umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie

• Ustanawia się dla niej opiekuna, chyba że pozostaje ona jeszcze pod władzą rodzicielską

• Opiekun reprezentuje osobę ubezwłasnowolnioną, podejmuje decyzje za nią, w jej imieniu, czasami konieczna jest zgoda sądu opiekuńczego, zdanie osoby ubezwłasnowolnionej brane jest pod uwagę w zasadzie jedynie w sytuacjach dotyczących jej leczenia

• Opiekun może samodzielnie decydować w zasadzie wyłącznie w sprawach zwykłego zarządu majątkiem ubezwłasnowolnionego całkowicie, do ważniejszych spraw konieczna jest zgoda sądu

Ubezwłasnowolnienie częściowe

Ubezwłasnowolnić częściowo można:

• Osobę, która nie ukończyła 18lat

• Jeśli jej stan nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, ale potrzebuje pomocy do prowadzenia spraw wskutek:

  • Choroby psychicznej

  • Niedorozwoju umysłowego

  • Innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii

• Osoba ubezwłasnowolniona częściowo ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych

• Ustanawia się dla niej kuratora

• Do ważności czynności prawnej podejmowanej przez osobę ubezwłasnowolnioną częściowo, którą zaciąga ona zobowiązania lub rozporządzenia swoim prawem, wymagana jest w zasadzie zgoda kuratora

• Ważność umowy, która ostała zawarta bez uprzedniego wyrażenia zgody przez kuratora, zależy od jej potwierdzenia przez niego – druga strona umowy może wyznaczyć kuratorowi termin, w którym ma wyrazić swoje zdanie, jeśli termin upłynie bez zajęcia stanowiska przez kuratora, umowa przestaje wiązać

• Jeśli osoba ubezwłasnowolniona częściowo dokona jednostronnej czynności prawnej bez zgody kuratora, czynność ta jest nieważna

• Osoba częściowo ubezwłasnowolniona może bez zgody kuratora:

  • Zawierać umowy w drobnych bieżących sprawach życia codziennego

  • Nawiązywać stosunek pracy i dysponować własnym zarobkiem

  • Dysponować przedmiotami oddanymi do użytkowania

  • Podejmować decyzje co do własnego leczenia, jeśli zabieg nie niesie ryzyka dla życia lub zdrowia

• Kurator nie może sam decydować za osobę ubezwłasnowolnioną częściowo, sąd może orzec surowe warunki – gdzie wymagana jest zgoda sądu (także w zakresie samodzielnego decydowania osoby ubezwłasnowolnionej częściowo)

Inne skutki ubezwłasnowolnienia

Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może zawrzeć związku małżeńskiego, a jeśli t zrobiła, nie informując o ubezwłasnowolnieniu, każdy z małżonków może żądać unieważnienia małżeństwa, chyba że ubezwłasnowolnienie zostało uchylone.

Nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczną lub niedorozwojem umysłowym.

• Jeśli jednak stan zdrowia i umysłu tej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa, sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa

• Unieważnienie małżeństwa z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego może żądać każdy z małżonków, chyba że choroba ustała

  • Gdy nie zachowano formy sądowej

• Gdy strona nie wiedziała o chorobie

Ubezwłasnowolnienie w czasie małżeństwa powoduje ustani wspólności majątkowej małżeńskiej

Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może uznać dziecka, do uznania dziecka przez osobę ubezwłasnowolnioną częściowo potrzebna jest zgoda kuratora

Osoba ubezwłasnowolniona nie może sprawować władzy rodzicielskiej, być opiekunem, adoptować dziecka

Osoba ubezwłasnowolniona nie może sporządzać testamentu, a dziedziczy zawsze z dobrodziejstwem inwentarza

Procedura ubezwłasnowolnienia

Orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu podejmuje sąd okręgowy wydział cywilny w składzie trzech sędziów zawodowych, miejsca zamieszkania osoby, której wniosek dotyczy

Wniosek o ubezwłasnowolnienie mogą złożyć jedynie:

• Małżonek osoby, która ma być ubezwłasnowolniona

• Krewni w linii prostej

• Rodzeństwo

• Przedstawiciel ustawowy

• Prokurator

Osoba, która ma zostać ubezwłasnowolniona, nie może składać wniosku o ubezwłasnowolnienie siebie

Jeśli osoba ma przedstawiciela ustawowego, tylko on i prokurator mogą wnosić o ubezwłasnowolnienie

Uczestnikami postępowania są:

• Osoba, której wniosek dotyczy

• Jej małżonek

• Jej przedstawiciel ustawowy

• Prokurator

Organizacje pozarządowe, do których zadań statutowych należy ochrona praw osób niepełnosprawnych, udzielanie pomocy osobom niepełnosprawnym lub ochrona praw człowieka, mogą wystąpić do postepowania w każdym stadium

Wnioskować o ubezwłasnowolnienie można tylko dla dobra tej osoby, jeśli sąd stwierdzi, że wniosek był nadużyciem i nie miał na celu służenia osobie, która miała zostać ubezwłasnowolniona, wniosek oddala, a wnioskodawcę może ukarać grzywną do 1000zł

Do wniosku o ubezwłasnowolnienie należy dołączyć:

1. Świadectwo lekarza psychiatry o stanie psychicznym tej osoby – jeśli przyczyna ubezwłasnowolnienia ma być choroba psychiczna

2. Opinię psychologa – jeśli przyczyną ubezwłasnowolnienia ma być niepełnosprawność intelektualna

3. Zaświadczenie z poradni uzależnień – jeśli przyczyną ubezwłasnowolnienia ma być narkomania lub alkoholizm

Osobę, której wniosek dotyczy, sąd musi ZAWSZE wysłuchać niezwłocznie po wszczęciu postpowania w obecności psychologa i lekarza psychiatry/neurologa

Wysłuchanie może się odbyć w sądzie – osobę można wyjątkowo przymusowo sprowadzić do sądu (na postanowienie to służy zażalenie), albo w miejscu jej pobytu przez wyznaczonego sędziego

Jeśli z osobą nie można było się porozumieć, jest to zaznaczone w protokole po wysłuchaniu psychologa i lekarza

Doradca tymczasowy

Sąd może ustanowić – z urzędu lub na wniosek – dla dorosłej osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, na czas trwania postępowania doradcę tymczasowego, jeśli przemawiają za tym interesy tej osoby.

Przed ustanowieniem doradcy trzeba wysłuchać osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.

Takim doradcą tymczasowym ustanawia się przede wszystkim małżonka, krewnego lub inną osobę bliską, jeśli nie sprzeciwia się temu interes osoby, dla której ma on być ustanowiony. Sąd może zwrócić się do organizacji działającej na rzecz osób niepełnosprawnych o wskazanie osoby, która powinna zostać doradcą tymczasowym.

W wypadku ustanowienia doradcy tymczasowego osoba ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych, a doradca uprawnia kuratora.

Postanowienie o ustanowieniu doradcy jest skuteczne od momentu doręczenia go osobie, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.

Doradca traci swoje uprawnienia, gdy orzeczono o nieubezwłasnowolnieniu osoby albo w momencie ustanowienia dla ubezwłasnowolnionego przedstawiciela ustawowego.

W postępowaniu osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, musi być zbadana przez biegłego lekarza – psychiatrę lub neurologa oraz psychologa.

Opinia, oprócz oceny stanu zdrowia psychicznego, powinna zawierać umotywowaną ocenę zakresu jej zdolności do samodzielnego kierowania swoim postępowaniem i prowadzeniem swoich spraw.

Na wniosek dwóch lekarzy – zostać poddana pod obserwację na okres 6 tyg., który można przedłużyć do 3m-cy (postanowienie podlega zażaleniu)

Sąd może zdecydować że osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, nie będzie faktycznie brać udziału w postępowaniu ( nie będzie wzywana na rozprawy, słuchana z wyjątkiem pierwszego przesłuchania, ani informowana o innych czynnościach), jeśli sąd uzna to, ze względu na jej stan zdrowia – stwierdzona przez biegłego lekarza psychiatry/neurologa oraz psychologa po przeprowadzonym badaniu – za niecelowe. Wtedy ustanawia się dla niej kuratora na czas trwania postepowania.

Ubezwłasnowolniony jest uprawniony do zaskarżenia orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu ( a także innych w czasie rozprawy), nawet jeśli ma doradcę tymczasowego.

W orzeczeniu końcowym sąd stwierdza, czy ubezwłasnowolnienie częściowe, czy całkowite.

Po orzeczeniu ubezwłasnowolnienia sąd okręgowy przekazuje sprawę do sądowi rejonowemu, wydziałowi opiekuńczemu, celem powołania opiekuna albo kuratora.

Sąd może uchylić ubezwłasnowolnienie lub zmienić je z częściowego na całkowite i odwrotnie, gdy zajdą ku temu przyczyny. Może podjąć decyzję tkże z urzędu. O uchylenie albo zmianę może wnioskować ubezwłasnowolniony.