1

Wprowadzenie do teorii ubezpieczeń

Ekonomia jako nauka bada procesy w sferze realnej gospodarki, które obejmują proces produkcji dóbr i usług, ich wymianę w obrocie krajowym i zagranicznym oraz konsumpcję. W sferze realnej gospodarki następuje ruch towarów, usług i majątku rzeczowego poprzez zmianę ich właścicieli. Główne podmioty sfery realnej to przedsiębiorstwa oraz gospodarstwa domowe, zwane także sektorem niefinansowym.

Nauka o finansach bada procesy zachodzące w sferze finansowej gospodarki, czyli kreowanie oraz ruch strumieni pieniężnych między różnymi jednostkami gospodarującymi:

• na tle obrotu towarowego,

• na tle regulowania roszczeń finansowych

• w celach spekulacyjnych (finanse autonomiczne względem sfery realnej).

• na tle obrotu ryzykiem

Ubezpieczenia w aspekcie finansowym są to przepływy pieniężne na tle ochrony ubezpieczeniowej (obrotu ryzykiem ubezpieczeniowym*), ujęte w odpowiednie formy organizacyjne. Są jednym z elementów szeroko rozumianego systemu finansowego.

Termin ryzyko pochodzi najprawdopodobniej od staro-greckiego słowa riza – tzn. podwodna skała, rafa, co sugeruje zarówno nieprzewidywalność jak i ogromną wartość narażenia na straty. Potocznie – ryzyko utożsamiane jest z niebezpieczeństwem, zagrożeniem czegoś, czego zagrożony podmiot nie może do końca przewidzieć i nie może temu w pełni zapobiec. Zagrożenia te dotyczyć mogą osób jak i ich majątku.

Różne definicje ryzyka

• Ryzyko jest to stan niepewności, niosący możliwość poniesienia straty.

• Statystycy i matematycy postrzegają ryzyko jako obiektywne prawdopodobieństwo wystąpienia zjawiska przynoszącego stratę lub prawdopodobieństwo niekorzystnej różnicy między planem (założeniem) a jego realizacją (faktycznego rezultatu).

• Ryzyko to prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia oraz jego finansowych skutków.

R=p x S

Ryzyko ubezpieczeniowe ma cechy ryzyka czystego.

Ryzyko czyste (w odróżnieniu od ryzyka spekulacyjnego) występuje wtedy, kiedy istnieje tylko niebezpieczeństwo wystąpienia straty bez jakiejkolwiek szansy na wygraną. Niezrealizowanie się ryzyka czystego nie daje żadnych korzyści majątkowych. Ryzyko czyste zagraża głównie kapitałowi rzeczowemu (już posiadanemu), gdyż niesie zawsze uszczerbek majątkowy lub zwiększone potrzeby finansowe człowieka. Przykładami ryzyka czystego są niebezpieczeństwa prowadzące do realizacji takich zagrożeń jak: pożar, kradzież, kraksa drogowa itp.

Ryzyko ubezpieczeniowe zwane jest też niesystematycznym (nierynkowym). Ryzyko ubezpieczeniowe to część ryzyka czystego, dla którego częstość zdarzeń oraz średnia szkodowość są wysoce przewidywalne, ma następujące atrybuty:

• możliwość pojawienia się straty lub szkody,

• nadzwyczajność (losowość – żadna ze stron nie może mieć na nie wpływu),

• mierzalność strat w pieniądzu a niepewność mierzona prawdopodobieństwem statystycznym

Przeciwieństwem ryzyka czystego jest ryzyko spekulacyjne. Występuje ono wówczas, gdy istnieje niebezpieczeństwo straty i jednocześnie szansa na wygraną (ponadprzeciętne korzyści). Ryzyko spekulacyjne niesie ze sobą 3 możliwości:

• stratę,

• zysk

• brak straty lub zysku.

Przykładem ryzyka spekulacyjnego jest ryzyko inwestycyjne. Inwestor kupuje kapitał aby go pomnożyć, a niejako przy okazji kupuje też ryzyko. Kiedy ryzyko się urzeczywistni - to negatywnie wpłynie na osiągnięcie zakładanych przez niego celów. Inwestor poniesie stratę. Kiedy ryzyko się nie urzeczywistni – inwestor osiągnie ponad przeciętny zysk. Im większej stopy zwrotu oczekuje inwestor tym większe ryzyko ponosi.

Do ubezpieczenia nie nadaje się ryzyko systemowe. Ryzyko systemowe – jest to niebezpieczeństwo wystąpienia pojedynczego szoku, który uruchamia negatywny efekt domina w całym sektorze finansowym lub w znacznej jego części a także w sferze gospodarki realnej. W skrajnym przypadku ryzyko systemowe może doprowadzić do upadku systemu finansowego i zawieszenie wykonywania jego funkcji: płatniczej, monetarnej i płynnościowej.

System finansowy

• publiczny

• rynkowy

System (finanse) publiczne obejmują

• finanse budżetu centralnego,

• system finansowy JST,

• finanse NBP

• fundusze celowe, a wśród nich FUS (zarządzany przez ZUS lub KRUS) oraz NFZ.

Ubezpieczenia społeczne są więc równocześnie elementem finansów publicznych.

Finanse rynkowe

• system bankowy i parabankowy

• sektor pozabankowych* instytucji pośrednictwa finansowego,

• system finansowy przedsiębiorstw

• system finansowy gospodarstw domowych

^{* rynkowy sektor ubezpieczeń}

Rynkowy system ubezpieczeń gospodarczych jest elementem sektora pozabankowych instytucji pośrednictwa finansowego, obok sektora funduszy zbiorowego inwestowania oraz funduszy emerytalnych. Rynkowy system ubezpieczeń gospodarczych składa się z ubezpieczeń osobowych i majątkowych.

Ogniwa systemu ubezpieczeń gospodarczych

• Zakłady ubezpieczeń,

• Polisy ubezpieczeniowe, które są rodzajem instrumentów finansowych, emitowanych przez ubezpieczycieli,

• Rynek usług ubezpieczeniowych,

• Prawo ubezpieczeniowe – ogół norm prawnych regulujących funkcjonowanie rynku ubezpieczeniowego.

Nauka o ubezpieczeniach w systemie nauk, c.d.

• jest to nauka interdyscyplinarna

• opiera się na statystyce ubezpieczeniowej i rachunku prawdopodobieństwa

• wykorzystuje elementy prawa i finansów

Dyscypliny szczegółowe nauki finansów według S. Owsiaka na podstawie kryterium funkcjonalnego:

• finanse publiczne,

• skarbowość,

• finanse przedsiębiorstw,

• finanse zarządcze,

• bankowość,

• ubezpieczenia

• finanse międzynarodowe,

• teorie ryzyka kapitałowego

Ubezpieczenia w praktyce:

• Jest to instrument zapewniający bezpieczeństwo finansowe gospodarstw domowych i przedsiębiorstw.

• Jest to instrument rekompensaty ryzyka strat losowych dotyczących:

  • majątku

  • dochodów bieżących

  • oszczędności

Jakie mogą być źródła strat?

• Siły natury (kataklizmy) oraz działania osób trzecich (kradzieże, rozboje) mogą uszczuplić nasz majątek, pozbawić nas niezbędnych dóbr co wymaga środków na ich odtworzenie

• Choroby i kontuzje – wymagają poniesienia niespodziewanych wydatków czasem trudnych do pokrycia z bieżących z dochodów

• Utrata pracy lub żywiciela rodziny – może pozbawić domowników bieżących dochodów

• Długie życie po zakończeniu aktywności zawodowej – może wyczerpać oszczędności i narazić na niedostatek

Jakie mogą być instrumenty pokrywania tego typu strat?

• oszczędności (rezerwy i fundusze)

• kredyty i pożyczki

• ubezpieczenia

• Inne, np. hedging

Definicje ubezpieczeń

• Z punktu widzenia jednostki narażonej na ryzyko – usługa

• Z punktu widzenia podmioty świadczącego ubezpieczenie – określona działalność biznesowa (komercyjna lub non-profit)

• Z punktu widzenia prawa – określona umowa cywilna, dwustronnie zobowiązująca

• Z punktu widzenia ekonomii i finansów – przepływy pieniężne na określonym tle

Ubezpieczenie jest usługą, która:

• ma charakter niematerialny

• nie ma możliwości oceny organoleptycznej

• brak możliwości magazynowania

• brak rynku wtórnego.

Definicja L. Mayersona (1962R.) - Ubezpieczenie jest to „urządzenie finansowe” mające na celu zastąpienie nieznanej lecz dużej straty, małym i znanym kosztem, czyli składką ubezpieczeniową.

„Urządzenie finansowe” – dlaczego?

• Składka – wymiar finansowy

• Fundusz ubezpieczeniowy

• Rekompensata szkody (forma finansowa)

Generalnie ubezpieczenie nie jest instrumentem powiększającym kapitał, lecz rekompensującym jego uszczerbek, poza jednym wyjątkiem - ubezpieczeniami na życie z funduszami kapitałowymi.

Definicja A. Wagnera oparta na teorii szkód: ubezpieczenie jest to „urządzenie gospodarcze”, mające na celu wyrównywanie finansowe szkód wyrządzonych na majątku przez różne zdarzenia losowe.

Definicja zdarzeń losowych w teorii ubezpieczeń - zdarzenia losowe zwane są także zdarzeniami przypadkowymi, zawsze zakłócają normalny bieg wydarzeń. Charakteryzują się następującymi cechami:

• są nadzwyczajne i losowe tzn., że zagrażają wielu jednostkom, ale dotykają tylko niektóre jednostki, nie wiadomo z góry które;

• występują niezależnie lub wbrew woli osób nimi dotkniętych;

• nie można dokładnie przewidzieć terminu ich wystąpienia.

Podział zdarzeń losowych

Zdarzenia losowe dzielą się na wypadki losowe (traktowane jako zdarzenia negatywne) oraz szczęśliwe trafy traktowane jako zdarzenia pomyślne.

Pojęcie wypadek losowy obejmuje:

• wypadki losowe sensu stricto (powodujące uszczerbek w mieniu lub utratę mienia),

• nieszczęśliwe wypadki (powodujące utratę na dobrach osobistych człowieka, czyli jego zdrowiu, życiu lub jego zdolności do pracy).

• Szczęśliwe trafy, np. dożycie do wieku emerytalnego, itp.

Klasyfikacja zdarzeń losowych:

• Klęski żywiołowe, np. huragany, powodzie itp..

• Zaburzenia społeczne, np. kradzieże z rozbojem

• Awarie techniczne

• Wypadki komunikacyjne

• Wypadki przy pracy

• Wypadki NNW

• Odpowiedzialność cywilna na zadzie winy lub ryzyka

• Inne, np. ryzyka biotyczne, ekscentryczne, oraz niektóre finansowe (bankructwo dłużnika prawnie stwierdzone, domniemane lub faktyczne)

Definicja Gobbiego oparta na teorii potrzeb - ubezpieczenie jest formą zaspakajania potrzeb finansowych trojakiego rodzaju:

• związanych ze stratami losowymi w majątku (szkody bezpośrednie – poszkodowany jest zubożony),

• związanych z utratą spodziewanego zysku lub dochodu (szkoda pośrednia – poszkodowany nie staje się bogatszy – utracone korzyści),

• związanych z pojawieniem się określonych zdarzeń wywołujących nowe potrzeby finansowe np. urodzenie się dziecka czy dożycie do wieku poprodukcyjnego.

Definicja prof. Łazowskiego - ubezpieczenie jest to „urządzenie gospodarcze” zapewniające pokrycie przyszłych potrzeb majątkowych wywołanych przez zdarzenia losowe, w drodze rozłożenia ciężaru tego pokrycia na wiele jednostek, którym zagrażają te same zdarzenia.

Technika ubezpieczeniowa

• Podział strat poniesionych w tym samym czasie przez względnie mały procent zbiorowości ubezpieczonych

• W ten sposób ci co nie doznają szkód finansują tych, którzy takie szkody ponieśli i zwiększa się bezpieczeństwo całej uczestniczącej zbiorowości.

• Ważne jest, aby łączone ryzyka były różnorodne i dotyczyły niezależnych podmiotów. Nazywa się to rozpraszaniem ryzyka.

• organizacja całego systemu „rozkładania ryzyka”, w tym właściwa jego ocena i kalkulacja składek jest zadaniem zakładów ubezpieczeniowych.

Definicja ubezpieczeń na życie według prof. Stroińskiego - ubezpieczenia na życie pozwalają na utrzymanie równowagi ekonomicznej gospodarstw domowych w sytuacjach zwiększonych wydatków lub zmniejszonych dochodów na skutek określonych w umowie zdarzeń losowych.

Definicja ubezpieczeń na życie według Jana Monkiewicza - ubezpieczenie na życie jest mechanizmem finansowym przenoszącym ryzyko ekonomicznych skutków zdarzenia, dotyczącego życia ubezpieczonego i osób z nim ekonomicznie związanych, na zakład ubezpieczeń.

Główne cechy ubezpieczenia

• transfer ryzyka na ubezpieczyciela

• dzielenie (dystrybucja) strat losowych

• finansowanie strat losowych

• wyrównywanie zakłóceń

Funkcje ubezpieczeń gospodarczych

• ochronno-kompensacyjna, mająca charakter nadrzędny

• prewencyjna

• akumulacji i inwestycji kapitału

• fiskalna

2

Klasyfikacja ubezpieczeń

Najbardziej ogólny podział ubezpieczeń:

Społeczne (socjalne):

• Są obligatoryjne dla pracowników,

• Administrowane są przez ZUS (KRUS)

• Rekompensują utracone dochody ze ściśle określonych ryzyk

Rodzaje ubezpieczeń społecznych:

• emerytalno-rentowe

• chorobowe

• wypadkowe

• renty rodzinne i inne zasiłki

W szerokim ujęciu do ubezpieczeń społecznych zalicza się także ubezpieczenia zdrowotne (NFZ).

Problem starzejącego się społeczeństwa

• Za 20 lat co czwarty obywatel Polski będzie mieć więcej niż 65 lat.

• Według GUS do 2060 r. na 3 osoby pracujące będzie przypadać dwóch emerytów; liczba osób powyżej 80. roku życia wzrośnie cztero- lub pięciokrotnie.

• Koszty opieki nad osobami starszymi wzrosną do 1,1 proc. PKB, a łączne koszty w obszarze polityki zdrowotnej i społecznej wyniosą ok. 15 mld euro rocznie.

Kobiety stoją przed koniecznością zebrania nawet ponad trzykrotnie wyższego kapitału niż mężczyźni. Przede wszystkim z powodu znacznie dłuższego okresu pobierania emerytury, ale też wyższych kwot koniecznych do utrzymania dotychczasowego poziomu życia.

Gdzie można oszczędzać na emeryturę?

• W ramach PPE (Pracowniczy Program Emerytalny)

• W ramach IKE (Indywidualne Konto Emerytalne)

• W ramach IKZE – (Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego)

• Inne dowolne formy dostępne na rynku

PPE

• PPE zostały powołane ustawą z dnia 22 sierpnia 1997 r. o Pracowniczych Programach Emerytalnych jako III filar emerytalny. Obecnie ustawa ta została znowelizowana w 2004 r.

• PPE są tworzone przez pracodawców dla swoich pracowników jako forma zorganizowanego, systematycznego oszczędzania na przyszłą emeryturę.

PPE jako zestaw dwóch umów:

W ramach PPE środki są odprowadzane do jednej z instytucji finansowych:

Grupowe inwestycyjne ubezpieczenia na życie pracowników – jedna z form PPE

• Są to ubezpieczenia o charakterze oszczędnościowym (kapitałowym), co najmniej 85% składki podstawowej musi być przekazywane na fundusz kapitałowy

• Mogą być uzupełniane umowami dodatkowymi o charakterze ochronnym (na wypadek śmierci pracownika, wypadkowe i chorobowe).

• Przepisy obligują do przekazywania co najmniej 1% składki na pokrywanie kosztów ochrony.

• Jeżeli pracownik nie dożyje do wieku emerytalnego uposażony dostanie większą z kwot, czyli wartość zgromadzonego kapitału lub sumę ubezpieczeniową, na jaką pracownik został ubezpieczony.

• Podobnie w przypadku gdy pracownik nabędzie uprawnienia rentowe z tytułu niezdolności do pracy, wtedy dostanie większą z kwot - wartość zgromadzonego kapitału lub sumę ubezpieczeniową. Sumy ubezpieczeniowe są tutaj relatywnie niskie.

Rodzaje składek:

Składka podstawowa	Składka dodatkowa
finansowana przez pracodawcę	finansowana przez uczestnika z jego wynagrodzenia
kwota składki nie może być wyższa niż 7% wynagrodzenia pracownika	uczestnik może zmienić wysokość składki lub zrezygnować z jej wnoszenia
wartość składki nie jest wliczana do wynagrodzenia stanowiącego podstawę ustalania obowiązkowych składek na ubezpieczenie społeczne	potrącana z wynagrodzenia po jego opodatkowaniu
wysokość składki określa umowa zakładowa Jest ona kosztem uzyskania przychodów pracodawcy Pracownik płaci od niej podatek dochodowy	uczestnik sam deklaruje i określa wysokość składki ze swojego wynagrodzenia; zakładowa umowa określa minimalną wysokość możliwej do zadeklarowania składki

Korzyści dla pracodawcy z prowadzenia PPE:

• podniesienie atrakcyjności firmy w ocenie potencjalnych kandydatów do pracy,

• Wysyłanie bodźców w kierunku powiązania pracowników z firmą oferującą PPE, co korzystnie wpływa na stabilizację zatrudnienia przez wzrost zaangażowania w pracę i polepszenie motywacji,

• wypracowanie wizerunku firmy - stabilnej, odpowiedzialnej, nowoczesnej, o wysokiej kulturze organizacyjnej,

• składka podstawowa stanowi podwyżkę wynagrodzenia pracownika, która nie jest podstawą naliczania obowiązkowych składek na ubezpieczenie społeczne,

• wszystkie wydatki poniesione w ramach programu, stanowią dla pracodawcy koszt uzyskania przychodu,

• Istnieje możliwość dopłaty indywidualnej pracownika do części inwestycyjnej

• Niższe koszty obsługi grupowych programów niż indywidualnych form oszczędzania

• Niższe koszty ochrony ubezpieczeniowej za określoną część składki

Wady PPE:

Wada dotyczy ciągłości programu. Jeżeli pracownik rozstaje się z pracodawcą to:

• w nowym zakładzie pracy może kontynuować PPE tylko, gdy jest on realizowany przez tą samą instytucję finansową,

• nie może kontynuować PPE, jeżeli nowy pracodawca nie prowadzi takiego programu,

• nie może wypłacić zgromadzonych środków do 60 roku życia,

• nie ma kontynuacji ochrony ubezpieczeniowej, a podjęcie ubezpieczenia indywidualnego może okazać się niemożliwe ze względów zdrowotnych lub wysokich kosztów ze względu na wiek.

Podsumowanie PPE

• Pod koniec 2010 r. w Polsce działało 1113 PPE, stworzyło je 27% firm

• Gromadziło w nich środki emerytalne 342,5 tys. osób.

• Średnia wartość składki w 2011 r. wyniosła 3335 zł.

• Stopa zwrotu za okres trzech lat (2006 - 2010) w PPE to średnio 6,5 proc. Najlepsze wyniki za ten okres ma Pracowniczy Fundusz Emerytalny Unilever Polska - 19 proc. stopy zwrotu. Generalnie, Pracownicze Fundusze Emerytalne (w Polsce jest ich 5) zarabiają porównywalnie do OFE.

Czym jest IKE?

IKE - Indywidualne Konto Emerytalne, podlega ono przepisom Ustawy o indywidualnych kontach emerytalnych, która obowiązuje od 1 września 2004 r. IKE nie są obowiązkowe. Główna korzyść z IKE polega na tym, że zyski na indywidualnych kontach emerytalnych nie są objęte tzw. „podatkiem Belki” (podatkiem od zysków kapitałowych) w wysokości 19%, pod warunkiem wypłaty tego zysku po osiągnięciu wieku emerytalnego.

WADY I ZALETY OSZCZĘDZANIA W POSZCZEGÓLNYCH FORMACH IKE

	IKE w banku	IKE w TFI	IKE w Zakładzie Ubezpieczeń	IKE w domu maklerskim
Zalety	Wysokie bezpieczeństwo Prostota	Możliwość wyboru strategii Potencjał dużych zysków Przejrzystość	„Wszystko” w jednym produkcie	Największe możliwości osiągania zysków Największa elastyczność
Wady	Minimalny potencjał zysków Lepsze są produkty „antybelkowe”	Inwestowanie w fundusze tylko jednego TFI	Oferta funduszy uboższa niż w TFI Obowiązek regularnego wpłacania składek	Potrzebna jest wiedza i umiejętności na temat giełdy

Kiedy można wypłacić środki zgromadzone na IKE?

Środki zgromadzone na IKE można wypłacić w każdej chwili. Aby jednak nie zapłacić podatku od zysków kapitałowych, w momencie wypłaty trzeba mieć skończone 60 lat (lub 55 lat i nabyte uprawnienia emerytalne) oraz należy spełnić jeden z warunków:

• dokonywać wpłat na IKE co najmniej w 5 dowolnych latach kalendarzowych albo

• dokonać ponad połowy wartości wpłat nie później niż na 5 lat przed dniem złożenia wniosku o dokonanie wypłaty.

Zalety oszczędzania na IKE

• Zwolnienie z podatku od zysków kapitałowych.

• Możliwość dokonywania wpłat składek w dowolnym czasie i wysokości*.

• Wysoki limit wpłat rocznych, wynoszący w 2011 roku 10 077 zł

• Możliwość wycofania w dowolnym momencie części środków zgromadzonych na IKE**.

• Możliwość zmiany sposobu inwestowania zgromadzonych na koncie środków.

Podsumowanie IKE

• W I półroczu 2011r. posiadaczami IKE było 798, 912 tys. osób.

• Średnia wartość wpłat za pierwsze półrocze ubiegłego roku to 1319 zł.

• W Polsce uprawnionych do prowadzenia IKE jest obecnie 45 jednostek (banki, fundusze inwestycyjne, zakłady ubezpieczeniowe, domy maklerskie).

• W ramach IKE istnieje też możliwość zakupu długoletnich obligacji tzw. EDO (Emerytalne Dziesięcioletnie Obligacje) o zmiennym oprocentowaniu, które są emitowane przez Skarb Państwa.

• Co ważne, składki na IKE podlegają na bieżąco opodatkowaniu dochodu. Zatem ulga podatkowa w postaci zwolnienia z podatku Belki jest bonusem na "wyjściu" z programu.

• Z IKE mogą korzystać zarówno pracujący zatrudnieni na etatach, samozatrudnieni a także osoby o nieregularnych dochodach.

• Wartość rynku IKE szacuje się obecnie na 2,9 mld zł.

Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE) to najnowszy produkt emerytalny, dostępny na rynku od 1 stycznia 2012r., będący w stosunku do IKE raczej uzupełnieniem oferty, niż konkurencją. Konto w IKZE ( podobnie jak IKE) można założyć w banku, domu maklerskim, zakładzie ubezpieczeń, lub funduszu inwestycyjnym. W odróżnieniu od IKE, w IKZE ulga podatkowa przyznawana jest " na wejściu" do programu w postaci możliwości doliczenia od podstawy opodatkowania wpłat dokonanych na IKZE. To oznacza, że posiadacze kont IKZE po przejściu na emerytury będą od otrzymanych wypłat musieli zapłacić podatek. Problem w tym, że z góry nie wiadomo w jakiej wysokości. Wszystko będzie zależało od przyjętej przez rząd za X lat skali podatkowej.

Dopuszczalne limity wpłat na IKZE:

• wpłaty nie mogą przekraczać 4 proc. wynagrodzenia brutto osiąganego w poprzednim roku podatkowym, a maksymalna roczna wpłata nie będzie mogła przekraczać 4 proc. tzw. rocznego limitu na ZUS, czyli kwoty powyżej, której nie są już odprowadzane składki na ZUS i OFE (wynosi ona 30 średnich pensji rocznie).

• IKZE jest więc zupełnie nieopłacalna dla przedsiębiorców, którzy w większości przypadków płacą składki na ZUS od minimalnej podstawy wymiaru składek. Na IKZE mogą na emeryturę odkładać wyłącznie osoby, które mają stałe i do tego wysokie dochody z pracy.

Porównanie ubezpieczeń społecznych i gospodarczych:

Społeczne	Gospodarcze
Instrument polityki socjalnej państwa (cel zagwarantowanie pewnego minimum dochodów)	produkt rynkowy (usługa niematerialna) cel – kompensacja ryzyka, prewencja, zysk dla ubezpieczyciela
Obligatoryjny charakter	Charakter dobrowolny i obowiązkowy
Powstały pod koniec XIX w.	Ich historia sięga starożytności
Stosunek publicznoprawny regulowane ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych	Umowa cywilna zawierana w oparciu o KC oraz pakiet ustaw ubezpieczeniowych
Obsługiwane przez publiczno-prawne instytucje ubezpieczeniowe (np. ZUS, KRUS)	Obsługiwane przez prywatne zakłady ubezpieczeń (spółki akcyjne lub TUW)
Składka zależna od dochodów lub ustaw	Składka zależna od oceny ryzyka
Wyłącznie ubezpieczenia osobowe	Ubezpieczenia osobowe i majątkowe
Świadczenia ustawowe gwarantowane przez państwo	Świadczenia umowne, brak gwarancji ze strony państwa dla ich wypłaty
Nadzór sprawuje właściwy minister	Nadzór sprawuje KNF

Klasyfikacja ubezpieczeń gospodarczych

Ze względu na przedmiot (podział według KC):

• osobowe i majątkowe

Ze względu na branże (podział według ustawy o działalności ubezpieczeniowej):

• życiowe (Dział I)

• pozostałe osobowe i majątkowe (Dział II)

Ze względu na okres ubezpieczenia:

• krótkoterminowe (poniżej 1 roku)

• średnioterminowe (roczne)

• długoterminowe (wieloletnie)

Klasyfikacja ubezpieczeń osobowych

Klasyfikacja ubezpieczeń majątkowych

Porównanie ubezpieczeń majątkowych i osobowych:

Kryteria	osobowe	majątkowe
Przedmiot ubezpieczenia	Życie, zdrowie, zdolność do pracy zarobkowej	Prawa i obowiązki majątkowe ubezpieczonego
Podmiot	Osoby fizyczne	Osoby fizyczne i prawne
Szkoda	Charakter niewymierny w pieniądzu i nie zawsze negatywny	Charakter wymierny w pieniądzu i zawsze negatywny
Suma ubezpieczenia	Swobodnie ustalana przez strony	Ustalana na podstawie wartości przedmiotu ubezpieczenia
Charakter świadczenia ubezpieczeniowego	Świadczenie nieodszkodowawcze	odszkodowanie
Czas	Zazwyczaj długookresowe	Wyłącznie średnioterminowe

Według załącznika do ustawy dział I (ubezpieczenia życiowe) dzieli się na 5 grup:

• Grupa 1 - na życie

• Grupa 2 – posagowe i zaopatrzenia dzieci

• Grupa 3 - na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (UFK)

• Grupa 4 - renty życiowe (rentierskie)

• Grupa 5 - wypadkowe i chorobowe jako opcje dodawane do gr. 1-4

Ubezpieczenia na życie są najbardziej rozpowszechnione wśród osobowych. W praktyce przybierają różne formy techniczne. Bardzo często umowy podstawowe są wzbogacane umowami dodatkowymi, np. opcja NNW, opcja chorobowa, indeksacja i składki, utrata zatrudnienia itp.

• Ubezpieczającym może być osoba fizyczna w wieku od 13-18 lat do 60-70 lat.

• Suma ubezpieczeniowa i składka zależą: od wieku ubezpieczonego, stanu jego zdrowia płci i czasu trwania umowy.

• Przedmiotem ubezpieczeń życiowych jest długość życia.

• Wypadkiem ubezpieczeniowym jest tutaj albo śmierć w okresie ubezpieczenia albo dożycie do końca okresu umownego, albo obydwa te zdarzenia jednocześnie.

Typy i rodzaje ubezpieczeń na życie:

Ze względu na zdarzenia objęte ochroną ubezpieczeniową:

• na wypadek śmierci

• na wypadek dożycia określonego wieku

• mieszane – na wypadek śmierci i dożycia

Ze względu na charakter:

• ochronne

• oszczędnościowo-ochronne

• lub inwestycyjno-ochronne

Ze względu na czas trwania:

• terminowe - 5, 10, 20 lat

• bezterminowe

Ze względu na metodę selekcji ryzyka

• indywidualne

• grupowe

Charakter czysto ochronny mają ubezpieczenia na wypadek śmierci. Mogą być terminowe lub bezterminowe (na całe życie). Zawierane są zwykle na wysokie sumy. W przypadku zgonu ubezpieczonego w okresie umownym zapewniają środki finansowe rodzinie lub pokrycie jego zobowiązań, np. wynikających z zaciągniętych kredytów. Jeżeli ubezpieczony nie umrze w okresie obowiązywania umowy, polisa wygasa a składki przepadają. Przykładem ubezpieczeń na życie o charakterze ochronnym mogą być pracownicze ubezpieczenia na życie. Ich celem jest zapewnienie pomocy finansowej pracownikom i ich rodzinom w przypadku wystąpienia nagłych zdarzeń losowych objętych umową

Zakres ochrony:

• Ryzyko podstawowe: śmierć pracownika.

• Ryzyka dodatkowe dotyczące pracownika: śmierć w następstwie NW, NW przy pracy, lub/i wypadku komunikacyjnego, niezdolność do samodzielnej egzystencji spowodowanej chorobą lub NW, uszczerbek na zdrowiu spowodowany NW, poważne zachorowanie, inwalidztwo, leczenie szpitalne, operacyjne, niezdolność do pracy z powody choroby zawodowej

Zakres ochrony - członków rodziny pracownika

• Urodzenie się dziecka pracownikowi

• Urodzenie dziecka martwego

• Poważne zachorowanie współmałżonka lub/i dziecka

• Śmierć współmałżonka lub/i dziecka

• Śmierć ojca, matki, teścia, teściowej

• Inne ściśle określone

Osoby uprawnione do świadczeń:

• Uposażony (lub uposażeni)

• Jeżeli ubezpieczony nie wskazał uposażonych lub wszyscy uposażeni nie żyją, świadczenie z polisy przechodzi na członków najbliższej rodziny

PODSUMOWANIE:

• Z grupowych ubezpieczeń pracowniczych o charakterze ochronnym korzysta kilka milionów Polaków.

• Istnieje wiele towarzystw ubezpieczeń na życie, które specjalizują się wyłącznie lub prawie wyłącznie w ubezpieczeniach grupowych. Największy udział w rynku już od wielu lat ma PZU Życie S.A.

• Ubezpieczenia te cechuje prostota, łatwość zawarcia i przystąpienia do umowy.

• Produkt ten dla rodzin mniej zamożnych stanowi ważne wsparcie finansowe w trudnych momentach życiowych.

• W Polsce wyższy jest udział ubezpieczeń grupowych na życie niż indywidualnych.

Indywidualne czy grupowe ubezpieczenie na życie?

Jednoznacznej odpowiedzi nie ma. Wszystko zależy od płci, wieku, stanu zdrowia, a także od struktury grupy współpracowników. Istotne są także indywidualne potrzeby ubezpieczeniowe każdego z nas. Co zatem wybrać? Nie warto od razu decydować się na grupowe ubezpieczenie na życie. Nic nie zaszkodzi, aby skontaktować się z kilkoma zakładami ubezpieczeń i poprosić o kalkulację składki indywidualnego ubezpieczenia na życie. Być może indywidualna oferta będzie korzystniejsza. Pamiętajmy także o zakresie ubezpieczenia. Lepiej dobrać go na podstawie własnej sytuacji finansowej i osobistej. Gotowe rozwiązania nie wszystkim pasują. A lepiej mieć dobre ubezpieczenie, niż byle jakie.

Ubezpieczenia o charakterze inwestycyjnym

• Ubezpieczenia na życie mogą być instrumentem pomnażania środków finansowych co wskazuje na to, że produkt ten może być alternatywą oszczędzania.

• Indywidualne ubezpieczenia życiowe są dodatkową i dobrowolną formą oszczędzania na emeryturę

Ubezpieczenia o charakterze ochronno-oszczędnościowym. Charakter ochronno-oszczędnościowy mają ubezpieczenia mieszane (na życie i na dożycie określonego wieku). Realizują co najmniej dwa cele:

• ochrona uposażonych oraz pokrycie bieżących zobowiązań (zwykle na niskim poziomie)

• możliwość nazbierania środków finansowych na określony moment w życiu (najczęściej na emeryturę (tzw. III filar).

Tradycyjne ubezpieczenia na życie o charakterze oszczędnościowym. Ubezpieczyciel zobowiązuje się do wypłaty świadczenia zarówno w przypadku śmierci ubezpieczonego jak i dożycia przez niego określonego w umowie wieku. Ubezpieczyciel gwarantuje wysokość wypłacanych w przyszłości świadczeń, a w określonych sytuacjach także do wypłaty premii. Poważnym minusem tego typu produktów są wysokie koszty. Dużą część składek pochłania ochrona ubezpieczeniowa i tylko niewielka część jest lokowana, głównie w niskooprocentowane obligacje. Wpłaty wyrównują się z wartością wykupu polisy dopiero po upływie 15 - 20 latach opłacania składek.

Nowoczesne ubezpieczenia na życie o charakterze inwestycyjnym są to ubezpieczenia o przeważającej funkcji kapitałowej. Jest tutaj wyraźne oddzielenie kosztów ochrony i części inwestycyjnej. Klient jest informowany o stopie alokacji składki. W przypadku dożycia określonego w umowie wieku wysokość świadczenia nie jest gwarantowana przez ubezpieczyciela lecz uzależniana od kilku czynników: m.in. od stopy alokacji składek oraz stopy zwrotu z zainwestowanego kapitału.

Ubezpieczenia na życie z funduszem kapitałowym mogą mieć charakter czysto inwestycyjny lub mieszany, zwykle zapewniają ochronę na poziomie minimalnym, ubezpieczyciel zobowiązuje się do wypłaty sumy ubezpieczeniowej tylko w razie śmierci ubezpieczonego (lub innych zdarzeń losowych, jeżeli umowa zawiera dodatkowe opcje). W razie dożycia do określonego wieku ubezpieczyciel zobowiązuje się do wypłaty większej z kwot: sumę ubezpieczenia lub wartość polisy

Podział składki:

• składka ubezpieczeniowa (jednorazowa lub periodyczna):

• koszt ochrony

• części inwestycyjna.

Część inwestycyjna składki trafia na indywidualny rachunek klienta. Następnie zamieniana jest na jednostki uczestnictwa ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego (UFK).

Ubezpieczeniowy Fundusz Kapitałowy jest to fundusz wydzielony rachunkowo z aktywów ubezpieczyciela. Ma charakter funduszu otwartego, o zmiennej liczbie jednostek uczestnictwa, a przystąpienie do tego funduszu może nastąpić w każdym czasie. Wycena jednostek nie rzadziej niż raz w miesiącu, (w praktyce częściej), wartość jednostek zmienia się zależnie od efektywności inwestycji i sytuacji na rynku finansowym. UFK stanowi alternatywną formę inwestowania środków pieniężnych.

Rodzaje funduszy inwestycyjnych

Ryzyko inwestycyjne spoczywa na ubezpieczającym, który dokonuje wyboru odpowiadającej mu strategii inwestowania oraz funduszu inwestycyjnego.

Rodzaje funduszy:

• Fundusze bezpieczne – ok. 90% obligacji Skarbu Państwa i 10% innych dłużnych papierów wartościowych oraz depozytów bankowych.

• Fundusze zrównoważone - ok. 50% obligacji, a pozostała część w zależności od koniunktury rynkowej w ok. 30% w akcjach oraz w ok. 20%  w krótkoterminowych papierach dłużnych.

• Fundusze agresywne - fundusze przeznaczone dla osób lubiących ryzyko. Prawie  w całości pieniądze inwestowane są w akcje.

• Fundusze gwarantowane - gwarantują otrzymanie minimalnego zysku z zainwestowanego kapitału (około 3%).

• Fundusze międzynarodowe - zagraniczne papiery wartościowe.

• Fundusze walutowe – zgromadzone środki będą inwestowane w waluty obce.

Porównanie funduszy:

Otwarte Fundusze Inwestycyjne	Ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe
Majątek funduszu oddzielony jest od majątku spółki zarządzającej,	Jest to wydzielony rachunkowo fundusz aktywów ubezpieczyciela, inwestowany w określony sposób,
Mają osobowość prawną, zarządzane są przez TFI w formie S.A., rejestrowane w KRS,	Nie mają osobowości prawnej ani organów reprezentujących je wprost w sposób formalny,
Działają na zasadzie zdywersyfikowanych portfeli aktywów ,	Działają na tej samej zasadzie ,
Niższe koszty transakcyjne niż w przypadku inwestycji indywidualnych (korzyści skali),	koszty transakcyjne także niskie ale dochodzą koszty ochrony ubezpieczeniowej,
Konwersja jednostek w ramach tej samej rodziny funduszy (fundusze parasolowe),	Podobnie,
Dostępność łatwa poprzez kanały bankowe,	dostępne u pośredników ubezpieczeniowych lub współpracujących bankach,
Podlegają podatkowi od zysków kapitałowych.	także podlegają, ale nie podlegają podatkowi od spadków i darowizn .

Zalety ubezpieczeń typu unit-linked:

Świadczenia wypłacane uposażonym po śmierci ubezpieczonego, są zwolnione z podatku od spadków i darowizn, nie wchodzą też, w przeciwieństwie do środków na rachunkach inwestycyjnych lub bankowych, w skład masy spadkowej. Dzięki temu uposażeni otrzymują je w ciągu 30 dni od zgłoszenia w towarzystwie, nie muszą w tym celu prowadzić długotrwałego postępowania spadkowego. 

Podatkowi od zysków kapitałowych (tzw. „podatkowi Belki”) nie podlegają następujące świadczenia:

• wypłata kwoty zdefiniowanej jako ,,suma ubezpieczenia”,

• wypłata kwoty zdefiniowanej jako ,,suma wpłaconych składek”,

• zwrot sumy wpłaconych składek (rezygnacja z umowy w ciągu 30 dni),

• przeniesienie wartości jednostek między funduszami w ramach tej samej umowy ubezpieczenia

„Podatek Belki”

Zostanie naliczony przy wypłacie wartości polisy (sumy składek wniesionych powiększonych o wypracowane zyski). Ubezpieczenie to wbrew powszechnemu osądowi nie stanowi całkowitej ucieczki od „podatku Belki”.

Koszty związane z polisami typu unit-linked

Koszty są kalkulowane indywidualnie dla każdego klienta, pomniejszają część inwestycyjną składki:

• koszt za ochronę ubezpieczeniową (im wyższa suma ubezpieczeniowa i wiek tym wyższe)

• opłata manipulacyjna (pobierana z góry)

• opłata za zarządzanie pobierana zarówno przez UFK jaki OFI (od 0,6% do 3% wartości zarządzanych aktywów)

• opłata administracyjna

• opłata za konwersję

• opłata za zmianę struktury inwestowania składki

• opłata likwidacyjna

Inne wady tych produktów:

• brak pełnej swobody w dysponowaniu kapitałem

• istnienie kwot stanowiących minimalny poziom wpłat, wypłat lub alokacji, określony w kolejne rocznice polis

• produkty te mają wartość wykupową, lecz zerwanie umowy grozi utratą znacznej części kapitału, a w ekstremalnych przypadkach – nawet całości tegoż kapitału

• Ryzyko inwestycyjne ponosi klient, w niekorzystnych uwarunkowaniach rynkowych klient może stracić większość kapitału

Polisolokaty (polisy lokacyjne) należą do instrumentów krótkoterminowych (od 6 miesięcy do 1 roku). Z formalnego punktu widzenia są to terminowe umowy ubezpieczeń na życie i dożycie, przeważnie z wysoką i jednorazową składką oraz z góry określoną sumą ubezpieczeniową (kwotą do wypłaty). W istocie są to jednorazowe (odnawialne) lokaty bankowe z ustaloną wartością końcową. Wartość końcową (sumę ubezpieczenia) otrzyma klient po zakończeniu okresu umownego lub osoba wskazana (uposażony) w przypadku jego śmierci w okresie umownym. W ten sposób zapewnia inwestorom zwolnienie z podatku od zysków kapitałowych. Dystrybuują je banki współpracujące z ubezpieczycielami. Współpraca polega na tym, że banki obracają środkami pochodzącymi ze składek od tych ubezpieczeń, gdyż firmy ubezpieczeniowe u nich je lokują

Polisolokata a normalna lokata bankowa

• okres trwania polisolokaty to zazwyczaj maksymalnie jeden rok

• brak 19% podatku od zysków kapitałowych

• uproszczone postępowanie spadkowe

• Pieniądze zgromadzone na polisolokacie nie podlegają ochronie BFG (Bankowego Funduszu Gwarancyjnego) tylko UFG

Właśnie z powodu tego ostatniego punktu, polisy lokacyjne są zazwyczaj minimalnie wyżej oprocentowane, niż normalne lokaty bankowe.

Polisy strukturyzowane należą do produktów średnio-terminowych (3-6 lat). Obecnie na rynku spotkać można struktury od kilku miesięcy do 1 roku Stanowią połączenie ubezpieczeń na życie i dożycie z inwestycją na różnych rynkach (finansowych, towarowych lub nieruchomości). Opcje inwestycyjne proponują ubezpieczyciele. Na polskim rynku jest ponad 300 rodzajów takich produktów Ubezpieczyciele gwarantują wypłatę sumy ubezpieczeniowej (kwoty będącej równowartością wpłaconego kapitału lub kwoty wpłaconego kapitału powiększonej o pewien procent) oferując przy tym możliwość uzyskania ponad przeciętnych zysków z inwestycji w inne instrumenty finansowe. Zyski z tych inwestycji są uzależnione od wielu czynników, głównie od zachowań określonych w umowie koszyków indeksów (najczęściej giełdowych, surowcowych, walutowych) oraz zaproponowanych strategii inwestycyjnych.

Od strony technicznej polisa strukturyzowana łączy w sobie dwa elementy:

• bezpieczny (np. obligacja zero-kuponowa lub depozyt bankowy)

• i ryzykowny, np. opcję na instrument finansowy.

Element opcji umożliwia osiąganie zysków zarówno przy wzrostach jak i spadkach notowań instrumentów bazowych. Sprzedawane są w tzw. subskrypcjach trwających zwykle kilka tygodni. Tylko od stycznia do września 2009 r. na rynku pojawiło 320 takich subskrypcji. Od 2003 r. Polacy zainwestowali ponad 15 mld zł.

Formy prawne i struktura produktów strukturyzowanych w 2010 r..

• Polisa na życie i dożycie – ok. 40%

• Ubezpieczenia na życie z UFK – ok. 10%

• Lokaty strukturyzowane - 34%

• Certyfikaty depozytowe – 5,5%

• Bankowe papiery wartościowe – 4%

• Obligacje – 3,5%

• Inne formy – 3%

3

Prawne aspekty ubezpieczeń

Ubezpieczenia jako kategoria prawna. W aspekcie prawnym – ubezpieczenia gospodarcze (komercyjne) są umową cywilną, dwustronnie zobowiązującą na mocy której ubezpieczyciel zobowiązuje się, że w razie zajścia wypadku ubezpieczeniowego spełni określone świadczenie, zaś ubezpieczający zobowiązuje się do zapłacenia składki.

Regulacje prawne umowy ubezpieczenia:

• artykuły od 805 do 834 Kodeksu Cywilnego.

• wybrane przepisy Ustawy z dn. 23 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej

Forma świadczeń ubezpieczeniowych -z reguły charakter pieniężny:

• Z tytułu szkód rzeczowych przyjmuje postać świadczenia odszkodowawczego

• Z tytułu uszczerbku na dobrach osobistych przyjmuje formę świadczenia nieodszkodowawczego – jednorazowej wypłaty sumy pieniężnej lub periodycznej w formie renty

Wyjątkowo przyjmuje formę świadczenia niepieniężnego.

Przykłady świadczeń niepieniężnych:

• bezgotówkowa naprawa pojazdów,

• ubezpieczenie assistance,

• świadczenie z ubezpieczeń zdrowotnych (darmowa dla pacjenta usługa medyczna)

• pomoc profesjonalnego prawnika w przypadku ubezpieczenia ochrony prawnej

• Ocena dłużnika i windykacja roszczeń w przypadku ubezpieczeń finansowych

Strony umowy:

UBEZPIECZYCIEL

podmiot, który w drodze umowy bierze na siebie ryzyko poniesienia określonych w umowie konsekwencji wypadku ubezpieczeniowego. Zgodnie z ustawą ubezpieczeniową ubezpieczyciel może funkcjonować tylko w formie spółki akcyjnej lub towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych

UBEZPIECZAJĄCY

Podmiot, który zawiera umowę ubezpieczenia i jest zobligowany do zapłacenia składki. Może nim być każda osoba fizyczna – umowa konsumencka, lub przedsiębiorca – umowa gospodarcza.

Obowiązki ubezpieczającego:

Podstawowe:

• zapłata składki – jest to obowiązek bezwarunkowy

Dodatkowe- powinności:

• Przed zawarciem umowy - deklaracja ryzyka

• Po zawarciu – zachowanie określonych środków bezpieczeństwa

• Po wypadku – ratowanie mienia

Obowiązki ubezpieczyciela:

Podstawowe:

• wypłata świadczenia jest to obowiązek warunkowy (powstaje wraz z zaistnieniem wypadku ubezpieczeniowego)

Dodatkowe:

• doręczenie OWU

• Protokół rozbieżności między umową a OWU

• Wydanie polisy

• Obowiązek zwrotu poniesionych kosztów ratowania mienia o ile były celowe

Wypadek ubezpieczeniowy jest to zdarzenie losowe objęte ochroną, którego nastąpienie rodzi po stronie zakładu obowiązek wypłacenia świadczeń ubezpieczeniowych.

Cechy:

• data jego wystąpienia jest późniejsza niż data zawarcia umowy

• nie jest pewne

• wystąpiło bez winy umyślnej ubezpieczonego;

• W praktyce są to zdarzenia zdefiniowane w OWU

Podmioty umowy ubezpieczenia

UBEZPIECZONY

Osoba, której dobra (mienie, zdrowie, życie) zostało objęte ochroną. Najczęściej ubezpieczającym i ubezpieczonym jest ta sama osoba. Dualizm widać np. w grupowych ubezpieczeniach na życie, gdzie ubezpieczającym jest pracodawca, a osobami ubezpieczonymi są pracownicy.

UPOSAŻONY

Osoba uprawniona do otrzymania świadczenia ubezpieczeniowego. Uposażony pojawia się w ubezpieczeniach na wypadek śmierci. Świadczenie wypłacane uposażonemu nie wchodzi do spadku stąd nie jest obłożone podatkiem od spadków i darowizn.

Cechy umowy ubezpieczenia:

• konsensualność (do jej zawarcia potrzebne jest tylko zgodne oświadczenie woli dwu umawiających się stron),

• adhezyjność (zawierana jest poprzez przystąpienie do zaproponowanych ubezpieczającemu warunków wzorcowych- owu),

• kwalifikowalność - jedną ze stron jest zawsze profesjonalista - tutaj zakład ubezpieczeń, licencjonowany

• wzajemność -zakład oferuje ubezpieczonemu gotowość do wypłaty odszkodowania w zamian za składkę.

Jest to jego świadczeniem wzajemnym względem składki.

Zawarcie umowy ubezpieczenia polega na zgodnym oświadczeniu woli stron, forma pisemna nie jest konieczna dla jej ważności. Umowa zawarta w formie ustnej jest ważna, jednak mogą powstać trudności natury dowodowej np. procesowe.

KC przewiduje trzy tryby zawierania umów:

• ofertowy,

• rokowaniowy,

• przetargowy

Tryb ofertowy – najczęściej stosowany w praktyce.

• Tryb ofertowy prosty - dotyczy klientów tzw. masowych. Oferentem jest tutaj ubezpieczający, który składa swoją ofertę w momencie wypełnienia wniosku ubezpieczeniowego lub ustnie. Ubezpieczyciel zwany tutaj oblatem może tę ofertę przyjąć, zmodyfikować lub odrzucić. Przyjęcie oferty jest równoznaczne z zawarciem umowy.

• Tryb ofertowy złożony - zakład proponuje częściową zmianę warunków (składa kontrofertę), a oferent się na nie zgodzi. Jeżeli nowe warunki odbiegają na niekorzyść oferenta od wniosku lub OWU wówczas zakład ma obowiązek zwrócić na to uwagę i dać oferentowi siedmiodniowy termin na złożenie sprzeciwu.

Tryb rokowaniowy - strony wspólnie negocjują treść poszczególnych postanowień umowy. Ma zastosowanie w przypadku ubezpieczeń:

• nietypowych (poza standardową ofertą ubezpieczyciela),

• specjalistycznych, np. technicznych, morskich, lotniczych

• dla tzw. VIP-ów

Wspólnie są wówczas tworzone warunki ubezpieczenia i wysokość składki.

Tryb przetargowy uruchamiany jest z inicjatywy ubezpieczającego, który ogłasza przetarg na wybór najlepszego produktu i firmy. W ten sposób zawierane są umowy obejmujące specyficzne i z reguły duże ryzyka gospodarcze. Podmioty finansowane z funduszy publicznych mają obowiązek zawierania wszelkich umów i kontraktów w drodze przetargu. Tryb przetargowy jest obowiązkowy dla podmiotów spełniających przepisy ustawy o zamówieniach publicznych.

Zawarcie umowy - w świetle KC umowę uznaje za zawartą z chwilą wręczenia dowodu (polisy, certyfikatu ubezpieczeniowego lub noty pokrycia). Polisa ujmuje w swej treści najbardziej istotne postanowienia zawartej umowy: kto, przez kogo oraz w jakim zakresie jest ubezpieczony, wysokość składki, terminy płacenia rat, inne klauzule itp. Choć umowa ubezpieczenia powinna być potwierdzona polisą, to jednak istnienie polisy nie jest konieczną przesłanką istnienia umowy ubezpieczenia. Rozwój sprzedaży w systemie direct spowodował potrzebę uznania dokumentów generowanych drogą elektroniczną (wydruku komputerowego) na równi z polisą.

Powstawanie odpowiedzialności zakładu - w świetle przepisów KC odpowiedzialność zakładu zaczyna się od dnia następnego po zawarciu umowy nie wcześniej niż od dnia następnego po zapłaceniu składki, jednak strony w umowie mogą postanowić inaczej, może to być ten sam dzień co zawarcie mowy i opłacenie składki lub inny, zgodnie z klauzulą karencji

Karencja - jest to okres zawieszenia ochrony ubezpieczeniowej, biegnący od chwili zawarcia umowy do chwili rozpoczęcia ochrony. Celem karencji jest prewencja, aby ubezpieczający nie był zainteresowany natychmiastowym nastąpieniem wypadku ubezpieczeniowego.

Rodzaje karencji:

• Umowna - może obejmować od kilku dni do kilku miesięcy, dotyczy często ubezpieczeń chorobowych

• Ustawowa – w ubezpieczeniach na życie za samobójstwo ubezpieczyciel odpowiada po 2 latach od zawarcia umowy (art. 833 KC)

• Karencja dodana – okres przedłużonej ochrony po rozwiązaniu umowy, np. w ubezpieczeniach OC, grupowych na życie i wielu innych

Prawo do odstąpienia od umowy ubezpieczenia:

• Odstąpienie - prawo przysługujące jednej lub dwu stronom do odstąpienia od umowy w ciągu oznaczonego terminu. Odstąpienie od umowy powoduje, że umowę traktuje się za nie zawartą.

• "Jeżeli umowa ubezpieczenia jest zawarta na okres dłuższy niż sześć miesięcy ubezpieczający ma prawo odstąpienia od umowy ubezpieczenia, w terminie 30 dni, a w przypadku gdy ubezpieczający jest przedsiębiorcą w terminie 7 dni, od dnia zawarcia umowy.

Suma ubezpieczeniowa

Suma ubezpieczenia – kwota na jaką zawarto ubezpieczenie mienia, górna granica odpowiedzialności zakładu.

• W ubezpieczeniach na życie planowana kwota do wypłaty

• W ubezpieczeniach OC odpowiednikiem sumy ubezpieczeniowej jest suma gwarancyjna

• W ubezpieczeniach obowiązkowych SG jest minimalną sumą (nie można jej ustalić na poziomie niższym) w drodze umowy można ją zwiększyć .

Umowa ubezpieczenia co do zasady jest dobrowolna. Wyjątkiem są ubezpieczenia obowiązkowe:

• Budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych

• Ubezpieczenia OC co do których stanowczy obowiązek wynika z ustawy lub ratyfikowanych umów międzynarodowych

Ubezpieczenia obowiązkowe:

• przepisy prawa - odpowiednie Rozporządzenia MF zastępują OWU

• określony jest minimalny zakres ubezpieczenia

• Zakład nie może odmówić takiego ubezpieczenia

• Obowiązek zawarcia poddany jest kontroli i sankcjom

• Poszkodowani w określonych przypadkach mają zagwarantowane świadczenia odszkodowawcze z Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego

Przymusowe ubezpieczenia, co do których ustawodawca wyraził w ustawie lub ratyfikowanej umowie międzynarodowej nakaz ubezpieczenia, są to:

• Ubezpieczenia NNW

• Ubezpieczenia OC wybranych grup zawodowych

4

Ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe

Ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe obejmują swym zasięgiem dwa podstawowe ryzyka:

• ryzyko utraty dochodów wskutek choroby lub wypadku - może być wyrównane przez świadczenia (zasiłki) chorobowe, jednorazowe odszkodowania wypadkowe lub renty.

• ryzyko zwiększonych wydatków wskutek choroby lub wypadku jest związane z wydatkami na leczenie i rekonwalescencję. Obejmuje koszty leczenia, koszty hospitalizacji, operacji, rehabilitacji itp.

Ryzyka chorobowe i wypadkowe mogą być kompensowane zarówno w systemie publicznym (zasiłki chorobowe i renty inwalidzkie z ZUS i KRUS, opieka medyczna finansowana z NFZ i budżetu centralnego i budżetów samorządowych) jak i w systemie prywatnym.

W systemie prywatnym ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe mogą być oferowane w dwojaki sposób:

• jako produkt uzupełniający (grupa 5 działu I), sprzedawane indywidualnie lub grupowo;

• jako produkt samodzielny (gr. 1 i 2 działu II), sprzedawane indywidualnie lub grupowo.

Podział ubezpieczeń chorobowych w systemie prywatnym

Biorąc pod uwagę związek pomiędzy wysokością świadczenia a stratą w zasobach finansowych powstałych wskutek utraty zdrowia ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe możemy podzielić na:

• odszkodowawcze ubezpieczenia chorobowe (zwanych także zdrowotnymi)

• nieodszkodowawcze ubezpieczenia chorobowe, zwane ryczałtowymi.

Nieodszkodowawcze – ryczałtowe gwarantują wypłatę umownej kwoty (świadczenie ryczałtowe), nieskorelowanej z wysokością poniesionych strat, wysokość świadczenia nie zależy od skutków finansowych wypadku dla ubezpieczonego, nie jest też łączona z zarobkami.

Cechy:

• Świadczenie ubezpieczeniowe nie odnosi się do kosztów leczenia, jest zwykle ryczałtowe, np. określona suma po zdiagnozowaniu choroby.

• Wypadkiem ubezpieczeniowym może być także poddanie się określonej operacji lub zabiegom specjalistycznym.

• Ubezpieczenia te pojawiły się w Polsce na początku lat 90-tych. Obecnie stają się coraz bardziej popularne.

Do ubezpieczeń tego typu zaliczamy:

• ubezpieczenie uszczerbku na zdrowiu wskutek następstw nieszczęśliwego wypadku (NNW), trwałego inwalidztwa czy niezdolności do pracy;

• ubezpieczenie poważnego zachorowania;

• ubezpieczenie pobytu w szpitalu

Ubezpieczenia NNW

Jako nieszczęśliwy wypadek firmy ubezpieczeniowe traktują taki wypadek gdzie:

• bezpośrednią przyczyną szkody jest nagłe zdarzenie,

• zdarzenie to wywołane jest przyczyną zewnętrzną, niezależną od woli ubezpieczonego,

• w następstwie tego zdarzenia ubezpieczony doznał trwałego uszkodzenia ciała, roztroju zdrowia lub zmarł.

• W razie zajścia nieszczęśliwego wypadku zakład wypłaca świadczenie (zadośćuczynienie) pieniężne uzależnione od stopnia utraty zdrowia.

• Ustalenie procentu trwałego inwalidztwa ubezpieczonego następuje na podstawie orzeczenia lekarza zatrudnionego przez ubezpieczyciela lub na podstawie tabeli norm trwałego uszczerbku oraz przedłożonych dokumentów.

Sposoby sprzedaży ubezpieczeń NNW:

• Ubezpieczenia NNW mogą być nabywane jako opcje dodatkowe do ubezpieczeń życiowych (w dziale I) lub jako produkty samodzielne lub w pakietach ubezpieczeń komunikacyjnych (AC lub OC).

• mogą być sprzedawane także w ramach ubezpieczeń grupowych dla pracowników, uczniów i studentów.

Prywatne ubezpieczenia choroby są w przeważającej części dołączane do ubezpieczeń indywidualnych i grupowych – nie funkcjonują osobno.

Ubezpieczenia poważnego zachorowania:

• Gwarantują wypłatę określonej sumy (ryczałt) w przypadku zajścia zdarzenia

• Poważne zachorowanie jest ściśle definiowane w owu.

• Odpowiedzialność zakładu zwykle rozpoczyna się po upływie okresu karencji od 60-do 90 dni.

Ubezpieczenie pobytu w szpitalu:

• Ryzykiem objętym ochroną jest tutaj pobyt ubezpieczonego w szpitalu spowodowany zdarzeniem określonym przez zakład ubezpieczeń, służący zachowaniu lub poprawie zdrowia.

• Zdarzeniem tym może być każde zdarzenie powodujące potrzebę hospitalizacji, NW lub zdarzenie wymienione w załączniku do owu.

• Świadczenie jest tutaj także ryczałtowe, np. określona suma (40-100 zł) za 1 dzień pobytu w szpitalu.

Najczęstsze wyłączenia:

• Pobyt w domu opieki

• Szpital dla psychicznie chorych

• Domowa opieka pielęgniarska

• Hospicja, ośrodki leczenia uzależnień

• Uzdrowiska i sanatoria

• Oddziały rehabilitacyjne

5

Charakterystyka ubezpieczeń majątku rzeczowego

Ubezpieczenia majątkowe jest to wyodrębniony w systemie prawnym dział ubezpieczeń gospodarczych, którego przedmiotem mogą być wyłącznie dobra (aktywa) majątkowe, czyli wartości wymierne w pieniądzu trojakiego rodzaju:

• wartości istniejące zmaterializowane w majątku rzeczowym,

• wartości przysługujące na mocy zawartych umów, np. wierzytelności pieniężne,

• zobowiązania (pasywa majątkowe), które na skutek określonych zdarzeń losowych mogą dla niego powstać.

Podział ubezpieczeń majątkowych ze względu na przedmiot ubezpieczenia:

Produkty ubezpieczeń majątkowych adresowanych do przedsiębiorstw

1. Ubezpieczenia ogniowe i związane z nimi:

• Ubezpieczenia mienia od ognia i innych żywiołów

1. Ubezpieczenia kradzieżowe

• Ubezpieczenie od kradzieży z włamaniem i rabunkiem

• Ubezpieczenia szyb i szkła od stłuczenia

• Ubezpieczenie mienia od dewastacji

• Ubezpieczenie mienia w skrytkach depozytowych

• Ubezpieczenie eksponatów wystawowych i targowych

1. Ubezpieczenia techniczne

• Ubezpieczenie budowlano-montażowe

• Ubezpieczenia maszyn, urządzeń i aparatów technicznych od awarii

• Ubezpieczenia maszyn elektrycznych od szkód elektrycznych

• Ubezpieczenie sprzętu elektronicznego od wszystkich ryzyk

• Ubezpieczenia maszyn i urządzeń budowlanych od uszkodzeń

1. Ubezpieczenia transportowe

• Ubezpieczenie mienia w transporcie krajowym

• Ubezpieczenie mienia w transporcie międzynarodowym

• Ubezpieczenie kontenerów

• Ubezpieczenie wartości pieniężnych w transporcie krajowym

• Ubezpieczenie OC przewoźnika w transporcie krajowym i międzynarodowym

• Ubezpieczenie OC spedytora

• Ubezpieczenie OC za produkt w eksporcie

1. Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej

• Ubezpieczenie OC ogólne

• Ubezpieczenie OC z tytułu prowadzonej działalności

• Ubezpieczenie OC za produkt

• Ubezpieczenie OC pracodawcy

• Ubezpieczenie OC za szkody w środowisku

• Ubezpieczenie OC menedżerów

• Ubezpieczenie OC członka zarządu spółki kapitałowej

1. Ubezpieczenia komunikacyjne

• OC posiadaczy pojazdów mechanicznych

• AC pojazdów mechanicznych

• NNW kierowcy i pasażerów

1. Ubezpieczenia finansowe

• Ubezpieczenia kredytu kupieckiego

• Gwarancje ubezpieczeniowe

1. Ubezpieczenia kompleksowe

• All risk – mienia od wszystkich ryzyk

• Małych i śrendich przedsiębiorstw (small business)

Ubezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych należą do najstarszych i najbardziej rozpowszechnionych. Obejmują ochroną skutki finansowe następujących zdarzeń losowych:

• pożar,

• uderzenie pioruna,

• wybuch

• upadek statku powietrznego,

• uderzenie pojazdu

W zakresie rozszerzonym mogą obejmować: skutki huraganu, powodzi, deszczu nawalnego, zalania, osunięcia się ziemi itp. Dodatkowe klauzule chronią od skutków: dewastacji, przepięcia, rozmrożenia towarów i inne.

Ogólne warunki ubezpieczenia

Przed zawarciem umowy ubezpieczenia należy zapoznać się szczegółowo z postanowieniami o.w.u. określającymi zakres udzielonej ochrony ubezpieczeniowej.

Treść o.w.u. reguluje w szczególności:

• zakres udzielonej ochrony,

• wyłączenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń,

• sposoby oraz systemy szacowania wartości szkód,

• stosowany w umowie system franszyz oraz udziałów własnych.

Zwykle przedmiotem ubezpieczeń majątku rzeczowego może być: mienie stanowiące własność ubezpieczonego, w tym:

• budynki i budowle,

• maszyny i wyposażenie,

• środki obrotowe

• nakłady inwestycyjne

• mienie osób trzecich, przyjęte w celu wykonania usługi np. naprawy, remontu itp. lub sprzedaży

Wyłączenia przedmiotowe - ubezpieczenia majątkowe standardowo nie obejmuje szkód powstałych np.:

• w przedmiotach zabytkowych, dziełach sztuki, kolekcjach,

• programach komputerowych - chyba że stanowią środki obrotowe,

• powstałe w mieniu pracowniczym,

• papierach wartościowych, kartach płatniczych, kredytowych, debetowych,

• aktach, dokumentach, rękopisach, danych zawartych na nośnikach informacji,

• w budynkach lub budowlach z przeznaczeniem do rozbioru oraz powstałych bez zezwolenia wymaganego prawem, itd..

a także szkód będących wynikiem:

• zaniechania lub umyślnego działania czy rażącego niedbalstwa ubezpieczonego oraz osób, za które ponosi odpowiedzialność.

• naturalnego zużycia lub starzenia się ubezpieczonego mienia w związku z jego normalnym użytkowaniem lub eksploatacją,

• działania energii jądrowej,

• działań wojennych,

• szkody, której rozmiar nie przekracza określonego w umowie progu odpowiedzialności ubezpieczyciela (franszyza integralna) itp..

Cechy ubezpieczeń majątku rzeczowego

1. ryzyko ubezpieczeniowe może dotyczyć jedynie zdarzeń negatywnych (szkód)

2. ryzyko realizuje się w stosunku do majątku ubezpieczonego

3. świadczenie ma charakter odszkodowawczy

4. Suma ubezpieczeniowa jest określona w oparciu o wartość mienia

Sposób ustalania sumy ubezpieczeniowej

Możliwości ustalania sumy ubezpieczenia:

• zadeklarowanie przez ubezpieczającego,

• wycena rzeczoznawcy majątkowego,

• wycena dokonana przez ubezpieczyciela.

Suma ubezpieczeniowa majątku rzeczowego musi być określona przed zawarciem umowy.

Zasada odszkodowania - głosi, że kompensacja finansowa uszczerbku na mieniu ma być pełna, ale nie powinna prowadzić do wzbogacania się ubezpieczonego, a więc nie powinna być wyższa od wartości szkody (art. 824 KC). W związku z tym suma ubezpieczenia powinna być równoważna wartości ubezpieczonego mienia. Wtedy ochrona jest pełna, a odszkodowanie rekompensuje całkowicie poniesioną szkodę. Funkcjonowanie zasady odszkodowania odróżnia ubezpieczenia od działań spekulacyjnych typu gra lub hazard.

Metody określania wartości mienia w świetle KC - sposób ustalania wartości ubezpieczonego mienia uregulowany jest w o.w.u. Możliwe warianty:

• według wartości rynkowej,

• według wartości odtworzeniowej,

• według wartości rzeczywistej,

• Według wartości technicznej

• według wartości księgowej (netto lub brutto).

Wartość rynkowa jest to wartość składników będących przedmiotem obrotu na rynku. Jest ustalana na podstawie podaży i popytu na danym terenie, na dzień zawarcia umowy. W praktyce według wartości rynkowej określa się wartość ubezpieczeniową lokali mieszkalnych oraz pojazdów. Suma ubezpieczeniowa pojazdów opiera się na wartości rynkowej dla określonej marki i typu pojazdu, z uwzględnieniem roku produkcji i wyposażenia, przebiegu i stanu faktycznego.

Wartość odtworzeniowa jest to kwota niezbędna do zastąpienia (odbudowy lub remontu) istniejącego majątku (budynków, lokali mieszkalnych, maszyn i urządzeń), identycznego co do rodzaju. W przypadku szkody całkowitej pozwala na przywrócenie obiektu do stanu pierwotnego „jak nowego”, ale nie ulepszonego. W praktyce suma ubezpieczania jest opierana na wartości odtworzenia, jeżeli stopień zużycia majątku na dzień zawarcia umowy nie przekracza 40-50% wartości nowej lub wiek budynku nie przekracza określonej liczby lat.

Wartość rzeczywista jest to wartość odtworzeniowa pomniejszona o zużycie techniczne mienia. Dla wyznaczenia zużycia technicznego ubezpieczyciele posługują się normami zużycia technicznego wykorzystując tzw. tabele Rossa, które uwzględniają:

• przeznaczenie budynku (mieszkalne czy gospodarcze)

• konstrukcję budynku (drewniana, masywna, mieszana)

• wiek budynku i jego trwałość liczoną w latach.

Suma ubezpieczenia na podstawie wartości rzeczywistej jest określana dla majątku trwałego o stopniu zużycia na dzień zawierania umowy większym niż 40 -50% wartości nowej lub starszego niż określona ilość lat. Stopień zużycia można zmniejszyć w przypadku remontu, zmiany pokrycia dachowego

Wartość techniczna. W praktyce suma ubezpieczania jest opierana na wartości technicznej, jeżeli na dzień zawarcia umowy budynki i budowle przeznaczone są do rozbiórki, a maszyny i urządzenia przeznaczone są na złom. Jest to osiągalna cena sprzedaży lub wartość odzyskanych materiałów (w odniesieniu do obiektów przeznaczonych do rozbiórki) lub wartość złomu (w odniesieniu do rzeczy przeznaczonych na złom)

Wartość księgowa. W praktyce suma ubezpieczania jest opierana na wartości księgowej, jeżeli stopień zużycia majątku nie przekracza 40-50% wartości nowej. Wartość księgowa jest historyczna i niemal zawsze niższa od wartości odtworzeniowej. W przypadku urzeczywistnienia się ryzyka odszkodowanie nie pokryje wartości szkody. Pomimo tego w przedsiębiorstwach w naszym kraju tak określania wartości jest jeszcze bardzo powszechna.

Suma ubezpieczeniowa dla majątku obrotowego. Ustalanie sumy ubezpieczeniowej majątku obrotowego powinno opierać się na wartości odtworzeniowej. Stanowi ją kwota, którą w razie szkody przedsiębiorca musiałby wydać, żeby ponownie wytworzyć lub zakupić mienie tego samego rodzaju i jakości. Suma ubezpieczenia gotówki powinna opierać się na jej wartości nominalnej.

Składka ubezpieczeniowa wyliczana jest w oparciu o łączną sumę ubezpieczenia, przy zastosowaniu indywidualnie wyliczonej stawki. Wysokość stawki zależy m.in. od:

• rodzaju prowadzonej działalności,

• konstrukcji obiektów,

• posiadanych zabezpieczeń i ich skuteczności,

• zakresu ubezpieczenia,

• wysokości dotychczasowych szkód.

• Wysokość stawki za ubezpieczenie wyliczana jest indywidualnie. Przeciętnie kształtuje się w przedziale od 0,5 do 3 promili od sumy ubezpieczenia. Składka za ubezpieczenie od kradzieży z włamaniem lub rabunku jest z reguły ustalana oddzielnie

Nadubezpieczenie jest to podanie zakładowi ubezpieczeń wyższej wartości majątku niż wartość odtworzeniowa lub rzeczywista . Jest to bezcelowe, gdyż ubezpieczający będzie płacił wyższe składki, a w razie szkody ubezpieczyciel wypłaci odszkodowanie nie przekraczające wysokości rzeczywistej szkody.

Niedoubezpieczenie jest wtedy kiedy suma ubezpieczenia jest niższa niż wartość rzeczywista lub odtworzeniowa przedmiotu ubezpieczenia.

Wysokość odszkodowania zależy od systemu odpowiedzialności „za pierwsze ryzyko” lub odpowiedzialności „proporcjonalnej”. W systemie „za pierwsze ryzyko” – pokryta zostanie wysokość szkody jednak nie więcej niż suma ubezpieczeniowa. W systemie odpowiedzialności „proporcjonalnej” – odszkodowanie będzie w takiej proporcji w jakiej SU pozostaje do wartości majątku. Nie pokryje wówczas poniesionej szkody, stąd ochrona nie może być pełna. jest to mało korzysta sytuacja dla ubezpieczającego, zarówno przy szkodzie całkowitej jak i częściowej, dlatego że przy szkodzie częściowej odszkodowanie będzie pomniejszone w takiej proporcji w jakiej pozostaje zadeklarowana suma ubezpieczenia względem wartości odtworzeniowej lub rzeczywistej ubezpieczonego mienia.

Definicja szkody

W sensie prawnym, przez szkodę rozumie się uszczerbek majątkowy powstały w mieniu wbrew woli lub niezależnie od woli poszkodowanego. Szkoda majątkowa ma w sobie dwie składowe:

• stratę - czyli zmniejszenie się majątku wskutek zdarzenia,

• utracone korzyści - wartość majątku nie wzrasta w takim stopniu jakby wzrosła, gdyby szkoda nie wystąpiła.

Generalnie ubezpieczenia majątkowe pokrywają tylko stratę. Przykładem produktów ubezpieczeniowych nastawionych na pokrycie utraconych korzyści są ubezpieczenia utraty zysku (business interruption). Poszczególne warunki ubezpieczenia definiują szkodę na użytek danej umowy. Na gruncie prawa ubezpieczeniowego (inaczej trochę niż w prawie cywilnym) szkoda może być spowodowana przez różne czynniki: siłę wyższą, zdarzenie przyrodnicze, osobę trzecią lub kontrahenta. W zależności od typu ubezpieczenia będzie ono pokrywało szkody powstałe z konkretnej przyczyny lub z wielu przyczyn jednocześnie. W celu ustalenia przyczyny i wysokości szkody, ubezpieczyciel powołuje i wysyła na miejsce zdarzenia rzeczoznawcę. Jeżeli klient nie zgadza się z wyceną może powołać własnego rzeczoznawcę na swój koszt. W razie rozbieżności w opinii strony mogą powołać rzeczoznawcę opiniującego ponosząc koszty po połowie

Wypłata odszkodowania. Ubezpieczyciel ma 30 dni na wypłatę odszkodowania licząc od dnia otrzymania zawiadomienia o wypadku ubezpieczeniowym

Dodatkowe postanowienia umowne ograniczające wypłatę odszkodowań. W umowach ubezpieczeń majątku rzeczowego mogą znajdować się pewne klauzule, ograniczające wysokość wypłaty odszkodowań. Są to:

• franszyza integralna (warunkowa),

• franszyza redukcyjna (bezwarunkowa lub potrącalna)

• udziały własne

Franszyza integralna jest to klauzula umowna, na mocy której ubezpieczyciel uwalnia się od odpowiedzialności za szkody nie przekraczające pewnej określonej kwoty (lub procentu liczonego od sumy ubezpieczenia lub wartości ubezpieczenia). Jeżeli wysokość szkody przekroczy wysokość franszyzy to zakład wypłaca całość odszkodowania. Celem franszyzy integralnej jest wyłączenie spod odpowiedzialności zakładu szkód drobnych, które mogą być pokryte bez dużego uszczerbku finansowego przez ubezpieczonego, a powodują odczuwalne obniżenie składki.

• Przykład 1: Szkoda = 1000, franszyza integralna = 100, odszkodowanie = 1000

• Przykład 2: Szkoda = 95, franszyza integralna = 100, odszkodowanie nie będzie wypłacone

Franszyza redukcyjna jest to klauzula, na mocy której umówiona kwota będzie potrącana z każdego należnego odszkodowania. Jeżeli wartość szkody nie przekroczy franszyzy redukcyjnej to odszkodowanie nie będzie wcale wypłacone.

• Przykład 1: Szkoda = 1000, franszyza redukcyjna = 100, odszkodowanie = 1000 - 100 = 900

• Przykład 2: szkoda = 95, franszyza redukcyjna = 100, odszkodowanie nie będzie wypłacone

Franszyza redukcyjna najczęściej ma zastosowanie w ubezpieczeniach towarów żywnościowych w transporcie. Jej celem jest wyeliminowanie wypłaty odszkodowań za ubytki naturalne, które nie mają charakteru losowego. Może wystąpić także w wielu innych rodzajach ubezpieczeń majątkowych. Z powodu franszyz składka ubezpieczeniowa podlega obniżeniu

Udział własny

• Udział własny ubezpieczającego w ryzyku – jest to klauzula umowna na mocy której zakład ubezpieczeń wyłącza określoną część ryzyka ze swojej odpowiedzialności.

• Udział własny jest to określona umownie część szkody jaką ubezpieczający będzie pokrywał z własnych środków. Udział własny określany jest procentowo.

• Przykład:
  szkoda = 1000, udział własny = 10%, odszkodowanie = 1000 - (1000 x 10%) = 900

Podwójne ubezpieczenie

W ubezpieczeniach majątkowych może mieć miejsce tzw. podwójne ubezpieczenie (wielorakie). Ma miejsce wtedy, gdy ten sam przedmiot w tym samym czasie jest ubezpieczony od tego samego zdarzenie w kilku zakładach, na sumy które łącznie przewyższają jego wartość ubezpieczeniową. Pomimo płaconych składek oraz ważności prawnej tych ubezpieczeń, ubezpieczający może otrzymać odszkodowanie całkowite tylko od jednego (wskazanego przez niego) ubezpieczyciela lub odszkodowanie częściowe od każdego z ubezpieczycieli, ale tylko do wysokości szkody. Instytucja podwójnego ubezpieczenia nie ma zastosowania do ubezpieczeń na życie i NNW.

6

Charakterystyka ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej oraz ubezpieczeń finansowych

Definicja odpowiedzialności cywilnej (OC) - odpowiedzialność cywilna jest rodzajem odpowiedzialności prawnej (obok karnej, dyscyplinarnej itp.) w której sankcje mają charakter majątkowy.

Typy odpowiedzialności cywilnej:

• sprawcza za czyny własne

• sprawcza za czyny cudze

• kontraktowa

Zasady odpowiedzialności cywilnej:

• zasada winy

• zasada ryzyka

• zasada słuszności (współżycia społecznego)

Zasada winy- podstawowa i najstarsza. Wina – naganna decyzja człowieka, odnosząca się do podjętego przez niego bezprawnego działania lub zaniechania. Winę można przypisać osobie, która działa z odpowiednim rozeznaniem i jest w stanie przewidywać skutki swego zachowania (z winy wyłącza się osoby niepoczytalne i młodociane - poniżej 13 lat). Warunkiem koniecznym odpowiedzialności jest związek przyczynowy zachodzący między zawinionym czynem sprawcy a szkodą. Poszkodowany musi wykazać sprawcy winę (umyślną bądź nieumyślną).

Zasada ryzyka ma zastosowanie w sytuacjach kiedy prawo czyni kogoś odpowiedzialnym za skutek. Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka ponoszą producenci za wady w swoich wyrobach, właściciele zakładów produkcyjnych, budynków i mieszkań, a także posiadacze pojazdów mechanicznych. Warunkiem koniecznym odpowiedzialności na zasadzie ryzyka jest wystąpienie szkody oraz istnienie związku przyczynowego między zdarzeniem a szkodą, bez względu na to, czy sprawca ponosi winę za tę szkodę czy też nie. Sprawca może się uwolnić od odpowiedzialności jedynie wtedy, kiedy wykaże, że szkoda nastąpiła wskutek np. siły wyższej lub wyłącznej winy poszkodowanego.

Zasada słuszności (współżycia społecznego). Ten rodzaj odpowiedzialności spoczywa na:

• właścicielach zwierząt, które wyrządzą szkodę lub krzywdę osobom trzecim,

• Skarbie Państwa, za niektóre działania urzędników

• Opiekunów małoletnich dzieci lub osób niepoczytalnych

Typy (rodzaje) odpowiedzialności cywilnej w świetle KC

• Deliktowa - wynikająca z czynów niedozwolonych. Dla czynu niedozwolonego nie jest istotna wina umyślna, może również być dokonany nieumyślnie (np. pod wpływem lekkomyślności lub niedbalstwa). Charakter deliktowy ma odpowiedzialność za wprowadzony na rynek produkt niebezpieczny oraz odpowiedzialność członków gospodarstwa domowego

• Kontraktowa

Odpowiedzialność cywilna kontraktowa. Wywołuje ją niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (umowy). Rodzi się z mocy prawa np. w momencie wyrządzenia szkody rzeczowej wierzycielowi przez dłużnika (kontrahenta). Najczęstszym typem szkód wyrządzanym kontrahentom, są szkody w mieniu powierzonym np. będącym przedmiotem naprawy, przechowania itp. Charakter odpowiedzialności cywilnej kontraktowej ma odpowiedzialność w działalności gospodarczej i zawodowej.

Podmioty zobowiązane do naprawienia szkody. Obowiązek naprawienia szkody, może spoczywać na:

• sprawcy szkody (odpowiedzialność sprawcza indywidualna)

• na innej osobie, która zobowiązała się zapłacić odszkodowanie np. na ubezpieczycielu (odpowiedzialność ubezpieczeniowa)

Definicja ubezpieczenia OC

• Ubezpieczenie OC ma chronić ubezpieczonego przed finansowymi konsekwencjami wyrządzenia komuś szkody zawinionej lub niezawinionej.

• W ramach umowy ubezpieczenia zakład przejmuje na siebie ciężar wypłaty odszkodowania dla poszkodowanego.

• Odpowiedzialność ubezpieczycieli jest kształtowana przez zapisy w OWU i dodatkowe postanowienia umowne

Cele ubezpieczeń OC

• ochrona majątku ubezpieczonego przed zagrażającymi obciążeniami (uszczupleniem, długiem),

• ochrona poszkodowanego przed koniecznością prowadzenia sporu ze sprawcą

• ochrona poszkodowanego przed niewypłacalnością sprawcy.

Cechy odróżniające ubezpieczenia OC od ubezpieczeń majątku rzeczowego

Ubezpieczenia OC	Ubezpieczenia majątku rzeczowego
Relacja 3 podmiotów (ubezpieczający, ubezpieczyciel i poszkodowany),	Relacja 2 podmiotów (ubezpieczający i ubezpieczyciel),
Przedmiot ubezpieczenia: zobowiązania z tytułu OC mogące powstać w przyszłości,	Przedmiot ubezpieczenia: majątek trwały lub obrotowy,
Suma gwarancyjna,	Suma ubezpieczeniowa,
Składka nie jest skorelowana wprost z sumą gwarancyjną,	Składka jest skorelowana z sumą ubezpieczeniową,
Proces likwidacji szkody inicjuje osoba poszkodowana, która udowadnia winę ubezpieczającego lub jego związek ze swoja szkodą,	Proces likwidacji szkody inicjuje ubezpieczający,
W ciągu 3 lat od momentu zaistnienia szkody poszkodowany może ją zgłaszać do likwidacji.	Ubezpieczający powinien niezwłocznie zgłosić szkodę do likwidacji.

Rodzaje dobrowolnych ubezpieczeń OC dla przedsiębiorców

• Ubezpieczenia OC ogólnej wynikającej z prowadzenia działalności gospodarczej lub posiadanego mienia

• Ubezpieczenia OC zawodowej – adresowane do określonych grup zawodowych lub branż

• Ubezpieczenia OC przewoźnika w ruchu krajowym lub zagranicznym

• Ubezpieczenia OC spedytora

• Ubezpieczenia OC za produkt oraz komplementarne ubezpieczenie kosztów wycofania produktu z rynku

• Ubezpieczenia OC organów władz

• Ubezpieczenia OC w ubezpieczeniu budowlano-montażowym

Rodzaje ubezpieczeń OC

1. Dobrowolne

2. Obowiązkowe

• Obowiązek nałożony ustawą z dn. 22.05.2010 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych … (Dz.U. Nr 124, poz. 1152)

• Obowiązek wynikający z innych aktów prawnych i umów międzynarodowych

W obszarze transportu:

• posiadaczy pojazdów mechanicznych

• przewoźników lotniczych

• obcych cywilnych statków powietrznych

W obszarze odpowiedzialności zawodowej (branżowej)

• OC rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego

• OC adwokatów, radców prawnych,

• OC doradców podatkowych,

• OC biegłych rewidentów księgowych,

• OC notariuszy;

• OC wykonujących zawody medyczne;

• OC pośredników ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych;

• OC organizatorów i pośredników turystyki

• OC komorników sądowych;

• OC rzeczoznawców majątkowych;

• OC rzeczników patentowych;

• OC zarządców i pośredników nieruchomości,

• OC architektów i inżynierów budownictwa;

• OC przedsiębiorców świadczących usługi detektywistyczne

• OC Zakładów Opieki Zdrowotnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu tych świadczeń

W obszarze sportu i rekreacji:

• OC organizatorów imprez masowych;

W obszarze środowiska:

• OC właścicieli statków przewożących olej luzem

• OC podmiotów eksploatujących obiekt jądrowy,

Sumy gwarancyjne

W ubezpieczeniach obowiązkowych suma gwarancyjna jest minimalną sumą (nie można jej ustalić na poziomie niższym)

Od 1 stycznia 2006 r. w Polsce w ubezpieczeniach komunikacyjnych występują następujące minimalne limity gwarancyjne,:

• Za szkody osobowe – 1 500 000 EUR na zdarzenie

• Za szkody rzeczowe 300 000 EUR na zdarzenie

w obu przypadkach bez względu na liczbę poszkodowanych, w przypadku wielu ofiar jednego wypadku świadczenia mogą być niskie.

Dobrowolne ubezpieczenia OC. W Polsce jest wiele rodzajów dobrowolnych ubezpieczeń OC. Jeden z nowszych produktów to ubezpieczenie OC kadry zarządzającej, najczęściej firm notowanych na giełdzie. Ubezpieczyciel przejmuje na siebie ryzyko za szkody (straty finansowe) wyrządzone spółce lub osobom trzecim (akcjonariuszom) w związku z wykonywaniem przez menedżerów powierzonych im obowiązków. Sumy gwarancyjne są tutaj na wysokim poziomie (do 100 mln zł). W Polsce nadal są mało popularne ze względu na brak świadomości zarządów, wysokie koszty (wymóg reasekurowania ryzyka), zwykle są one elementem oferty kompleksowej obok OC ogólnego i OC za produkt. W Europie Zachodniej są standardem

Funkcje ubezpieczeń OC

• Kompensacyjna - chroni interesy poszkodowanych

• Prewencyjno-wychowawcza - popularyzacja ubezpieczeń wpływa na wzrost świadomości prawnej w zakresie OC, a wykupienie polisy nie oznacza bezkarności sprawcy i przerzucania odpowiedzialność na ubezpieczyciela w każdej sytuacji, ponieważ są udziały własne i wyłączenia.

W niektórych przypadkach ochrona interesu Skarbu Państwa - np. za błąd zawodowy doradcy podatkowego, komornika lub niewywiązanie się z umowy organizatora turystyki płaci ubezpieczyciel. Dzięki ubezpieczeniom OC spada liczba procesów sądowych

Regres do sprawcy szkody. Regres jest to prawo zakładu ubezpieczeń do dochodzenia wypłaconego odszkodowania od rzeczywistego sprawcy szkody. Ma miejsce wówczas gdy np. ubezpieczony budynek spalił się a sprawcą pożaru była osoba trzecia. Po wypłaceniu ubezpieczonemu odszkodowania zakład ubezpieczeń nabywa prawa do dochodzenia odszkodowania od podpalacza. Jeżeli zakład pokrył tylko część szkody, poszkodowanemu przysługuje co do pozostałej części pierwszeństwo zaspokojenia przed roszczeniem regresowym zakładu ubezpieczeń. Z powyższego wynika, że sprawca szkody musi się liczyć z tym, że gdy szkodę pokrył zakład ubezpieczeń on sam nie jest wolny od wszelkiej odpowiedzialności. W ubezpieczeniu OC posiadaczy pojazdów, gdy szkoda została wyrządzona umyślnie, pod wpływem alkoholu, substancji odurzających itp. lub gdy pojazd był prowadzony bez wymaganych uprawnień to zakład ubezpieczeń ściągnie ze sprawcy należną pokrzywdzonemu kwotę. Regres wówczas ma charakter quasi - karny.

Rola ubezpieczeń OC. We współczesnym świecie rośnie rola ubezpieczeń OC. Obejmują one coraz więcej sfer życia człowieka, począwszy od czynności w życiu prywatnym poprzez działalność zawodową i gospodarczą, aż po odpowiedzialność za zwierzęta i rzeczy oraz podejmowane pojedyncze przedsięwzięcia np. zorganizowanie imprezy masowej. Stają się coraz bardziej popularne zwłaszcza w zawodach medycznych oraz przemyśle budowlanym. Rośnie bowiem świadomość konsumencka społeczeństwa.

Ubezpieczenia finansowe. Ubezpieczenia finansowe dotyczą ochrony strat wywoływanych u różnych wierzycieli z powodu nieotrzymania określonych w umowie należności. W szerszym rozumieniu ochroną ubezpieczeniową objęte jest także ryzyko kredytowe banków.

Zakres ubezpieczeń finansowych

Na rynku polskim ubezpieczenia finansowe obejmuje 3 grupy działu II:

• Grupa 14 – ubezpieczenia kredytu

• Grupa 15 – Gwarancje ubezpieczeniowe

• grupa 16 – ubezpieczenia innych ryzyk finansowych, np. utraty planowanego zysku, pracy itp.

Rodzaje ubezpieczeń finansowych:

• Ubezpieczenia krajowych wierzytelności handlowych (kredytu kupieckiego)

• Ubezpieczenia wierzytelności z tytułu eksportu

• Ubezpieczenia kredytu bankowego, np. hipotecznego

• Ubezpieczanie należności ratalnych

• Ubezpieczanie należności leasingowych

• Ubezpieczanie należności faktoringowych

• Ubezpieczenie przedsiębiorstw od utraty zysku

• Gwarancje ubezpieczeniowe

Kredyt kupiecki:

• Jest to umowa na mocy której dostawca (wierzyciel, kredytodawca) odracza płatności za wysłany towar lub wyświadczoną usługę, a odbiorca (dłużnik) zobowiązuje się zapłacić w określonym terminie w przyszłości.

• Czas odroczenia płatności od kilku miesięcy do nawet 1 roku

• W gospodarce rynkowej ponad 80% transakcji handlowych odbywa się w kredycie kupieckim

Strony umowy ubezpieczenia kredytu kupieckiego

1. Ubezpieczający – dostawca

2. Ubezpieczyciel – zakład mający uprawnienia do ubezpieczeń w grupie 14 działu II

• Euler Hermes – 62%

• Coface – 16%

• Atradius – 12%

• KUKE - 7 %

• Pozostałe - 3%

Zakres ubezpieczenia:

• Wierzytelność główna – są to przysługujące ubezpieczonemu (dostawcy) bezsporne należności brutto (razem z podatkiem VAT) z tytułu odroczonych płatności. Ten zakres jest najczęściej stosowany w praktyce

• Wierzytelności uboczne np. odsetki z tytułu odroczenia płatności ceny, odsetki za zwłokę

• Inne wierzytelności np. koszty transportu, koszty ubezpieczenia i inne.

Umowa główna zazwyczaj ubezpieczeniem nie obejmuje wierzytelności ubocznych i innych.

Najczęstsze wypadki ubezpieczeniowe:

I. Niewypłacalność prawnie stwierdzona

• ogłoszenie przez właściwy dla dłużnika sąd jego upadłości

• wszczęcie postępowania układowego z dłużnikiem

• niepowodzenie postępowania egzekucyjnego – komorniczego wszczętego na wniosek ubezpieczającego na skutek braku majątku dłużnika;

• likwidacja przedsiębiorstwa (sprzedaż majątku i zakończenie działalności)

II. Niewypłacalność domniemana -przewlekła zwłoka dłużnika w spłacie odroczonych należności, np. 90 dni od daty fakturowej. Ubezpieczyciel nie odpowiada za zwłokę w zapłacie, gdy odbiorca zgłasza reklamację co do jakości sprzedanych towarów lub świadczonych usług, albo sposobu wykonania kontraktu. W przypadku sporu stron ubezpieczyciel uwzględnia orzeczenie sądowe lub arbitrażowe, ustalające prawidłowe wykonanie kontraktu. Po wypłacie odszkodowania za zwłokę ubezpieczyciel ma prawo dalej dochodzić swoich roszczeń od dłużnika.

Przewlekła zwłoka w zapłacie należności – przykłady:

• 120 – KUKE, Euler Hermes;

• 150 – Coface;

• 180 – Atradius

Liczba bankructw w krajach UE jest większa niż w Polsce, tzn., że ryzyko wierzytelności eksportowych jest wyższe niż krajowych.

IV. Niewypłacalność faktyczna (bardzo rzadko występuje w ubezpieczeniach kredytu kupieckiego częściej eksportowego)

Warianty ubezpieczenia kredytów

• polisa obrotowa - ubezpieczający ubezpiecza wszystkie swoje należności, przysługujące mu od wielu dłużników. Nie ma wówczas możliwości wyboru konkretnych należności, które chciałby ubezpieczyć.

• polisa indywidualna - ubezpieczający ubezpiecza jedną transakcje kredytową - należności przysługujące mu od konkretnego kredytobiorcy.

• W obydwu wariantach umowa zawierana jest na określony okres, zazwyczaj roczny lub półroczny.

Limity kredytowe. Zamiast sumy ubezpieczenia ubezpieczyciel wyznacza kredytodawcy tzw. limit zaangażowania kredytowego oraz czas jego obowiązywania ( w tym czasie może być dokonywana sprzedaż objęta ubezpieczeniem). Ma on zazwyczaj charakter odnawialny. Jest to jednocześnie górną granicą odpowiedzialności ubezpieczyciela. Limit kredytowy jest to maksymalne, bezpieczne saldo należności od dłużników dostawcy. Jego wysokość ustalana jest na podstawie szczegółowej analizy wyników finansowych, pozycji rynkowej i dyscypliny płatniczej odbiorców oraz sytuacji w branży, w której działają. Przyznane limity podlegają monitorowaniu i weryfikacji, o czym informowani są ubezpieczający. Ma on zazwyczaj charakter odnawialny. Jest on następnie pomniejszany o udział własny i stanowi górną granicą odpowiedzialności ubezpieczyciela. Dla znanych dużych odbiorców są to limity indywidualne

Ubezpieczenie business interruption (BI) jest uzupełnieniem ubezpieczenia majątku rzeczowego. Pokrywa utracone korzyści przedsiębiorstwa do czasu odtworzenia sprzedaży (zysk oraz inne przepływy finansowe), wywołane przerwą lub zakłóceniem działalności z powodu szkody losowej objętej ubezpieczeniem bazowym. Ubezpieczeniu podlegają przepływy finansowe takie jak:

• niezrealizowany zysk operacyjny w związku ze spadkiem sprzedaży,

• planowane koszty stałe

Ubezpieczenia bazowe:

• Ubezpieczenia od ognia

• Awaria maszyn

• Kradzież z włamaniem i rabunek

• Casco pojazdu

• Ubezpieczenie sprzętu elektronicznego

Zasady ustalania sumy ubezpieczenia i składek. Suma ubezpieczeniowa wyliczana jest na podstawie dokumentów finansowych za ostatni rok obrachunkowy. Przy ustalaniu wysokości składki bierze się pod uwagę m.in. branżę w jakiej działa klient, prawdopodobieństwo wystąpienia pożaru, powodzi itp. oraz stopień skomputeryzowania procesu produkcji. Wysokość stawek zawiera się przeciętnie w przedziale 0,8 - 5 promili sumy ubezpieczenia.

Klauzula dodatkowa do BI. Nieprzewidziane wydatki handlowe związane z odzyskaniem pozycji rynkowej – zapewnia zwrot kosztów zmiennych, które muszą być poniesione przez przedsiębiorstwo po zaistnieniu szkody. Przedmiotem ubezpieczenia są koszty dodatkowe, np. zwiększone koszty transportu, wynajem dodatkowych budynków, pomieszczeń, zakup dodatkowych surowców, dodatkowe koszty pracy itp.

Zalety ubezpieczenia od utraty zysku

Odpowiedzialność odszkodowawcza za utracony zysk brutto nie kończy się w momencie odzyskania przez klienta pełnej gotowości technicznej do wznowienia działalności. Rozciąga się ona do momentu odzyskania takiego poziomu przychodów, jaki byłby w danym okresie osiągnięty, gdyby szkoda w ogóle nie wystąpiła.

Istota gwarancji ubezpieczeniowych. Gwarancje ubezpieczeniowe są w swej istocie bardzo zbliżone do gwarancji bankowych. Nazwa ma sugerować, że gwarantem jest firma ubezpieczeniowa. Gwarancje udzielane są w oparciu o umowę nienazwaną, z wykorzystaniem przepisów KC. Wystawienie gwarancji jest usługą finansową mającą na celu wzmocnienie (potwierdzenie) wiarygodności dłużnika w oczach wierzyciela.

Rodzaje gwarancji:

Rodzaje ubezpieczeniowych gwarancji kontraktowych

GWARANCJE PRZETARGOWE. Składane są przez oferentów zamiast wpłaty wadium w gotówce. Beneficjentem gwarancji jest zamawiający (Inwestor) organizujący przetarg. Zakład Ubezpieczeń zobowiązuje się do zapłaty na rzecz Beneficjenta kwoty odpowiadającej wysokości wadium, w przypadku gdy firma, która wygrała przetarg (Zobowiązany) odmówi podpisania kontraktu na warunkach oferty lub w inny sposób naruszy zobowiązania wynikające z przystąpienia do przetargu.

GWARANCJE WŁAŚCIWEGO WYKONANIA kontaktu (UMOWY). Stanowi bardzo dogodną formę, w jakiej może być złożone przez wykonawcę zabezpieczenie wykonania przez niego zobowiązań objętych kontraktem. Kwota gwarancji opiewa zwyczajowo na 10-30% wartości kontraktu. Towarzystwo Ubezpieczeniowe, udzielając gwarancji należytego wykonania, zobowiązuje się do zapłaty na rzecz Beneficjenta każdej kwoty do wysokości sumy gwarancyjnej w przypadku, gdy wykonawca nie wywiąże się ze swoich zobowiązań kontraktowych i nie zaspokoi roszczeń Beneficjenta.

GWARANCJE WŁAŚCIWEGO WYKONANIA UMOWY. Gwarancje właściwego wykonania umowy kierowane są do wykonawców i podwykonawców kontraktów. Znajdują zastosowanie w projektach współfinansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego również dla instytucji non-profit. Zalety gwarancji:

• zwiększa wiarygodność wykonawcy jako partnera w interesach,

• pozwala na szybszy rozwój firmy ograniczając konieczność zamrażania własnych środków finansowych.

GWARANCJE WŁAŚCIWEGO USUNIĘCIA WAD I USTEREK. Zabezpiecza Beneficjenta przed stratami, które mógłby ponieść w przypadku, gdy kontrakt wykonano w terminie i zakresie przewidzianym w zapisach umowy, ale jego jakość jest niezgodna z wcześniejszymi ustaleniami, a dostawca odmawia usunięcia wad i usterek. Kwota gwarancji odpowiada zwyczajowo 5-10% wartości kontraktu. Zakład Ubezpieczeń gwarantuje za Wykonawcę należyte wykonanie napraw gwarancyjnych w wypadku ujawnienia braków lub powstania usterek.

Zabezpieczenia osobiste	Zabezpieczenia rzeczowe
- weksel - poręczenie cywilne - poręczenie wekslowe - przelew wierzytelności (cesja) - przejęcie długu - przystąpienie do długu - zobowiązanie do przeniesienia własności nieruchomości - dobrowolne poddanie się egzekucji	- przewłaszczenie na zabezpieczenie - zastaw zwykły na rzeczach - zastaw zwykły na prawach - zastaw rejestrowy - hipoteka - kaucja - blokada środków pieniężnych

Podsumowanie

Rynek gwarancji ubezpieczeniowych w Polsce zaczął się rozwijać począwszy od 1993r. Początkowo głównym produktem były gwarancje zabezpieczające należności celne i akcyzowe, co zdecydowanie ułatwiało przedsiębiorcom handel międzynarodowy. Obecnie najbardziej popularnymi są gwarancje przetargowe oraz dobrego wykonania kontraktu. Związane jest to m.in. z planowaną rozbudową sieci autostrad i budową stadionów w związku z Euro 2012 oraz z wykorzystaniem środków funduszy europejskiej.

Cechy charakterystyczne odróżniające ubezpieczenia finansowe od pozostałych ubezpieczeń majątkowych:

• Źródło ryzyka tkwi w procesach ekonomicznych i politycznych, a nie losowych

• W niewielkim zakresie podlegają prawu wielkich liczb, metody oceny ryzyka oparte są na analizie indywidualnych przypadków

• Nie są to ubezpieczenia standardowe, pomimo o.w.u każda umowa podlega negocjacji

• Składki ubezpieczeniowe są ustalane indywidualnie w zależności od rodzaju ubezpieczanej transakcji, zakresu ochrony itp.

• Wykazują silny związek z sektorem bankowym zarówno co do metod oceny ryzyka, jak i przyjmowania prawnych zabezpieczeń oraz windykacji wypłaconych należności

• Każda umowa poprzedzana jest szczegółową analizą kondycji ekonomiczno-finansowej dłużnika, wymagane są wysokie kompetencje kadr

• Decyzje o zawieraniu umów podejmowane są na szczeblu centrali, przez pośredników tylko do wysokości udzielonych pełnomocnictw

• Monitorowanie ryzyka w czasie trwania umowy

Funkcje ubezpieczeń finansowych

• Funkcja prewencyjna – selekcja dłużników

• Kompensacyjna – pokrywanie ewentualnych strat,

• Stymulacyjna - poprzez zmniejszanie ryzyka mogą stanowić bodziec do rozwoju niektórych dziedzin gospodarki, np. eksportu, lub niebezpiecznych dziedzin działalności takich jak: żegluga, lotnictwo cywilne, energetyka jądrowa

• Usługowa – udostępnianie danych o dłużnikach

Popularność ubezpieczeń finansowych w Polsce

• W Polsce są one stosunkowo słabo znane, zarówno przedsiębiorcom jak i pośrednikom ubezpieczeniowym

• Ich sprzedaż w ostatnim okresie systematycznie zwiększa się (dynamika roczna dochodzi nawet do 30%)

• Ich udział w rynku jest ciągle niewielki (w 2007 r. niespełna 6,7% przypisu składki brutto działu II)

• W Polsce jest niewiele firm specjalizujących się w ubezpieczeniach finansowych są to: KUKE S.A., InterRisk, Europa, Coface, Euler Hermes i Atriadus.

• Firmy te wypracowują własne procedury dotyczące underwritingu, prawnych form zabezpieczeń, zarządzania portfelem ryzyk, reasekuracji itp.

7

Nadzór ubezpieczeniowy

Pojęcie i istota nadzoru. Nadzór ubezpieczeniowy jest to nadzór ze strony państwa. Należy odróżnić go od nadzoru właścicielskiego, który sprawuje Rada Nadzorcza lub Komisja Rewizyjna. Termin „nadzór” rozumiany jest w podwójnym znaczeniu. Jako czynność i jako instytucja, czyli podmiot tę czynności wykonujący.

Nadzór jako czynność jest formą ingerencji państwa w sferę działalności prywatnych instytucji finansowych, nie tylko ubezpieczycieli ale i banków, funduszy inwestycyjnych czy emerytalnych) w celu ograniczania ryzyka ich niewypłacalności oraz ochrony interesów ich klientów.

Kontrola a nadzór. Kontrola polega na sprawdzaniu podmiotów kontrolowanych pod względem zgodności ich działalności z obowiązującym prawem, bez stałych możliwości wpływania na ich działalność. Nadzór jest pojęciem szerszym, poza kontrolą wyposażony jest w środki oddziaływania, poprzez wydawanie wskazówek, zaleceń, nakazów lub poleceń

Modele nadzoru nad rynkiem usług finansowych:

• tradycyjny (sektorowy) wyspecjalizowany (wielofilarowy) - jest najstarszy, oparty na specjalistycznych instytucjach nadzorczych dla każdego rodzaju instytucji finansowych (banków, ubezpieczycieli, rynku kapitałowego). Model ten hołduje założeniu, że każdy podmiot ma różny charakter ryzyka oraz specyfikę realizowanych kontraktów.

• zintegrowany (skonsolidowany) czyli skonsolidowany nadzór nad całym rynkiem finansowym (supernadzór). W ostatnich latach niemal na całym świecie obserwuje się stopniowe odchodzenie od nadzorów wyspecjalizowanych w kierunku zintegrowanych całkowicie lub częściowo. Proces ten dotyczy zarówno krajów wysoko rozwiniętych jak i rozwijających się.

Rys historyczny wprowadzania nadzoru zintegrowanego:

• najwcześniej (pod koniec lat 80-tych) w Singapurze, Kanadzie, Norwegii i Danii.

• W Szwecji w 1991r.,

• pod koniec lat 90-tych w Japonii i Islandii

• na początku lat 2000: w WB, Austrii, Niemczech, Malcie, Irlandii, Belgii, Finlandii a także Estonii, Łotwie, Słowacji, Bułgarii i na Węgrzech.

• Odrębny nadzór nad funduszami emerytalnymi pozostawiono w WB i Irlandii,

• Odrębny nadzór ubezpieczeniowy w Finlandii.

Korzyści modeli nadzoru

Przesłanki sprawowania nadzoru zintegrowanego

1. Szybki rozwój rynków finansowych, który zachodzi w warunkach wzrostu zakresu wolności przepływu kapitału i świadczenia usług, sprzyja to pojawieniu się nowych rodzajów ryzyka towarzyszącego działalności finansowej

2. Odchodzenie od tzw. homogeniczności świadczenia usług finansowych do ich heterogeniczności, wyraża się to w kreowaniu złożonych produktów finansowych tzw. hybryd, np. bankowo-ubezpieczeniowych, ubezpieczeniowo-inwestycyjnych itp.

3. wykorzystywanie wspólnych kanałów dystrybucji przez różnorodne instytucje finansowe

4. postępująca globalizacja i koncentracja rynków finansowych prowadzi do powstania konglomeratów finansowych i innych grup finansowych, do których wchodzą różne instytucje finansowe. Mają one wspólną politykę korporacyjną stad też większość krajów dochodzi do wniosku, że efektywniejszy będzie nadzór na całym rynkiem finansowym sprawowany przez jeden organ, posługujący się jednolitą metodologią oceny ich wyników oraz ryzyk.

Cele nadzoru finansowego

1. Nadzór chroni zarówno dobra publiczne jak i prywatne.

2. Jako dobro publiczne traktuje się tutaj bezpieczeństwo całego rynku finansowego, niedopuszczenie do niewypłacalności i upadłości instytucji finansowych.

3. Jako dobro prywatne – indywidualne środki powierzone podmiotom „zaufania publicznego”, takim jak zakłady ubezpieczeń, banki, fundusze inwestycyjne czy emerytalne.

Nadrzędnym celem nadzoru jest ochrona interesów konsumentów usług finansowych. Ochrona rynków finansowych jest tym ważniejsza im bardziej masowy charakter przybierają usługi finansowe.

Nadzór ubezpieczeniowy jest obecnie jednym z elementów nadzoru nad rynkiem usług finansowych. Sprawowany jest przez KNF. Jest to nadzór zintegrowany. Przesłanki sprawowania nadzoru ubezpieczeniowego

1. Asymetria rozkładu sił między ubezpieczającym a ubezpieczycielem

2. Obowiązek zakupu ubezpieczania

3. ubezpieczający reprezentuje z reguły niższy potencjał majątkowy niż ubezpieczyciel;

4. Działalność zakładów ubezpieczeń opiera się na zaufaniu, są instytucjami zaufania publicznego,

Zakłady ubezpieczeń obracają nie swoimi środkami finansowymi, ale na rachunek własny, obracają kapitałami powierzonymi, wielkich rozmiarów, ubezpieczeni są w istocie rzeczy wierzycielami zakładów ubezpieczeń, pełniąc funkcje ich zbiorowego bankiera i posiadają niezwykle skromne środki oddziaływania na swoich dłużników, są to działania czysto konsumenckie, np. odstąpienie od umowy.

Stosując kryterium głębokość ingerencji nadzorczych wyodrębnia się 3 modele

• nadzór publikacyjny

• licencyjny ( koncesyjno-normatywny)

• materialny (pozafinansowy)

System nadzoru publikacyjnego jest najbardziej liberalny. Zakłady mają obowiązek publikowania szczegółowych danych finansowych, zaś ocena należy do samych ubezpieczających się. Państwo stwarza jedynie warunki dla właściwej kontroli firm ubezpieczeniowych. Model ten stosowany był w Europie w latach 80. Obecnie w czystej postaci nie występuje.

System koncesyjno-normatywny, zwany także modelem anglosaskim lub finansowym .Organ nadzoru określa warunki formalne, jakie muszą spełnić zakłady ubezpieczeń aby uzyskać zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej a następnie ja wykonywać. Kontrola wykonywana jest pośrednio przez badanie dokumentów z pominięciem kontroli na miejscu

System nadzoru materialnego zwany także modelem kontynentalnym. Uważany jest za najbardziej surowy. Oprócz uprawnień związanych z wydawaniem koncesji i oceną przestrzegania wymogów ustawowych, organ nadzoru kontroluje zasady funkcjonowania ubezpieczycieli. Może ingerować w o.w.u, taryfy składek, politykę lokacyjną, zasady tworzenia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, politykę fuzji zakładów lub reasekurację. Ten system nadzoru jest praktykowany współcześnie , z różnym stopniem intensywności na większości dojrzałych rynków finansowych

Według kryterium przedmiot ingerencji wyróżnia się:

• Nadzór finansowy oparty na kontroli gospodarki kapitałem (wypłacalności)

• Nadzór oparty na kontroli gospodarki ryzykiem

Nadzór finansowy (szczególny rodzaj nadzoru materialnego). Główny przedmiot zainteresowania organu nadzoru to gospodarka finansowa ubezpieczycieli. Organ nadzoru kontroluje zwłaszcza margines wypłacalności, wskaźniki płynności, poziom rezerw techniczno-ubezpieczeniowych itp. Nieprzestrzeganie przepisów skutkuje cofnięciem licencji. Ten model obowiązuje w UE i Japonii

Biorąc pod uwagę metody stosowania nadzoru wyróżnia się nadzór retrospektywny i prospektywny.

• Nadzór retrospektywny – oparty jest na regulacjach, które wprowadziła UE w zgodzie z tzw. I dyrektywą ubezpieczeniową; bada sytuację finansową firm w oparciu o dane historyczne (fakty przeszłe). Można powiedzieć, że model oceny bazuje tutaj na marginesie wypłacalności

• Nadzór prospektywny w zgodzie z wymaganiami Solvency II (nowe standardy wypłacalności), reguluje m.in. zasady nadzorowania ubezpieczeniowych grup kapitałowych, podobny do wprowadzonego w USA na początku lat 90-tych, Kanadzie i Australii a ostatnio w WB, Holandii i Szwajcarii jest on oparty na systemie zarządzania ryzykiem, zarówno ubezpieczeniowym jak operacyjnym, szczegółowym badaniu ryzyka, przewidywaniu, ekstrapolowaniu ryzyka w przód, budowaniu systemu wczesnego ostrzegania.

Organy nadzoru ubezpieczeniowego w Polsce i ich kompetencje

• 1990 - 1996 - Minister Finansów

• 1997 - 2001 - PUNU i Minister Finansów

• 2002 - 2003 - KNUiFE i Minister Finansów

• 2004 –do 18 września 2006 r.- KNUiFE

• Pomiędzy urzędami występowały powiązania personalne. W KNUiFE byli przedstawiciele KNB i KPWiG. Podobnie wymiana personalna miała miejsce pomiędzy KNB a KPWiG.

• od 19 września 2006 r. – do obecnie - KNF

• Od 2008 r. KNF obejmuje także nadzór nad bankami

Skład KNF: trzech zawodowych członków, w tym przewodniczący, powoływany na okres 5 lat przez Premiera i 2 jego zastępców. Jednego asygnuje MF a drugiego minister ds. zabezpieczenia społecznego.

Członkami Komisji są ponadto:

• Przedstawiciel Prezydenta RP

• 2 ministrów

• prezes NBP

• Decyzje Komisji podejmowane są zwykłą większością głosów

• Działalność Komisji wspomagana jest przez Urząd Komisji.

Celem KNF jest zapewnienie prawidłowego funkcjonowania rynku finansowego, jego stabilności, bezpieczeństwa, przejrzystości. W zakresie działalności ubezpieczeniowej jest to ochrona osób ubezpieczonych poprzez niedopuszczenie do sytuacji , w której ubezpieczyciel nie będzie w stanie regulować zobowiązań wynikających z zawartych umów.

Zakres nadzoru ubezpieczeniowego KNF:

• Zakłady ubezpieczeń,

• pośrednictwo ubezpieczeniowe (działalność brokerską)

• Otwarte Fundusze Emerytalne i Pracownicze Programy Emerytalne

W Polsce nadzorowi nie podlegają:

• niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej (firmy abonamentowe), które działają najczęściej w formie przychodni np. Luxmed, oferują one usługi podobne do ubezpieczeniowych.

• W opinii wielu jest to prywatna działalność ubezpieczeniowa wykonywana przez firmy nieubezpieczeniowe.

Obszary ingerencji nadzoru ubezpieczeniowego:

• Bezpieczeństwo działalności instytucji nadzorowanych

• Zachowania rynkowe instytucji nadzorowanych

Gospodarka finansowa zakładów ubezpieczeń, czyli fundusze własne, poziom rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, zasady ich tworzenia i rozwiązywania, a także ryzyko związane pasywami i aktywami oraz z koordynacją aktywów i pasywów; chodzi o wczesne wykrywanie zagrożeń w działalności zakładu aby można było podjąć działania niedopuszczające do faktycznej niewypłacalności.

Rynkowe relacje. Nadzór kontroluje przestrzeganie szeroko rozumianych standardów kontraktowych (informacje przekazywane przed zawarciem umowy), odpowiednie procedury składania skarg i reklamacji oraz rozwiązywanie sporów.

Główne instrumenty nadzoru:

• Licencjonowanie i autoryzacja podmiotów i osób

• Nadzór bezpośredni (kontrola) lub bieżący

• Nadzór pośredni – monitorowanie przestrzegania przepisów prawa

• Interwencje (zalecenia, decyzje, sankcje)

Licencjonowanie. Uzyskanie zezwolenia uprawniającego do wykonywania działalności ubezpieczeniowej wymaga spełnienia wielu wymogów, m.in. zgromadzenia odpowiedniego zaplecza kapitałowego oraz kwalifikowanych kadr. W toku dalszej działalności zakład ubezpieczeń musi uzyskiwać zezwolenia dotyczące najważniejszych zmian w zakresie prowadzonej przez siebie działalności, m.in. zmiany w zasięgu terytorialnym, zmiany rzeczowego zakresu działalności. Organ nadzoru może także wpłynąć na proces zmiany akcjonariuszy zakładu ubezpieczeń.

Bieżący nadzór:

• KNF ma uprawnienia do stałego monitorowania działalności oraz doraźnego uzyskiwania informacji o zakładach ubezpieczeń, z których najważniejsze są:

• cykliczne otrzymywanie kwartalnych i rocznych sprawozdań finansowych

• sprawozdań finansowych częstszych niż kwartalne w sytuacjach wzmożonego nadzoru,

• zawiadomień o nabyciu udziałów lub akcji w istotnych z punktu widzenia bezpieczeństwa sytuacjach,

• uzyskiwanie w dowolnym czasie od zakładu ubezpieczeń wyjaśnień i informacji dotyczących jego funkcjonowania,

• prawo do przeprowadzania kontroli w siedzibach zakładów ubezpieczeń.

W przypadkach zagrażających bezpieczeństwu ubezpieczonych, organ nadzoru może:

• wydawać zaleceń dostosowania działalności do stanu zgodnego z prawem,

• nakładać kary pieniężne

• wprowadzać ograniczenia w lokowaniu środków zakładu ubezpieczeń,

• Wydawać zgodę na przeniesienie portfela ubezpieczeń, zaliczanie do środków własnych niektórych kategorii aktywów,

• czasowe uznanie niektórych kategorii aktywów za aktywa stanowiące pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych

Organ nadzoru może także:

• Żądać przedłożenia planów naprawczych, takich jak: przygotowanie planu krótkoterminowego podwyższenia środków własnych,

• Zawieszać w czynnościach członków zarządu

• Wnioskować o odwołanie członków zarządu

• Ustanowić kuratora

• wprowadzić zarząd komisaryczny,

• cofnąć zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie jednej, kilku lub wszystkich grup ubezpieczeń

• Zarządzić likwidację przymusową

• Zakazać pełnienia kluczowych funkcji

Koszty nadzoru:

• pokrywają firmy ubezpieczeniowe oraz Powszechne Towarzystwa Emerytalne przekazując 0,14% składki przypisanej brutto.

• W ten sposób organ nadzoru jest niezależny finansowo od budżetu państwa.

Instytucje wspomagające nadzór instytucjonalny:

• Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny

• oraz Rzecznik Ubezpieczonych.

• wykonują funkcje pokrewne nadzorowi

Nadzór poza instytucjonalny:

• sprawowany jest przez biegłych rewidentów, którzy wydają opinie i audyty

• aktuariuszy,

• organizacje konsumenckie,

• środowisko naukowe,

• media i inne podmioty, które wydają opinie

Nadzór wewnętrzny tzw. ład korporacyjny polega na nadzorowaniu funkcjonowania zakładu, jego organizacji i zarządzania, stosowanych procedur, jakości kluczowych inwestorów oraz władz. Uzasadnienie dla nadzoru korporacyjnego:

• Rynek się konsoliduje, powstają zintegrowane grupy ubezpieczeniowe i ubezpieczeniowo-finansowe, w zarządach zakładów zatrudnionych jest około 25% obcokrajowców, a w RN około 50% z tendencją rosnącą

• W wyniku zmian własnościowych ponad 90 % aktywów sektora ubezpieczeniowego w Polsce jest w rękach zagranicznych inwestorów. krajowe zakłady stały się częścią międzynarodowych grup ubezpieczeniowych oraz częścią ich ładu korporacyjnego.

• Zachodzi potrzeba nadzoru nad tą sytuacją, gdzie z jednej strony inwestor zagraniczny z drugiej polski konsument, z jednej strony tradycje ładu krajowego z drugiej zagranicznego.

8

Instytucje związane z rynkiem ubezpieczeń

• Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (PBUK)

• Rzecznik Ubezpieczonych (RzU)

• Polska Izba Ubezpieczeń (PIU)

Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny (UFG) jest obecny na polskim rynku od 1991 r. a więc od 20 lat. Został powołany w związku z wymogami tzw. II Dyrektywy komunikacyjnej w celu zagwarantowania zaspokojenia roszczeń poszkodowanym i uprawnionym w określonych sytuacjach. Aktualnie UFG funkcjonuje na podstawie przepisów ustawy z 23 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK. Jest to instytucja quasi ubezpieczeniowa tzn., że nie jest zakładem ubezpieczeń i nie prowadzi działalności ubezpieczeniowej ale wypłaca w określonych okolicznościach niektóre świadczenia ubezpieczeniowe.

Osobami uprawnionymi do wypłat mogą być:

• poszkodowani z tytułu ubezpieczeń obowiązkowych (OC posiadaczy pojazdów mechanicznych oraz OC rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego),

• ubezpieczeni rolnicy od ognia i innych zdarzeń losowych

• oraz ubezpieczeni (uposażeni) w umowach na życie.

Funkcje UFG:

• Kompensacyjna

• Kontrolno-windykacyjna

• Informacyjna

• Prewencyjna

W ramach funkcji kompensacyjnej UFG może wypłacać osobom uprawnionym odszkodowania pełne (za szkody na mieniu i osobie) lub ograniczone (za szkody na osobie).

• Odszkodowanie pełne - gdy sprawca szkody (posiadacz pojazdu lub rolnik) nie dopełnił obowiązku ubezpieczenia. Później UFG ma roszczenie regresowe od sprawcy

• Odszkodowanie ograniczone - gdy sprawca szkody nie został zidentyfikowany

UFG wypłaca odszkodowania tylko wtedy kiedy poszkodowany nie może zaspokoić swojego roszczenia z ubezpieczenia dobrowolnego np. AC. UFG wyrównuje szkodę w części, w której nie może być zaspokojona z ubezpieczenia dobrowolnego. Wyrównuje także zwrot utraconych zniżek składek oraz prawa do zniżek w ubezpieczeniach dobrowolnych.

W ramach funkcji kompensacyjnej UFG zaspakaja roszczenia osób uprawnionych do odszkodowań i świadczeń, w przypadku upadłości zakładów ubezpieczeń lub zarządzenia likwidacji przymusowej:

• z tytułu ubezpieczeń OC posiadaczy pojazdów, OC rolników oraz ubezpieczenia budynków rolniczych roszczenia zaspakajane są w 100%

• z tytułu umów ubezpieczenia na życie roszczenia zaspakajane są w wysokości 50% wierzytelności nie więcej jednak niż równowartość w zł 30.000 euro według średniego kursu w NBP.

W ramach funkcji kontrolno-windykacyjnej UFG jest organem uprawnionym do kontroli spełniania obowiązku ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów i OC rolników. UFG pobiera opłaty karne za niedopełnienie obowiązku zawarcia umowy obowiązkowej. Osoba która nie dopełniła tego obowiązku wnosi opłatę na rzecz UFG w wysokości ustalonej w ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych.

Sankcje za niedopełnienie obowiązku ubezpieczeń

• Samochody osobowe - 500 euro*

• Ciężarowe i autobusy – 800 euro

• Pozostałe pojazdy – 100 euro

• Budynki rolne – 100 euro

• OC rolników – 30 euro

*Wymiar kary zależy od czasu w jakim posiadacz pozostał bez ochrony do 3 dni do 20% opłaty podstawowej, do 14 dni 50%, powyżej 14 dni 100%

W ramach funkcji informacyjnej UFG jest zobligowany, zgodnie z tzw. IV dyrektywą komunikacyjną do utworzenia Ośrodka Informacji. W rejestrze Ośrodka gromadzone są dane o zawartych umowach ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów, dane o szkodach zaistniałych z obowiązkowych ubezpieczeń OC posiadaczy pojazdów, dane dotyczące roszczeń każdego zakładu oraz dane organu odszkodowawczego w poszczególnych państwach UE.

Dane z Ośrodka Informacji udostępniane są nieodpłatnie różnym podmiotom i instytucjom:

• poszkodowanym,

• Rzecznikowi Praw Obywatelskich,

• organowi nadzoru,

• zakładom ubezpieczeń oraz PBUK,

• Rzecznikowi Ubezpieczonych,

• PIU oraz organowi prowadzącemu centralną ewidencję pojazdów i kierowców (CEPiK)

W ramach funkcji prewencyjnej UFG udziela zwrotnych pożyczek finansowych zakładom przejmującym portfel ubezpieczeń obowiązkowych (OC posiadaczy i OC rolników) od innego zakładu jeśli posiadane przez niego środki własne (w wysokości co najmniej marginesu wypłacalności oraz aktywa na pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych) nie gwarantują w pełni wypłacalności z tego typu ubezpieczeń. W UFG powstał tzw. fundusz pomocowy z którego udzielane są pożyczki na warunkach korzystniejszych niż w banku. Funkcja ta ma zapobiegać upadłościom zakładów ubezpieczeń

Dochody UFG:

• obowiązkowe wpłaty zakładów prowadzących ubezpieczenia OC (komunikacyjne i rolników [w wysokości 1,2 % składki przypisanej brutto, w tym 0,2% idzie na organizowanie zwrotnej pomocy finansowej];

• dochody z lokat środków będących w dyspozycji Funduszu,

• opłaty osób nie dopełniających obowiązku ubezpieczenia obowiązkowego;

• dochody z tytułu roszczeń regresowych.

Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych

Przedmiotem działalności Biura jest:

• wystawianie dokumentów ubezpieczeniowych ważnych w innych państwach,

• zawieranie umów z zagranicznymi biurami narodowymi o wzajemnym uznawaniu dokumentów ubezpieczeniowych

• organizowanie likwidacji szkód lub bezpośrednia likwidacja szkód spowodowanych na terytorium Polski przez posiadaczy pojazdów zarejestrowanych za granicą, posiadających ważny dokument ubezpieczeniowy, wystawiane przez zagraniczne biura, które są sygnatariuszami Jednolitego Porozumienia między Biurami Narodowymi

• ustalanie i udostępnianie różnych danych

• pełnienie funkcji organu odszkodowawczego w sprawach szkód będących następstwem zdarzeń, które miały miejsce na terytorium UE, innego niż państwo w którym poszkodowany ma miejsce zamieszkania lub siedzibę, bądź na terytorium państw trzecich;

• współpraca z ubezpieczycielami, którzy nie należą do systemu „Zielonej Karty”.

• Działalność Biura finansowana jest przez jego członków.

Rzecznik Ubezpieczonych

W celu obrony interesów ubezpieczonych powołano kolejny organ jakim jest Rzecznik Ubezpieczonych. Siedziba Biura Rzecznika mieści się w Warszawie. Powoływany jest w trybie zwyczajnym przez Ministra Finansów na 4 lata kadencji. Kandydatów na rzecznika, na 6 miesięcy przed końcem kadencji zgłaszać mogą: KNF, Federacja Konsumentów, Stowarzyszenie Polskich Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych oraz Polska Izba Ubezpieczeń.

Zadania i kompetencje Rzecznika Ubezpieczonych:

• może zwracać się do ubezpieczycieli z żądaniem udzielenia wyjaśnień w sprawach o.w.u, wewnętrznych regulacji lub nieprawidłowej obsługi,

• może zwracać się do Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego lub Biura Ubezpieczeń Komunikacyjnych z żądaniem wyjaśnień w sprawach indywidualnych lub na wniosek ubezpieczonych,

• może udzielać informacji na zapytania obywateli np. o sposoby rozwiązywania sporów,

• może zamieszczać wyniki prowadzonych interwencji.

• ma za zadanie opiniować projekty aktów prawnych dotyczących organizacji i funkcjonowania ubezpieczeń, funduszy emerytalnych i pracowniczych programów emerytalnych

• może występować do sądu Najwyższego o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości lub których stosowanie wywołuje rozbieżności w orzecznictwie

• ma stwarzać możliwości polubownego i pojednawczego rozstrzygania sporów między ubezpieczającymi, ubezpieczonymi, uposażonymi, lub uprawnionymi a zakładami; między towarzystwami emerytalnymi a członkami tych towarzystw, oraz sporów wynikłych z uczestnictwa w PPE, a w szczególności organizowania sądów polubownych do rozstrzygania tych sporów;

Rzecznik ubezpieczonych utrzymuje się: ze składek płaconych przez firmy ubezpieczeniowe. Jest to 0,0575 % składek przypisanych brutto. W 2008r. do Rzecznika Ubezpieczonych trafiło ponad 7,6 tys. pisemnych skarg na działalność zakładów ubezpieczeń i towarzystw emerytalnych (o 10 proc. więcej niż w 2007r.), szacunki nie obejmują skarg nadsyłanych za pośrednictwem poczty e-mail. Przedmiotem największej ilości skarg (4,9 tys.) są kwestie związane z polisami komunikacyjnymi OC i AC. Ubezpieczycielom w głównej mierze zarzuca się zaniżanie odszkodowań. Od kilku lat rosną też skargi na ubezpieczenia na życie. W 2008 roku do RzU trafiło niemal tysiąc takich skarg. Jednakże z danych Komisji Nadzoru Finansowego (za IV 2008 r.) wynika, że w Polsce zawartych jest ponad 20 mln  umów ubezpieczeń na życie, zarówno w formie indywidualnej, jak i grupowej oraz ok. 60 mln polis z tytułu ubezpieczeń majątkowych i osobowych. Na tym tle liczba skarg  kierowanych do Rzecznika stanowi mniej niż jedną setną część procenta zawartych umów.

Praktyczne możliwości Rzecznika Ubezpieczonych. Jeśli chodzi o przeciwdziałania zjawiskom będącym przedmiotem skarg są niewielkie. RzU może poprosić ubezpieczyciela o wyjaśnienia i ewentualnie o zmianę stanowiska. Jednak w 60 proc. przypadków zakłady odmawiają. Rzecznik może też poradzić poszkodowanemu o wniesienie sprawy do sądu.

Sąd Polubowny przy Rzeczniku Ubezpieczonych

• rozstrzyga spory z zakładami ubezpieczeń, powszechnymi towarzystwami emerytalnymi, Ubezpieczeniowym Funduszem Gwarancyjnym oraz Polskim Biurem Ubezpieczycieli Komunikacyjnych.

• Kwoty dochodzone przed sądem polubownym nie mogą być niższe niż 1.000 zł.

• Warunkiem przeprowadzenia rozprawy jest wyrażenie zgody przez stronę pozwaną (np. zakład ubezpieczeń, towarzystwo emerytalne) na rozstrzygnięcie sporu przez sąd polubowny. Jeżeli strona przeciwna nie wyrazi zgody na rozstrzygnięcie sporu przez sąd polubowny, postępowanie to nie może się odbyć.

Wniosek o rozstrzygnięcie sporu przez sąd polubowny musi zawierać:

• oznaczenie stron sporu, tj. wskazanie danych wnioskodawcy (imię, nazwisko, adres) oraz wskazanie podmiotu, przeciwko któremu toczyć się będzie postępowanie przed sądem (np. zakład ubezpieczeń, powszechne towarzystwo emerytalne).

• dokładne określenie roszczenia wraz z uzasadnieniem oraz powołaniem dowodów, tj. wskazanie żądania będącego przedmiotem sporu (dochodzonej kwoty) i wyszczególnienie posiadanych dowodów (np. dokumentów)

• przedstawienie okoliczności sporu, w tym zwłaszcza stanowiska strony przeciwnej, o ile takie znane jest stronie wnioskującej, tj. opisanie sytuacji, która stała się przyczyną powstania sporu.

Z postępowaniem przed sądem polubownym wiążą się następujące koszty:

• opłata rejestracyjna w wysokości 15 zł. - pokrywa koszty postępowania wstępnego, tj. np. koszty rejestracji, korespondencji prowadzonej z zainteresowanymi w sprawie podmiotami, czy też sporządzania dokumentacji.

• opłata arbitrażowa - pokrywa koszty takie jak wynagrodzenie arbitrów, w tym koszty przejazdów, zakwaterowania czy wyżywienia arbitrów, jak również koszty sporządzenia odpisów dokumentów.

• Opłata arbitrażowa jest wnoszona przez wnioskodawcę po wyrażeniu zgody przez zakład ubezpieczeń na przeprowadzenie rozprawy, a jej wysokość zależy od wysokości dochodzonej kwoty.

• Jest ona określana kwotowo lub procentowo według zasad wskazanych w taryfie. Opłata arbitrażowa nie może być niższa niż 100 zł.

• Jeśli nie można określić wartości roszczenia, opłatę arbitrażową ustala się ryczałtowo.

• W razie konieczności - zaliczka na poczet kosztów przeprowadzenia dodatkowych czynności tj. np. koszty opinii biegłych, czy też badań medycznych.

Polska Izba Ubezpieczeń jest instytucją samorządową. Członkostwo jest automatyczne po uzyskaniu zezwolenia. Przynależność ubezpieczycieli obowiązkowa.

Podstawowe zadania PIU

• reprezentowanie i ochrona wspólnych interesów ubezpieczycieli,

• wyrażanie opinii o projektach aktów prawnych

• upowszechnianie zasad dobrej praktyki ubezpieczeniowej,

• reprezentowanie ubezpieczycieli wobec władz,

• pozyskiwanie gromadzenie przetwarzanie informacji o funkcjonowaniu rynków ubezpieczeniowych w kraju i za granicą oraz udostępnianie analiz w biuletynie Izby

• tworzenie i wykonywanie informatycznych baz danych w zakresie statystyki ubezpieczeniowej, w szczególności danych o przebiegu szkodowości,

• baz danych niezbędnych do przeciwdziałania przestępczości,

• o agentach z którymi zakłady rozwiązały umowę agencyjną, o osobach przeciwko którym były prowadzone postępowanie karne

• współdziałanie z MF oraz organem nadzoru i Rzecznikiem Ubezpieczeniowym w zakresie wynikającym z określonych przepisów prawnych.

PIU jest członkiem Międzynarodowej Organizacji Zrzeszającej Izby i związki ubezpieczeniowe CEA, która działa od 52 lat i zrzesza takie organizacje z 32 państwa europejskich. Przedstawiciele Izby utrzymują kontakty z eurodeputowanymi zajmującymi się sektorem finansowym. Polska Izba Ubezpieczeń podejmuje również działania zmierzające do podniesienia świadomości ubezpieczeniowej Polaków, a także upowszechnienia dobrych praktyk rynkowych, co powinno prowadzić także m.in. do ograniczenia liczby skarg.

9

Sposoby sprzedaży usług ubezpieczeniowych

Głównym sposobem (kanałem) sprzedaży usług ubezpieczeniowych są pośrednicy ubezpieczeniowi.

Pojęcie pośrednictwa ubezpieczeniowego. Pośrednictwo ubezpieczeniowe jest rodzajem pośrednictwa finansowego. Według dyrektyw UE – jest to działalność polegająca na wykonywaniu czynności związanych z fazą przygotowawczą umów ubezpieczeniowych lub na udziale w likwidowaniu szkód w przypadku wydarzenia się szkody.

Istota pośrednictwa ubezpieczeniowego. Pośrednictwo ubezpieczeniowe nie jest zaliczane do działalności ubezpieczeniowej. Jest to rodzaj działalności gospodarczej . Działalność pośredników skraca drogę między ubezpieczycielem a klientem. Dyrektywy UE wyróżniają pośredników: zależnych oraz niezależnych.

Pośrednik zależny. Pośrednikiem zależnym jest podmiot, który prowadzi działalność dla jednego zakładu lub większej liczby zakładów, pod warunkiem, że oferowane produkty nie są wzajemnie konkurencyjne.

Zależność pośredników od zakładów jest zróżnicowana. Wyróżnia się:

• Pośredników negocjujących – ich zadaniem jest tylko skontaktowanie stron

• Pośredników - pełnomocników – którzy mogą zawierać umowy w imieniu zakładów ubezpieczeń z którymi mają podpisane umowy agencyjne

Pośrednicy niezależni nie są związani z żadnym konkretnym zakładem ubezpieczeń. Pośredniczą nie tylko w sprzedaży ubezpieczeń, ale praktycznie każdego produktu finansowego, m.in.: kredytów, jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych, pośredniczą także w zakładaniu rachunków bankowych czy dystrybucji kart bankowych. Do największych pośredników niezależnych w Polsce, oferujących różne produkty finansowe zalicza się m.in.: EXPANDER, XELION Doradcy finansowi sp. Z o.o., OPEN FINANCE, GOLDENEGG. Zakładają je głównie banki w celu dystrybucji produktów bankowych i innych usług finansowych.

Rodzaje pośredników ubezpieczeniowych według prawa polskiego. W polskim porządku prawnym brak jest pełnej spójności z zapisami dyrektyw. Według ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym do pośredników ubezpieczeniowych zalicza się:

• agentów,

• multiagentów

• oraz brokerów ubezpieczeniowych lub reasekuracyjnych.

Agent jest odpowiednikiem pośrednika zależnego, multiagent – pośrednika względnie niezależnego, a broker - pośrednika niezależnego.

Definicja ustawowa agenta opiera się na 3 kryteriach:

• agentem ubezpieczeniowym jest przedsiębiorca wykonujący swoją działalność (w oparciu o Ustawę z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej)

• Przedsiębiorca ten musi mieć zawartą z zakładem umowę agencyjną

• Musi być wpisany do rejestru pośredników ubezpieczeniowych, prowadzonych przez organ nadzoru w wersji elektronicznej.

• Agentem może być zarówno osoba fizyczna jak i prawna (spółka akcyjna lub z o.o.), osoba nie mająca osobowości prawnej - spółka jawna, partnerska, komandytowa (poza cywilną).

• Agent wykonuje czynności agencyjne, a te mogą być wykonywane wyłącznie przez osoby fizyczne.

Czynności agencyjne prowadzone są w imieniu i na rzecz zakładu. Mogą je wykonywać tylko i wyłącznie osoby fizyczne, które spełniają określone wymogi:

• niekaralność,

• min. średnie wykształcenie,

• wyszkolenie przez zakład (min 150 godz.),

• zdany egzamin na agenta

• stałe miejsce zamieszkania w Polsce.

Zasada jednolitej licencji

Agent ubezpieczeniowy mający siedzibę lub miejsce zamieszkania w dowolnym kraju członkowskim UE może wykonywać działalność w Polsce jeśli jest w swoim państwie wpisany na listę. Nadzór nad działalnością agenta sprawuje zakład na rzecz którego działa. Zakład ten odpowiada również za ewentualne szkody cywilne wyrządzone przez agenta w związku z wykonywaniem czynności agencyjnych.

Rola agentów w sprzedaży ubezpieczeń

• W dystrybucji ubezpieczeń działu II udział agentów wynosi około 60%, a ich rola rośnie,

• W dziale I udział agentów w sprzedaży jest ponad 50%. Ich udział w sprzedaży maleje na rzecz banków oraz innych firm usług finansowych.

Multiagent jest to podmiot który pozostaje w stosunku agencyjnym jednocześnie z kilkoma zakładami w zakresie tego samego działu ubezpieczeń. Podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu OC za ewentualne szkody powstałe w następstwie działania lub zaniechania w związku z wykonywaniem czynności agencyjnych.

Broker i jego kompetencje. Broker ubezpieczeniowy jest pośrednikiem niezależnym, który trudni się zawodowo zawieraniem umów ubezpieczeniowych na zlecenie klienta, głównie klienta instytucjonalnego (przedsiębiorstwa). Podstawą prawną stosunku łączącego brokera z klientem (ubezpieczającym) jest umowa zlecenia, rzadziej umowa agencyjna. Broker działa w interesie i na rachunek klienta. Broker otrzymuje wynagrodzenie od zakładu ubezpieczeń, którego produkty dystrybuuje. Klienci nie ponoszą żadnych kosztów. Wynagrodzenie to (prowizja) zwana jest kurtażem. Broker nie może pozostawać w żadnym stosunku umownym z zakładem ubezpieczeń, być członkiem organów zakładu, akcjonariuszem itp.

Kto może być brokerem ? Brokerem może być osoba fizyczna lub prawna, posiadająca zezwolenie na wykonywanie działalności brokerskiej i wpisana do rejestru brokerów ubezpieczeniowych. Nadzór nad działalnością brokerów sprawuje organ nadzoru (obecnie KNF). Brokerzy z tytułu swej działalności podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu OC.

Kto może świadczyć usługi brokerskie? Broker ubezpieczeniowy i reasekuracyjny może wykonywać swoje czynności brokerskie tylko za pośrednictwem osoby fizycznej, która:

• Ma pełną zdolność do czynności prawnych,

• Nie była karana za przestępstwa karno-skarbowe,

• Daje rękojmie należytego wykonywania czynności,

• Zdała egzamin przez Komisją Egzaminacyjną dla Brokerów Ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych.

Kompetencje brokera w zakresie wąskiego pośrednictwa

• Zbieranie ofert, porównywanie ich oraz doradzanie klientowi (porada na piśmie) w kwestii doboru produktu oraz wyboru ubezpieczyciela,

• Pośredniczenie przy zawieraniu umów na zlecenie i w imieniu swojego klienta (ubezpieczającego się),

• prowadzenie niezbędnej obsługi zawartych umów, w tym doubezpieczenie,

• Pozostawanie w stałym kontakcie z ubezpieczającym, informowanie go na bieżąco np. o terminach regulowania składek, dacie zawarcia umowy itp.

• Reprezentowanie ubezpieczającego przy likwidacji szkód

• Przekazywanie zakładowi składek o ile taka czynność została zlecona.

Kompetencje brokera w szerszym zakresie

• Brokerstwo ubezpieczeniowe wykracza obecnie poza granice zwykłego pośrednictwa cywilnego i handlowego i przeistacza się w usługi typu doradczego,

• zarządzania ryzykiem klienta

• analiza dotychczasowego stanu ubezpieczeń,

• ocena możliwości zatrzymania ryzyka (samoubezpieczenia)

• budowa programu ubezpieczeniowego

• Brokerzy świadczą także usługi związane z fazą wykonawczą umów ubezpieczenia włącznie z realizacją roszczeń ubezpieczeniowych i doradztwem techniczno-ubezpieczeniowym.

Korzyści dla klientów

• korzystanie z usług brokera jest korzystne dla klientów ponieważ wzmacnia ich pozycję przetargową w trakcie rozmów prowadzonych z zakładem ubezpieczeń.

• broker może uzyskać wiele klauzul i zniżek niedostępnych normalnie na rynku.

• posiadanie obsługi brokerskiej jest bardzo dobrze postrzegane przez kooperantów

• W EZ przedsiębiorstwa, które nie korzystają z pośrednictwa brokerów często nie wzbudzają zaufania.

Rola brokerów w sprzedaży ubezpieczeń

Rola brokerów w dystrybucji ubezpieczeń jest o wiele mniejsza niż agentów. W dziale II za ich pośrednictwem sprzedaje się około 15% produktów (z tendencją rosnącą). W dziale I brokerzy mają znikomy udział - zaledwie 4%. Za pośrednictwem brokerów najwięcej ubezpieczeń sprzedają takie zakłady jak: PZU S.A. ,Ergo Hestia, Warta (ponad 60%) PZU Życie, Allianz , Generali AIG, Cięgna, Commercial. Gerling.

Innowacyjne sposoby sprzedaży ubezpieczeń

• porozumienia dystrybucyjne oraz alianse strategiczne z bankami (bancassurance)

• porozumienia dystrybucyjne z Pocztą Polską

• sprzedaż bezpośrednia typu direct

• Współpraca z operatorami komórkowymi

Bancassurance:

Banki w Polsce realizują trojakiego rodzaju strategie bancassurance:

• Sprzedaż standardowych produktów ubezpieczeniowych przez swoje kanały, np. ubezpieczenia na życie o charakterze inwestycyjnym, polisolokaty, ubezpieczenia turystyczne, podróżne, NNW

• Sprzedaż produktów ubezpieczeniowych dołączanych do bankowych, np. ubezpieczenia kredytów, kart kredyto-wych i debetowych,

• Cross-selling, czyli sprzedaż produktów, które łączą się z ofertą bankową w ramach programu lojalnościowego

Korzyści z bancassurance

Dystrybucja ubezpieczeń za pośrednictwem sieci bankowej jest tańsza od sieci własnej ubezpieczycieli, ponieważ banki nie ponoszą kosztów stałych sprzedaży ubezpieczeń i zadawalają się zdecydowanie niższą prowizją niż agenci i brokerzy ubezpieczeniowi. Dzięki współpracy zarówno banki jak i towarzystwa ubezpieczeniowe podwyższają swój prestiż i zaufanie u klientów. Prowadzenie działalności typu bancassurance lub assurbankig postrzegane jest jako oznaka nowoczesności i innowatorstwa. Poprawia zatem wizerunek obydwu podmiotów.

Współpraca z pocztą. Względną nowością na polskim rynku usług finansowych jest próba wykorzystania sieci placówek Poczty Polskiej S.A. W 2000 r. została powołana spółka dystrybucyjna pod nazwą Pocztowa Agencja Usług Finansowych S.A. W katalogu jej usług znajduje się: sprzedaż ubezpieczeń na życie, akwizycja na rzecz funduszy emerytalnych, sprzedaż ubezpieczeń majątkowych oraz sprzedaż niektórych produktów bankowych.

Wykorzystanie sieć telefonicznej i internetowej. Usługi typu direct insuring przyjęły się bardzo dobrze w dystrybucji ubezpieczeń komunikacyjnych. Link4, jako pierwsze działa od początku 2003 r. Oferuje OC, AC, NNW, Zieloną Kartę oraz Assistance. Zakład ten wcale nie korzysta z usług pośredników. Kierowcy mogą przez telefon zgłaszać ofertę zawarcia umowy ubezpieczenia swoich pojazdów samochodowych oraz zgłaszać powstałe szkody. Obecnie prawie 20 ubezpieczycieli proponuje direct: Generali, Allianz, Commercial Union, Liberty Direct, Także największy ubezpieczycie PZU S.A. zadebiutował we wrześniu 2008 r. w segmencie direct, wykorzystując platformę Interligo (grupy PKO BP).

Portale internetowe. Różne multiagencje zakładają swoje portale internetowe które sprzedają ubezpieczenia przez Internet. Przykładem może być portal ubezpieczeniaonline.pl, który dodatkowo stara się podnieść świadomość klientów w obrębie ich praw i obowiązków, dbając o właściwy poziom informacji dotyczących aktualności oraz ofert dostępnych na rynku ubezpieczeń. Multiagencje te starają się zapewniać przejrzystość prezentowanych informacji i  ofert, pokazywać różnice w istotnych zapisach wynikających z warunków ubezpieczenia oraz ich konsekwencji dla zapewnienia właściwego poziomu ochrony.

Współpraca z operatorami komórkowymi. Najbardziej innowacyjnym sposobem sprzedaży ubezpieczeń w Polsce jest współpraca Generali i operatora komórkowego Orange. Od sierpnia 2008 r., użytkownicy sieci Orange po przekroczeniu granicy Polski, otrzymują SMS z propozycją ubezpieczenia podróżnego ( Pakiet podróżnika KL i NNW) na okres 3-5 dni. Produkt kierowany jest do wyjeżdżających na krótko, np. służbowo lub po zakupy. Koszt to 5 zł za SMS-y i 5 zł za każdy dzień przy SU 120 tys. zł. Sprzedaje się dość dobrze.