1. Bank centralny i jego funkcje

Bank centralny – instytucja odpowiedzialna za funkcjonowanie systemu bankowego. Zazwyczaj działa jako jednostka państwowa, bądź podporządkowana państwu. W Polsce funkcję banku centralnego pełni Narodowy Bank Polski.

Funkcje banku centralnego

• Bank centralny emituje pieniądz gotówkowy. Następnie wprowadza go do obiegu poprzez skup metali szlachetnych, walut obcych oraz w formie długu, czyli udzielając kredytów bankom komercyjnym (w niektórych państwach również rządowi)^[1]. Jest jedyną instytucją uprawnioną do emitowania znaków pieniężnych w danym państwie.

• Bank centralny jest bankiem banków i innych instytucji finansowych. Każdy bank komercyjny posiada w banku centralnym rachunek, na którym rejestruje rozliczenia z innymi bankami. Bank centralny świadczy usługi bankowe innym bankom (przyjmuje depozyty po tzw. stopie depozytowej oraz udziela im kredytów). Bank centralny realizuje również transakcje z zagranicznymi bankami centralnymi i instytucjami międzynarodowymi.

• Bank centralny jest bankiem skarbu państwa. Prowadzi rachunki instytucji państwowych. Utrzymuje rachunki depozytowe państwa, prowadzi kasową obsługę budżetu, obsługuje dług publiczny.

Funkcje stabilizująco-kontrolne

• Bank centralny formułuje cele polityki pieniężnej państwa i steruje nią za pomocą dostępnych instrumentów.

• Bank centralny utrzymuje i zarządza rezerwami dewizowymi kraju, a także prowadzi politykę kształtowania kursu waluty krajowej.

• Bank centralny nadzoruje działalność banków komercyjnych.

• Bank centralny reguluje podaż pieniądza w obiegu (poprzez np. operacje otwartego rynku i ustalanie stóp procentowych) i oddziałuje na politykę kredytową banków komercyjnych.

BANK CENTRALNY – BANKIEM EMISYJNYM:

1. dokonuje emisji znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym danego kraju (ma do tego wyłączne prawo),

2. określa wielkość emisji waluty krajowej oraz moment wprowadzenia jej do obiegu, za którego płynność odpowiada,

3. organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu,

4. stabilizuje wartość waluty i kontroluje poziom inflacji.

BANK CENTRALNY – BANK BANKÓW:

• reguluje i stabilizuje system bankowy,

• organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym,

• prowadzenie pośredniego nadzoru nad bankami może, ale nie musi leżeć w gestii banku centralnego.

CENTRALNY BANK PAŃSTWA:

• Jest bankiem państwa. Bank centralny gromadzi dochody i realizuje wydatki budżetu państwa, zarządza długiem publicznym, dokonuje operacji otwartego rynku.

• Jest bankiem gospodarki narodowej. Bank centralny zajmuje się obsługą i organizacją płatności.

Z reguły przyjmuje się, że bank centralny jest niezależny, jeśli w sposób autonomiczny określa cele polityki pieniężnej i decyduje o sposobach ich realizacji. W tym też znaczeniu jest użyte pojęcie niezależności.

Jednym z wielu możliwych sposobów zapewnienia niezależności banku centralnego (i to niekoniecznie podstawowym) jest ustawowe uregulowanie jego statusu, w szczególności unormowanie relacji banku centralnego z rządem na wypadek pojawiania się konfliktów między celami polityki pieniężnej oraz celami ogólnogospodarczej polityki rządu.

Niezależność ta ma kilka wymiarów:

• Niezależność instytucjonalna – usytuowanie banku centralnego w systemie organów państwa oraz powoływania i odwoływania władz banku;

• Niezależność funkcjonalna – uprawnienia banku centralnego od samodzielnego kształtowania polityki pieniężnej

• Niezależność finansowa – trwałe określenie zasad tworzenia i podziału funduszy banku, co uniemożliwia wywieranie nacisku finansowego przez rząd lub parlament.

Narodowy Bank Polski (NBP)

Powstał w 1945 r., jest kontynuatorem pierwszych polskich banków emisyjnych:

• Banku Polskiego (1828)

• Banku Polskiego S.A., powołanego przez Sejm RP w 1924 r.

W okresie powojennym pełnił rolę „monobanku”

W 1989 r. -nowe Prawa bankowego i Ustawa o NBP wprowadziły model bankowości dwutorowej (z oddziałów okręgowych NBP wydzielono 9 banków regionalnych)

Ustawa o NBP z 1997 r.

• w miejsce poprzedniej jednoosobowej odpowiedzialności Prezesa Banku za prowadzenie polityki pieniężnej scedowała funkcje tę na Radę Polityki Pieniężnej, a zakresie nadzoru bankowego na Komisję Nadzoru Bankowego. Jej organem wykonawczym był Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego –GINB, wydzielony departament NBP.

• Od 2008 nadzór bankowy przechodzi do nadzoru skonsolidowanego (KNF) (KNB rozwiązana)

• Rada Polityki Pieniężnej

oprócz Prezesa tworzy ją 9 członków, powoływanych przez Sejm na wniosek Prezydenta, Sejmu i Senatu (po 3 osoby) na okres 6 lat.

Europejski Bank Centralny (ECB)

• Utworzony w 1998 r. jako organ centralny Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC), którego uczestnikami są narodowe banki centralne (NBC) wszystkich państw Unii Europejskiej.

• Centrala we Frankfurcie. Prezydent J. C. Trichet

• Modelowany na Bundesbanku, charakteryzuje się dużą niezależnością

• ECB nie jest odpowiedzialny za nadzór bankowy. Na 15 państw należących do Unii, w 7 nadzór sprawują banki centralne, a w 8 niezależna instytucja.

Banki centralne a kryzys 2007-09

• banki centralne przejęły zasadniczy ciężar działań i związanych z tym ryzyk w zarządzaniu kryzysem finansowym

• transformacja podstawowej funkcji z „gwaranta cen” do „pożyczkodawcy ostatniej instancji”

• pomoc finansowa dla banków –zastąpienie kredytu prywatnego publicznym

Banki centralne w krajach wysoko rozwiniętych dostarczyły w krótkim czasie ogromnych środków gwarantujących płynność. Banki centralne istotnie zwiększyły wolumen finansowania krótkoterminowego (w strefie Euro) i długoterminowego(USA i WB)

Aktywność banków centralnych w Europie - dla powstrzymania spadku kredytów zastosowano:

1. obniżenie stóp referencyjnych banków centralnych

2. dostarczanie płynności i zapewnienie środków –wzrost aktywów

2. Deficyt budżetowy a dług publiczny

Deficyt budżetowy = czyli ujemne saldo bilansu, pojawia się gdy ma miejsce przewaga strumieni wydatków nad sumą strumieni dochodów w państwie. Jest budżetowym i rachunkowym wynikiem działania państwa w sferze finansów.

Dług publiczny= czyli skumulowany deficyt. Stanowią go zobowiązania finansowe władz publicznych (państwowych i samorządowych) oraz innych instytucji publicznoprawnych. Źródła długu:

-kredyty i pożyczki od instytucji krajowych i zagranicznych

-zobowiązania odszkodowawcze powstałe na mocy orzeczeń sądów

- zobowiązania wynikające z ustaw, wywłaszczenia mienia itp.

- zobowiązania powstałe w skutek emisji papierów wartościowych

3. Dług publiczny i jego rodzaje

Wiąże się z wieloma problemami ekonomicznymi i społecznymi, jego obsługa powoduje przymus kolejnych pożyczek –w związku z czym istnieje ryzyko tzw. Pułapki zadłużenia spiralnego. Dług trzeba ograniczać, a nie zwiększać, bo obciąża przyszłe pokolenia i koszty jego obsługi(spłaty) mogą ciągle wzrastać ograniczając wielkość dochodów państwa. Obecnie ogranicza się role banku centralnego i banków komercyjnych w finansowaniu długu, a oddaje się go w ręce pośredników finansowych, bo nie tworzą oni ryzyka inflacyjnego kupując skarbowe papiery wartościowe. (ma to swoje wady, bo kapitał prywatny usuwany jest z obiegu i przechodzi do rąk państwa przez co ogranicza gospodarkę)

Dług publiczny (albo zgodnie z definicją ustawową „państwowy dług publiczny”) – obejmuje nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych, ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora (skonsolidowane zadłużenie brutto), zaciągnięte z następujących tytułów:

1. papiery wartościowe opiewające wyłącznie na świadczenia pieniężne (poza papierami udziałowymi),

2. pożyczki (w tym papiery wartościowe, których zbywalność jest ograniczona),

3. kredyty,

4. przyjęte depozyty,

5. zobowiązania wymagalne (tzn. zobowiązania, których termin płatności minął, a które nie zostały przedawnione lub umorzone).

Ujęcie podmiotowe:

1. W ramach całego budżetu dług publiczny występuje zawsze w związku z podjęciem decyzji dokonania wydatków publicznych w rozmiarze przekraczającym możliwości sfinansowania ich dochodami publicznymi.

2. W jednostkach sektora finansów publicznych, dług powstaje także na skutek zaciągania kredytów bankowych oraz decyzji inwestycyjnych bez pokrycia w planach finansowych.

Przyczyny powstawania długu publicznego:

1. uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy,

2. okresy wzmożonych wydatków publicznych,

3. świadomie realizowana polityka utrzymywania deficytu publicznego jako narzędzia interwencjonizmu państwowego, bądź też polityka utrzymywania na tym samym poziomie dochodów publicznych i wydatków publicznych, nie znajdujących pokrycia w dochodach,

4. wejście władz publicznych w pułapkę zadłużenia.

RODZAJE DŁUGU

Z podmiotowego punktu widzenia wyróżnia się:

1. dług globalny, dotyczący całego sektora finansów publicznych, a także

2. dług Skarbu Państwa lub

3. długi jednostek samorządu terytorialnego oraz

4. innych jednostek sektora finansów publicznych

Ze względu na źródło finansowania:

1. Wewnętrzny (krajowy) - Powstaje w wyniku zapisania społeczeństwu odsetek od kredytu narodowego jako długu wobec systemu bankowego, zamiast wpisania ich społeczeństwu na dobro, jako wzrost kapitału lub do podziału w postaci narodowej dywidendy.

Co więcej, ponieważ system bankowy kreuje pieniądze jedynie na "dług" nominalny, a nie kreuje ich na jego obsługę, zwrócenie całego długu nominalnego wraz z odsetkami jest możliwe przy pomocy dopływu pieniądza z zewnątrz i/lub dzięki przewadze wartości eksportu nad importem lub poprzez zewnętrzne pożyczki ewentualnie przez wykonanie dodatkowych usług wobec systemu bankowego, za które banki zapłacą zlikwidowaniem części zobowiązań procentowych.

Z reguły niespłacone odsetki, w postaci tak zwanego deficytu budżetowego, zostają zapisane na konto długu narodowego, od którego procenty płacimy bankom poprzez opodatkowanie. Oczywiście dług ten co roku rośnie i w związku z tym co roku muszą rosnąć podatki i /lub trzeba redukować wydatki na cele społeczne.

1. Zagraniczny dług publiczny – mogą występować jego 2 warianty:

• Jako zagraniczny kredyt finansowy dla uruchomienia wewnętrznego kredytu realnego. Wówczas oprocentowanie należy się w głównej mierze społeczeństwu pożyczkobiorcy, ponieważ pokryciem pieniądza zagranicznego był faktycznie narodowy kredyt realny "dłużnika". Takie pożyczki chyba w ogóle nie mają dobrego uzasadnienia.

• Jako zagraniczny kredyt finansowy pokryty dobrami importowanymi. Wówczas odsetki należą się właścicielom i twórcom zagranicznego kredytu realnego.

Przyjmując kryterium czasu:

1. Dług krótkoterminowy (płynny) – zaciąga się dla zrównoważenia budżetu

2. Dług długoterminowy (fundowany) – zaciąga się na wydatki majątkowe

4. Ekonomiczne znaczenie oszczędności pieniężnych

Oszczędność to część dochodu nie przeznaczona na konsumpcje. Oszczędności są ważną kategorią, pod warunkiem, że rozumie się przez nie nie zwykłe gromadzenie środków na nie oprocentowanym rachunku bankowym. Oszczędzanie rozumiane jako coś odwrotnego do konsumpcji jest niezbędne dla każdej gospodarki (bo to tzw. alokacja kapitału). Teoria ekonomii sugeruje więc, że im wyższa jest skłonność społeczeństwa do oszczędzania, tym lepsze perspektywy rozwoju. Oszczędzanie to po prostu inwestowanie. Oszczędności (środki nie potrzebne jednym podmiotom w danym momencie) złożone w formie depozytów w banku, stają się źródłem udzielanych kredytów( dla drugiej grupy podmiotów, które mają potencjalny cel wydatkowania, ale nie posiadają wystarczającej ilości środków) , są więc podstawą całego cyklu kreacji pieniądza.

Według teorii makroekonomicznych w gospodarce mamy dwie funkcje – oszczędności i konsumpcji:

Wydatki łączne (C )= wydatki autonomiczne+ KSK (krańcowa skłonność do konsumpcji)*Y(dochód narodowy)

Oszczędności łączne(S) = Oszczędności autonomiczne +KSO*Y

Albo O_ł= C-Ca+(1-KSK)*Y

Poziom oszczędności w gospodarce przede wszystkim decyduje o poziomie inwestycji. Zwiększenie wielkości i udziału krajowych oszczędności zniwelowałoby konieczność korzystania z zagranicznych źródeł kapitału. Byłby to także długookresowy czynnik wzrostu gospodarczego. W ten sposób zostałby ograniczony udział wysoce płynnego kapitału zagranicznego o charakterze spekulacyjnym, co doprowadziłoby do stabilizacji koniunktury gospodarczej, stabilności waluty państwa, a także rozwój rynków finansowych.

W wymiarze mikroekonomicznym oszczędzanie oznacza konieczność zaniechania w bieżącym okresie konsumpcji na rzecz konsumpcji przyszłej, jednocześnie lokując środki w instrumenty zdolne generować dochody, które z kolei mogą być przeznaczone na konsumpcję lub dalej inwestowane np. w lokaty lub inne instrumenty finansowe. Oszczędności narodowe brutto, czyli nadwyżka dochodu narodowego brutto do dyspozycji nad wydatkami wszystkich podmiotów na konsumpcję, mają znaczenie w procesach tworzenia majątku trwałego i obrotowego, czyli inwestycji w gospodarce narodowej. Przykładowo, jeżeli gospodarstwa domowe lokują pieniądze w depozyty bankowe, banki mogą udzielać kredytów przedsiębiorstwom na sfinansowanie ich inwestycji, które będą mieć przełożenie na całą gospodarkę.

5. Formy organizacyjno – prawne przedsiębiorstw

Spółki prawa handlowego uregulowane w kodeksie spółek handlowych obejmują:

1. spółki osobowe

• spółka jawna

• spółka partnerska

• spółka komandytowa

• spółka komandytowo-akcyjna

1. spółki kapitałowe

• spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

• spółka akcyjna

Kodeks cywilny z kolei reguluje działalność następujących form prawnych przedsiębiorstw:

• spółka cywilna

• przedsiębiorstwo prywatne osoby fizycznej

Pozostałe formy prawne uregulowane są w poszczególnych aktach prawnych – ustawach. Inne spotykane podmioty gospodarcze w polskim ustawodawstwie to:

• przedsiębiorstwo państwowe

• stowarzyszenie

• spółdzielnia

• fundacja

  Indywidualna działalność gospodarcza – może być prowadzona przez osobę pełnoletnią, nieubezwłasnowolnioną, posiadającą zdolność do czynności prawnych. W celu rozpoczęcia działalności konieczny jest deklaratoryjny wpisu do Ewidencji Działalności Gospodarczej, złożenie wniosku w urzędzie skarbowym o nadanie numeru REGON, a także otwarcie rachunku bankowego. W celu uzyskania Numeru Identyfikacji Podatkowej trzeba udać się do właściwego urzędu skarbowego i wybrać odpowiednią formę opodatkowania. Należy także zgłoszenie się do systemu ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych w ZUS oraz do Państwowej Inspekcji Pracy.

  Właściciel odpowiada za zobowiązania przedsiębiorstwa całym swoim majątkiem.

  Spółka cywilna – jest to pisemna umowa o spółkę, dwustronnie profesjonalna, która nie jest przedsiębiorcą, natomiast jej wspólnicy mogą być dowolnymi przedsiębiorcami. Spółka cywilna nie może być wspólnikiem innej spółki cywilnej. Jest płatnikiem VAT, posiada NIP oraz REGON, w myśl Ustawy o statystyce publicznej jest podmiotem gospodarczym. Jej wspólnicy zostają wpisani do EDG.

  Zgodnie z kodeksem, zawierając umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, a w szczególności przez wniesienie wkładów. Wkładem mogą być własności, inne prawa albo świadczenie usług. Spółka cywilna nie posiada osobowości prawnej. Wspólnicy mają prawo i obowiązek prowadzić sprawy spółki. Za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiadają solidarnie, całym swoim majątkiem. Nie ma obowiązku obligatoryjnego przekształcenia spółki cywilnej w spółkę jawną, gdy przychody netto przekroczą 1200000 € w danym roku obrotowym.

6. Funkcje finansów publicznych

Do podstawowych funkcji finansów publicznych zalicza się:

1. Alokacyjna- ogół działań skłaniających za pomocą właściwych instrumentów fiskalnych, do efektywnej alokacji środków publicznych.

2. Redystrybucyjna (tzw. wtórny podział PKB)- procesy prowadzące do rozdziału dochodów i majątku oraz regulacji sytuacji finansowej podmiotów z wykorzystaniem instrumentów fiskalnych.

3. Stabilizacyjna- regulacja przebiegu zjawisk społecznych i gospodarczych przy pomocy instrumentów fiskalnych, zapewniająca pełne wykorzystanie czynników produkcji.

4. * Kontrolna- redystrybucja PKB dokonywana poprzez obieg pieniężny pozwala poprzez ściśle określone reguły ewidencjonowania wszystkich zjawisk finansowych poprzez jednostki sektora publicznego na wyciąganie wniosków o stanie gospodarki państwa i przeciwdziałanie nadużyciom mogących powstać w gospodarowaniu finansami publicznymi; umożliwia także kontrole prowadzenia tejże gospodarki. wyróżniana tylko w niektórych podziałach.)

Funkcja alokacyjna - istota jej polega na tym, że finanse publiczne są narzędziem alokacji części zasobów w gospodarce rynkowej. Skutkiem alokacji części zasobów, którymi dysponuje gospodarka, przez system finansów publicznych jest dostarczanie towarów i usług obywatelom, społecznościom lokalnym oraz całemu społeczeństwu. Dostarczanie towarów i usług finansowane jest z funduszy publicznych i następuje w związku z dwojakiego rodzaju zadaniami stawianymi przed państwem:

• Zadaniami publicznymi

• Zdaniami społecznymi

Realizacja przez państwo wymienionych zadań jest konieczna, gdy nie mogą być one wykonane za pomocą mechanizmu rynkowego

W przypadku zadań publicznych państwa wykorzystanie mechanizmu rynkowego nie wychodzi w rachubę z powodu specyficznych, naturalnych cech potrzeb i dóbr publicznych. Trudno było by bowiem na zasadach rynkowych organizować np. obronę narodową, bezpieczeństwo publiczne, służbę dyplomatyczną, administrację państwową.

Realizacja zadań społecznych państwa to zaspokojenie indywidualnych potrzeb obywateli, które wprawdzie, ze względu na ich cechy, mogłyby być zaspokajane na zasadach rynkowych, ale rodziłoby to jednak wiele niebezpieczeństw, wywołanych przez niesprawność mechanizmu rynkowego. Chodzi zwłaszcza o to, że nadmierne zróżnicowanie dochodów poszczególnych jednostek ograniczałaby dostęp pewnej ich liczby do dóbr, gdyby były one alokowane na zasadach rynkowych.

Funkcja redystrybucyjna - redystrybucja dochodów jest realizowana w formie pieniężnej. Dokonuje się – w najszerszym ujęciu – przez system transferów dochodów. Transfery te przyjmują postać przepływu pieniądza między różnymi podmiotami a państwem (władzami publicznymi). Dla transferów o charakterze publicznym istotne jest to, że przepływ pieniądza ma charakter jednostronny, ściślej jednokierunkowy. Tak dzieje się z podatkami: definitywne przejęcie przez władze publiczne części dochodów podatników. Z kolei władze publiczne dokonują – albo bezpośrednio, albo pośrednio – transferów na rzecz różnych podmiotów, w tym także na rzecz podatników, np. wówczas, gdy administracja publiczna dokonuje wypłat wynagrodzeń pracownikom zatrudnionym w sektorze publiczny, wypłaty rent, emerytur, stypendiów itd.

Podstawowy dylemat związany z redystrybucją funkcją finansów publicznych sprowadza się do wybory: czy w procesie dystrybucji i redystrybucji dochodów nadać priorytet efektywności gospodarowania, czy sprawiedliwości (równości). Pierwsze kryterium sprzyja aktywności gospodarczej, lepszemu wykorzystaniu zasobów, wyzwala motywację do pracy i powiększania dochodów. Działania te mogą jednak wywołać nadmierne zróżnicowania dochodów – jeden z negatywnych symptomów działania mechanizmu rynkowego. Nierówności te są podstawą interwencji (podatkowej) i chociaż mogą być w pełni uzasadnione z punktu widzenia równości (sprawiedliwości), to jednak hamują aktywność gospodarcza i pozostają w sprzeczności z efektywnością gospodarowania.

Funkcja stabilizacyjna - trudności i negatywne skutki, jakie powstają w związku z wykorzystywaniem funkcji alokacyjnej i funkcji redystrybucyjnej finansów publicznych mogą być często złagodzone przez wykorzystanie finansów publicznych do stabilizowania gospodarki rynkowej. Innymi słowy, celem władz publicznych powinno być umiejętne posługiwanie się instrumentami alokacji zasobów i redystrybucji dochodów do łagodzenia wahać cyklu koniunkturalnego.

Zadaniem instrumentów polityki fiskalnej jest łagodzenie wahań cyklu koniunkturalnego, czyli hamowanie ekspansji gospodarki w okresie jej nadmiernego wzrostu i pobudzanie aktywności gospodarczej w okresie słabnięcia procesów gospodarczych.

Stabilizacyjne oddziaływania finansów publicznych mogą być różne. Najczęściej jednak wykorzystuje się dwie grupy instrumentów:

• podatki – instrumenty podatkowe można wykorzystywać na dwa sposoby:

  • wbudowanie w system podatku dochodowego tzw. automatycznych stabilizatorów koniunktury;

  • dyskrecjonalne (uznaniowe) regulowanie poziomu opodatkowania podmiotów w zależności od przebiegu koniunktury gospodarczej

• wydatki

Stabilizacyjna funkcja finansów publicznych przejawia się także w oddziaływaniu dochodów, wydatków i salda budżetu na:

• skłonność do oszczędzania

• skłonność do inwestowania

• poziom stopy procentowej

• poziom bezrobocia

7. Główne cechy współczesnego pieniądza

Najważniejsze cechy współczesnego pieniądza. Współczesny pieniądz jest:

• Papierowy,

• Państwowy,

• Zabezpieczony towarami i usługami (pieniądz substancjonalny);

• Kredytowy (żyrowy).

Pieniądz papierowy – ta cecha pieniądza jest związana z faktem, że pieniądz nie ma już żadnego związku ze złotem. Jego fizyczną postać przybiera kawałek papieru, któremu nadano cechy pieniądza, przez oparcie go na przymusie prawnym, jako obowiązującego w danym kraju środka płatniczego. W obecnym systemie pieniężnym pieniądz papierowy jest emitowany przez jeden ośrodek, którym jest bank centralny państwa. Pieniądz papierowy jest niewymienialnym na złoto znakiem wartości, któremu państwo nadało przywilej prawnego środka płatniczego. Oprócz pieniądza papierowego w obiegu znajduje się także pieniądz zdawkowy, który ułatwia rozliczenia i zawieranie transakcji pieniężnych. Fakt cyrkulacji w obiegu pieniężnym monet (pieniądza zdawkowego) nie zmienia papierowego charakteru współczesnego pieniądza. Monety są używane jedynie ze względów praktycznych. Papierowego charakteru pieniądza nie podważa fakt istnienia w obiegu pieniądza bezgotówkowego i tzw. surogatów pieniądza, np. czeków. Pieniądz bezgotówkowy stanowi formę występowania pieniądza, którego źródłem jest państwowy pieniądz papierowy.

Funkcjonujący dzisiaj pieniądz jest pieniądzem państwowym oznacza to, że gwarantem pieniądza papierowego jest państwo. Dlatego też niekiedy spotyka się określenie, że pieniądz współczesny jest pieniądzem instytucjonalnym. O ile w przypadku pieniądza opartego na kruszcu jego wartość była zabezpieczona przez złoto czy srebro, o tyle w przypadku pieniądza papierowego konieczna jest instytucja o najwyższym autorytecie – państwo, gwarantujące:

• autentyczność znaków pieniężnych;

• honorowanie znaków pieniężnych przez uczestników obrotu pieniężnego, a szerzej gospodarczego;

• możliwość nabycia przez posiadacza pieniądza papierowego różnych towarów i usług zaspokajających potrzeby ludzkie.

Takie rozumienie współczesnego pieniądza wprowadza ważną cechę zaufania jego posiadacza do instytucji emitującej pieniądz. Zaufanie to polega w pierwszej kolejności na tym, że posiadacz danej kwoty będzie mógł za nią kupić użyteczne dobro, a w dalszej kolejności na tym, że posiadane pieniądze nie będą tracić na wartości w wyniku ewentualnych podwyżek cen zakupywanych dóbr i usług.
Państwo odpowiada za pieniądz jako taki, a więc za zabezpieczenie pieniądza towarami i usługami. Z takiego charakteru pieniądza wyłania się istotny problem zgodności jego wartości nominalnej z wartością substancjonalną. Zachowanie tej zgodności jest trudne ze względu na dającą się empirycznie stwierdzić tendencję do zwiększania ilości pieniądza w stosunku do wartości masy towarowej oraz dostępnych usług, czego przejawem są zjawiska inflacyjne.
Współczesny pieniądz ma wprawdzie charakter państwowy, ale państwo nie bierze bezpośredniej odpowiedzialności za skutki posługiwania się pieniądzem przez podmioty gospodarcze. Odpowiedzialność ta spoczywa na podmiotach systemu ekonomicznego, które zawierają różne transakcje, np. kupna-sprzedaży towarów czy usług, zaciągania i spłacania pożyczek, regulowania zobowiązań pieniężnych wobec władz publicznych (podatki, składki na ubezpieczenie społeczne itd.).

Pieniądz kredytowy (żyrowy) oznacza, że źródłem pieniądza jest kredyt bankowy. Pieniądz ten znany jest też jako pieniądz banków komercyjnych (pieniądz bankowy). Podstawą jego tworzenia są wkłady depozytowe różnych podmiotów, zwłaszcza ludności, przy czym banki komercyjne mają przywilej pomnażania ilości pieniądza w stosunku do przyjmowanych depozytów. Przywilej ten jest — w określonych warunkach — czynnikiem sprzyjającym rozwojowi procesów realnych w gospodarce (wzrostu gospodarczego), ale jednocześnie rodzi wiele problemów poznawczych i praktycznych.

8. Główne metody wyceny aktywów finansowych

Aktywa finansowe - rozumie się przez to aktywa pieniężne, instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki, a także wynikające z kontraktu prawo do otrzymania aktywów pieniężnych lub prawo do wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką na korzystnych warunkach

Należności i udzielone pożyczki zaliczone do aktywów finansowych, mogą być wyceniane według skorygowanej ceny nabycia, a jeżeli jednostka przeznacza je do sprzedaży w okresie do 3 miesięcy, to według wartości rynkowej lub inaczej określonej wartości godziwej,

Pierwsza wycena aktywów finansowych odbywa się w cenie nabycia, natomiast aktualna wycena, jak też aktualizacja wartości, zależą od kategorii, do której zaliczono dany rodzaj aktywów. Należy rozróżnić okresową i trwałą utratę wartości. Trwałą utratę wartości oraz ewentualne odzyskanie odpisu ujmuje się w kosztach oraz przychodach finansowych.

Wartość godziwa - kwota za jaką dany składnik aktywów mógłby być wymieniony, a zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej, pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami.

Skorygowana cena nabycia (zamortyzowany koszt) aktywów finansowych i zobowiązań finansowych - cena nabycia, w jakiej składnik aktywów finansowych lub zobowiązań finansowych został po raz pierwszy wprowadzony do ksiąg rachunkowych (wartość początkowa), pomniejszona o spłaty wartości nominalnej (kapitału podstawowego), odpowiednio skorygowana o skumulowaną kwotę zdyskontowanej różnicy między wartością początkową składnika i jego wartością w terminie wymagalności, wyliczoną za pomocą efektywnej stopy procentowej, a także pomniejszona o odpisy aktualizujące wartość. W wypadku aktualizacji wartości utrata wartości ujmowana jest ujmowana jest odpowiednio w kosztach finansowych lub w kapitale z aktualizacji wyceny, odzyskanie zaś tej wartości – odpowiednio w przychodach finansowych lub w kapitale z aktualizacji wartości.

1. Nabyte lub powstałe aktywa finansowe oraz inne inwestycje ujmuje się w księgach rachunkowych na dzień ich nabycia albo powstania, według ceny nabycia albo ceny zakupu, jeżeli koszty przeprowadzenia i rozliczenia transakcji nie są istotne.

2. Odpisu wyrażającego trwałą utratę wartości inwestycji zaliczonych do aktywów trwałych dokonuje się nie później niż na koniec okresu sprawozdawczego.

3. Skutki wzrostu lub obniżenia wartości inwestycji krótkoterminowych wycenionych według cen (wartości) rynkowych zalicza się odpowiednio do przychodów lub kosztów finansowych. W przypadku stosowania innych niż określone w art. 28 ust. 1 pkt 5 zasad wyceny krótkoterminowych inwestycji, skutki obniżenia ich wartości zalicza się do kosztów finansowych w pełnej wysokości, natomiast skutki wzrostu ich wartości zalicza się do przychodów finansowych w wysokości nie wyższej niż kwota różnic uprzednio odpisanych w koszty finansowe.

4. Skutki przeszacowania inwestycji zaliczonych do aktywów trwałych innych niż wymienione w art. 28 ust. 1 pkt 1a, powodujące wzrost ich wartości do poziomu cen rynkowych, zwiększają kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny. Obniżenie wartości inwestycji uprzednio przeszacowanej do wysokości kwoty, o którą podwyższono z tego tytułu kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny, jeżeli kwota różnicy z przeszacowania nie była do dnia wyceny rozliczona, zmniejsza ten kapitał (fundusz).W pozostałych przypadkach skutki obniżenia wartości inwestycji zalicza się do kosztów finansowych. Wzrost wartości danej inwestycji bezpośrednio wiążący się z uprzednim obniżeniem jej wartości, zaliczonym do kosztów finansowych, ujmuje się do wysokości tych kosztów jako przychody finansowe.

5. Jeżeli wartość zbytej inwestycji zaliczonej do aktywów trwałych była uprzednio przeszacowana albo wyceniana w cenie (wartości) rynkowej, lub w cenie nabycia, w zależności od tego, która z nich była niższa, zaś skutki takiej wyceny ujęto w sposób określony w ust. 4, to nadwyżkę z tytułu przeszacowania ustala się i rozlicza z kapitałem (funduszem) z aktualizacji wyceny.

6. Inwestycje zaliczone do aktywów trwałych na dzień ich przekwalifikowania do inwestycji krótkoterminowych wycenia się:

1) w wartości księgowej albo cenie nabycia, w zależności od tego, która z nich jest niższa - jeżeli inwestycje krótkoterminowe wycenia się w wartości rynkowej lub cenie nabycia, zależnie od tego, która z nich jest niższa,

2) według wartości księgowej - jeżeli inwestycje krótkoterminowe wycenia się w wartości rynkowej.

Jeżeli przekwalifikowana inwestycja długoterminowa była uprzednio przeszacowana, a skutki przeszacowania ujęte są w kapitale (funduszu) z aktualizacji wyceny, to nierozliczoną na dzień przekwalifikowania nadwyżkę z tytułu przeszacowania inwestycji długoterminowej zalicza się do kosztów lub przychodów finansowych.

7. Inwestycje krótkoterminowe na dzień ich przekwalifikowania do inwestycji długoterminowych wycenia się według zasad określonych w ust. 6, z tym że jeżeli inwestycja krótkoterminowa była wyceniona w wartości rynkowej, to pomimo jej przekwalifikowania wycena pozostaje bez zmiany.

8. Jeżeli ceny nabycia jednakowych albo uznanych za jednakowe, ze względu na podobieństwo rodzaju i przeznaczenie, składników inwestycji są różne, to ich rozchód wycenia się według metody wybranej przez jednostkę spośród metod, o których mowa w art. 34 ust. 4 pkt 1-3.

Art. 3 Ust1 pkt 24 UoR:  Aktywa finansowe - rozumie się przez to aktywa pieniężne, instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki, a także wynikające z kontraktu prawo do otrzymania aktywów pieniężnych lub prawo do wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką na korzystnych warunkach.

Art. 3 Ust1 pkt 25 UoR:

Aktywa pieniężne - rozumie się przez to aktywa w formie krajowych środków płatniczych, walut

obcych i dewiz. Do aktywów pieniężnych zalicza się również inne aktywa finansowe, w tym w

szczególności naliczone odsetki od aktywów finansowych.  Jeżeli aktywa te są płatne lub wymagalne

w ciągu 3 miesięcy od dnia ich otrzymania, wystawienia, nabycia lub założenia (lokaty), to na potrzeby rachunku przepływów pieniężnych zalicza się je do środków pieniężnych, chyba że ujmuje się je w przepływach z działalności inwestycyjnej (lokacyjnej).

Art. 3 Ust1 pkt 26 UoR:

Instrumenty kapitałowe:  rozumie się przez to kontrakty, z których wynika prawo do majątku jednostki, pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wszystkich wierzycieli, a także zobowiązanie się jednostki do wyemitowania lub dostarczenia własnych instrumentów kapitałowych, a w szczególności udziały, opcje na akcje własne lub warranty.

Wycena:

Art. 35 UoR [aktualizacja wartości] mówi o wycenie aktywów finansowych na dzień ich nabycie/powstania.

„Nabyte lub powstałe aktywa finansowe oraz inne inwestycje ujmuje się w księgach rachunkowych na dzień ich nabycia albo powstania, według ceny nabycia albo ceny zakupu, jeżeli koszty przeprowadzenia i rozliczenia transakcji nie są istotne.” 

Na dzień bilansowy:

• Wycena środków pieniężnych

  • Zagraniczne środki pieniężne w kasie wycenia się na koniec roku obrotowego według średniego kursu danej waluty, który jest ustalany przez Prezesa NBP.

  • Zagraniczne środki pieniężne na rachunkach bankowych wycenia się:

    • na bieżąco w wartości nominalnej, która należy przeliczyć na walutę polską według kursu ustalonego przez bank dewizowy, z którego usług korzysta jednostka gospodarcza,

    • na koniec roku obrotowego wg średniego kursu danej waluty ustalonego przez prezesa NBP.

• Wycena udziałów i akcji własnych do zbycia

  • Udziały i akcje własne do zbycia są ewidencjonowane na bieżąco po cenach nabycia nie wyższej niż ich cena nominalna. Cena nabycia udziałów lub aukcji jest to rzeczywista cena zakupu, która przysługuje sprzedającemu powiększona o koszty bezpośrednio związane z zakupem np. prowizje biur maklerskich.

  • Udziały lub aukcje można nabyć również w drodze darowizny. W takiej sytuacji ich bieżącej wyceny dokonuje się po cenie sprzedaży. Gdy aukcje lub udziały zostały nabyte w drodze egzekucji na zaspokojenie roszczeń spółki cena nabycia jest równa wartości roszczenia.

• Wycena udziałów i akcji obcych przedsiębiorstw

  • Obce aktywa finansowe na dzień bilansowy są wyceniane po cenie nabycia lub zakupu [cena ta nie może być większa niż możliwa do otrzymania cena sprzedaży netto] zmniejszoną o koszty związane z ich sprzedażą.

• Wycena innych papierów wartościowych. Inne papiery wartościowe są to:

  • udziały i akcje innych jednostek gospodarczych zakupione w celu ich sprzedaży

  • dłużne papiery wartościowe zakupione z przeznaczeniem do sprzedaży

Wycenia się na bieżąco w cenie ich nabycia. Na dzień bilansowy wycenia się je w cenie nabycia, która jednak nie może być większa niż cena sprzedaży netto (można je również wycenić w cenach zakupu netto, które nie są większe od ceny sprzedaży netto, pod warunkiem ze nie wpływa to na obraz wyniku finansowego).

• Wycena aktywów finansowych długoterminowych:

  • Wycena udziałów i akcji

Gdy udziały i aukcje zostały zakupione przez dana jednostkę gospodarcza wycenia się je po cenie nabycia. Cena nabycia jest kwota środków pieniężnych została, która rzeczywiście wydana na ten cel zwiększona o ewentualne opłaty związane z udziałem w spółce np. notarialne, skarbowe, sądowe. Kwota środków pieniężnych, które zostały przeznaczone na zakup akcji, udziałów może być:

• równa ich wartości nominalnej,

• większa od ich wartości nominalnej,

• mniejsza od ich wartości nominalnej.

Jeżeli na koniec roku obrotowego ceny nabycia udziałów i akcji są wyższe od możliwych do uzyskania cen sprzedaży to wartość ich ustala się według ceny sprzedaży.

• Wycena udziałów i akcji wyrażonych w walucie obcej i notowanych na giełdzie. Aktywa te wycenia się po cenie nabycia, którą stanowi iloczyn nominalnej wartości tych aktywów, kursu giełdowego oraz kursu waluty, który obowiązywał w dniu nabycia tych aktywów.

• Wycena obligacji

Są one wyceniane podobnie jak akcje i udziały czyli po cenie nabycia.

• Wycena udzielonych pożyczek

Udzielone pożyczki długoterminowe wycenia się na bieżąco w wartości nominalnej w dniu, w którym powstały. Jeżeli pożyczki zostały udzielone innej jednostce gospodarczej w walucie obcej powinny być one wyceniane po ich przeliczeniu zgodnie z kursem:

• sprzedaży banku, w którym jednostka zakupiła walutę obca w celu udzielenia pożyczki, wykorzystywanego przez jednostkę do wyceny rozchodu - zgodnie z metoda służąca do wyceny walut znajdujących się na własnym rachunku dewizowym.

• Na koniec okresu sprawozdawczego udzielone pożyczki długoterminowe wycenia się. w kwocie rat długoterminowych, które nie zostały spłacone. Pożyczki te są wyceniane i ujawniane w wartości nominalnej. Należy pamiętać, że podstawą prawidłowej wyceny pożyczki na koniec roku są postanowienia umowy o pożyczkę.

• Pożyczki długoterminowe w walucie obcej podlegają wycenie na koniec roku obrotowego według średniego kursu danej waluty, który został ustalony przez NBP. Powstałe z tej wyceny różnice kursowe, gdy są dodatnie odnoszą się do przychodów przyszłych okresów, a gdy są ujemne - w koszty finansowe.

INWESTYCJE FINANSOWE

Kategoria aktywów	Zakres
aktywa finansowe i zobowiązania finansowe przeznaczone do obrotu,	aktywa nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych dzięki krótkoterminowym zmianom cen, marży maklerskiej lub innych czynników rynkowych albo też krótkiego (do 3 miesięcy) czasu trwania nabytego instrumentu, inne aktywa finansowe - niezależnie od powodu, dla którego został nabyty - jeżeli stanowią składnik portfela podobnych aktywów finansowych, co do którego jest duże prawdopodobieństwo realizacji w krótkim terminie (do 3 miesięcy) zakładanych korzyści ekonomicznych, pochodne instrumenty finansowe, z wyjątkiem przypadku, gdy jednostka uznaje zawarte kontrakty za instrumenty zabezpieczające,
aktywa finansowe utrzymywane do terminu wymagalności,	nabyte aktywa finansowe o ustalonym terminie wymagalności spłaty wartości nominalnej oraz określonym prawie do otrzymania stałej lub możliwej do ustalenia kwoty korzyści ekonomicznych (na przykład oprocentowania) w ustalonych terminach, pod warunkiem, że podmiot zamierza i może utrzymać te aktywa do terminu wymagalności,
pożyczki udzielone i należności własne nieprzeznaczone do sprzedaży	aktywa finansowe (niezależnie od terminu ich wymagalności - zapłaty) powstałe na skutek dostarczenia drugiej stronie kontraktu środków pieniężnych, pod warunkiem że zawarty kontrakt spełnia definicję instrumentu finansowego,
aktywa finansowe dostępne do sprzedaży.	Udziały i akcje inne niż przeznaczone do obrotu, Nabyte dłużne papiery wartościowe i wierzytelności, co do których jednostka nie ma wyraźnie sprecyzowanych zamiarów (utrzymywania do terminu wymagalności lub przeznaczenia do obrotu)

WYCENA AKTYWÓW FINANSOWYCH

1. Zasady jednolite dla długo i krótkoterminowych- zależne od kategorii aktywów

2. Zasady zgodne z Rozporządzeniem Ministra Finansów:

• Ujecie w księgach – według ceny nabycia (wartości godziwej poniesionych wydatków)

• Wycena bilansowa – generalnie oparta na wartości godziwej, skutki rozliczane zgodnie z UR lub odnoszone tylko wynikowo,

• Szczególna kategoria wyceny bilansowej – skorygowana cena nabycia – dla pożyczek udzielonych i aktywów finansowych, utrzymywanych do terminu wymagalności

Wartość godziwa (UoR) - kwota, za jaką dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony, a zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej, pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami wartość godziwa może zostać ustalona w szczególności drogą¹:

• wyceny instrumentu finansowego po cenie ustalonej na aktywnym rynku regulowanym, na którym następuje publiczny obrót instrumentami finansowymi, zaś informacje o tej cenie są ogólnie dostępne,

• oszacowania dłużnych instrumentów finansowych przez wyspecjalizowaną, niezależną jednostkę świadczącą tego rodzaju usługi, przy czym możliwe jest rzetelne oszacowanie przepływów pieniężnych związanych z tymi instrumentami,

• zastosowania właściwego modelu wyceny instrumentu finansowego, a wprowadzone do tego modelu dane wejściowe pochodzą z aktywnego regulowanego rynku,

• oszacowania ceny instrumentu finansowego, dla którego nie istnieje aktywny rynek, na podstawie publicznie ogłoszonej, notowanej na aktywnym regulowanym rynku ceny nie różniącego się istotnie, podobnego instrumentu finansowego, albo cen składników złożonego instrumentu finansowego,

• oszacowania ceny instrumentu finansowego za pomocą metod estymacji powszechnie uznanych za poprawne.

Skorygowana cena nabycia (zamortyzowany koszt) aktywów finansowych - cena nabycia, w jakiej składnik aktywów finansowych został po raz pierwszy wprowadzony do ksiąg rachunkowych (wartość początkowa), pomniejszona o spłaty wartości nominalnej (kapitału podstawowego), odpowiednio skorygowaną o skumulowaną kwotę zdyskontowanej różnicy między wartością początkową składnika i jego wartością w terminie wymagalności, wyliczoną za pomocą efektywnej stopy procentowej, a także pomniejszoną o odpisy aktualizujące wartość,

Skorygowana cena nabycia to cena nabycia uwzględniająca naliczone i otrzymane odsetki

Efektywna stopa procentowa - stopa, za pomocą której następuje zdyskontowanie do bieżącej wartości związanych z instrumentem finansowym przyszłych przepływów pieniężnych oczekiwanych w okresie do terminu wymagalności, a w przypadku instrumentów o zmiennej stopie procentowej - do terminu następnego oszacowania przez rynek poziomu odniesienia. Efektywna stopa procentowa stanowi wewnętrzną stopę zwrotu składnika aktywów za dany okres. Przy wyliczeniu skumulowanej kwoty dyskonta aktywów finansowych za pomocą efektywnej stopy procentowej uwzględnia się wszelkie opłaty płacone lub otrzymywane przez strony kontraktu,

Tabela 4 Zasady wyceny bilansowej aktywów finansowych

Kategoria aktywów finansowych	Metoda wyceny
Aktywa dostępne do sprzedaży	Wartość godziwa jeżeli można ją wiarygodnie ustalić, W przypadku braku takiej możliwości: Cena nabycia z uwzględnieniem trwałej utraty wartości – dla aktywów o nie ustalonym terminie wymagalności, Skorygowana cena nabycia – dla aktywów o ustalonym terminie wymagalności
Aktywa utrzymywane do terminu wymagalności	Skorygowana cena nabycia
Aktywa przeznaczone do obrotu	Wartość godziwa
Udzielone pożyczki i należności własne	Skorygowana cena nabycia

9. Instrumenty rynku finansowego i ich rodzaje

Instrumenty finansowe stanowią złożony zespół narzędzi pieniężnych wykorzystywanych przez różne podmioty do osiągania różnych celów, w różnych dziedzinach życia gospodarczego, społecznego, w ramach różnych stosunków gospodarczych. Wynika stąd istotna trudność w ich usystematyzowaniu w przejrzysty sposób. Dodatkowa trudność polega na tym, że pojęcie „instrumenty finansowe” jest używane powszechnie i jest dowolnie interpretowane. Niejednokrotnie instrumenty finansowe są mylone z kategoriami finansowymi. Wieloznaczność instrumentów finansowych wynika z ich stosowania w różnych dziedzinach oraz w różnym charakterze.

W wąskim ujęciu przez instrumenty finansowe rozumie się dowody potwierdzające tytuł własności lub długu. Instrumentami finansowymi są np.: akcje, czeki, obligacje, certyfikaty depozytowe,. Instrumenty finansowe są tu identyfikowane z papierami wartościowymi. Papiery wartościowe pełnią różne funkcje, zarówno w sensie ekonomicznym, jak i w sensie prawnym. Z punktu widzenia funkcji prawnych papiery wartościowe dzielą się na:

• papiery wartościowe reprezentujące wierzytelności pieniężne, np. obligacje, czeki, weksle, losy loteryjne;

• papiery wartościowe uprawniające do zarządzania rzeczami, np. konosamenty w transporcie towarów;

• papiery wartościowe potwierdzające własność, np. udział w spółkach akcyjnych;

Z punktu widzenia formy obrotu papiery wartościowe dzielą się na:

• papiery wartościowe imienne,

• papiery wartościowe na okaziciela.

Oprócz wymienionych instrumentów występują np. podatki, cła, opłaty, kursy walutowe, stopy procentowe. Tymczasem są to niewątpliwie instrumenty finansowe, gdyż przy ich zastosowaniu jedne podmioty dążą do osiągnięcia określonych celów, a inne podmioty są dotknięte zastosowaniem tych instrumentów.

Z punktu widzenia funkcji ekonomicznych instrumenty finansowe dzielą się na:

• instrumenty rozliczeniowe,

• instrumenty dłużne,

• instrumenty zaspokajające popyt na pieniądz,

• instrumenty inwestowania,

• instrumenty bodźcowe,

• instrumenty ograniczające ryzyko,

• instrumenty potwierdzające tytuł własności.

Instrumenty finansowe rynku pieniężnego:

• bony skarbowe,

• czek,

• weksel,

• certyfikat depozytowy,

• akcept bankierski.

Instrumenty finansowe rynku kapitałowego:

• Obligacje,

• Listy zastawne,

• Akcje,

• Certyfikaty inwestycyjne.

Instrumenty finansowe rynku instrumentów pochodnych:

• Opcje,

• Kontrakty terminowe

• Swap

• warranty

Rozliczeniowe instrumenty finansowe:

• inkaso,

• akredytywa,

• konosament,

• karty płatnicze.

Instrumenty zaspokajające popyt na pieniądz:

• płace,

• emerytury,

• renty,

• zasiłki dla bezrobotnych,

• pożyczki,

• kredyty,

• odszkodowania,

• procenty od wkładów oszczędnościowych,

• zyski z inwestycji finansowych.

Instrumenty finansowe – kontrakty regulujące wzajemne płatności

a) bony skarbowe – krótkoterminowy, dyskontowy instrument dłużny, emitowany przez Skarb Państwa

b) bony pieniężne – konstrukcja przypominają bony skarbowe, ale emitowane SA przez NBP, podstawowe instrument operacji otwartego rynku

c) certyfikat depozytowy – instrument dłużny emitowany przez bank, od zwykłego depozytu terminowego różni się tym, że jest emitowany na okaziciela, inwestor może upłynnic go w każdej chwili na rynku wtórnym

d) weksel trasowany - papier wartościowy zawierający skierowane do oznaczonej osoby bezwarunkowe polecenie zapłacenia określonej sumy pieniężnej we wskazanym miejscu i czasie i stwarzający bezwarunkową odpowiedzialność osób na nim podpisanych.

Złożenie na nim podpisu stanowi podstawę i przyczynę zobowiązania wekslowego podpisującego

e) weksel własny - papier wartościowy zawierający bezwarunkowe przyrzeczenie wystawcy zapłacenia określonej sumy pieniężnej we wskazanym miejscu i czasie stwarzający bezwarunkową odpowiedzialność osób na nim podpisanych

Złożenie na wekslu podpisu stanowi podstawę i przyczynę zobowiązania wekslowego podpisującego.

f) akcept bankowy - to papier wartościowy, który powstaje w momencie, gdy bank gwarantuje pożyczkobiorcy spłatę pożyczki. Jest to forma zabezpieczenia dla inwestora przed ryzykiem niedotrzymania zobowiązań.

g) obligacja – dłużny papier wartościowy, w którym emitent potwierdza swoje zobowiązanie finansowe w stosunku do jej nabywcy (stąd nazwa). Obligacje są zwykle emitowane w seriach o tej samej wartości nominalnej - czyli kwotą jaką emitent zobowiązuje się wypłacić posiadaczowi po upływie terminu wykupu.

h) akcja - dokument stwierdzający prawo jej właściciela zwanego akcjonariuszem do udziału w części majątku spółki akcyjnej. Może ona dawać, w zależności od statutu i rodzaju akcji, między innymi prawo do uczestniczenia w podziale zysków, zarządzaniu spółką i podziale majątku w przypadku jej likwidacji. Mogą być emitowane w postaci imiennej i na okaziciela.

i) instrumenty pochodne, rzadziej zwane też derywatywami lub derywatami - rodzaj instrumentów finansowych, których wartość uzależniona jest od wartości innych instrumentów finansowych, zwanych instrumentami bazowymi (podstawowymi), np. akcja, obligacja, indeks giełdowy. Instrumenty potwierdzają uzyskanie przez nabywcę prawa do otrzymania w przyszłości określonej wartości pieniężnej lub dokonania transakcji.

j) opcja – prawo do nabycia lub kupna w przyszłości danego dobra po z góry określonej cenie.

k) kontrakt futures – wystandaryzowany kontrakt, którym handluje się na giełdzie, stwierdzający obowiązek kupna lub sprzedaży danego dobra po z góry określonej cenie.

l) kontrakt forward – niestandaryzowany kontrakt o logice podobnej jak w kontraktach futures

10. Instytucje finansowe – przekrój podmiotowy

Instytucja finansowa - jednostka organizacyjna, której podstawowym zadaniem jest operowanie zasobami finansowymi, czyli gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych. Do instytucji finansowych należą przede wszystkim banki, kasy oszczędnościowe, zakłady ubezpieczeniowe oraz zakłady reasekuracyjne.

Instytucje finansowe (pośrednicy finansowi) specjalizują się w przyjmowaniu na siebie zobowiązań finansowych oraz nabywaniu ich od innych podmiotów; głównym celem ich działalności jest utrzymywanie instrumentów finansowych i transakcje nimi.

Podział:

1) tworzenie pieniądza

- depozytowe (tworzące pieniądz): bank centralny, banki komercyjne, parabanki

- niedepozytowe

2) tworzenie własnych instrumentów finansowych

- bierni pośrednicy – tylko dystrybucja instrumentów (np. biura maklerskie)

- aktywny pośrednicy – tworzą własne instrumenty finansowe: banki (kredyty, depozyty), fundusze ubezpieczeniowe (polisa ubezpieczeniowa), fundusze emerytalne (OFE – jednostki uczestnictwa, ZFE – certyfikaty inwestycyjne)

Definicja Instytucji finansowej na gruncie polskiego prawa nie jest jednolita.

Kodeks spółek handlowych do Instytucji finansowych zalicza:

• banki,

• fundusze inwestycyjne,

• towarzystwa funduszy inwestycyjnych lub powierniczych,

• narodowy fundusz inwestycyjny,

• zakłady ubezpieczeń,

• fundusze powierniczy,

• towarzystwa emerytalne,

• fundusze emerytalne,

• domy maklerskie,

mające siedzibę w Rzeczypospolitej Polskiej albo w państwie należącym do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD).

Z kolei zgodnie z ustawą Prawo bankowe instytucja finansowa - podmiot niebędący bankiem ani instytucją kredytową, którego podstawowa działalność będąca źródłem większości przychodów polega na wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie:

1. nabywania i zbywania udziałów lub akcji,

2. udzielania pożyczek ze środków własnych,

3. udostępniania składników majątkowych na podstawie umowy leasingu,

4. świadczenia usług w zakresie nabywania i zbywania wierzytelności,

5. świadczenia usług związanych z transferem środków pieniężnych,

6. emitowania instrumentów płatniczych i administrowania nimi,

7. udzielania gwarancji, poręczeń lub zaciągania innych zobowiązań nieujmowanych w bilansie,

8. obrotu na rachunek własny lub rachunek innej osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, o ile posiada zdolność prawną:

   1. terminowymi operacjami finansowymi,

   2. instrumentami rynku pieniężnego,

   3. papierami wartościowymi,

9. uczestniczenia w emisji papierów wartościowych lub świadczenia usług związanych z taką emisją,

10. świadczenia usług w zakresie zarządzania aktywami,

11. świadczenia usług w zakresie doradztwa finansowego, w tym inwestycyjnego,

12. świadczenia usług brokerskich na rynku pieniężnym

11. Instytucje rynku finansowego

Instytucje nadzorcze i regulacyjne:

• Komisja Nadzoru Finansowego

• Giełda Papierów Wartościowych

• Centralna Tabela Ofert

• Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych

• Narodowy Bank Polski

• Rada Polityki Pieniężnej

• Bankowy Fundusz Gwarancyjny

• Krajowa Izba Rozliczeniowa

Instytucje samorządowe:

• Związek Maklerów i Doradców

• Związek Banków Polskich

• Izba Domów Maklerskich

• Stowarzyszenie Emitentów Giełdowych

• Izba Gospodarcza Towarzystw Emerytalnych

• Izba Zarządzających Funduszami i Aktywami

• Stowarzyszenie Inwestorów Indywidualnych

Instytucje komercyjne:

• Banki komercyjne

• Domy maklerskie

• Zakłady ubezpieczeń

• Fundusze inwestycyjne

• Fundusze emerytalne

Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) została powołana ustawą z dn. 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym. Rozpoczęła swoją działalność w dn. 1 stycznia 2008 r.

Do zadań Komisji należy:

• sprawowanie nadzoru nad rynkiem finansowym;

• podejmowanie działań służących prawidłowemu funkcjonowaniu rynku finansowego;

• podejmowanie działań mających na celu rozwój rynku finansowego i jego konkurencyjności;

• podejmowanie działań edukacyjnych i informacyjnych w zakresie funkcjonowania rynku finansowego;

• udział w przygotowywaniu projektów aktów prawnych w zakresie nadzoru nad rynkiem finansowym;

• stwarzanie możliwości polubownego i pojednawczego rozstrzygania sporów między uczestnikami rynku finansowego, w szczególności sporów wynikających ze stosunków umownych między podmiotami podlegającymi nadzorowi Komisji a odbiorcami usług świadczonych przez te podmioty;

• wykonywanie innych zadań określonych ustawami.

Najważniejsze podmioty polskiego rynku finansowego to przede wszystkim:

• Banki,

• Domy maklerskie,

• Fundusze emerytalne,

• SKOKi,

• Towarzystwa funduszy inwestycyjnych,

• Instytucje ubezpieczeniowe,

• Organy nadzorcze: Narodowy Bank Polski, Komisja Nadzoru Finansowego.

Domy maklerskie to podmioty posiadające zezwolenie Komisji Nadzoru między innymi na: oferowanie papierów wartościowych w obrocie pierwotnym, nabywanie i sprzedaż papierów wartościowych na własny lub cudzy rachunek oraz doradztwo inwestycyjne dla swoich klientów i zarządzanie portfelem.

Fundusz emerytalny jest produktem, który ma zaspokoić potrzebę długoterminowego oszczędzania z przeznaczeniem na emeryturę. Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE) są zarządzane przez Powszechne Towarzystwa Emerytalne (PTE). OFE to w uproszczeniu zbiór wszystkich składek emerytalnych jego uczestników. Pieniądze z funduszu wykorzystywane są do nabycia różnego rodzaju papierów wartościowych np. akcji i obligacji, które przynoszą dochód powiększający wartość funduszu. O tym, w jaki sposób inwestowane są aktywa funduszu, decyduje firma nim zarządzająca tzn. PTE.

Docelowo pieniądze zgromadzone w funduszu wykorzystuje się do nabycia różnego rodzaju papierów wartościowych np. akcji i obligacji, tak, aby powiększyły wartość funduszu.

Fundusz inwestycyjny jest formą zbiorowego lokowania środków pieniężnych. Zgromadzony od grupy osób, kapitał jest lokowany w różnego rodzaju instrumenty finansowe (w zależności od funduszu - akcje, obligacje, bony skarbowe, itd.). Nawet stosunkowo niewielkie wpłaty wielu Uczestników tworzą znaczną kwotę, która umożliwia korzystne inwestycje mające na celu osiąganie satysfakcjonujących zysków i pomnażanie powierzonych środków.

SKOKi nazywane są instytucjami parabankowymi i nie są kontrolowane przez te same instytucje co banki. Wg stanu na luty 2010 r. istnieje 61 SKOK-ów, posiadających 1803 placówek w 585 miejscowościach. Z uwagi na fakt, iż są to spółdzielnie - stosuje się do nich przepisy ustawy Prawo spółdzielcze, natomiast do rozliczeń stosuje się odpowiednie przepisy ustawy Prawo bankowe o bankowych rozliczeniach pieniężnych. Celem działalności SKOK-ów jest gromadzenie środków pieniężnych swoich członków, udzielanie im pożyczek i kredytów, przeprowadzanie na ich zlecenie rozliczeń finansowych oraz pośredniczenie przy zawieraniu umów ubezpieczenia.
Giełda jest instytucją rynku wtórnego. O rynku wtórnym mówimy wtedy, gdy papiery wartościowe po ich sprzedaniu przez emitenta pierwszemu właścicielowi są po raz kolejny odsprzedawane. Podstawowym zadaniem giełdy jest umożliwianie przepływu kapitałów od tych, którzy szukają jak najlepszej lokaty do tych, którzy potrafią z tych kapitałów zrobić jak najlepszy użytek. Na rynku giełdowym codziennie dokonywana jest ocena notowanych na nim spółek i całej gospodarki.
Zadania giełdy:
Giełda jest jedną z najważniejszych instytucji w współczesnej gospodarce. Dobrze funkcjonującą giełda powinna spełniać następujące kryteria:
- wypełniać ustawowe wymagania stawiane giełdom,
- posiadać wewnętrzny, precyzyjny regulamin określający sposób jej funkcjonowania i kryteria doboru instytucji pośredniczących w handlu, np. biura maklerskie,
- zapewniać powszechny i równy dostęp do informacji,
- dbać o przejrzystość rynku,
- zapewniać bezpieczne rozliczenia,
- organizować regularne sesje,
- posiadać szybki i bezawaryjny system informatyczny zapewniający szybkość transakcji,
- dbać o to, żeby spółki nie opuszczały w sposób nagły giełdy wycofując swoje akcje z obrotu.
Funkcje giełdy:
W kapitalizmie giełda odgrywa bardzo ważną rolę, gdyż sama w sobie spełnia rolę rynku podlegającego prawom popytu i podaży. Dlatego też giełdę "nie interesuje" czy występuje na niej tendencja spadkowa czy wzrostowa, lecz zapewnienie uczestnikom możliwości sprawnego zawarcia transakcji. Giełda pełni następujące funkcje w gospodarce :
alokacyjna - umożliwia przepływ kapitału w kierunku ich najefektywniejszego wykorzystania - np: środki finansowe otrzyma ta spółka, która ma najlepsze perspektywy ich wykorzystania i przyniesie największe potencjalne zyski jej akcjonariuszom,
wartościująca - ta funkcja giełdy umożliwia dokonanie rynkowej wyceny przewidywanych decyzji ekonomicznych przez podmioty gospodarcze, możemy więc ocenić jak dana spółka gospodaruje w porównaniu z innymi,
kontrolna - tworzy pośredni mechanizm kontroli przez akcjonariuszy efektów działań spółki
i pracy zatrudnionych menagerów.

12. Koncepcja alternatywnego kosztu kapitału i metody jego badania

Alternatywny koszt kapitału (ukryty) jest to stopa dochodu (zwrotu) jaką przedsiębiorstwo traci inwestując ten kapitał w pewne przedsięwzięcie rezygnując jednocześnie z lokaty kapitału w najbardziej efektywne z możliwych przedsięwzięć alternatywnych. Inaczej mówiąc koszt utraconych możliwości to wartość najlepszej z możliwych korzyści, utraconej w wyniku dokonanego wyboru.

Koszt alternatywny można rozważać jako:

1. koszt pozyskania kapitału przez przedsiębiorstwo,

2. stopę dochodu, której można oczekiwać od przedsięwzięcia podobnego, inwestycji cechującej się podobnym poziomem ryzyka.

Wyliczenie kosztu alternatywnego nie jest proste ze względu na jego subiektywny charakter, tzn. że może go określić jedynie jednostka dokonująca danego wyboru.

Badając alternatywny koszt kapitału niezbędne jest obliczenie kosztu kapitału, który odzwierciedla ryzyko zainwestowania kapitału i właśnie koszt alternatywny wykorzystania pieniędzy w innych przedsięwzięciach. Wylicza się go za pomocą średniego ważonego kosztu kapitału (WACC):

gdzie

Re – koszt kapitału własnego

Rd – koszt kapitału obcego

E – wartość rynkowa kapitału własnego

D – wartość rynkowa kapitału obcego

V = E + D

Tc – stopa podatku

Przy ustalaniu kosztu alternatywnego dla lokowania kapitału, przedsiębiorstwa kierują się stopą procentową płaconą za zaciągany przez przedsiębiorstwo kredyt inwestycyjny. Oznacza to, że dany projekt zasługuje na podjęcie, jeżeli firma zarabia na nim więcej, niż musi zapłacić za kredyt na jego sfinansowanie i przeznaczyć na amortyzację niezbędnego kapitału.

13. Koncepcja dźwigni finansowej

Dźwignia finansowa (ang. financial leverage) - instrument finansowy wykorzystywany przez podmioty w celu zwiększenia zyskowności. Dźwignia finansowa ma sens wtedy kiedy dofinansowując podmiot kapitałem obcym możemy liczyć na zwiększenie zysków przynajmniej w stopniu pozwalającym na spłatę kosztów pozyskania kapitału. Inaczej mówiąc podmiot osiąga korzyści z dźwigni finansowej, gdy koszt kapitałów obcych jest niższy od rentowności jego majątku.

Określamy wzorem :

Stopień dźwigni finansowej DFL (Degree of financial leverage) jest wprost proporcjonalny do % przyrostu rentowności kapitału własnego %D ra odwrotnie proporcjonalny do procentowej zmiany zysku operacyjnego (przed spłatą odsetek i opodatkowaniem) %D EBIT.

lub

Stopień dźwigni finansowej DFL jest wprost proporcjonalny do poziomu zysku przed spłatą odsetek i opodatkowaniem według stanu bazowego EBIT(0) a odwrotnie proporcjonalny do różnicy poziomu zysku przed spłatą odsetek i opodatkowaniem według stanu bazowegoEBIT(0) a odsetkami od kapitału obcego O(d).

Pojęcie dźwigni finansowej jest związane ze sposobem finansowania działalności inwestycyjnej firmy, a konkretnie ze strukturą kapitału firmy lub inaczej relacją między finansowaniem działalności firmy długiem a finansowaniem kapitałem własnym.

Dźwignia finansowa określa relację wielkości kapitału obcego do kapitału własnego.

Stosowanie dźwigni finansowej polega na powiększaniu udziału długu w całym kapitale firmy, w celu zwiększenia poziomu dochodowości (stopy zwrotu) z kapitału własnego. Wykorzystanie kapitałów obcych pozwala na zwiększenie przychodów ze sprzedaży w stosunku do tych, które możliwe są do osiągnięcia przy finansowaniu działalności jedynie środkami własnymi.

Do momentu, kiedy koszt kapitałów obcych jest niższy od rentowności majątku, firma osiąga dodatkowe korzyści wyrażające się wzrostem rentowności kapitałów własnych. Inaczej mówiąc wzrost rentowności kapitału własnego ponad rentowność kapitału ogółem, dzięki zaangażowaniu kapitału obcego, jest nazywany efektem działania dźwigni finansowej.

Efekt dźwigni finansowej może mieć różne przyczyny:

1. Koszt długu dla przedsiębiorstwa jest z zasady mniejszy od kosztu kapitału własnego.

2. Inwestorzy, angażujący kapitał własny, ponoszą dużo wyższe ryzyko na zainwestowanym kapitale niż pożyczkodawcy, a w konsekwencji oczekują wyższej stopy zwrotu z zaangażowanego kapitału.

3. Dodatkowo, na mniejszy koszt długu w stosunku do kosztu kapitału własnego wpływa efekt osłony podatkowej.

4. Oddziaływanie dźwigni finansowej jest możliwe dzięki temu, że efektywny koszt wykorzystywanego kapitału obcego jest mniejszy od płaconych odsetek. Stanowią one bowiem koszt uzyskania przychodu i zmniejszają podstawę opodatkowania podatkiem dochodowym.

14. Koncepcja rachunku przepływów finansowych

Rachunek przepływów pieniężnych jest elementem sprawozdania finansowego jednostki, dostarczającym informacji na temat osiągniętych wpływów i dokonanych przez jednostkę wydatków środków pieniężnych w okresie sprawozdawczym. W przeciwieństwie do pozostałych elementów sprawozdań finansowych, zawarte w rachunku przepływów pieniężnych dane finansowe nie są oparte na zasadzie memoriałowej lecz kasowej, zgodnie z którą skutki zdarzeń gospodarczych należy ewidencjonować w księgach rachunkowych w momencie dokonania lub otrzymania zapłaty. Dzięki zastosowaniu metody kasowej rachunek przepływów pieniężnych pozwala ocenić zarówno zapotrzebowanie jednostki na środki pieniężne jak i główne kierunki ich wydatkowania, co jest punktem wyjścia do analizy płynności finansowej, czyli zdolności jednostki do regulowania bieżących zobowiązań. Informacje na ten temat są szczególnie istotne dla kontrahentów i inwestorów, gdyż pozwalają określić, czy dana jednostka jest wiarygodna i wypłacalna. W przeciwieństwie do wyniku finansowego wyliczonego w rachunku zysków i strat, rachunek przepływów pieniężnych przedstawia rzeczywisty, pieniężny (nie memoriałowy) efekt podejmowanych przez jednostkę operacji w okresie sprawozdawczym.Wpływy i wydatki środków pieniężnych prezentowane są w podziale na trzy sfery działalności jednostki:

• Operacyjną – rozumianą jako podstawowy rodzaj działalności jednostki oraz inne rodzaje działalności, niezwiązane z działalnością inwestycyjną ani finansową;

• Inwestycyjną (lokacyjną) – dotyczącą wpływów i wydatków związanych z nabywaniem i zbywaniem składników aktywów trwałych i krótkoterminowych aktywów finansowych;

• Finansową – związaną z przepływami pieniężnymi wynikającymi z pozyskiwania i utraty źródeł finansowania.

Podział na te trzy rodzaje działalności pozwala dokonać oceny, która sfera działalności jednostki generuje środki pieniężne, a która w największym stopniu je pochłania.

Biorąc pod uwagę sposób prezentacji przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej wyróżnia się dwie metody sporządzania rachunku przepływów pieniężnych:

• Metodę bezpośrednią – przepływy pieniężne związane z działalnością operacyjną jednostki przedstawia się ukazując główne rodzaje wpływów i wydatków;

• Metodę pośrednią – punktem wyjścia jest wynik finansowy netto, który poprzez zastosowanie różnorodnych korekt sprowadzany jest do wartości przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej. Z wyniku finansowego należy wyłączyć wszelkie przychody i koszty, które w okresie sprawozdawczym nie powodowały ruchu środków pieniężnych (np. amortyzacja, niezrealizowane zyski i straty z tytułu różnic kursowych). Wynik finansowy korygowany jest również o zmiany stanu poszczególnych pozycji aktywów i pasywów (należności, zapasów, rezerw, zobowiązań krótkoterminowych i rozliczeń międzyokresowych) w okresie sprawozdawczym. Dodatkowo z wyniku finansowego należy wyłączyć przychody i koszty będące przepływami pieniężnymi z działalności inwestycyjnej i finansowej.

Różnice między obiema metodami dotyczą tylko prezentacji przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej, gdyż przepływy związane z działalnością inwestycyjną i finansową prezentowane są zawsze z użyciem metody bezpośredniej. Suma wartości przepływów pieniężnych netto z poszczególnych rodzajów działalności jednostki składa się na wartość przepływów pieniężnych netto razem, która powinna obrazować bilansową zmianę środków pieniężnych w okresie sprawozdawczym.

Poniżej uproszczone wzory rachunku przepływów pieniężnych sporządzonych według obu metod prezentacji.

Rachunek przepływów pieniężnych (metoda bezpośrednia)

A. Przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej
I. Wpływy
II. Wydatki
III. Przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej (I-II)

B. Przepływy środków pieniężnych z działalności inwestycyjnej
I. Wpływy
II. Wydatki
III. Przepływy pieniężne netto z działalności inwestycyjnej (I-II)

C. Przepływy środków pieniężnych z działalności finansowej
I. Wpływy
II. Wydatki
III. Przepływy pieniężne netto z działalności finansowej (I-II)

D. Przepływy pieniężne netto, razem (A.III + B.III + C.III)

E. Bilansowa zmiana środków pieniężnych, w tym:
- zmiana stanu środków pieniężnych z tytułu różnic kursowych

F. Środki pieniężne na początek okresu

G. Środki pieniężne na koniec okresu (F + D), w tym:
- o ograniczonej możliwości dysponowania

Rachunek przepływów pieniężnych (metoda pośrednia)

A. Przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej
I. Zysk (strata) netto
II. Korekty razem

III. Przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej (I-II)

B. Przepływy środków pieniężnych z działalności inwestycyjnej
I. Wpływy
II. Wydatki
III. Przepływy pieniężne netto z działalności inwestycyjnej (I-II)

C. Przepływy środków pieniężnych z działalności finansowej
I. Wpływy
II. Wydatki
III. Przepływy pieniężne netto z działalności finansowej (I-II)

D. Przepływy pieniężne netto, razem (A.III + B.III + C.III)

E. Bilansowa zmiana środków pieniężnych, w tym:
- zmiana stanu środków pieniężnych z tytułu różnic kursowych

F. Środki pieniężne na początek okresu

G. Środki pieniężne na koniec okresu (F + D), w tym:
- o ograniczonej możliwości dysponowania

15. Koncepcja rentowności podmiotu gospodarczego i metody jej pomiaru

Wynik finansowy przedsiębiorstwa jest jednym z najważniejszych mierników jego sprawności. Powstaje w efekcie zsumowania zarówno wyników zwyczajnych (a więc pochodzących z celowo podejmowanych przez firmę działań), jak i wyników nadzwyczajnych (powstałych wskutek nieprzewidywalnych zdarzeń).
Wynik finansowy może być dodatni - wówczas nazywany jest zyskiem, a przedsiębiorstwo takie określane jest jako rentowne. W przypadku powstania ujemnego wyniku finansowego mówimy o stracie, a przedsiębiorstwo takie określamy jako deficytowe.
Powstanie straty nie oznacza, że firma rozwija się nieprawidłowo: przed sformułowaniem takiej tezy należy dokładnie zbadać, co stało się powodem takiego wyniku. Może się na przykład zdarzyć, że firma wygenerowała stratę w wyniku operacji księgowych. Z drugiej strony zysk netto może być pochodną wyższych przychodów finansowych, przy spadającej rentowności działalności podstawowej.

Podstawowymi miernikami, stosowanymi w pionowej analizie rachunku wyników, są wskaźniki zyskowności. Ich konstrukcja jest bardzo prosta: zysk z danego poziomu dzielimy przez wartość przychodów ze sprzedaży, otrzymując odpowiednią stopę zysku (stopa zysku ze sprzedaży, stopa zysku z działalności operacyjnej, stopa zysku z działalności gospodarczej, stopa zysku brutto, stopa zysku netto).
Podstawowym błędem jest zawężanie analizy do stopy zysku netto. Faktem jest, że wskaźnik ten należy do najczęściej podawanych. Z drugiej strony jednak jego wielkość jest w dużym stopniu niezależna od spółki: obciążenie podatkiem jest przecież wypadkową
Najważniejszym chyba wskaźnikiem jest stopa zysku operacyjnego, wskazująca na jakość zarządzania spółką i zyskowność jej podstawowej działalności. Istotny jest też pomiar stopy zysku z działalności gospodarczej - uwzględnia ona saldo, osiągnięte przez spółkę z operacji finansowych.

Wzór na (dowolną) stopę zysku wygląda następująco:
stopa zysku = zysk/obroty * 100%
Pod pojęciem "obrotu" rozumie się zwykle przychody ze sprzedaży - tak zbudowane są właśnie wymienione wyżej stopy zysku. Ponadto w analizie stosuje się (znacznie rzadziej) wskaźniki, które w mianowniku uwzględniają koszty uzyskania przychodów (również stanowiące obrót). Istota tych wskaźników polega na określeniu relacji wyniku działalności przedsiębiorstwa w przeliczeniu na jednostkę poniesionych kosztów.
W badaniu pionowym rachunku wyników stosuje się ponadto tzw. analizę przyczynową. Należy tu sprawdzić, jakie czynniki mają wpływ na zwiększenie (spadek) zysku (straty). Nie zawsze wzrost zysku jest dowodem na prawidłowy rozwój przedsiębiorstwa: może się przecież zdarzyć, że jest on pochodną znacznej redukcji kosztów, połączoną z wyprzedażą majątku czy też wzrostem przychodów finansowych przy spadającej rentowności podstawowej działalności przedsiębiorstwa.

dostarczają informacji o zyskowności przedsiębiorstwa. Do podstawowych wskaźników rentowności zalicza się:
wskaźnik rentowności sprzedaży (return on sales – ROS), zwany również rentownością netto – informuje o wartości zysku netto (po opodatkowaniu), przypadającego na każdą złotówkę sprzedanych produktów, wyrobów i usług. Im jest on wyższy, tym wyższa jest efektywność dochodów, co oznacza, że dla osiągnięcia określonej kwoty zysku przedsiębiorstwo musi zrealizować niższą sprzedaż niż wówczas, gdy rentowność sprzedaży byłaby niższa. 
Wskaźnik wyznaczany jest następującym wzorem: 
ROS = zysk netto/sprzedaż netto 
x 100% 
Do oceny rentowności sprzedaży wykorzystywany jest też wskaźnik rentowności sprzedaży brutto: 

wskaźnik rentowności sprzedaży brutto = zysk brutto/sprzedaż netto x 100% 
Duża wartość poznawcza tych dwóch wskaźników wynika z ich powszechności. W rozmaitych opracowaniach, w tym także i statystycznych, wymienia się właśnie rentowność netto oraz stopę zysku przed opodatkowaniem jako podstawowe wielkości, charakteryzujące firmę czy branżę. Stąd też wskaźnikami tymi najlepiej jest się posługiwać w celu dokonania porównań rentowności badanego przedsiębiorstwa ze średnią dla danej branży. 
- wskaźnik rentowności aktywów (return on total assets – ROA) – służy do oceny rentowności majątku. Wskaźnik ten informuje o zdolności przedsiębiorstwa (a konkretniej – jego aktywów) do generowania zysku. Pokazuje, jak efektywnie firma zarządza swoim majątkiem. Im wyższy poziom rentowności aktywów, tym lepsza sytuacja finansowa przedsiębiorstwa. Wielkością ROA zainteresowani są szczególnie kredytodawcy firmy, gdyż stanowi on cenne źródło informacji o zdolności majątku do przynoszenia dochodów, będących źródłem rat i odsetek od zaciągniętych kredytów. Banki oczekują, aby wskaźnik ten osiągał poziom 2-6 proc., przy czym w małych firmach powinien on być wyższy niż w dużych. Niski poziom wskaźnika na tle przedsiębiorstw z tej samej branży oznacza zazwyczaj niewykorzystanie pełnych mocy wytwórczych firmy.
ROA = zysk netto / aktywa x 100% 
- wskaźnik rentowności kapitałów własnych (return on equity – ROE) – jest stosunkiem zysku netto do kapitału własnego przedsiębiorstwa. Wskaźnik ten pokazuje, jaki zysk generuje zaangażowany kapitał własny. W spółkach prawa handlowego wysokość tego wskaźnika informuje udziałowców o tym, jakie zyski mogą osiągnąć dzięki lokowaniu kapitałów w tej spółce w porównaniu z rentownością lokat kapitałowych w innych spółkach lub w porównaniu z odsetkami, jakie uzyskaliby lokując swój kapitał w banku. Wzrastający poziom tego wskaźnika świadczy o wyższej efektywności zaangażowanego kapitału. Jest to sygnał dla udziałowców, że przedsiębiorstwo właściwie wykorzystuje posiadane zasoby. Dlatego właśnie w przypadku nowej emisji udziałów (akcji) należy zwrócić szczególną uwagę na poziom tego wskaźnika oraz jego zmiany w czasie. Trzeba jednak pamiętać, że wielkość tego wskaźnika będzie podlegała znacznym zaburzeniom, szczególnie tuż po przeprowadzeniu nowej emisji akcji (wówczas w mianowniku będzie już zawarta wielkość „świeżego” kapitału, który nie został jeszcze wykorzystany w działalności przedsiębiorstwa).
ROE = zysk netto / kapitał własny x 100% 
W odniesieniu do spółek akcyjnych, których akcje są przedmiotem obrotu giełdowego, oprócz omówionych wyżej wskaźników rentowności stosuje się wskaźniki przedstawiające wynik finansowy w relacji do jednostkowych udziałów kapitałowych. Należą do nich: 
- wskaźnik zysku na akcję (earning per share – EPS) – informuje, ile zysku przypada na jedną akcję. Wskaźnik ten jest najczęściej wykorzystywany przez inwestorów – jego rosnąca wartość wskazuje na możliwość wypłaty potencjalnie wyższej dywidendy. Ponadto oznacza też wyższą cenę rynkową akcji. 
EPS = zysk netto / liczba akcji 
- wskaźnik ceny rynkowej akcji do zysku na jedną akcję (price-earning ratio – P/E) – informuje, ile razy wartość rynkowa firmy przewyższa wartość zysku wypracowanego w ciągu roku. Odzwierciedla stosunek inwestorów do firmy. Wzrost tego wskaźnika informuje o tym, że inwestorzy decydują się płacić za akcje danej firmy więcej niż poprzednio. Wynika to zwykle z faktu, że firma wykazuje sporą zyskowność, rozwija się. Niski wskaźnik P/E sugeruje, że inwestycja w dane akcje jest atrakcyjna ze względu na fakt osiągania sporych zysków przez spółkę, przy relatywnie niskiej wycenie rynkowej. Zbyt niski poziom P/E oznacza, że akcje spółki są niedowartościowane, co stwarza możliwość taniego nabycia firmy. Z kolei wysoki poziom P/E w porównaniu z firmami z branży może oznaczać, że akcje firmy oceniane są zbyt wysoko i należy się ich pozbyć, bo ich kurs spadnie. Analiza trendu tego wskaźnika pozwala na ocenę efektywności lokowania kapitału w akcjach danej spółki, przy uwzględnieniu alternatywnych inwestycji w akcje innych firm. 
P/E = cena rynkowa jednej akcji / zysk na jedną akcję 
- wskaźnik stopy wypłat dywidendy (dividend payout) – pokazuje, jaki jest udział wypłaconych dywidend w osiągniętym przez spółkę zysku. Wysoki wskaźnik stopy wypłat dywidendy świadczy o tym, że spółka znaczną część zysku przeznacza na wypłaty dla akcjonariuszy. Odwrotnie, niski wskaźnik jest rezultatem przeznaczenia dużej części zysku na cele rozwojowe, co umożliwia umocnienie pozycji spółki na rynku w przyszłości i zapewnia wzrost rynkowej ceny akcji. 
stopa wypłat dywidendy = dywidenda na jedną akcję / zysk netto na jedną akcję 

16. Koncepcja zdolności kredytowej podmiotu

Zdolność kredytowa – zdolność do spłaty wszystkich rat odsetkowych i kapitałowych w każdym z przypadających terminów

Prawo bankowe: Bank uzależnia przyznanie kredytu od zdolności kredytowej kredytobiorcy. Przez zdolność kredytową rozumie się zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie. Kredytobiorca jest obowiązany przedłożyć na żądanie banku dokumenty i informacje niezbędne do dokonania oceny tej zdolności.

Zbadanie zdolności kredytowej klienta jest obowiązkiem banku (wymagają tego przepisy prawa). Oznacza ocenę ryzyka związanego z umową kredytową w całym okresie kredytowania. Szczegółowe regulacje zawarte są w regulaminach poszczególnych banków i mogą różnić się od siebie.

Przy kredytach gospodarczych do kredytobiorcy należy wykazanie, że w przyszłości zyski netto przedsiębiorstwa pozwolą na spłatę kredytu. Przedsiębiorstwo przekazuje bankowi wyliczenie pokazujące przewidywane wpływy i wydatki w okresach wskazanych przez bank. Ocena zdolności kredytowej dokonywana jest na bazie analizy ekonomiczno-finansowej przedsiębiorstwa (na podstawie bilansu, rachunku wyników i dodatkowych informacji dostarczonych przez przedsiębiorcę; analiza przeszłych i przyszłych wyników, rentowności i płynności) i jego otoczenia.

W przypadku osób fizycznych bank porównuje wielkość i terminy spłaty rat z przypadającą na dany miesiąc nadwyżką finansową klienta.

Osobie fizycznej, prawnej lub jednostce organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, o ile posiada zdolność prawną, które nie mają zdolności kredytowej, bank może udzielić kredytu pod warunkiem:

1) ustanowienia szczególnego sposobu zabezpieczenia spłaty kredytu,

2) przedstawienia niezależnie od zabezpieczenia spłaty kredytu programu naprawy gospodarki podmiotu, którego realizacja zapewni - według oceny banku - uzyskanie zdolności kredytowej w określonym czasie.

Kredytobiorca jest obowiązany umożliwić podejmowanie przez bank czynności związanych z oceną sytuacji finansowej i gospodarczej oraz kontrolę wykorzystania i spłaty kredytu.

Na wniosek ubiegającego się o kredyt przedsiębiorcy, bank przekazuje, w formie pisemnej, wyjaśnienie dotyczące dokonanej przez siebie oceny zdolności kredytowej. Opłata za sporządzenie takiego wyjaśnienia powinna być odpowiednia do wysokości kredytu.

Szczegółowa ocena zdolności kredytowej wykorzystywana jest przede wszystkim w przypadkach, gdy wartość sprzedaży do kontrahenta jest bardzo wysoka:

• Wykorzystują ją duże firmy, aby ocenić swoich klientów. Koszty związane z oceną kredytową są wtedy stosunkowo małe w porównaniu ze sprzedażą realizowaną przez firmę oraz w porównaniu do innych kosztów operacyjnych.

• Firmy podpisujące kontrakty na zlecenie, które jest dla nich stosunkowo duże i w przypadku którego niewypłacalność klienta byłaby bardzo silnym ciosem dla firmy.

Ocenę zdolności kredytowej można rozdzielić na trzy etapy:

1. Pierwszą ocenę zdolności kredytowej – Dokonywaną przed pierwszą sprzedażą z terminem odroczonym.

2. Sukcesywne, okresowe oceny zdolności kredytowej:

   1. Zwiększanie limitów wraz ze wzrostem zaufania,

   2. Okresowe weryfikacje kondycji przedsiębiorstwa.

3. Ocenę systemu oceny zdolności kredytowej.

 Pierwsza ocena zdolności kredytowej

Pierwsza ocena zdolności kredytowej ma na celu określenie poziomu ryzyka związanego ze sprzedażą do nowego klienta, lub klienta, z którym firma od dawna nie współpracowała, a także podjęcie decyzji o poziomie pierwszego kredytu kupieckiego. Ocena ta ma doprowadzić do odpowiedzi na dwa pytania:

1. Czy sytuacja finansowa klienta pozwoli mu na spłatę zobowiązania w terminie?

2. Czy klient jest godny zaufania (uczciwy)?

Istnieje wiele różnych systemów stosowanych w celu dokonania oceny zdolności kredytowej. Wszystkie opierają się jednak na tych samych zasadach, polegających na ocenie przedsiębiorstwa oraz czynników zewnętrznych w jego otoczeniu.

Ocena przedsiębiorstwa dokonywana jest na zasadach, które w angielskiej bankowości określono jako 5C (od pierwszych liter angielskich  odpowiedników): 

Wypłacalność (Capacity/Cash Flow)

Wypłacalność jest jednym z podstawowych kryteriów oceny kontrahentów. Z reguły oceny wypłacalności dokonuje się na podstawie danych historycznych, patrząc, jak firma radziła sobie w przeszłości z regulowaniem zobowiązań. Na podstawie historycznych danych obserwuje się tendencje, mogące sugerować przyszły stan finansów firmy i przyszły poziom jej wypłacalności. Najpowszechniej stosowaną tu metodą jest analiza finansowa, a w szczególności:

• Analiza płynności firmy,

• Analiza cash flow, włączając w to analizę wskaźnikową cash flow.

Przeciętny zakres analizowanych danych historycznych to 2-3 lata.

Zdobycie danych niezbędnych do przeprowadzenia analizy finansowej jest łatwe w przypadku spółek mających obowiązek publikacji sprawozdań finansowych w Monitorze Polskim. Jeśli jednak takie dane nie są dostępne, analiza ta jest znacznie bardziej ograniczona. Może się ona wtedy opierać na informacjach potencjalnie dostępnych w wywiadowniach gospodarczych. Ewentualnym rozwiązaniem, w przypadku większych kontraktów, może być poproszenie kontrahenta o jego zeznania podatkowe, w celu uwiarygodnienia danych.

W szczególnych przypadkach bardzo dużych kontraktów, lub rozpoczynania długotrwałego, wspólnego przedsięwzięcia, zdarzają się też przypadki przeprowadzenia due diligence w celu dokładnego zrozumienia sytuacji finansowej klienta. Są to jednak skrajne o rzadkie przypadki, w których, np. firma aby móc zrealizować konkretne przyszłe zlecenia klienta, musi zainwestować znacząco w swoją infrastrukturę, ponosi więc duże ryzyko związane z realizacją tego zlecenia.

Kapitał (Capital)

Kapitał odnosi się do kapitału własnego przedsiębiorstwa. Często nazywany jest on również aktywami netto. Prostą metodą obliczenia aktywów netto jest odjęcie od łącznej wartości aktywów, wszystkich zobowiązań firmy. To co pozostaje, to jest ta część aktywów, którą firma utrzyma nawet jeśli musiałaby nagle spłacić wszystkie swoje zobowiązania i kredyty. Wartość kapitału należy rozpatrywać w dwóch perspektywach:

• W stosunku do zadłużenia firmy. Im mniejszy kapitał własny w porównaniu do zadłużenia firmy, tym wyższe jest ryzyko kredytowe. Oceny poziomu kapitału własnego w stosunku do długu firmy dokonuje się zazwyczaj przy pomocy wskaźników zadłużenia firmy.

• Poziom kapitału należy również porównać do wielkości kredytu kupieckiego, jakiego udzielenie rozważamy. Jeśli nasz kredyt kupiecki byłby wysoki w stosunku do kapitałów firmy (tak jak może to mieć miejsce w przypadku mniejszych kontrahentów), ryzyko udzielenia go jest wysokie. W takiej sytuacji lepiej wynegocjować z klientem mniejsze i częstsze dostawy oraz krótsze terminy płatności tak, aby utrzymywać relatywnie niższy poziom udzielonego mu kredytu.

Zabezpieczenie (Collateral)

W działalności handlowej zabezpieczenie kredytu jest zdecydowanie rzadziej stosowane niż w sytuacji udzielania kredytów przez banki. Niemniej jednak w niektórych przypadkach, np. w przypadku nowszych klientów, wynegocjowanie zabezpieczenia może być argumentem przeważającym szalę w stronę pozytywnego rozpatrzenia decyzji o udzieleniu kredytu kupieckiego lub zwiększeniu jego wartości. Najczęstszymi mechanizmami zabezpieczenia są:

• Weksle, które umożliwiają szybką egzekucję zobowiązań. Warto jednak zauważyć, że żądanie weksla przy dokonywaniu sprzedaży może utrudnić transakcję oraz jest możliwe tylko w przypadku, gdy sprzedawca ma znacznie silniejszą pozycję przetargową niż klient.

• W sytuacji firm handlujących między sobą w obie strony - nasze zobowiązania wobec klienta, których nie spłacamy, jeśli klient nie spłaca swoich.

Warunki ekonomiczne (Conditions)

Warunki ekonomiczne biorą pod uwagę przedsiębiorstwo w perspektywie jego otoczenia. W trakcie tej analizy patrzy się na pozycję konkurencyjną przedsiębiorstwa i jego rokowania na przyszłość. Przeszła sytuacja finansowa przedsiębiorstwa została oceniona podczas oceny jego wypłacalności i poziomu kapitału. Ocena warunków ekonomicznych ma na celu ustalenie czy w otoczeniu przedsiębiorstwa nie zachodzą zjawiska, które w jakiś sposób mogłyby zagrozić jego przyszłej kondycji finansowej.

Zależnie od branży analiza ta może przebiegać bardzo różnie i jej głębokość może być zróżnicowana. Najczęściej, przy jej przeprowadzaniu stosuje się elementy wykorzystywane również przy analizie strategicznej przedsiębiorstwa. Przeprowadza się:

• Analizę zewnętrznego otoczenia makroekonomicznego - tu wykorzystuje się narzędzia takie jak analiza otoczenia PESTEL

• Analizę zewnętrznego otoczenia mikroekonomicznego - dokonywana między innymi przy wykorzystaniuAnalizy 5 sił Portera, Macierzy BCG, analizy grup strategicznych, segmentacji rynku.

Charakter (Character)

Charakter odnosi do charakteru przedsiębiorstwa oraz jego zarządu. Kredytu kupieckiego chcemy bowiem udzielić jedynie tym firmom, których zarząd działa uczciwie i w dobrej wierze, oraz który będzie starał się spłacić swoje zobowiązania.

Ocena taka jest dość trudna, zważywszy na fakt, że charakter jest dość nienamacalną cechą i opiera się na subiektywnym wrażeniu jaki dana osoba lub firma wywiera. Ocena jest tym trudniejsza im aktywniej działa dana firma w celu prezentacji godnego zaufania wizerunku.

W trakcie oceny zdolności kredytowej sięga się więc do innych źródeł, sprawdzając:

• Czy firma nie posiada złej historii kredytowej. Można to zrobić za pośrednictwem wywiadowni gospodarczych lub też bezpośrednio przez poniższe strony internetowe:

  • Europejski Rejestr Informacji Finansowej: www.erif.pl

  • Biuro Informacji kredytowej: www.bik.pl

  • Krajowy Rejestr Długów: www.krd.pl

  • InfoMonitor (mający dostęp do listy dłużników Związku Banków Polskich): www.infomonitor.pl

• Czy członkowie zarządu nie mają kłopotów finansowych – w ten sam sposób co powyżej.

• Czy firma ani członkowie zarządu nie są uwikłani w sprawy sądowe. Z powodu tego, że członkowie zarządu są osobami prywatnymi, część tych informacji może nie być nieosiągalna. Im jednak większe przedsiębiorstwo, tym z reguły więcej informacji można uzyskać na temat członków jego zarządu, między innymi również z prasy i internetu.

Sukcesywne, okresowe oceny zdolności kredytowej

Wraz ze wzrostem zaufania i pogłębianiem współpracy, zasadne staje się udzielanie większych kredytów kupieckich klientowi, oczywiście w rozsądnych granicach.

Jest jednak faktem, że nawet zaufani klienci, regularnie spłacający wszystkie zobowiązania, jeśli utrzymują wysokie poziomy zobowiązań wobec firmy (innymi słowy, utrzymują wysoki poziom kredytu kupieckiego), niosą dla przedsiębiorstwa ryzyko tego, że w przyszłości staną się niewypłacalni.

Sukcesywne, okresowe metody badania zdolności kredytowej mają na celu upewnianie się, że sytuacja finansowa kontrahenta nie zmienia się w sposób negatywny, zagrażający jego zdolności do spłaty zobowiązań. W gruncie rzeczy, nie różni się ona specjalnie od analizy wstępnej. Często jest jednak bardziej pobieżna i skupia się głównie na:

• Monitorowaniu kolejnych sprawozdań finansowych kontrahenta w poszukiwaniu oznak zmian sugerujących zbliżającą się utratę wypłacalności,

• Monitorowaniu Rejestrów Długów, z reguły poprzez okresowe raporty otrzymywane z wywiadowni gospodarczej,

• Obserwowaniu zmian w zarządzie i analizie tych zmian.

17. Kreacja pieniądza bankowego

Pierwotna kreacja pieniądza

KREACJA PIERWOTNA przebiega w banku centralnym, który udziela kredytów bankom komercyjnym.

We współczesnych systemach bankowych emisję banknotów reguluje baza monetarna. Są to aktywa finansowe banku centralnego. Najważniejszymi składnikami bazy monetarnej są:

1. Aktywa zagraniczne banku centralnego - są to najbardziej płynne składniki majątku na rynkach zagranicznych.

2. Obligacje skarbowe - papiery dłużne rządu. Są emitowane w celu zredukowania deficytu budżetowego.

Emisja obligacji ma charakter inflacyjny jeżeli kredytodawcą jest bank centralny (powiększa się baza monetarna). Taką emisję nazywamy emisją fiducjarną - emisja banknotów pod zastaw obligacji.

3. Przyjęte do redyskonta weksle.

3. Kredyty w rachunku otwartym (kredyty refinansowe) - kredyt pozostawiony do dyspozycji innych banków.

Jednym słowem są to depozyty na rachunkach w banku centralnym powiększone o sumę obiegających znaków pieniężnych (wielkość emisji); stanowią łącznie pieniądz banku centralnego.

Bank centralny udzielając kredytu tworzy nowy pieniądz – nie sięga do środków zdeponowanych w banku. Dla niego udzielenie kredytu nie jest wydatkiem. Dlatego jest to kreacja pierwotna. Inna formą pierwotnej kreacji pieniądza jest wypłata gotówki przez bank centralny na rzecz jednostki budżetowej. Ta forma kreacji pieniądza polega na emisji pieniądza gotówkowego. Również w przypadku skupu przez bank centralny zagranicznych walut i dewiz następuje pierwotna kreacja pieniądza.

Mówiąc o pierwotnej kreacji pieniądza należy wspomnieć o rodzajach rachunków bankowych. Wyróżniamy następujące rodzaje rachunków bankowych:

1. Rachunki rozliczeniowe:

a) rachunki bieżące – mają podstawowe znaczenie dla podmiotów gospodarczych. Wpływają na nie należności od odbiorców za sprzedawane towary i świadczone usługi, podejmowane są z nich środki na wypłatę wynagrodzeń, pokrywane zobowiązania wobec dostawców itp.

b) Rachunki pomocnicze – służą do przeprowadzania rozliczeń za pośrednictwem innych banków niż bank prowadzący rachunek bieżący lub do dokonywania operacji w ściśle określonym celu,

1. Rachunki lokat terminowych – służą do przechowywania środków pieniężnych przez okres wynikający z umowy zawartej z bankiem. Korzystają z nich przedsiębiorstwa obywające się bez kredytów, lokując na nich wolne środki. Zachęca je do tego oprocentowanie wyższe niż na rachunkach bieżących.

2. Rachunki oszczędnościowe(wkłady oszczędnościowe) – są prowadzone dla osób fizycznych, dla szkolnych kas oszczędności i pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych. dowodem zawarcia umowy takiego rachunku jest książeczka oszczędnościowa lub inny dokument imienny. Rachunków tych nie wolno wykorzystywać do rozliczeń związanych z działalnością gospodarczą.

3. Rachunki powiernicze – prowadzone są na podstawie odrębnej umowy. Środki pochodzą wyłącznie od osób trzecich, które powierzają je posiadaczowi rachunki (powiernikowi) na podstawie zawartej z nim odrębnej umowy (umowy powierniczej).

Inne rodzaje rachunków bankowych wymienia jeszcze ustawa o Narodowym Banku Polskim w art. 51, są to rachunki prowadzone przez NBP:

1. rachunki banków

2. rachunki budżetu państwa

3. rachunki Bankowego Funduszu Gwarancyjnego

4. rachunki Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej

5. rachunki innych osób prawnych, dla których wymagana jest zgoda Prezesa Narodowego Banku Polskiego.

Wtórna kreacja pieniądza

KREACJA WTÓRNA realizowana przez banki komercyjne, które udzielają kredytów swoim klientom. W procesie kreacji pieniądza przez banki komercyjne możemy wyróżnić:

-wkład pierwotny – załóżmy że klient wpłaca do banku gotówkę np. 1000zł. Bank otwiera mu rachunek na tę kwotę, którym ten klient może dysponować. Dokonany wkład jest to właśnie wkład pierwotny. W wyniku tej operacji następuje przekształcenie pieniądza gotówkowego (banknotów) w pieniądz bezgotówkowy, jakim jest wkład klienta na rachunku bankowym. Zmiana ta nie wpływa na ilość pieniądza w obiegu, gdyż nastąpiła jedynie zamiana formy pieniądza. Wkład ten ma pełne pokrycie w rezerwie gotówkowej banku.

- wkład pochodny – w wyniku uzyskanego przez bankowców doświadczenia okazało się że tylko niewielka część zdeponowanych w bankach wkładów jest podejmowana w gotówce. Pozostała część służy do rozliczeń bezgotówkowych albo przez długi czas nie jest podejmowana. Uznano zatem, że nie ma potrzeby utrzymywania 100% - go pokrycia wkładu pierwotnego w postaci gotówki w banku. Wystarczy utrzymanie jedynie określonej części wkładu w postaci rezerwy gotówkowej. Pozostałą część można wykorzystać na udzielenie pożyczki innemu klientowi w postaci otwarcia na jego rzecz rachunku bieżącego z wkładem, którym ten klient może swobodnie dysponować. Taką transakcję polegającą na udzieleniu pożyczki klientowi w formie rachunku bieżącego nazywa się tworzeniem wkładu pochodnego a sam wkład-wkładem pochodnym.

Z wtórną kreacją pieniądza mamy do czynienia wówczas, gdy banki komercyjne udzielają kredytów swoim klientom. Ta kreacja wyznacza wielkość podaży pieniądza. W czasie stabilizacji gospodarczej banki nie muszą całej zgromadzonej w postaci wkładów gotówki trzymać w skarbcu. Klienci dokonują wpłat i wypłat na przemian i wystarczy tylko stosunkowo niewielka rezerwa gotówkowa, aby zrealizować wszystkie ich dyspozycje. Resztę środków banki mogą spożytkować udzielając kredytu przedsiębiorstwom lub indywidualnym osobom, zarabiając na tej transakcji. Pożyczone sumy wracają do banków, w postaci wpłat na rachunki i mogą służyć do udzielenia kolejnej pożyczki, i tak dalej, i tak dalej. W ten sposób z pewnej kwoty przyjętych na początku depozytów powstała znacznie większa suma pieniądza bankowego w postaci kredytów. Banki zazwyczaj starają się udzielić jak najwięcej kredytów, aby powiększyć swoje zyski. Bank komercyjny tylko do pewnej wielkości może udzielać kredytów. Kreacja pieniądza bankowego postępuje aż do momentu tworzenia wkładów pochodnych przez banki tzn. do momentu kiedy relacja między wkładem pierwotnym a sumą wkładów pochodnych osiągnie granicę poniżej której nie może zejść ze względu na konieczność zachowania minimum płynności płatniczej.

Kreacja pieniądza bankowego przez banki komercyjne następuje poprzez wzrost wielkości kredytów udzielanych przez te banki, a także przez zwiększenie zakupu walut obcych. Obie te operacje powodują wzrost środków płatniczych w danym banku lub w innym banku, na którego konto zostały przekazane środki otrzymane w formie kredytu.

Ograniczenie kreacji pieniądza przez bank komercyjny wynika z konieczności utrzymywania płynności. Każde udzielenie kredytu oznacza, że część tego kredytu może być wypłacona w gotówce bądź też przekazana na rachunek innym bankom tzn. że tylko część środków z udzielonego kredytu pozostanie na rachunku w banku. Te czynniki powodują, że bank komercyjny musi posiadać odpowiednią wielkość pieniądza rezerwowego banku centralnego, żeby móc bez ograniczeń pokryć wypłaty gotówkowe swoich klientów oraz pokryć ujemne dla siebie saldo rozliczeń z innymi bankami.

D = , D = = 1000, gdzie:

R – wartość rezerw

r – wskaźnik rezerw obowiązkowych

D – wkłady na żądanie

O tym, ile wyniesie kreacja pieniądza bankowego przy danych zasobach pieniądza gotówkowego, decyduje mnożnik kreacji pieniądza, będący odwrotnością wskaźnika rezerwowego. Mnożnik kreacji pieniądza bankowego jest współczynnikiem określającym ile zostanie udzielonych kredytów w zależności od wielkości wkładu początkowego (pierwszego depozytu).

18. Kredyt bankowy i jego funkcje

Kredyt bankowy – umowa zawarta w formie pisemnej pomiędzy bankiem, a kredytobiorcą. Bank zobowiązuje się udostępnić określoną kwotę na określony cel oraz czas a kredytobiorca zobowiązuje się wykorzystać kredyt zgodnie z jego przeznaczeniem oraz zwrócić pobraną kwotę wraz z należnym bankowi wynagrodzeniem w postaci prowizji i odsetek. Na podstawie tej definicji kredyt postrzegany jest jako specyficzny rodzaj stosunków zobowiązaniowych, którego wyróżniającymi cechami są: zwrotność, terminowość i oprocentowanie.

Sposoby ujmowania kredytu:

• formalno-prawne ujęcie kredytu;

zgodnie z nim, istotą kredytu jest wykorzystanie czasowo wolnych środków pieniężnych, a nie tworzenie nowych. Bank sprawuje tutaj rolę pośrednika w przekazywaniu potrzebującym podmiotom czasowo ulokowanych w nim, przez inne osoby, środków pieniężnych. W wyniku tej operacji, powstaje wierzytelność u kredytodawcy, oraz proporcjonalne kwotowo zobowiązanie u kredytobiorcy,

• ekonomiczne ujęcie kredytu;

wg tak rozumianego ujęcia, bank umożliwia dokonywanie wydatków pieniężnych w rozmiarach przekraczających aktualnie posiadane przez kredytobiorcę środków pieniężnych, poprzez tworzenie nowych dochodów i środków z równoczesnym ich udostępnieniem kredytobiorcy, na warunkach przewidzianych w umowie.

Podział kredytów - kryteria

a) osoba kredytobiorcy

• kredyty gospodarcze - na finansowanie działalności gospodarczej, udzielane wyłącznie przedsiębiorstwom na sfinansowanie działalności gospodarczej;

• kredyty dla ludności - konsumpcyjne, udzielane osobom fizycznym nie prowadzącym działalności gospodarczej

• kredyty budowlano-mieszkaniowe - cechą tego typu kredytu jest zabezpieczenie – wpis do hipoteki

b) przedmiot

• kredyty obrotowe – udzielane na sfinansowanie potrzeb wynikających z bieżącej działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, najczęściej na okres krótszy niż 1 rok;

• kredyty inwestycyjne – udzielane na finansowanie inwestycji, tj. przedsięwzięć, mających na celu powiększenie lub ulepszenie majątku trwałego przedsiębiorstwa, udzielany na ogół na okres powyżej 1 roku

• inne, np.

• sezonowe - finansują potrzeby powstałe w wyniku wahań sezonowych w zaopatrzeniu, produkcji, sprzedaży (głównie rolnictwo i przetwórstwo owocowo-warzywne). Kredyty te charakteryzują się preferencyjnym oprocentowaniem z dopłatami z budżetu państwa (około 50%)

• akceptacyjne - polegają na odpłatnym akceptowaniu przez bank ciągnionych na niego trat i zobowiązaniu do udzielania kredytu na wykupienie tych trat.

• eksportowe - kredyt dla zagranicznego nabywcy lub jego banku, udzielany przez bank w celu finansowania umowy eksportowej, a także kredyt dla krajowego dostawcy, refinansujący udzielony przez niego w tej samej walucie, według takiej samej stopy procentowej i takiego samego rozkładu spłat kredyt na rzecz zagranicznego nabywcy

• dyskontowe weksli - polega na przyjęciu przez bank weksla pochodzącego z obrotu gospodarczego przed upływem terminu jego płatności i wypłaceniu podawcy weksla kwoty nominalnej weksla pomniejszonej o kwotę dyskonta. Kredyt dyskontowy umożliwia podmiotom gospodarczym za pośrednictwem banku zamianę weksla na gotówkę przed terminem płatności weksla.

c) okres kredytowania

• krótkoterminowe – z terminami spłaty do roku,

• średnioterminowe – z terminami spłaty od roku do trzech lat,

• długoterminowe – z terminami spłat powyżej trzech lat,

• płatniczy – z terminami spłaty do jednego miesiąca, na sfinansowanie pilnych płatności np. podatków, wynagrodzeń itp.

d) sposób udzielania

• w rachunku kredytowym - bank otwiera nowy rachunek za pomocą którego dokonywane są wszystkie rozliczenia

• w rachunku bieżącym (odnawialny kredyt krótkoterminowy) - Zadłużenie występuje w postaci salda debetowego rachunku bieżącego kredytobiorcy. Kredyt na rachunku bieżącym nie jest powiązany z określonym celem, służy on jedynie utrzymaniu bieżącej płynności.

e) waluta

• złotowe

• walutowe

f) zasady oprocentowania

• oprocentowaniu stałym

• oprocentowaniu zmiennym - Dla kredytów złotowych stawką bazową jest najczęściej stopa procentowa kredytu refinansowego, rzadziej stopa procentowa kredytu redyskontowego, lokat międzybankowych czy bonów skarbowych lub inne. Dla kredytów dewizowych stawką bazową jest stopa oprocentowania depozytów w danej walucie na określony czas na europejskim rynku międzynarodowym (np. LIBOR).

g) postać środków pieniężnych

• bezgotówkowe

• gotówkowe (np. kredyt lombardowy, studencki)

h) warunki

• komercyjne

• preferencyjne – przyznawane na warunkach dogodniejszych niż wynikające z rachunku ekonomicznego, w większości przeznaczane na finansowanie ekonomicznych i społecznych celów polityki państwa

i) wg form zabezpieczenia rozróżnia się m. in. kredyty:

• hipoteczne,

• wekslowe,

• lombardowe,

Kredyt spełnia funkcję:
1.        emisyjną - wprowadza nowy pieniądz do obiegu, zmiana pieniądza bankowego w pieniądz gotówkowy

Funkcja emisyjna, czyli kreacja pieniądza realizowana jest przez NBP w ramach polityki pieniężnej państwa a także poprzez kredyty udzielane przez banki komercyjne. Funkcję tę realizuje każdy kredyt bankowy, gdyż każde udzielenie kredytu wprowadza do cyrkulacji nowy pieniądz, a każda spłata kredytu prowadzi do wycofania pieniądza z obiegu.

2.        stymulacyjną,

Funkcja stymulacyjna polega na wykorzystaniu instrumentów polityki kredytowej na kierunki rozwoju gospodarczego oraz wykorzystaniu czynników produkcji (ziemi, pracy i kapitału).

3. dochodową - wykorzystanie przez kredytobiorcę środków na zakładane cele

Funkcja dochodowa realizowana jest bezpośrednio – jeśli stopa procentowa kredytu jest niższa od stopy inflacji oraz pośrednio – gdy kredyt zastosowany w produkcji uruchamia mechanizm przyrostu dochodów dzięki rozwinięciu działalności wytwórczej.

Funkcja dochodowa polega na czerpaniu korzyści materialnych (finansowych i ekonomicznych), dzięki zwiększaniu siły nabywczej firmy. Kredyt w funkcji dochodowej nie stwarza natomiast możliwości uzupełnienia popytu w skali całej gospodarki narodowej, powstałego w wyniku tworzenia oszczędności pieniężnych przez różne podmioty gospodarujące.

4.  restrukturyzacyjną.

Funkcja restrukturyzacyjna polega głównie na oddziaływaniu na przemiany strukturalne i własnościowe w gospodarce.

5. rozdzielczą - wykorzystanie kredytu do stworzenia dodatkowego popytu pieniężnego

Funkcja rozdzielcza kredytu oznacza wykorzystanie go do stworzenia dodatkowego popytu pieniężnego.

6. redystrybucyjną - udostępnianie środków w formie kredytu jednym podmiotom dzięki oszczędnościom innych.

7. kontrolną - bank kontroluje działalność kredytobiorcy

19. Leasing – funkcje – rodzaje
Leasing – jest umownym stosunkiem cywilnoprawnym.

W ramach leasingu jedna ze stron umowy (finansujący, leasingodawca) przekazuje drugiej stronie (korzystającemu, leasingobiorcy) prawo do korzystania z określonej rzeczy na pewien uzgodniony w umowie leasingu okres, w zamian za ustalone ratalne opłaty (raty leasingowe).

Nazwa leasing pochodzi od angielskiego słowa to lease oznaczającego tyle, co nająć, wydzierżawić (prawo anglosaskie nie odróżnia najmuod dzierżawy, tak samo jak nie odróżnia od nich leasingu).

„Przez umowę leasingu finansujący zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy na warunkach określonych w tej umowie, i oddać tę rzecz korzystającemu do używania, albo używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony, a korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu, w uzgodnionych ratach, wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej cenie, lub wynagrodzeniu z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego.”

Rodzaje leasingu

Biorąc pod uwagę liczbę stron biorących udział w transakcji leasingowej wyróżnia się:

• leasing bezpośredni (gdy producent zawiera umowę bezpośrednio z użytkownikiem),

• leasing pośredni (w transakcji uczestniczą więcej niż dwie strony, tzn. między producentem a użytkownikiem występuje wyspecjalizowane przedsiębiorstwo leasingowe).

Za użytkowanie obiektu leasingobiorca płaci w określonych terminach raty leasingowe składające się z dwóch części: składnika kapitałowego odzwierciedlającego wartość użytkowanego obiektu przypadającego na okres leasingu i składnika odsetkowego, stanowiącego wynagrodzenie dla leasingodawcy.

Leasing operacyjny

Leasing operacyjny (usługowy) – polega na czasowym przekazaniu w użytkowanie dobra inwestycyjnego. Czas ten jest z reguły krótszy niż okres normatywnego zużycia leasingowanej rzeczy. Raty leasingowe stanowią dla leasingobiorcy koszt uzyskania przychodów, a przedmiot leasingu nie podlega u niego amortyzacji. W umowie leasingu operacyjnego leasingobiorca może mieć zagwarantowane prawo zakupu przedmiotu leasingu po zakończeniu umowy, za określoną z góry wartość końcową powiększoną o podatek od towarów i usług(VAT).

Leasing finansowy

Leasing finansowy (kapitałowy) – polega na oddaniu rzeczy w użytkowanie, w zamian za raty leasingowe. Przedmiot leasingu jest własnością Finansującego, amortyzuje go leasingobiorca, natomiast przeniesienie tytułu własności może być zagwarantowane w umowie. Firma zwiększa więc wartość swojego majątku, nie ponosząc dodatkowych kosztów po zakończeniu umowy, a zwiększona forma amortyzacji pozwala regulować jej koszty i dochody. Leasing finansowy, podobnie jak operacyjny, charakteryzuje się tym, iż zawiera klauzulę opcji na sprzedaż przedmiotu leasingu po zakończeniu okresu umowy. Oznacza to iż Korzystający ma prawo wykupu (przeniesienia własności) rzeczy oddanej mu w leasing. Leasing finansowy jest więc zbliżony do kredytu lub pożyczki. Przedmiotem "pożyczki" jest tu środek trwały a nie gotówka.

Rata leasingowa w leasingu finansowym podzielona jest na część kapitałową i odsetkową. Część odsetkowa stanowi koszt uzyskania przychodu u Korzystającego, a część kapitałowa traktowana jest jak kapitał przy operacji kredytowej – obniża zysk po opodatkowaniu u leasingobiorcy. Leasing finansowy dla celów podatku VAT rozliczany jest tak jak leasing operacyjny. W przypadku leasingu finansowego podatek VAT od rat leasingowych jest płatny z góry za cały okres trwania umowy leasingu (zazwyczaj w ciągu 7 dni po odbiorze przedmiotu leasingu), inaczej niż w leasingu operacyjnym gdzie podatek VAT jest płatny z każdą ratą leasingową.

Leasing zwrotny

Leasing zwrotny – występuje, gdy firma posiada liczne środki trwałe, nie posiada jednak gotówki, której potrzebuje; może wtedy oddać część majątku trwałego firmie leasingowej w zamian za gotówkę i wziąć te środki w leasing; dzięki takiemu zabiegowi firma ma jednorazowy zastrzyk gotówki.

20. Mechanizm redystrybucji dochodu narodowego.

Mechanizm redystrybucji dochodu narodowego obejmuje:

1. Gromadzenie środków (podatki, opłaty, składki na ubezpieczenia społeczne, itd)

2. Wydatkowanie zgromadzonych środków na działalność bieżącą i rozwojową

3. Oddziaływanie na system cen, opłat

Państwo, realizując swoje konstytucyjne funkcje (obrona narodowa, edukacja, itd.) musi ponosić wydatki w celu alokacji dóbr publicznych i społecznych. Jednocześnie nie generuje bezpośrednio dochodów służących sfinansowaniu tych wydatków. Dlatego też, korzystając z atrybutu władzy, sięga do dochodów obywateli. Redystrybucja dochodu narodowego odbywa się w formie pieniężnej i dokonuje się przez system transferów dochodów, działających według różnych kryteriów. Ogólnym kryterium redystrybucji jest to, aby państwo realizowało swoje publiczne i społeczne funkcje, a gospodarka działała niezakłócenie.

Finansowanie alokacji dóbr publicznych i społecznych odbywa się poprzez ponoszenie ciężarów przez jednostki na rzecz ogółu, co można wyrazić stwierdzeniem, że odbywa się czyimś kosztem na czyjąś korzyść. Dlatego też państwo musi stosować takie instrumenty redystrybucji dochodu narodowego, by sprawiedliwie rozłożyć rozmiary tego finansowania mając na uwadze efektywność wykorzystywanych środków i potrzeby jednostek. Trudność sprawia także oszacowanie korzyści, które obywatele osiągają za cenę przymusowego obowiązku podatkowego. Pomiar ten jest w praktyce niewykonalny ze względu na dużą liczbę obywateli oraz grup społecznych.

Skutkiem transferów są wydatki nabywcze podmiotów związane z wykorzystaniem PKB. Ma to wpływ na strukturę konsumpcji oraz dostęp do dóbr społecznych i publicznych.

Przepływy mogą mieć charakter jednostronny: np. podatki, z których później państwo dokonuje wydatków w sposób pośredni lub bezpośredni na poczet świadczeń np. wynagrodzenia pracowników administracji publicznej, emerytury, stypendia. Istnieją także transfery związane z kontrświadczeniem np. praca lekarza czy nauczyciela.

Głównymi formami pomocy ze strony państwa są różnego typu świadczenia pieniężne, a także świadczenia w naturze.

Świadczenia pieniężne możemy podzielić na:

1. - świadczenia dofinansowywane przez państwo (emerytury, renty, zasiłki inwalidzkie i chorobowe, zasiłki dla bezrobotnych)

2. - świadczenia finansowane przez państwo w całości (zasiłki dla osób o niskich dochodach, zasiłki dla niepełnosprawnych, dodatki rodzinne, dodatki mieszkaniowe

Świadczenia w naturze to np. świadczenia w ramach powszechnej służby zdrowia i oświaty

Dodatkową grupą transferów są przepływy wewnątrz sektora publicznego, np. pomiędzy budżetem państwa a budżetem jednostki samorządu terytorialnego.

21. Memoriałowe i kasowe ujęcie zjawisk finansowych
Ujęcie memoriałowe informuje nas o tym, że skutki wszelkich zdarzeń i transakcji uznawane są w momencie ich zaistnienia bez względu na to kiedy rozrachunki powstałe w związku z nimi zostaną uregulowane. Wszystkie operacje są rejestrowane w księgach rachunkowych a także wykazywane w sprawozdaniu finansowym w tym okresie, którego dotyczą. Bierze się pod uwagę dzień wystawienia dokumentu, a nie termin zapłaty. Skutkiem tej zasady jest m.in. powstawanie należności i zobowiązań. Według tej zasady sporządza się m.in. bilans, rachunek zysków i strat, informację dodatkową. Warto zauważyć, że rachunek przepływów pieniężnych w przeciwieństwie do pozostałych sprawozdań opiera się na zasadzie kasowej, według której skutki zdarzeń gospodarczych ujmuje się w momencie zapłaty, czyli wydatku lub wpływu środków pieniężnych.

22. Metody kształtowania podaży pieniądza w gospodarce

Podaż pieniądza to suma gotówki w obiegu poza systemem bankowym oraz wkładów w bankach komercyjnych i towarzystwach budowlanych.

Podaż pieniądza jest częściowo zobowiązaniem banku centralnego (gotówka w obiegu pozabankowym), a częściowo zobowiązaniem banków (wkłady bankowe).

Bank centralny może próbować wpływać na podaż pieniądza poprzez rezerwy obowiązkowe, stopę dyskontową oraz operacje otwartego rynku.

Rezerwy obowiązkowe

Stopa rezerw obowiązkowych jest to minimalna relacja rezerw gotówkowych do wkładów, jaką muszą utrzymywać banki komercyjne na mocy decyzji banku centralnego.

Jeśli stosowany jest wymóg rezerw obowiązkowych, to banki komercyjne mogą utrzymywać większe od minimalnych rezerwy gotówkowe, ale nie mogą utrzymywać ich mniej. Jeśli ich zasób gotówki spadnie poniżej wymaganego poziomu, to muszą one natychmiast pożyczyć gotówkę (zwykle od banku centralnego), aby przywrócić wymaganą stopę rezerw obowiązkowych.

Jeśli bank centralny wymaga utrzymywania rezerw obowiązkowych ponad poziom, który przezorne banki utrzymywałyby i tak w każdych warunkach, powstaje efekt polegający na ograniczeniu zakresu kreacji wkładów bankowych, obniżeniu wartości mnożnika kreacji pieniądza oraz zmniejszeniu podaży pieniądza przy każdym danym poziomie bazy monetarnej. Podobnie, jeśli obowiązuje już jakaś stopa rezerw obowiązkowych, to jej podwyższenie spowoduje zmniejszenie podaży pieniądza.

*Baza monetarna – ilość gotówki dostarczanej przez bank centralny zarówno bankom komercyjnym, jak i sektorowi pozabankowemu.

Mnożnik kreacji pieniądza – wielokrotność, jaką stanowi podaż pieniądza w stosunku do bazy monetarnej.

Stopa dyskontowa – stopa procentowa stosowana przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym.

Ustalając stopę dyskontową na karnym poziomie, wyższym od przeciętnego poziomu stóp procentowych na rynku, bank centralny może skłonić banki komercyjne do dobrowolnego utrzymywania dodatkowej rezerwy gotówki. Ponieważ wkłady bankowe są teraz mniejszą wielokrotnością rezerw gotówkowych banków, mnożnik kreacji pieniądza obniża się, a podaż pieniądza jest mniejsza dla każdej wielkości bazy monetarnej.

Operacje otwartego rynku – występują wtedy, gdy bank centralny zmienia wielkość bazy monetarnej, kupując lub sprzedając papiery wartościowe na otwartym rynku.

Operacje otwartego rynku pozwalają wpłynąć na wielkość bazy monetarnej. Ponieważ podaż pieniądza to iloczyn bazy monetarnej i mnożnika kreacji pieniądza, operacje otwartego rynku wpływają równocześnie na rozmiary podaży pieniądza.

Bank centralny kupując papiery wartościowe powoduje wzrost bazy monetarnej – następuje dopływ gotówki do gospodarki. Pewna jej część znajdzie się w obiegu pozabankowym, ale większość zostanie złożona w bankach jako wkłady. Dzięki podwyższeniu swoich rezerw gotówki, banki mogą teraz rozszerzyć działalność kredytową – zwiększenie podaży pieniądza.

W odwrotnej sytuacji: bank centralny sprzedaje papiery wartościowe, tym samym zmniejsza się ilość gotówki w obiegu lub stan rezerw gotówkowych banków, w konsekwencji czego mniejsza się baza monetarna. Ponieważ rezerwy w bankach spadły, są one zmuszone do ograniczenia swojej akcji kredytowej, co w efekcie sprawia, że zmniejsza się podaż pieniądza.

Biorąc pod uwagę jedynie banki komercyjne, to udzielając kredytów i umożliwiając zaciąganie pożyczek w rachunku bieżącym, powiększają one zasób pieniądza bezgotówkowego w gospodarce i tym samym wpływają na ogólną wielkość podaży pieniądza.

23. Metody obliczania Produktu Krajowego Brutto

Metody obliczania PKB: 
1. Podejście produktowi-wydatkowe, a)wydatki konsumpcyjne ludności [C] – dobra trwałe, - dobranietrwałe, -usługi, b)inwestycje prywatne brutto [I] –krajowe, -zagranizcne, c)wydatki rządowe na dobra iusługi [G], d) eksport netto, -eksport- wydatki zagranicy [Ex], -import-wydatki krajowe [Im]. 
2. Podejście dochodowo kosztowe a) płce (z uwzględnieniem podatków bezpośrednich) b) odsetki netto(j.w.) c)dochody z rent, czynszów (j.w.), d) podatki pośrednie przedsiębiorstw e) amortyzacja, f) zyski przedsiębiorstw prywatnych g)zyski właścicieli i wspólników.
PKB=Y=C+I+G+[Ex-Im] , Y-dochody, C-wydatki gospodarstw domowych, I – wydatki przedsiębiorstw, G – wydatki państwa. 

Produkt Krajowy Brutto (PKB) jest miarą wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.

Metody obliczania PKB:

• metoda strumienia wydatków,

• metoda dochodowa,

• metoda produktowa.

Metoda wydatkowa (strumienia wydatków) obliczania PKB polega na sumowaniu wydatków na dobra finalne, czyli takich, które nie zużyto do produkcji innych dóbr.

Metoda dochodowa (wartości dodanej) obliczania PKB polega na sumowaniu dochodów powstających przy wytwarzaniu dóbr i usług finalnych (polega na sumowaniu wartości dodanej wszystkich przedsiębiorstw).

Wartość dodana jest to różnica wartości (ceny) produktu i wartości (ceny) zużytych do jego produkcji dóbr pośrednich, które przedsiębiorstwo kupiło od innych przedsiębiorstw.

Metoda produktowa obliczania wartości PKB polega na sumowaniu wartości dóbr i usług finalnych wytworzonych w kraju.

Inny podział obliczania PKB:

• jako wydatki na dobra i usługi różnych podmiotów gospodarczych jak: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, państwo i cudzoziemcy, w tym wypadku PKB = C+I+G+X, gdzie Y to produkt krajowy brutto, C – konsumpcja, I – inwestycje, G – wydatki rządowe, X – eksport netto,

• jako wielkość produkcji w różnych gałęziach gospodarki np. rolnictwie, przemyśle, transporcie itd.,

• jako suma płac i zysków uzyskanych przez różne grupy wytwarzające PKB.[ R. Hall, J. Taylor]

Y – Produkt Krajowy Brutto (tożsamy z wartością dochodów gospodarstw domowych)

C – wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych

S – oszczędności

I - inwestycje

Z – import

X – eksport

G – wydatki państwa na zakup dóbr

Dopływami w ruchu okrężnym wydatków i dochodów są:

1. inwestycje

2. eksport

Odpływami z ruchu okrężnego wydatków i dochodów są:

• oszczędności

• import.

GOSPODARKA ZAMKNIĘTA – występują w niej tylko gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa. Tylko oszczędności stanowią część dochodów gosp. dom., która nie zostaje wydana na konsumpcję (odpływ). Natomiast inwestycje są jedynym rodzajem dochodów przedsiębiorstw, który nie jest wydatkiem gosp. dom. sfinansowanym dzięki sprzedaży czynników produkcji (przypływem).

PKB w gospodarce zamkniętej bez państwa to:

Y=C+I

PKB w gospodarce zamkniętej z państwem:

Y=C+I+G

GOSPODARKA OTWARTA

Y=C+I+G+X-Z

Y=C+I+G+NX

Dochód do dyspozycji (rozporządzalne dochody osobiste) gospodarstw domowych:

Y_d=C+S

lub w zrównoważonej formie:

Y_d=Y-T_d-T_e-D+B

gdzie T_d to podatki bezpośrednie

T_e to podatki pośrednie

D to dochody państwa z tytułu własności

B to płatności transferowe

* Produkt krajowy brutto uzupełniony o saldo przepływów dochodów z własności między krajem a zagranicą nazywamy produktem narodowym brutto – PNB.

* Produkt narodowy netto w cenach czynników produkcji to inaczej dochód narodowy.

24. Metody oceny sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa

Ocena sytuacji majątkowej i finansowej przedsiębiorstwa umożliwia dokonanie oceny aktualnej kondycji przedsiębiorstwa i jego wyników. Jest ona bezpośrednio wykorzystywana w zarządzaniu finansowym.
Do tej oceny stosuje się najczęściej:

• analizę porównawczą danych rocznych i wieloletnich,

• analizę struktury danych,

• analizę wskaźnikową,

• analizę wybranych zagadnień.

Analiza porównawczą danych rocznych i wieloletnich polega na ustaleniu wzrostu lub zmniejszenia poszczególnych składników bilansu oraz rachunku zysków i strat zarówno w wartościach bezwzględnych jak i względnych.

Analiza struktury danych polega na ustaleniu i ocenie udziału poszczególnych składników danego sprawozdania w wartości łącznej.

Analizę porównawczą danych rocznych i wieloletnich oraz analizę struktury danych uważa się za analizę wstępną, ponieważ dostarcza jedynie ogólnych informacji o sytuacji majątkowej i finansowej przedsiębiorstwa.

Analiza wskaźnikowa polega na ustaleniu wyników zestawu z górny ustalonych wskaźników oraz zbadaniu i zinterpretowaniu tych wyników, względem wyników wcześniejszych okresów, przeciętnych w branży, w gospodarce narodowej itp.. Jest ona pogłębieniem analizy wstępnej. Analiza wskaźnikowa najczęściej przedstawia sytuację przedsiębiorstwa w określonym momencie.
Wyróżnia się następujące grupy wskaźników: ogólnej sytuacji majątkowej i finansowej, płynności, obrotowości (efektywności wykorzystania majątku), wspomagania finansowego (zadłużenia), rentowności oraz rynku kapitałowego.

Przykłady wskaźników wykorzystywanych w analizie wskaźnikowej:

Wskaźniki ogólnej sytuacji majątkowej i finansowej:

• wskaźnik zastosowania kapitałów własnych = kapitał własny : majątek trwały

• wskaźnik zastosowania kapitałów obcych = kapitał obcy : majątek obrotowy

• wskaźnik struktury kapitału = kapitał własny : majątek obrotowy

• wskaźnik struktury majątku = majątek trwały : majątek obrotowy

• wskaźnik ogólnej sytuacji finansowej = kapitał własny / majątek trwały : kapitał obcy / majątek obrotowy lub kapitał własny / kapitał obcy : majątek trwały / majątek obrotowy

Wskaźniki płynności:

• wskaźnik bieżącej płynności (CR – current ratio) = majątek obrotowy : zobowiązania bieżące

• wskaźnik szybkiej płynności (QR – quick ratio)    = aktywa bieżące – (zapasy + rozliczenia międzyokresowe czynne) : zobowiązania bieżące lub środki pieniężne + inne krótkoterminowe aktywa finansowe + należności: zobowiązania bieżące

• wskaźnik płynności gotówkowej (cash ratio)        = środki pieniężne + papiery wartościowe przeznaczone do obrotu  : zobowiązania bieżące (pokrycia zobowiązań bieżących środkami pieniężnymi)

Wskaźniki obrotowości (efektywności wykorzystania majątku):

• wskaźnik obrotowości majątku =  przychody ze sprzedaży : przeciętny stan aktywów ogółem

• wskaźnik obrotowości majątku trwałego =  przychody ze sprzedaży : przeciętny stan aktywów trwałych

• wskaźnik obrotowości majątku obrotowego =  przychody ze sprzedaży : przeciętny stan aktywów obrotowych

• wskaźnik rotacji zapasów =  k-ty wytworzenia sprzedanych produktów (zastępczo: przychody ze sprzedaży) : przeciętny stan zapasów

• wskaźnik rotacji zapasów w dniach =  przeciętny stan zapasów × 360 : k-ty wytworzenia sprzedanych produktów (zastępczo:  przychody ze sprzedaży) albo 1 : wskaźnik rotacji zapasów

• wskaźnik obrotowości zapasów materiałowych w dniach = przeciętny stan zapasów materiałowych × 360 : koszty zużytych materiałów

• wskaźnik obrotowości zapasów wyrobów gotowych w dniach =  przeciętny stan zapasów wyrobów gotowych w dniach × 360 : koszty wytworzenia wyrobów gotowych

• wskaźnik rotacji należności =  przychody ze sprzedaży : przeciętny stan należności

• wskaźnik rotacji należności w  dniach =  przeciętny stan należności × 360 : przychody ze sprzedaży lub 1 : wskaźnik rotacji należności

• wskaźnik okresu spłaty zobowiązań =  zobowiązania bieżące × 360 : koszty własne sprzedaży

• udział należności trudnościągalnych w należnościach ogółem = należności trudnościągalne : należności ogółem

• udział należności trudnościągalnych w przychodach ze sprzedaży = należności trudnościągalne : przychody ze sprzedaży

• udział należności w zysku ze sprzedaży = należności : zysk ze sprzedaży

• udział należności w aktywach ogółem  = należności : aktywa ogółem 

Wskaźniki wspomagania finansowego (zadłużenia):

• wskaźnik ogólnego zadłużenia DR = zobowiązania ogółem : aktywa ogółem

• wskaźnik udziału kapitału własnego w finansowaniu majątku = kapitał własny : aktywa ogółem

• wskaźnik relacji zobowiązań do kapitału własnego = zobowiązania ogółem : kapitał własny

• wskaźnik zadłużenia długoterminowego = zobowiązania długoterminowe : kapitał własny

• wskaźnik relacji zobowiązań długoterminowych do ogółu zobowiązań = zobowiązania długoterminowe : zobowiązania ogółem

• wskaźnik pokrycia zobowiązań długoterminowych = majątek trwały netto : zobowiązania długoterminowe

• wskaźnik pokrycia odsetek od zaciąg. zobowiązań z uzysk. efektów finansowych = zysk netto + pod. dochodowy + odsetki : odsetki

• wskaźnik pokrycia zobowiązań nadwyżką finansową = zysk netto + amortyzacja : przeciętny stan zobowiązań

Wskaźniki rentowności:

• wskaźnik rentowności sprzedaży netto (ROS – return on sale) = zysk netto × 100% : przychody ze sprzedaży

• wskaźnik rentowności sprzedaży brutto = zysk ze sprzedaży × 100% : przychody ze sprzedaży w cenach brutto

• wskaźnik rentowności majątku (ROA – return on assets) = zysk netto × 100% : przeciętny stan aktywów

• wskaźnik rentowności majątku trwałego = zysk netto × 100% : przeciętny stan aktywów trwałych

• wskaźnik rentowności majątku obrotowego = zysk netto × 100% : przeciętny stan aktywów obrotowych

• wskaźnik rentowności kapitału własnego (ROE – return on equity) = zysk netto × 100 % : przeciętny stan kapitału własnego

25. Metody ograniczania ryzyka w działalności gospodarczej

Istnieją trzy metody aktywnego ograniczania ryzyka:

1. Redukcja ryzyka

– ukierunkowana na: zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia szkody (P) i zmniejszenie wysokości szkody (S,)

– polega na działaniach zabezpieczających i ochronnych,

– jest to forma jak najbardziej korzystna, gdyż ma na celu działania zapobiegające wystąpieniu strat,

– stosowana zwłaszcza wtedy, gdy poziom ryzyka został określony jako niedopuszczalny.

Przykłady redukcji ryzyka

• Gdy źródłem zagrożenia jest człowiek: bezwzględne przestrzeganie przepisów BHP.

• Gdy źródłem zagrożenia jest maszyna: stosowanie norm, najnowszych technologii (BAT).

• Gdy źródłem zagrożenia jest materiał: kontrola jakości materiałów stosowanych do produkcji, transport i przechowywanie tych materiałów w odpowiednich warunkach (np. temperatura).

• Gdy źródłem zagrożenia jest zarządzanie: ustalenie poziomów zapasów bezpieczeństwa, wdrożenie systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy PN - N 18001/OHSAS, zarządzania bezpieczeństwem informacji ISO/IEC 27001, wdrożenie systemu zarządzania ciągłością działania

BS25999.

• Gdy źródłem zagrożenia jest środowisko:

– pracy - stosowanie ochrony np. środki ochrony osobistej

– naturalne - stosowanie środków ochronnych np. dla wyładowań atmosferycznych – instalacja odgromowa ograniczania ryzyka.

2. Retencja ryzyka

– polega głównie na utrzymywaniu pewnych rezerw finansowych, które w razie nagłej sytuacji będą mogły pokryć szkody wywołane pojawieniem się zagrożenia,

– łączy się z zamrożeniem środków płynnych, a także z niepewnością, nie wiadomo do końca jak wysokie powinny być rezerwy,

– stosowana gdy poziom ryzyka został określony jako

3. Transfer ryzyka

– jest przeniesieniem bezpośrednich skutków wystąpienia szkody lub jej konsekwencji finansowych na inny podmiot, wykorzystując np. ubezpieczenia gospodarcze, zabezpieczenia w umowach,

– stosowany gdy istnieje prawdopodobieństwo pojawienia się szkód o charakterze losowym, których źródłem są zagrożenia niezależne od woli człowieka

26. Metody przerzucalności podatków

Zjawisko przerzucalności podatku polega na żywiołowym, często wbrew woli podmiotu czynnego (państwa lub samorządu) rozszczepieniu osoby podatnika formalnego i rzeczywistego i przerzucaniu ciężaru ekonomicznego podatku przez podatnika formalnego na inny podmiot, który staje się przez to podatnikiem rzeczywistym . Zdaniem Witolda Modzelewskiego „przerzucanie polega na tym, że przy pomocy zmiany poziomu cen, wynagrodzeń lub innych kategorii ekonomicznych, na które podatnik ma lub może mieć wpływ, zwiększa on swoje przychody o całość lub część kwoty podatku (…) Ustawodawca podatkowy ma tylko niewielkie możliwości ograniczenia przerzucalności podatków. Może to jednak nastąpić przy pomocy instrumentów innych części prawa finansowego, a przede wszystkim poprzez prawne ograniczenia w swobodzie określania cen oraz prawną regulację wysokości wynagrodzeń i innych kosztów uzyskania przychodu”. Przerzucalność podatku może się dokonać w dwojaki sposób:

1. Poprzez przerzucalność „w przód”- polega na obciążeniu ekonomicznym ciężarem podatku konsumenta – nabywcy towaru i usługi – przez podwyższenie ceny sprzedaży;

2. Zapomoga przerzucalności „w tył”- polega na odrzuceniu ekonomicznego ciężaru podatku na :

   - dostawcę surowca: poprzez obniżenie ceny na dostarczany producentowi surowiec

   - zatrudnionego u producenta pracownika: poprzez obniżenie wysokości płacy temu pracownikowi

   Zarówno przerzucanie „w przód”, jak i „w tył” może nastąpić jeżeli nie istnieją bariery prawne (regulacje dotyczące płacy minimalnej) lub ekonomiczne.

Poza powyższym podziałem w doktrynie często wyróżnia się rzeczywiste i pozorne przerzucanie podatku. Rzeczywiste przerzucanie podatku ma miejsce wówczas, gdy podatnik zobowiązany na mocy prawa do zapłacenia podatku z własnego dochodu lub majątku przenosi jego ciężar na inny podmiot. Możliwość taka wynika z tego, iż podatnik pozostaje z podmiotem, na który przerzuca swój ciężar obowiązku podatkowego, bądź w stosunku zależnościekonomicznej bądź prawnym . Może to być umowa kupna sprzedaży, dzierżawy , pracy, pożyczki. Pod wpływem podatku zmieniają się poziom ceny , wysokość czynszu, poziom płacy, wysokość procentu . Pozorne przerzucanie podatku – ma miejsce wówczas, gdy w intencji prawodawcy podatnikiem ma być w rzeczywistości inny podmiot aniżeli ten który ustawowo powołany jest do poniesienia podatku.

27. Podatek i jego funkcje

Polskie prawo definiuje podatek w art. 6 Ordynacji podatkowej jako „publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej”. Celowe jest prześledzenie i wyjaśnienie pojęć zawartych w definicji, które określa się jako cechy podatków.

• Przymusowość – podatek jest obciążeniem, które państwo nakłada na podatnika jednostronnie, jako jednostka posiadająca władztwo podatkowe. Państwo posiada również odpowiednie instrumenty mające na celu wyegzekwowanie niezapłaconych podatków oraz zmuszenie podatników uchylających się od płacenia do uregulowania zobowiązań. Instrumenty te to między innymi kary, grzywny i inne sankcje.

• Nieodpłatność – zapłata podatku przez podatnika nie pociąga za sobą żadnego bezpośredniego świadczenia zwrotnego ze strony beneficjenta podatku.

• Bezzwrotność – podatek raz zapłacony nie jest zwracany, beneficjent świadczenia co  do zasady nie ma nawet technicznych możliwości zwrotu zapłaconego podatku. Bezzwrotność jest cechą wyróżniającą daniny publiczne od kredytów i pożyczek, włączając w to także pożyczki przymusowe.

Świadczenie pieniężne – podatek musi być zapłacony w pieniądzu, nie ma możliwości uregulowania zobowiązania podatkowego w innej formie, np. poprzez przekazanie dóbr lub wykonanie usług.

Publicznoprawny charakter podatku - podatki są dochodem Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy.

27. Podatek i jego funkcje

Polskie prawo definiuje podatek w art. 6 Ordynacji podatkowej jako „publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej”. Celowe jest prześledzenie i wyjaśnienie pojęć zawartych w definicji, które określa się jako cechy podatków.

• Przymusowość – podatek jest obciążeniem, które państwo nakłada na podatnika jednostronnie, jako jednostka posiadająca władztwo podatkowe. Państwo posiada również odpowiednie instrumenty mające na celu wyegzekwowanie niezapłaconych podatków oraz zmuszenie podatników uchylających się od płacenia do uregulowania zobowiązań. Instrumenty te to między innymi kary, grzywny i inne sankcje.

• Nieodpłatność – zapłata podatku przez podatnika nie pociąga za sobą żadnego bezpośredniego świadczenia zwrotnego ze strony beneficjenta podatku.

• Bezzwrotność – podatek raz zapłacony nie jest zwracany, beneficjent świadczenia co  do zasady nie ma nawet technicznych możliwości zwrotu zapłaconego podatku. Bezzwrotność jest cechą wyróżniającą daniny publiczne od kredytów i pożyczek, włączając w to także pożyczki przymusowe.

• Świadczenie pieniężne – podatek musi być zapłacony w pieniądzu, nie ma możliwości uregulowania zobowiązania podatkowego w innej formie, np. poprzez przekazanie dóbr lub wykonanie usług.

• Publicznoprawny charakter podatku - podatki są dochodem Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy.

FUNKCJE

1. fiskalna – polega na tym, że podatki stanowią główna rolę w zasilaniu dochodów budżetu państwa. Każdy podatek podlega tej funkcji, ale wydajność podatków pod tym kątem jest różna. Najwydajniejsze podatki to: VAT, akcyza, PIT, CIT. Znaczenie tej funkcji rośnie wraz z rozwojem kraju, gdyż w gospodarkach o stabilnych dochodach ludności jednym z najbardziej wydajnych podatków jest podatek dochodowy. Funkcja ta nie powinna być nadużywana, gdyż może to spowodować kierowanie się ku uchylaniu się od opodatkowania oraz wejściu w szarą strefę lub też do likwidowania działalności gospodarczej.

2. regulacyjna – polega na kształtowaniu dochodu i majątku będących w dyspozycji podatników. Część dochodów w postaci jest przesuwana od podmiotów gospodarczych i ludności do budżetu państwa, gdzie służy realizacji funkcji państwa (zadań społecznych i publicznych). Funkcja ta realizowana jest za pomocą podatków nieprzerzucanych lub trudnoprzerzucalnych, jakim jest podatek dochodowy. Wysokość tego podatku powinna być zgodna z jego zdolnością płatniczą, gdyż w przeciwnym razie może zniechęcić podmiot do prowadzenia aktywnej działalności. Funkcja ta powinna w polskich warunkach objawiać się zniwelowaniem nadmiernych, społecznie nieuzasadnionych, różnic w wysokościach dochodów.

3. stymulacyjna – polega na takim skonstruowaniu podatków, by sprzyjały one gospodarności działania, pobudzały do osiągania odpowiednich wyników ekonomicznych i finansowych, aby sprzyjały podejmowaniu działań zwiększających osiąganie zysków, a także efekty społeczne i proeksportowe. Zadaniem tej funkcji jest wspieranie aktywności ekonomicznej podatników. Realizacja tej funkcji objawia się w regulacjach ustawowych, m. in. na wprowadzaniu ulg pośrednich i bezpośrednich.

28. Podstawowe założenia i cechy jakościowe sprawozdań finansowych

Z punktu widzenia zasad rachunkowości, sprawozdania finansowe powinny spełniać cechy jakościowe, dzięki którym treści w nich zawarte stają się użyteczne dla ich użytkowników. Katalog cech jakościowych określają Założenia koncepcyjne sporządzania
i prezentacji sprawozdań finansowych.

Ustawa o rachunkowości nie wskazuje cech jakościowych sprawozdań finansowych – są one raczej rezultatem treści nadrzędnych zasad rachunkowości, będących odzwierciedleniem tych przyjętych w Założeniach Koncepcyjnych.

Zrozumiałość:

Cecha ta jest spełniona, gdy dane zamieszczone w sprawozdaniach finansowych okażą się zrozumiałe dla ich użytkowników. Zrozumiałość treści zawartych w sprawozdaniach finansowych wymaga od ich użytkowników posiadania określonej wiedzy w głównej mierze z rachunkowości, finansów, o procesach gospodarczych oraz prawa gospodarczego. Adresatów sprawozdań finansowych przy czytaniu informacji w nich zawartych powinna charakteryzować przede wszystkim wnikliwość, uwaga oraz kojarzenie faktów.

Należy przyjąć, iż szerokie grono użytkowników jest zainteresowane korzystaniem ze sprawozdań finansowych.

Trafność:

Wiele pozycji literatury terminologię tę zastępuje używając pojęcia przydatność, albo traktuje na równi z przydatnością i istotnością.

Informacje zawarte w sprawozdaniach finansowych powinna charakteryzować trafność – czylimożliwość wpływania na decyzje ekonomiczne ich użytkowników. Sprawozdania finansowe powinny składać się z informacji przydatnych (istotnych), czyli takich, których pominięcie, włączenie do innych lub zniekształcenie może w znaczący sposób wpływać na decyzje ekonomiczne ich adresatów.

Wiarygodność:

Sprawozdania finansowe są wiarygodne wówczas, gdy odzwierciedlają operacje gospodarcze zgodnie z ich treścią ekonomiczną. Informacje wiarygodne to informacje charakteryzujące się przede wszystkim obiektywizmem, bezstronnością, brakiem istotnych błędów oraz kompletnością.

O wiarygodności informacji ujawnianych w sprawozdaniach finansowych decydują następujące warunki:

• przewaga treści nad formą (ujęcie w księgach rachunkowych oraz zaprezentowanie w sprawozdaniach finansowych zdarzeń gospodarczych zgodnie z ich treścią ekonomiczną, a nie tylko formą prawną)

• neutralność (informacje są bezstronne, w sytuacji, gdy sposób ich przedstawienia nie wywołuje zamierzonego wpływu na decyzje adresatów sprawozdań finansowych)

• ostrożność (Ostrożność oznacza branie pod uwagę, wymaganego w niepewnych sytuacjach, stopnia przezorności podczas dokonywania oceny wiążącej się z pewnymi szacunkami, tak, aby wartość aktywów i przychodów nie została zawyżona, a zobowiązań oraz kosztów zaniżona)

• kompletność,

• wierne odzwierciedlenie (wszystkie zdarzenia powinny być ujęte
  w rachunkowości w oparciu o obiektywne, zgodne ze stanem faktycznym dane. Potwierdzeniem faktów są dowody (dokumenty) księgowe )

Porównywalność:

Cecha ta jest bardzo ważna, ponieważ użytkownicy sprawozdań finansowych mają możliwość porównania danych zawartych w sprawozdaniach finansowych jednostki z różnych okresów.

Głównym punktem odniesienia są informacje ujawnione w sprawozdaniach finansowych za okres bezpośrednio poprzedzający bieżący okres sprawozdawczy.

Dzięki porównaniu informacji użytkownicy sprawozdań finansowych mogą wyciągnąć wnioski o trendach mających miejsce w stanie majątkowym, sytuacji finansowej, jak również w wynikach finansowych działalności jednostki.

Dla zachowania porównywalności w czasie jednostka powinna postępować zgodnie z zasadą ciągłości.

- ciągłość formalna (jednakowa w kolejnych okresach sprawozdawczych struktura sprawozdań finansowych oraz forma prezentacji danych w nich zawartych)

- ciągłość merytoryczna (polega na takim samym stosowaniu z roku na rok sposobów wyceny składników bilansu, ustalania wyniku finansowego oraz przepływów pieniężnych)

U podstaw sprawozdań finansowych należy również wyróżnić dwie główne zasady (nazywane podstawowymi założeniami) ich sporządzania. Są nimi: zasada memoriału oraz zasada kontynuacji działalności.

Międzynarodowe standardy sprawozdawczości finansowej wskazują również na inne zasady mające jednakże niższą rangę aniżeli zasady memoriału oraz kontynuacji działalności. Pomijając te z nich, które wiążą się bezpośrednio z cechami jakościowymi sprawozdań finansowych oraz zapewniają ich właściwą realizację, należy wskazać zasady współmierności, istotności i agregacji jak również ograniczenia kompensat.

Zasada memoriału : Skutki transakcji i innych zdarzeń ujmuje się z chwilą wystąpienia (a nie w momencie wpływu lub wypływu środków pieniężnych) oraz wykazuje się je w księgach rachunkowych i sprawozdaniu finansowym okresu, którego dotyczą. Dzięki takiemu założeniu sprawozdania finansowe obrazują nie tylko skutki przeszłych transakcji powodujących wpływ lub wydatki środków pieniężnych, lecz dodatkowo dostarczają informacji o zobowiązaniach pociągających za sobą wydatkowanie gotówki w przyszłości oraz o zasobach odzwierciedlających przyszły dopływ środków pieniężnych.

Ujęcie memoriałowe decyduje o bieżącym ujmowaniu zdarzeń gospodarczych w księgach, przez co wpływa na sporządzane przez jednostkę sprawozdanie finansowe. Przeciwieństwem zasady memoriału jest zasada kasowa, zgodnie, z którą sporządzany jest wyłącznie rachunek przepływów pieniężnych będący jednym z elementów sprawozdań finansowych.
Zgodnie z zasadą kontynuacji działalności sprawozdanie finansowe zostaje zwykle sporządzone opierając się na założeniu, wskazującym na fakt, iż jednostka zdoła prowadzić działalność i będzie ją kontynuowała w dającej się przewidzieć przyszłości. Zakłada się ponadto, że prowadzona działalność nie zostanie zaniechana lub w istotny sposób ograniczona. W przypadku, gdy jednostka musi zaniechać prowadzenie działalności lub istotnie ograniczyć jej zakres, może sporządzić sprawozdanie finansowe według innych zasad, które zobowiązana jest ujawnić.

Podczas sporządzania sprawozdania finansowego należy dokonać analizy możliwości jednostki do kontynuowania działalności – czynności tych dokonuje kierownictwo jednostki. W przypadku istnienia ryzyka kontynuacji działalności informacje o zagrożeniu, opis i stwierdzenie niepewności, wskazanie ewentualnych korekt z nimi związanych, oraz opis podejmowanych i planowanych działań należy ujawnić w sprawozdaniu finansowym.

29. Pożyczka a kredyt – podobieństwa i różnice

Podobieństwa
- cel: dostarczenie środków pieniężnych
- zewnętrzne źródło finansowania
- powstanie długu
- umowa dwustronnie zobowiązująca
- umowa konsensualna - dochodzi do skutku w momencie podpisania przez strony (a nie dopiero w momencie wydania środków pieniężnych lub – w przypadku pożyczki – także rzeczy)
- swoboda wyrażania woli co do faktu zawarcia umowy

Różnice
Kryterium
definicja
źródło regulacji
przedmiot umowy
własność środków
kto może udzielać?
prawo kontroli wykorzystania środków
przeniesienie własności pożyczonych środków
forma
przeznaczenie środków
odpłatność
termin zwrotu
stopień sformalizowania
przedterminowe rozwiązanie umowy
rodzaj umowy
w przypadku niespłacenia
czy jest czynnością bankową?

30. Prawne podstawy funkcjonowania systemu finansowego

Zasady funkcjonowania systemu finansowego tworzy ogół norm prawnych, zwyczajów i postanowień zawartych w regulaminach oraz w statutach instytucji finansowych i organów nadzoru.

Ciągłe zmiany w systemie finansowym powodują konieczność ich rozbudowy, a często i ich komplikacji. Zasady te przybierają formę szczegółowych uregulowań jak największej ilości sytuacji, które mogą wystąpić się na rynku. Celem rozbudowania zasad funkcjonowania rynku jest zapewnienie bezpieczeństwa podmiotom działającym na rynku.

Podstawową częścią zasad funkcjonowania systemu są normy prawne, które obowiązują w danym państwie. Są to różnego typu ustawy,rozporządzenia rządu oraz zarządzenia organów nadzorczych. Akty te mają za zadanie wyznaczyć ramy legalnego działania podmiotów, które byłyby egzekwowane prawnie. Drugą częścią zasad funkcjonowania systemu finansowego są reguły wynikające ze zwyczajów i regulaminów instytucji finansowych i organów nadzoru.

Obecnie w większości krajów świata rynek finansowy jest ściśle i w miarę dokładnie nadzorowany przez instytucje powołane w tym celu przez rządy poszczególnych państw. W Polsce mamy do czynienia z nadzorem skonsolidowanym nad całym rynkiem finansowym a nadzór nad rynkiem sprawuje Komisja Nadzoru Finansowego. Powstała ona na mocy ustawy z dnia 21 lipca 2006 roku 19 września 2006 roku. Od pierwszego dnia działalności przejęła ona kompetencje Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych, zaś od 1 stycznia 2008 r. przejęła również zadania Komisji Nadzoru Bankowego. Nadzór nad działaniami KNF sprawujePrezes Rady Ministrów.

31. Rodzaje aktywów w przedsiębiorstwie

Aktywa to ogół środków gospodarczych (nieruchomości, materiałów, towarów, należności itp.), którymi dysponuje w danym momencie jednostka gospodarująca. Według standardów rachunkowości aktywa stanowią te składniki majątku przedsiębiorstwa, które spełniają równocześnie następujące warunki:

• powstały w przeszłości,

• mają ustaloną wiarygodnie wartość,

• są utrzymywane w celu uzyskania korzyści ekonomicznych.

Aktywa dzielą się na:

• aktywa trwałe, wykorzystywane w więcej niż jednym cyklu produkcyjnym lub dłużej niż jeden rok (np. środki trwałe),

• aktywa obrotowe, zużywane w trakcie jednego cyklu produkcyjnego lub czasie krótszym niż jeden rok (np. materiały).

Aktywa trwałe to te składniki majątku przedsiębiorstwa, które będą wykorzystywane przez okres dłuższy niż rok, są kompletne, zdatne do użytku i przeznaczone na potrzeby jednostki. Aktywa trwałe obejmują pięć grup:

• wartości niematerialne i prawne

• rzeczowe aktywa trwałe

• należności długoterminowe

• inwestycje długoterminowe

• długoterminowe rozliczenia międzyokresowe.

Wartości niematerialne i prawne - rozumie się przez to, z zastrzeżeniem pkt 17, nabyte przez jednostkę, zaliczane do aktywów trwałych, prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, przeznaczone do używania na potrzeby jednostki, a w szczególności:

a) autorskie prawa majątkowe, prawa pokrewne, licencje, koncesje,

b) prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych oraz zdobniczych,

c) know-how.

W przypadku wartości niematerialnych i prawnych oddanych do używania na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub leasingu, wartości niematerialne i prawne zalicza się do aktywów trwałych jednej ze stron umowy, zgodnie z warunkami określonymi w ust. 4. Do wartości niematerialnych i prawnych zalicza się również nabytą wartość firmy oraz koszty zakończonych prac rozwojowych.

Rzeczowe aktywa trwałe to aktywa potrzebne przedsiębiorstwom do realizacji działalności operacyjnej, określonej w statucie lub w umowie spółki, takiej jak procesy produkcji, obrotu towarowego, świadczenia usług, czy też w celach administacyjnych. Są to aktywa o przewidywanym okresie ekonomicznym użyteczności dłuższym niż rok, kompletne, zdatne do użytku i przeznaczone na potrzeby jednostki. Zaliczamy do nich:

• środki trwałe:

  • grunty ( w tym prawo don ich wieczystego użytkowania),

  • budynki, lokale i obiekty inżynierii lądowej i wodnej,

  • urządzenia techniczne i maszyny,

  • środki transportu,

  • inne środki trwałe,

• środki trwałe w budowie,

• zaliczki na środki trwałe w budowie.

Należności są to wynikłe z przeszłych zdarzeń uprawnienia podmiotu do otrzymania określonego świadczenia pieniężnego lub rzeczowego od innych podmiotów. Są one wynikiem działalności gospodarczej przedsiębiorstwa.

Należności długoterminowe są to należności o terminie spłaty powyżej roku licząc od dnia bilansowego. W bilansie przygotowywanym zgodnie z polską ustawą o rachunkowości występuje jednak pewne odstępstwo od tej reguły, gdyż jako długoterminowych nie ujmuje się należności z tytułu dostaw i usług, które zawsze zaliczane są do należności krótkoterminowych, ale osobno w nich wyodrębniane. Należnościami długoterminowe są to z reguły pożyczki udzielane innym firmom.

Inwestycje długoterminowe to aktywa, które firma nabyła w celu osiągnięcia korzyści. Korzyści te wynikać mogą z uzyskania w przyszłości odsetek, dywidend, innych przychodów, lub po prostu z przyrostu wartości danej inwestycji. Zalicza się tu aktywa rzeczowe takie jak nieruchomości, które spółka kupiła nie na własny użytek, lecz je na przykład dzierżawi. Mogą to być również różnego rodzaju inwestycje finansowe takie jak: akcje i udziału, lokaty bankowe, udzielone pożyczki. Kryterium zaliczenia ich do długoterminowych jest czas, przez jaki firma planuje utrzymywać daną inwestycję - jeżeli powyżej roku to długoterminowe.

Rozliczenia międzyokresowe czynne - są to koszty poniesione przez jednostkę, które nie dotyczą teraźniejszości ale przyszłości

Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe (aktywne) więc są to koszty przyszłych okresów, które będą rozliczone w okresie dłuższym niż 12 miesięcy od dnia bilansowego. Ujmowane są tu nakłady poniesione przez firmę w przeszłości a następnie systematycznie, po części, rozliczane w ciężar kosztów.

Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe obejmują:

• Aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego- jest to kwota podatku dochodowego od osób prawnych, o jaką będzie można w przyszłości pomniejszyć podatek bieżący, wykazany w rocznej deklaraji podatkowej.

• Inne rozliczenia międzyokresowe- wykazuje się w nich tę część już poniesionych kosztów, która ze względu na okres ich skutkowania ma zostać odpisana w drugim roku i następnych latach, licząc od dnia bilansowego, np. koszty większego remontu środka trwałego, koszty przygotowania nowej produkcji.

Aktywa obrotowe, w przeciwieństwie do aktywów trwałych, przeznaczone są do wykorzystania w czasie jednego roku obrachunkowego. Z reguły sprowadza się to do zużycia ich w jednym cyklu operacyjnym lub odsprzedaży w czasie poniżej 12 miesięcy:

• aktywa rzeczowe, - są przeznaczone do zbycia lub zużycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego lub w ciągu normalnego cyklu operacyjnego właściwego dla danej działalności, jeżeli trwa on dłużej niż 12 miesięcy,

• aktywa finansowe, - są płatne i wymagalne lub przeznaczone do zbycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego lub od daty ich założenia, wystawienia lub nabycia, albo stanowią aktywa pieniężne,

• należności krótkoterminowe - obejmują ogół należności z tytułu dostaw i usług oraz całość lub część należności z innych tytułów niezaliczonych do aktywów finansowych, a które stają się wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego,

• rozliczenia międzyokresowe - trwają nie dłużej niż 12 miesięcy od dnia bilansowego.

Obejmują 4 grupy:

• zapasy: materiały, półprodukty i produkty w toku, produkty gotowe, towary, zaliczki na dostawy,

• należności krótkoterminowe,

• inwestycje krótkoterminowe: krótkoterminowe aktywa finansowe, inne inwestycje krótkoterminowe,

• krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe.

Zapasy, w podstawowym rozumieniu, zapasy są dobrami nie wykorzystywanymi przez spółkę w danej chwili, ale trzymanymi z intencją wykorzystania. Zapasy utrzymywane są w celu zapewnienia ciągłości procesu produkcji i sprzedaży. Należy jednak pamiętać, że definicja ta nie jest do końca ścisła, gdyż w księgowości do zapasów zalicza się również produkcję w toku. Zapasy działają jako bufor zmniejszający ryzyko związane z niepewnością i terminowością dostaw oraz niepewnością rynku. Z jednej strony zapasy w przedsiębiorstwie są niezbędne, gdyż zapewniają ciągłość produkcji, z drugiej jednak strony ich utrzymywanie powoduje powstawanie kosztów. Celem zarządzania zapasami jest więc utrzymywanie ich na poziomie, który z jednej strony minimalizuje koszty, a z drugiej nie naraża przedsiębiorstwa na nadmierne ryzyko wyczerpania zapasów.

Należności krótkoterminowe, zalicza się do nich wszystkie należności z tytułu dostaw i usług oraz inne należności wymagalne w okresie krótszym niż 12 miesięcy od dnia bilansowego.
W bilansie przygotowanym zgodnie z polskim przepisami, występuje tu wyodrębniona grupa - należności od odbiorców o terminie spłaty powyżej 12 miesięcy. Jest ona istotna z punktu widzenia ewentualnej analizy finansowej, należności tych nie można bowiem potraktować jako aktywów płynnych (czyli takich, które szybko można zamienić na gotówkę).

Inwestycje krótkoterminowe obejmują krótkoterminowe aktywa finansowe. W bilansie wykazuje się tu między innymi środki pieniężne w kasie oraz na rachunkach bankowych jak również inne odpowiedniki pieniężne takie jak weksle i czeki. W pozycji tej ujęte są również inwestycje firmy w krótkoterminowe papiery wartościowe jak również akcje i papiery dłużne o okresie zapadalności powyżej roku, jeśli firma zakupiła je z zamiarem dalszej odsprzedaży w krótkim czasie (poniżej 12 miesięcy).

Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe czynne , w pozycji tej ujmuje się, podobnie jak w długoterminowych, nakłady poniesione przez firmę i rozliczane w koszty w kolejnych okresach, przy czym tu rozliczenie nie może trwać dłużej niż 12 miesięcy.

32. Rodzaje kapitałów w przedsiębiorstwie

Definicja kapitału

a) w teorii ekonomii

Kapitał (rzeczowy, fizyczny) - wszelki wynik procesu produkcyjnego, który jest przeznaczony do późniejszego wykorzystania w procesie produkcyjnym, a więc różnego rodzaju wytworzone dobra, zw. inwestycyjnymi czy kapitałowymi, które są następnie używane jako produkcyjne nakłady do dalszej produkcji; jest to podstawowy czynnik produkcji obok ziemi i pracy

Kapitał w tym rozumieniu obejmuje:

- środki pracy – narzędzia, maszyny i urządzenia wykorzystywane w procesie produkcyjnym

- przedmioty pracy, tzn. surowce i półfabrykaty (naturalne lub syntetyczne), które służą do wyprodukowania danego dobra

b) kapitał finansowy – różne podejścia

Kapitał - zasób aktywów finansowych, który może zostać przeznaczony na zakup dóbr kapitałowych lub ulokowany na rynkach finansowych, utrzymywany w gotówce bądź wykorzystany do udzielania kredytów klientom (czyli środki pieniężne, ewentualnie inne aktywa pieniężne)

Kapitał - termin stosowany do określania źródeł finansowania tego majątku (czyli nienamacalna wartość materializująca się w aktywach - pasywa)

„Jak duch ożywia ciało, tak kapitał czyni aktywa zdolnymi do generowania przyszłych wpływów. Kapitał stanowi homogeniczną energię zawartą w heterogenicznych aktywach”

c) inne rodzaje kapitału

Kapitał ludzki - obejmuje wiedzę i umiejętności pracowników

- zasób wiedzy, umiejętności, sił fizycznych i zdrowotnych oraz motywacji do ich produktywnego wykorzystania, zgromadzone przez jednostkę

Kapitał społeczny – suma sieci wzajemnych powiązań między ludźmi, wspólnota norm społecznych, tradycji historycznych, kulturalnych, religijnych, etc.

Kapitał spekulacyjny – kapitał, którego właściciele są skłonni inwestować w nowe lub małe firmy, gdzie ryzyko strat jest znaczne

Podział kapitałów w przedsiębiorstwie

Źródło pochodzenia:

Kapitał wewnętrzny

Kapitał zewnętrzny

Sytuacja prawna dawców:

Kapitały własne są pieniężnym odpowiednikiem składników majątku stanowiących własność jednostki. Pochodzą najczęściej z wkładów dokonanych przez założycieli lub właścicieli (także akcjonariuszy i udziałowców) jednostki albo też są generowane przez samo przedsiębiorstwo (np. zysk zatrzymany w jednostce, emisja akcji).

Kapitał własny – środki będące własnością przedsiębiorstwa

Kapitały obce stanowią równowartość środków znajdujących się w dyspozycji jednostki (będące jednakże własnością innych jednostek), które zostały powierzone tej jednostce na pewien ściśle określony czas, po którym podlegają zwrotowi.

Kapitał obcy – środki pozyskane od osób trzecich będące czasowo w dyspozycji przedsiębiorstwa; dzielą się na krótkoterminowe i długoterminowe

Kapitał własny	Kapitał obcy
brak konieczności spłaty	konieczność spłaty kapitału
wypłata dywidendy nieobowiązkowa	obligatoryjność spłaty odsetek
dywidenda wypłacana jest z zysku – nie ma wpływu na podstawę opodatkowania	odsetki stanowią koszt uzyskania przychodu
większy udział w kapitale całkowitym świadczy o sile i niezależności finansowej	wysoki udział zwiększa ryzyko finansowe przedsiębiorstwa
swoboda wykorzystania	możliwość wprowadzenia ograniczeń w zakresie wykorzystania – celowość przeznaczenia
wpływ dawcy na podejmowane decyzje w przedsiębiorstwie	brak wpływu dawcy na decyzje firmy
zwrot kapitału po zaspokojeniu roszczeń wierzycieli	uprzywilejowanie w kwestiach zwrotu
brak gwarancji zwrotu	gwarancja zwrotu

Podział – wg wzoru bilansu UoR

A. Kapitał (fundusz) własny

I. Kapitał (fundusz) podstawowy

II. Należne wpłaty na kapitał podstawowy (wielkość ujemna)

III. Udziały (akcje) własne (wielkość ujemna)

IV. Kapitał (fundusz) zapasowy

V. Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny

VI. Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe

VII. Zysk (strata) z lat ubiegłych

VIII. Zysk (strata) netto

IX. Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego (wielkość ujemna)

B. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania

I. Rezerwy na zobowiązania

1. Rezerwa z tytułu odroczonego podatku dochodowego

2. Rezerwa na świadczenia emerytalne i podobne

- długoterminowa

- krótkoterminowa

3. Pozostałe rezerwy

- długoterminowe

- krótkoterminowe

II. Zobowiązania długoterminowe

1. Wobec jednostek powiązanych

2. Wobec pozostałych jednostek

a) kredyty i pożyczki

b) z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych

c) inne zobowiązania finansowe

d) inne

III. Zobowiązania krótkoterminowe

1. Wobec jednostek powiązanych

a) z tytułu dostaw i usług, o okresie wymagalności:

- do 12 miesięcy

- powyżej 12 miesięcy

b) inne

2. Wobec pozostałych jednostek

a) kredyty i pożyczki

b) z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych

c) inne zobowiązania finansowe

d) z tytułu dostaw i usług, o okresie wymagalności:

- do 12 miesięcy

- powyżej 12 miesięcy

e) zaliczki otrzymane na dostawy

f) zobowiązania wekslowe

g) z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń i innych świadczeń

h) z tytułu wynagrodzeń

i) inne

3. Fundusze specjalne

IV. Rozliczenia międzyokresowe

1. Ujemna wartość firmy

2. Inne rozliczenia międzyokresowe

- długoterminowe

- krótkoterminowe

Kapitał obcy cechuje się tym, że jest oddany do dyspozycji przedsiębiorstwa na czas określony, po terminie umowy musi być zwrócony. Korzystanie z niego związane jest z określonym kosztem - w postaci odsetek. Dawcy kapitału obcego z reguły mają wpływ na jego wykorzystanie, natomiast nie mają prawa podejmowania decyzji dotyczących całokształtu funkcjonowania przedsiębiorstwa. Do czasu zwrotu stanowią zobowiązania.

Wśród zobowiązań można wymienić:

• kredyty bankowe -równowartość pozyskanych z banku środków pieniężnych,

• zobowiązania wobec dostawców materiałów, towarów lub usług,

• zobowiązania z tytułu zaciągniętych pożyczek od różnych osób prawnych (nie wliczając banków) lub fizycznych,

• zobowiązania publicznoprawne, np. rozliczenia z budżetem państwa,

• zobowiązania wobec własnych pracowników i inne.

Kapitał stały - jest to długoterminowy kapitał zaangażowany w działalność gospodarczą przedsiębiorstwa.

Na kapitał stały składają się:

• kapitały własne

• rezerwa z tytułu odroczonego podatku dochodowego

• pozostałe rezerwy długoterminowe

• zobowiązania długoterminowe

• zobowiązania z tytułu dostaw i usług o okresie wymagalności powyżej 12 miesięcy

• ujemna wartość firmy oraz inne rozliczenia międzyokresowe długoterminowe

Kapitał stały = aktywa ogółem – zobowiązania bieżące

Kapitał obrotowy netto (zwany kapitałem pracującym) stanowi nadwyżkę aktywów obrotowych nad zobowiązaniami krótkoterminowymi:

KON = AKTYWA OBROTOWE – ZOBOWIĄZANIA BIEŻĄCE (krótkoterminowe)

33. Rodzaje ryzyk w działalności gospodarczej

Bardzo prostą i ogólną ale zarazem przydatną w praktyce metodą klasyfikacji ryzyka jest jego podział na ryzyko systematyczne (systemic risk) i ryzyko specyficzne (unsystemic risk). Pierwsze z nich jest wynikiem działania sił zewnętrznych, niepoddających się kontroli podmiotu narażonego na ryzyko. Źródłami ryzyka systematycznego są na przykład zmiany: stopy procentowej, inflacji, przepisów podatkowych, sytuacji polityczno-ekonomicznej. Ryzyko specyficzne jest natomiast częścią całkowitego ryzyka, która jest specyficzna dla danego podmiotu. Źródłami ryzyka specyficznego mogą być m.in.: zarządzanie firmą, konkurencja, dostępność surowców, płynność, bankructwo firmy, poziom dźwigni finansowej i operacyjnej. Rozróżnienie to może być szczególnie przydatne dla doboru narzędzi radzenia sobie z ryzykiem.

W działalności gospodarczej istotne znaczenie ma rozróżnienia ryzyka na: Ryzyko finansowe i ryzyko niefinansowe. Mimo, że obie grupy ryzyka wpływają na wyniki finansowe podmiotu gospodarczego to przy ryzyku finansowym jest to wpływ bezpośredni, natomiast przy ryzyku niefinansowym wpływ pośredni. Oczywiście jest to podział bardzo ogólny, kolejne bardziej uszczegółowione obszary ryzyka identyfikuje się w firmie w zależności od specyfiki prowadzonej działalności.

W szczególności wyróżnić możemy:

1. Ryzyko handlowe – ryzyko wynikające bezpośrednio z prowadzonej działalności handlowej. Składa się na nie:

a. ryzyko płynności - konieczność dopasowania terminów zapadalności aktywów i pasywów,

b. ryzyko kredytowe, związane z niewywiązywaniem się kontrahentów z zobowiązań wobec przedsiębiorstwa. Obecnie ponad 80% handlu światowego prowadzi się z odroczonym terminem płatności. Długość okresu kredytu kupieckiego zależy od rodzaju towaru. Dla towarów konsumpcyjnych jest najkrótszy (ok. 30 dni), na drugim biegunie są dobra inwestycyjne, gdzie termin płatności zaczyna się od roku wzwyż. Z uwagi na coraz większą walkę konkurencyjną firmy, walcząc o klienta, będą te terminy coraz bardziej wydłużały.

2. Ryzyko rynkowe – dotyczy prawdopodobieństwa zmian wartości instrumentów rynkowych, którego szczególnymi przykładami są:

a. ryzyko stopy procentowej, wynika z uzależnienia wartości części aktywów i pasywów od zmian stóp procentowych (np. kredyt oparty o zmienną stopę procentową).

b. ryzyko walutowe, związane z posiadaniem otwartej pozycji walutowej.

Uwzględniając specyfikę działalności firmy możemy także spotkać się z ryzykiem rynkowym o pośrednim wpływie na wyniki finansowe firmy tj. ryzykiem zasobów, ryzykiem zmian cen, ryzyko koniunkturalne, ryzyko technologiczne.

3. Ryzyko społeczne – związane ze sposobem zachowania się obywateli danej społeczności, zasad religii, ustroju, kultury, tradycji

4. Ryzyko wystąpienia zdarzeń losowych - np. klęski i wypadki żywiołowe (powódź, trzęsienie ziemi), wypadki, których źródłem są konflikty społeczne i czyny niedozwolone (np. strajki, podpalenia).

5. Ryzyko polityczne – dotyczy możliwości ingerencji władz państwowych w poszczególnych krajach czy też w skali międzynarodowej, zarówno dla całej gospodarki, jak i w poszczególnych jej sektorach.

6. Ryzyko gospodarcze – związane jest z możliwością zmiany polityki gospodarczej kraju, przepisów prawnych dotyczących np. prawa podatkowego lub dewizowego.

34. Równowaga budżetowa w teorii i praktyce

Równowaga budżetowa – stan budżetu, w którym wydatki publiczne znajdują pełne pokrycie w dochodach publicznych; rozumiana dosłownie nie występuje prawie nigdy, jednak budżet wykazujący nadwyżkę („przerównoważony”) traktuje się jako zrównoważony

Zrównoważenie planowanych (przewidywanych) dochodów z planowanymi wydatkami, a więc zapewnienie równowagi w fazie konstrukcji budżetu, jest jedną z kardynalnych zasad budżetowych.

Równowaga budżetu a równowaga gospodarcza

Budżet pełni dwojaką rolę:

- ogranicza popyt podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych

- kreuje popyt w związku z wydatkami publicznymi o charakterze bezpośrednim (nabywczym) i pośrednim (transferowym)

Podział czynników równowagi budżetowej - czynniki o charakterze:

1)ekonomicznym

• charakter realny – rozmiary działalności gospodarczej i inne zjawiska realne

• charakter systemowy – przesądza o rodzajach i wielkości dochodów budżetowych

• wynikające z bieżącej polityki gospodarczej państwa

2)organizacyjnym

• ogólna budowa systemu finansów publicznych uwzględniająca zasady i tytuły przepływu dochodów oraz wydatków między poszczególnymi funduszami

• wewnętrzna struktura organizacyjna systemu budżetowego wraz z zasadami regulującymi źródła i tytuły przepływu pieniądza między elementami systemu

• zakres i zasady funkcjonowania pozabudżetowych finansów publicznych

3)technicznym

• techniki planowania dochodów budżetowych

• techniki planowania wydatków budżetowych

• techniki gromadzenia dochodów budżetowych

• techniki rozdysponowania wydatków budżetowych

• możliwości monitorowania dochodów i wydatków budżetowych

4)politycznym

• określona strategia państwa

Mnożnik zrównoważonego budżetu– mechanizm polegający na tym, że wzrost wydatków państwa, któremu towarzyszy taki sam wzrost podatków, powoduje zwiększenie produkcji

Rola mnożnika wiąże się z zależnością między wydatkami a popytem globalnym oraz wielkością produktu krajowego brutto.

Punktem wyjścia jest założenie zawarte w następnym równaniu:

AP= C + I + G

AP- popyt globalny

C- popyt konsumpcyjny

I- popyt inwestycyjny

G- popyt rządowy(państwowy)

MPC – krańcowa skłonność do konsumpcji

MPC’=MPC*(1-t), gdzie t – stopa podatkowa netto

Rodzaje sald budżetowych

Budżet państwa wykazuje na ogół jakieś saldo, czyli nadwyżkę lub deficyt. Pełna interpretacja treści salda budżetu wymaga spojrzenia na nie z różnych punktów widzenia. Rozróżnia się następujące rodzaje sald:

• pierwotne(kredytowe) – oznacza, że państwo nie zaciąga nowych pożyczek publicznych

• majątkowe – informuje o zmianie stanu majątku publicznego państwa

• ogólne – pokrywa się z kredytową koncepcją salda budżetu

• krajowe – uzyskuje się po skorygowaniu salda ogólnego o budżetowe rozliczenia zagraniczne

• realne i nominalne – wpływają na kształtowanie się dochodów i wydatków budżetowych

Równowaga budżetowa jako kryterium oceny działalności władz publicznych

Zachowanie równowagi budżetowej jest zadaniem trudnym. Istotne jest racjonalne podejście do zasady zrównoważenia budżetu. Budżet państwa jest w większym lub mniejszym stopniu odzwierciedleniem działalności państwa, stąd też deficyt budżetowy może kojarzyć się ze złą gospodarką, a nadwyżka budżetowa przeciwnie.

Ważna jest rola i znaczenie budżetu w funkcjonowaniu mechanizmu gospodarczego i społecznego. Należy pamiętać, że:

• w gospodarce rynkowej do minimum ograniczone są metody bezpośredniego oddziaływania państwa na podmioty gospodarcze, państwo wykorzystuje narzędzia pośrednie

• ważny jest rezultat działań regulacyjnych, znajdujący wyraz w dochodach i wydatkach budżetowych

• zrównoważenie budżetu jest ważnym argumentem w grze sił politycznych wewnątrz państwa

• zrównoważenie budżetu państwa może być traktowane jako jedno z kryteriów oceny danego kraju przez( np. Europejski Bank Centralny, Europejski Bank Inwestycyjny, Bank Światowy, OECD, Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju)

Deficyt budżetowy – niepokryta dochodami część wydatków

Występują następujące rodzaje deficytu:

- rzeczywisty - oznacza rzeczywistą różnicę pomiędzy wydatkami a wpływami budżetowymi w danym roku budżetowym,

- strukturalny - wartość hipotetyczna, która powstaje w warunkach gdy dochód i wydatek są rozpatrywane przy pełnym wykorzystaniu potencjału gospodarki,

- cykliczny - wynika z cyklu koniunkturalnego, okresy ożywienia lub recesji wpływają na wielkość wpływów i wydatków budżetowych; różnica pomiędzy deficytem rzeczywistym a strukturalnym

Salda cząstkowe:

- saldo pierwotne (wyjściowe, podstawowe) – różnica pomiędzy dochodami a wydatkami pomniejszonymi o koszty obsługi długu publicznego

- deficyt skorygowany o wpływ inflacji – z wydatków przy obliczeniu deficytu eliminuje się tę część kosztów obsługi długu publicznego, która odpowiada tzw. inflacyjnemu składnikowi oprocentowania (który nie stanowi w istocie kosztów obsługi długu, gdyż zwróci się dłużnikowi w postaci niższej realnej wartości spłat długu)

- saldo bieżące – różnica pomiędzy dochodami bieżącymi a wydatkami bieżącymi

- saldo kapitałowe – różnica pomiędzy dochodami kapitałowymi (do których nie zalicza się dochodów z prywatyzacji) a wydatkami kapitałowymi

- saldo zagraniczne

* bieżące

* kapitałowe – obejmuje operacje związane z zaciąganiem i spłatą pożyczek zagranicznych

Źródła finansowania deficytu budżetowego:
1. Zaciągnięcie przez państwo pożyczek w bankach lub w jednostkach sfery finansowo-rzeczowej,
2. Zaciąganie przez państwo pożyczek zagranicznych: w innych państwach; w instytucjach finansowych (Bank Światowy, Bank Europejski).
3. Państwo próbuje zwiększyć dochody budżetowe poprzez: poprawę ściągalności podatków, wzrost stopy podatkowej, wzrost liczby podatników,
4. Zmniejszanie wydatków budżetowych – ograniczanie dotacji, subwencji, świadczeń pomocy i opieki społecznej na rzecz ludności.
5. Emisja dodatkowych znaków pieniężnych ponad potrzeby obiegu gospodarczego (drukowanie tzw. „pustego pieniądza” – nie mającego pokrycia w masie towarowej). Sposób ten grozi powikłaniom w postaci pojawienia się inflacji w gospodarce (druga po bezrobociu plaga ekonomiczna),
6. Emisja papierów wartościowych ( obligacji, weksli, bonów skarbowych).

35. Rynki finansowe i ich rodzaje

Rynki finansowe to rynki, na których przedmiotem obrotu są instrumenty finansowe, czyli zobowiązania (roszczenia) finansowe jednych podmiotów gospodarczych względem drugich.
Podział rynków finansowych ze względu na:
I. rodzaj instrumentów finansowych
a. Pieniężny – przedmiotem obrotu są instrumenty krótkookresowe (od 1 dnia do 1 roku). Wykorzystywany głównie do zarządzania płynnością. Największą rolę odgrywają banki. Na nim odbywają się operacje otwartego rynku. (=> międzybankowe, pozabankowe)
b. Kapitałowy – rynek średnio- i długoterminowych papierów wartościowych, ułatwiających przepływ kapitału pomiędzy jego właścicielami (inwestorami) a użytkownikami (emitentami). (=> giełdowy, pozagiełdowy)
c. Walutowy – rynek, na którym można dokonać wymiany waluty jednego kraju na walutę innego kraju. Obejmuje kupno i sprzedaż walut, a także instrumentów finansowych w innej walucie niż krajowa. Celem istnienia tego rynku jest umożliwienia swobodnego przepływu funduszy pomiędzy krajami o różnych walutach oraz określenie ceny waluty jednego kraju wyrażonej w walucie innego kraju.
d. Instrumentów pochodnych – przedmiotem obrotu są instrumenty pochodne, czyli instrumenty finansowe, których wartość zależy od wartości innych aktywów. Rynek ten umożliwia: hedging, spekulację oraz arbitraż.
II. kryterium podmiotu oferującego instrumenty finansowe
a. pierwotny – funkcja: gromadzenie kapitału
b. wtórny – funkcja: zapewnienie płynności instrumentom finansowym
III. kryterium dostępności oferowanych instrumentów
a. publiczny
b. prywatny
IV. kryterium terminu rozliczenia transakcji
a. natychmiastowy (spot)
b. terminowy

V. kryterium skali rozmiarów transakcji

a. hurtowy – np. bonów pieniężnych, bonów skarbowych

b. detaliczny

36. Standaryzacja rachunkowości i krajowe regulacje prawne

Międzynarodowe Standardy Rachunkowości w porządku prawnym Unii Europejskiej

Międzynarodowe Standardy Rachunkowości / Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej

Zasadnicze znaczenie dla standaryzacji rachunkowości miała Rada Standardów Rachunkowości Finansowej działająca na terenie Stanów Zjednoczonych. Tworzy ona tzw. Ogólnie Akceptowane Zasady Rachunkowości US GAAP, które uznawane są za regulacje o charakterze ponadnarodowym. Wynika to z faktu, że przygotowanie sprawozdań finansowych według US GAAP umożliwia spółce wejście na Nowojorską Giełdę Papierów Wartościowych i dostęp do innych amerykańskich rynków kapitałowych.

W ostatnich latach zaczęły powstawać standardy o zasięgu międzynarodowym. Instytucją która szczyci się największymi osiągnięciami w tej dziedzinie jest Międzynarodowy Komitet Standardów Rachunkowości (IASC). Jest to niezależna, prywatna organizacja, która postawiła sobie za cel ujednolicenie zasad rachunkowości stosowanych przez przedsiębiorstwa i inne organizacje w sprawozdawczości rachunkowej na całym świecie. Komitet zajął się opracowaniem i publikacją Międzynarodowych Standardów Rachunkowości, projektów standardów oraz zatwierdzaniem interpretacji Stałego Komitet ds. Interpretacji (SKI). Komitet Międzynarodowych Standardów Rachunkowości został przekształcony w 2001 r. w Międzynarodową Radę Standardów Rachunkowości (IASB). Standardy opublikowane od tego czasu są określane mianem Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej. W 2002 r. przekształcono Stały Komitet ds. Interpretacji SKI w Komitet ds. Interpretacji Międzynarodowej Sprawozdawczości Finansowej (IFRIC).

W 1989 roku Komitet (Rada) Międzynarodowych Standardów Rachunkowości wydał Założenia Koncepcyjne Sporządzania i Prezentacji Sprawozdań Finansowych (Koncepcja Ramowa)określające zasady rachunkowości, które należy uwzględnić w czasie przygotowywania nowych standardów rachunkowości oraz przy zmianach obowiązujących standardów. Określają one także użytkowników sprawozdań finansowych wyznaczających w dużej mierze zakres informacji płynących ze sprawozdawczości.

Dyrektywy podstawą harmonizacji rachunkowości w państwach Unii Europejskiej

Problemem ujednolicenia „języka biznesu” na skalę międzynarodową zajęła się również Unia Europejska.

W pierwszym etapie Unia Europejska starała się harmonizować (a nie ujednolicać) zasady rachunkowości, mając na celu wsparcie wspólnego rynku kapitałowego w krajach Wspólnoty Europejskiej. Realizację celu harmonizacji rachunkowości rozpoczęto głównie przez wydanie tzw. dyrektyw.

Dyrektywy, podobnie jak standardy stanowią wzorce dotyczące sprawozdania finansowego, ale w przeciwieństwie do standardów zawierają tylko ogólne zasady sporządzania i układu sprawozdania finansowego. Zasady te wprowadzane są za pomocą obowiązującego w danym państwie systemu prawa. Proces harmonizacji zasad rachunkowości w formie dyrektyw dotyczących rachunkowości w ramach Unii Europejskiej przebiegał pod wpływem modelu kontynentalnego. Harmonizację rachunkowości utrudniała praktykowana w Wielkiej Brytanii rachunkowość oparta na modelu anglosaskim, bardziej podatna na adaptację standardów międzynarodowych.

Unia Europejska opracowała i opublikowała następujące kilka dyrektyw mających na celu harmonizację rachunkowości w krajach członkowskich np. iv, vii, vii, xi.

Dyrektywy posłużyły jako wzorce dla ustawodawcy przy konstruowaniu polskiej ustawy o rachunkowości, dostosowując w ten sposób system rachunkowości w Polsce do systemu obowiązującego w państwach Unii Europejskiej.

Proces harmonizacji rachunkowości na bazie dyrektyw w Unii Europejskiej uznano za zbyt powolny i mało elastyczny. Wiąże się to z uzależnieniem zasad i procedur rachunkowości od obowiązującego systemu prawa w poszczególnych krajach członkowskich, w których dominuje kontynentalny system rachunkowości.

Proces adaptacji Międzynarodowych Standardów Rachunkowości przez Unię Europejską

Lizbońska Rada Europejska zaleciła, aby podjęte zostały czynności w celu zwiększenia porównywalności sprawozdań finansowych sporządzanych przez spółki notowane w obrocie publicznym. W wyniku tego przyjęto Strategię Komisji Europejskiej na lata 2000-2005 tzw. „Stabilną platformę”, która założyła modernizację dyrektyw dotyczących rachunkowości (przede wszystkim IV VI i VIII dyrektywy). Modernizacja ta miała zapewnić zgodność dyrektyw Unii Europejskiej ze standardami międzynarodowymi. W roku 2002 zaczęło obowiązywać rozporządzenie 1606/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej w sprawie Międzynarodowych Standardów Rachunkowości i Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej.

Zgodnie z tym rozporządzeniem:

• wszystkie spółki wchodzące w skład Unii Europejskie notowane na regulowanych rynkach muszą stosować Międzynarodowe Standardy Rachunkowości jako podstawę swych skonsolidowanych sprawozdań finansowych od 2005 r.,

• kraje członkowskie mogą rozszerzać stosowane Międzynarodowych Standardów Rachunkowości na spółki nienotowane na giełdach i także na sprawozdania jednostkowe, a nie tylko grupy kapitałowe,

• wprowadzenie Międzynarodowych Standardów Rachunkowości do unijnego otoczenia prawnego następuje na podstawie decyzji na poziomie Unii Europejskiej, obejmującej pełny zakres mechanizmu wdrożeniowego,

• odpowiednia infrastruktura instytucjonalna zapewnia zastosowanie standardów międzynarodowych w krajach członkowskich w taki sam sposób.

Komisja Europejska podjęła działania w kierunku modernizacji istniejących standardów, w celu ich wprowadzenia do porządku prawnego Unii. Konieczne stało się stworzenie odpowiednich regulacji dopuszczających stosowanie Międzynarodowych Standardów Rachunkowości w ramach Wspólnoty. Zmodernizowano i udoskonalono większość obowiązujących standardów, niektóre zastąpiono nowymi. Nowo powstające standardy przyjmują nazwę Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej. W 2004 roku przyjęto ostatecznie poprawione MSR/MSSF i ich interpretacje w całości zgodnie z założeniami „Stabilnej platformy”. Unia jednocześnie uznała za konieczne zmodernizowanie Dyrektyw Rachunkowości. Została zapoczątkowana ona Rekomendacją Komisji Europejskiej z maja 2001 roku.

Poza tym przyjęto szerszy zakres stosowania wartości godziwej w odniesieniu do wyceny aktywów i pasywów. Położono nacisk na znaczenie „prawdziwego i rzetelnego obrazu jednostki” przy ocenie informacji zawartych w sprawozdaniu finansowym. Dokonano również uzupełnień i korekt w odniesieniu do rachunkowości grup kapitałowych.

W celu ułatwienia wprowadzenia planowanych zmian, Dyrektywy zostały uproszczone i skonstruowane bardzo ogólnie.

Porządek prawny w Polsce w zakresie adaptacji Międzynarodowych Standardów Rachunkowości

Międzynarodowe Standardy Rachunkowości zaistniały w prawie polskim w znowelizowanej ustawie o rachunkowości z 2000 roku. Znaczna część przepisów ustawy i wydanych na jej podstawie rozporządzeń oparto bezpośrednio na odpowiednich standardach. Przeniesiono na grunt ustawy MSR – owski system pojęć (art.3). Wprowadzono bezpośrednie odwołanie do Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (art.10, ust.3).

W 2004 roku w ustawie o rachunkowości wprowadzono zmiany mające na celu inkorporowanie postanowień zmodernizowanych dyrektyw, zwłaszcza odnośnie sprawozdania z działalności jednostki. Wprowadzono też uzupełnienia tak, aby od 2004 nastąpiła pełna zgodność prawa bilansowego z wymogami Unii Europejskiej.

Kolejne zmiany w ustawie o rachunkowości miały na celu wprowadzenie, wynikającego z Rozporządzenia 1606/2002, upoważnienia rządów krajów członkowskich do rozszerzenia zakresu podmiotowego jednostek, które mają obowiązek lub prawo wyboru w zakresie sporządzania sprawozdań finansowych zgodnie z Międzynarodowymi Standardami Rachunkowości/Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej oraz związanymi z nimi interpretacjami ogłoszonymi w formie rozporządzeń komisji Europejskiej. Zasady te prezentuje tabela 3.

Tabela 3. Zakres podmiotowy stosowania MSR/MSSF wg ustawy o rachunkowości

	Rodzaj sprawozdania	Rodzaj podmiotu
obowiązek	skonsolidowane sprawozdanie finansowe	- banki, - jednostki dopuszczone do obrotu na jednym z regulowanych rynków krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego
możliwość	skonsolidowane sprawozdanie finansowe	- emitenci ubiegających się o dopuszczenie do publicznego obrotu w Polsce lub do obrotu na jednym z rynków regulowanych krajów Europejskiego obszaru Gospodarczego - jednostki wchodzące w skład grupy kapitałowej, w której jednostka dominująca wyższego szczebla sporządza skonsolidowane sprawozdanie finansowe zgodnie z MSR
możliwość	jednostkowesprawozdanie finansowe	- emitenci papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu w Polsce lub do obrotu na jednym z rynków regulowanych krajów Europejskiego obszaru Gospodarczego, - emitenci ubiegających się o dopuszczenie do publicznego obrotu w Polsce lub do obrotu na jednym z rynków regulowanych krajów Europejskiego obszaru Gospodarczego, - jednostki wchodzące w skład grupy kapitałowej (zależne i współzależne), w której jednostka dominująca sporządza skonsolidowane sprawozdania finansowe zgodnie z MSR
odroczenie do 2007 r.	skonsolidowane sprawozdanie finansowe	- emitenci, których wyłącznie dłużne papiery wartościowe zostały dopuszczone do obrotu na jednym z rynków regulowanych krajów Europejskiego obszaru Gospodarczego

W związku z tymi zmianami można wyodrębnić dwie grupy podmiotów gospodarczych z punktu widzenia podstaw prawnych, służących za podstawę do sporządzania sprawozdania finansowego:

• podmioty stosujące MSR/MSSF,

• podmioty stosujące ustawę o rachunkowości.

Hierarchię źródeł prawa przy sporządzaniu sprawozdania finansowego prezentuje tabela 4.

Tabela 4. Hierarchia źródeł prawa przy sporządzaniu sprawozdania finansowego

podmioty stosujące MSR/MSSF	podmioty stosujące ustawę o rachunkowości
Obowiązek wyceny aktywów i pasywów oraz sporządzania sprawozdań finansowych według zasad określonych w MSR,	Obowiązek stosowania ustawy w całości,
Obowiązek stosowania ustawy o rachunkowości z wyłączeniem niektórych przepisów: - rozdz. 4 (Wycena aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego), - rozdz. 4a (Łączenie się spółek), - rozdz. 5 (Sprawozdania finansowe jednostki), - rozdz. 6 (Sprawozdania finansowe jednostek powiązanych).	Możliwość stosowania krajowych standardów rachunkowości w zakresie nieuregulowanym przez ustawę,
Obowiązek stosowania nadal: - art. 45. ust. 5 (sprawozdania finansowe oraz sprawozdanie z działalności sporządza się w języku polskim i w walucie polskiej), - art. 49 (obowiązek sporządzania sprawozdania z działalności i jego treść), - art. 52 (termin sporządzenia i podpisywania sprawozdania finansowego), - art. 53 (zatwierdzanie sprawozdania finansowego),	Możliwość stosowania międzynarodowych standardów rachunkowości w zakresie nieuregulowanym ani przez ustawę, ani przez krajowe standardy rachunkowości
Możliwość stosowania krajowych standardów rachunkowości w sprawach nieregulowanych przez MSR i w ustawie.

Decyzję o stosowaniu standardów międzynarodowych podejmuje w przypadku jednostek mających możliwośćich stosowania organ zatwierdzający sprawozdanie finansowe, czyli organ, który zgodnie z obowiązującymi jednostkę przepisami prawa, statutem, umową lub na mocy prawa własności jest uprawniony do zatwierdzania sprawozdania finansowego jednostki.

Od 1 stycznia 2009 planuje się istotne zmiany w Międzynarodowych Standardach Sprawozdawczości Finansowej, które spowodują powstanie jakościowo nowej rachunkowości międzynarodowej. Zmiany te mogą wpłynąć na wyniki finansowe firm.

Zmiany te, to efekt współpracy, jaka została podjęta między Radą Standardów Międzynarodowych, a amerykańską Radą Standardów Sprawozdawczości Finansowej. Jej skutkiem ma być realizacja programu zbieżności MSSF i US GAAP. Celem jest wypracowanie wspólnych, globalnych, powszechnie akceptowanych i stosowanych, wysokiej jakości standardów rachunkowości w zakresie sprawozdawczości finansowej. Przewiduje się np. włączenie do aktywów tzw. zasobów intelektualnych.

Ujednolicenie spowoduje korzyści w spółkach, które obecnie muszą tworzyć dwa sprawozdania – oddzielnie według standardów międzynarodowych i oddzielnie według standardów amerykańskich. Korzyści powinni odczuć również inwestorzy, dla których informacje wynikające ze sprawozdania finansowego firmy będą przedstawiały bardziej wiarygodny i przejrzysty obraz.

37. Stopa procentowa i jej znaczenie w podejmowaniu decyzji gospodarczych.

Wśród czynników, mających istotny wpływ nie tylko na poziom oszczędności, ale też na pogorszenie czy polepszenie całej koniunktury gospodarczej wymienia się aktualny poziom stóp procentowych – jest on określany przez bank centralny. Rozpatrując zagadnienie stóp procentowych trzeba oczywiście wziąć też pod uwagę dodatkowy czynnik – inflację. Rynkowy poziom stopy procentowej powinien przewyższać wskaźnik inflacji – różnica ta stanowi realną stopę procentową.
Jeśli realna stopa procentowa jest wysoka, wówczas rośnie skłonność do oszczędzania. Dzieje się tak dlatego, że wysoka stopa procentowa podnosi cenę bieżącej konsumpcji. Oznacza to, że bardziej opłaca się oszczędzać – z oszczędności otrzymujemy bowiem wyższe dochody (na przykład w postaci odsetek z lokaty bankowej). Osoba, która w takich warunkach decyduje się na większą konsumpcję, rezygnuje de facto z wyższych dochodów w przyszłości (nie otrzyma wspomnianych odsetek).
Dodatkowo, w warunkach wysokiej stopy procentowej na rynku widać niższą skłonność do zaciągania kredytów. Pożyczony kapitał jest relatywnie drogi, dlatego też nie zawsze warto przyspieszać konsumpcję.
Odwrotne działanie mają niskie stopy procentowe. W takim przypadku maleje skłonność do oszczędzania, rośnie natomiast poziom konsumpcji. Rezygnacja z oszczędności na rzecz bieżących wydatków jest mniej bolesna – wiąże się z utratą potencjalnie niższych odsetek.
W warunkach niskich stóp procentowych rośnie natomiast zainteresowanie kredytem, który staje się tańszy. Przyspieszenie konsumpcji kosztem zaciągniętego kredytu staje się – z punktu widzenia jednostki– bardziej opłacalne.
W wyniku obniżenia stóp spadają koszty odsetkowe firm, co korzystnie wpływa na zyski. Rośnie dostępność kredytu, co pobudza sprzedaż. Rynek akcji zazwyczaj reaguje wtedy pozytywnie.
Na rynku obligacji efekt zmian stóp procentowych jest niemal natychmiastowy. Okresy obniżek stóp to wyjątkowo dobry czas na inwestycje w instrumenty dłużne, zwłaszcza te o długim terminie do wykupu.
Również przewidywania odnośnie poziomu stóp procentowych mają istotne znaczenie dla poziomu konsumpcji. Dlatego właśnie bank centralny może wywierać wpływ na rynek nie tylko poprzez podwyższanie lub obniżanie stopy procentowej, ale także poprzez wydawane komunikaty, świadczące o ocenie sytuacji gospodarczej i nastawieniu w polityce pieniężnej (które może być restrykcyjne, ekspansywne bądź neutralne). Informacje tego typu mają duże znaczenie dla uczestników rynku finansowego, wpływając na poziom bieżących stóp procentowych.

38. Struktura współczesnego obiegu pieniężnego.

Obieg pieniądza - to proces ciągłego przemieszczania się pieniędzy między jego różnymi zasobami. Obieg pieniądza (krążenie) polega na tym, że pieniądz opuszcza jedne zasoby pieniężne i przenika do innych zasobów pieniężnych.

Z pojęciem obiegu pieniądza są nierozerwalnie związane trzy następujące kategorie:

1) ilość pieniądza w obiegu - to liczba jednostkowych znaków pieniężnych obiegających w gospodarce w danym momencie czasu.

2) przeciętna szybkość obiegu (krążenie pieniądza) - jest to liczba transakcji płatniczych, w których uczestniczył przeciętny jednostkowy znak pieniężny w danej gospodarce w badanym odcinku czasu. Najczęściej wartość podajemy w okresach rocznych.

3) łączny strumień (masa pieniądza w obiegu) - suma wartości wszystkich transakcji płatniczych zrealizowanych w gospodarce w badanym odcinku czasu lub iloczyn ilości pieniądza w obiegu i przeciętnej szybkości jego krążenia.

Strukturę współczesnego obiegu pieniężnego przedstawia się, zgodnie z zaleceniami Europejskiego Banku Centralnego, według tzw. agregatów pieniężnych:

1. M0 - to pieniądz gotówkowy poza kasami banku (do obiegu pieniądza nie liczymy gotówki w kasie banku),

2. M1 = M0 + depozyty bieżące, czyli depozyty a wista płatne na każde żądanie (środki na rachunkach bieżących przedsiębiorstw i gospodarstw domowych oraz rachunkach bieżących innych instytucji tj. Jednostek Samorządów Terytorialnych czy Instytucji Samorządowych)

3. M2 = M1 + depozyty terminowe o pierwotnym terminie zapadalności do 2 lat.

4. M3 = M2 + pozostałe składniki sprzedaży pieniądza.

39. System finansowy państwa – funkcje – budowa

System finansowy państwa stanowi mechanizm, dzięki któremu świadczy się usługi pozwalające na krążenie siły nabywczej w gospodarce. Rezultatem istnienia systemu finansowego jest możliwość współtworzenia pieniądza przez niefinansowe podmioty gospodarcze (przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe) oraz możliwość przepływu strumieni pieniężnych między nimi.

Funkcje:

• współtworzenia i przepływu strumieni pieniężnych – współcześnie pieniądz powstaje w oparciu o mechanizm emisji kredytowej. System bankowy tworzy pieniądz w odpowiedzi na zapotrzebowanie wyrażone w formie popytu na kredyt i pieniądz ze strony niebankowych podmiotów gospodarujących; przede wszystkim podmiotów sfery realnej. Transakcja ta wymaga dwóch stron – stąd współtworzenie.

• obniżanie kosztów transakcyjnych powstających w procesie gospodarowania przez społeczeństwo. Koszty transakcyjne to koszty wymiany, które rosły wraz z postępem cywilizacji, koszty natury informacyjnej powstające na skutek niepewności w procesie wymiany rynkowej.

• monetarna – system finansowy dostarcza podmiotom niefinansowym podstawowego dla funkcjonowania gospodarki rynkowej instrumentu jakim jest pieniądz i umożliwia jego obieg, czyli ruch związany z płatnościami (rozliczeniami) zachodzącymi w związku z bieżącą działalnością gospodarczą – chodzi o kreowanie pieniądza oraz o problematykę mechanizmu (systemu) płatniczego.

• kapitałowo-redystrybucyjna – system finansowy umożliwia przepływ wolnych środków pieniężnych od podmiotów dysponujących nimi do podmiotów chcących z nich skorzystać. W praktyce chodzi tu o usługi niezbędne do bezpośredniego finansowania wzrostu gospodarczego (dobrowolny przepływ środków od jednostek nadwyżkowych do jednostek deficytowych) oraz o rozdysponowanie środków do finansowania dóbr publicznych (np. obrony narodowej), usług społecznych (edukacyjne, medyczne) i świadczeń społecznych (zasiłki, emerytury).

• kontrolna– system finansowy umożliwia kontrolę nad strumieniami pieniężnymi, szczególnie nad środkami zainwestowanymi, wypożyczonymi i redystrybuowanymi w przeszłości.

System finansowy dzieli się na dwa segmenty:

• rynkowy system finansowy

• publiczny system finansowy.

Rynkowy system finansowy składa się z 4 ogniw:

1. Instrumenty finansowe(nośnik siły nabywczej) – zobowiązania finansowe, tj. roszczenia dotyczące majątku jednych podmiotów gospodarujących w stosunku do drugich. Dla emitenta instrumenty finansowe są zobowiązaniami, dla posiadaczy są składnikami majątku.

2. Rynki finansowe (przepływ) – rynki, na których dokonuje się transakcji dotyczących instrumentów finansowych. Rynki finansowe cechuje podatność na niestabilność, a więc znaczne wahania cen, które często nie są uzasadnione głębszymi przesłankami ekonomicznymi. Występuje asymetria informacji – zakres informacji, jakim dysponują strony jest zróżnicowany.

3. Instytucje finansowe(aktywizacja) – ich głównym przedmiotem działalności jest utrzymywanie instrumentów finansowych oraz dokonywanie transakcji nimi, co powoduje, że te instrumenty finansowe zazwyczaj są głównym składnikiem ich majątku. Pasywni pośrednicy finansowi nie tworzą własnych instrumentów finansowych: kantory walutowe, domy maklerskie i firmy factoringowe. Aktywni pośrednicy finansowi tworzą instrumenty, należą do nich: banki centralne, komercyjne, inwestycyjne, towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne, firmy venture capital.

4. Zasady funkcjonowania pozostałych 3 ogniw (uporządkowanie) – reguły określające sposób działania instrumentów, rynków i instytucji. Są środkiem ograniczania negatywnych skutków asymetrii informacji.

Publiczny system finansowy również można podzielić na 4 ogniwa:

1. Instytucje budżetowe – instytucje w sensie prawnym, a więc unormowane za pomocą przepisu prawnego zasady, reguły postępowania. Instytucje budżetowe podzielić można na dwie grupy:

- określające funkcjonowanie różnych rodzajów budżetów publicznych: szczebla centralnego, szczebla lokalnego i funduszy celowych

- ustalające cele liczbowe oraz zasady proceduralne (hierarchiczne i kolegialne).

2. Instrumenty fiskalne – prawno-ekonomiczne mechanizmy (konstrukcje) umożliwiające gromadzenia i rozdysponowanie funduszy publicznych. Instrumenty te można podzielić na:

- dochodowe (przychodowe, daniny publiczne): podatki, cła, opłaty publiczne, składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne

- wydatkowe (rozchodowe): górne limity wydatków, dotacje budżetowe, poręczenia i gwarancje skarbowe.

3. Publiczne instrumenty finansowe – wpływy z nich pozwalają na pokrycie deficytu funduszy publicznych. Mają charakter wierzycielski (dłużny), obarczone są nikłym ryzykiem niewywiązania się emitenta ze swoich zobowiązań, cechują się niskim stopniem ryzyka niewypłacalności i wysokim stopniem płynności.

4. Instytucje fiskalne – zaliczamy do nich instytucje, które sporządzają i uchwalają budżety publiczne, pobierają daniny publiczne, dokonują wydatków publicznych i prowadzą kontrolę finansową.

Porównanie

Zagadnienia	Rynkowy system finansowy	Publiczny system finansowy
1. Dominujący rodzaj działalności	Prywatna	Publiczna
2. Dominujące powiązania organizacyjne	Poziome	Pionowe
3. Ogniwa systemu	Instrumenty finansowe Rynki finansowe Instytucje finansowe Zasady funkcjonowania	Instytucje budżetowe Instrumenty fiskalne Publiczne instrumenty finansowe Instytucje fiskalne
4. Wykonywanie funkcji systemu finansowego Funkcja monetarna Funkcja kapitałowo-redystrybucyjna Funkcja kontrolna	Prywatny system monetarny Przepływy kapitałowe Władanie ekonomiczne	Bank centralny Przepływy redystrybucyjne Kontrola finansowa

40. System finansów publicznych.

Podukłady systemu finansowego:

- rynkowy

- publiczny

Finanse publiczne - środki finansowe będące w dyspozycji podmiotów państwa przeznaczonych na realizacje jego zadań i celów, (czyli gromadzenie, przechowywanie, wydatkowanie grosza publicznego)

Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem i rozdysponowaniem środków publicznych, w tym:

• Gromadzenie dochodów i przychodów publicznych

• Wydatkowanie środków publicznych

• Finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa

• Zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne

• Zarządzanie środkami publicznymi

• Zarządzanie długiem publicznym

• Rozliczenia z budżetem UE

Publiczny system finansowy – mechanizm zapewniający współtworzenie i przepływ środków pieniężnych, które umożliwiają władzom publicznym dostarczanie dóbr publicznych oraz usług i świadczeń społecznych

Dobro publiczne – dobro, którego wykorzystywanie przez jeden podmiot nie ogranicza jego wykorzystania przez inny podmiot (np. obrona narodowa, bezpieczeństwo wewnętrzne)

Ogniwa publicznego systemu finansowego:

1) instytucje budżetowe

2) instrumenty fiskalne

3) publiczne instrumenty finansowe

4) instytucje fiskalne

Instytucje budżetowe:

- szczebla centralnego: parlament, rząd, ministerstwa

- szczebla lokalnego: władze samorządowe

- fundusze celowe

Instrumenty fiskalne – prawno-ekonomiczne mechanizmy umożliwiające gromadzenie i rozdysponowanie funduszy publicznych

A) dochodowe

1) podatki

- przychodowe, dochodowe, od wydatków, majątkowe

- bezpośrednie, pośrednie

- centralne, lokalne

- proporcjonalne, progresywne, regresywne

2) cła – naliczane w związku z przekroczeniem granicy państwa przez towary

- fiskalne, ekonomiczne

- przywozowe, wywozowe

3) opłaty publiczne – zindywidualizowana zapłata za zindywidualizowane i bezpośrednie świadczenie lub konkretną usługę ze strony władz centralnych lub samorządowych

- skarbowe, inne

4) składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne

B) wydatkowe

1) górne limity wydatków

2) dotacje budżetowe

- przedmiotowe (celowe), podmiotowe (ogólne)

3) poręczenia i gwarancje państwowe (skarbowe)

Publiczne instrumenty finansowe

- charakter wyłącznie wierzycielski (dłużny)

- zazwyczaj obarczone niskim ryzykiem

- wysoki stopień płynności

Instytucje fiskalne – struktury organizacyjne, na których opiera się funkcjonowanie publicznego systemu finansowego (instytucji budżetowych i instrumentów fiskalnych) oraz emisja, obsługa i wycofywanie z obiegu publicznych instrumentów finansowych

I sporządzające i uchwalające budżety publiczne (kreowanie polityki fiskalnej)

- rząd (Ministerstwo Finansów)

- parlament

- samorządy

II instytucje poboru danin publicznych

- organy skarbowe (podatki)

- organy celne (cła)

III instytucje dokonujące wydatków publicznych

- rząd

- podmioty władz lokalnych

- podmioty realizujące zadania państwa (np. zarządzające publicznymi funduszami celowymi)

IV instytucje dokonujące kontroli finansowej

- izby obrachunkowe (centralne, regionalne)

- parlament

- organy stanowiące różnych szczebli władz publicznych

- organy aparatu skarbowego (urzędy i izby skarbowe)

Podmiotowa struktura systemu finansów publicznych

• Władze ustawodawcze szczebla centralnego (parlament), władze szczebla pośredniego ( rady regionalne), władze szczebla samorządowego

• Władze wykonawcze( rządy, zarządy)

• Władze kontrolne działające w imieniu władz stanowiących

• Aparat skarbowy (finansowy) zajmujący się na bieżąco realizacja dochodów i wydatków publicznych

• Podmioty ( jednostki), które są finansowane z funduszy publicznych, w tym jednostki budżetowe

Podstawy prawne sektora publicznego

• Konstytucja lub inna ustawa zasadnicza

• Regulacje unijne dotyczące dopuszczalnego poziomu deficytu i długu publicznego zapisane w Traktacie Ustanawiającym Wspólnotę Europejską

• Ustawa o finansach publicznych

• Coroczne ustawy budżetowe

• Coroczne uchwały budżetowe samorządów

• Inne ustawy np. podatkowe

• Akty wykonawcze

W przekroju prawnym:
- konstytucja lub inna ustawa zasadnicza
- prawo budżetowe
- coroczne ustawy budżetowe i uchwały samorządów
- ustawy podatkowe, ustawy o pozabudżetowych finansach publicznych, o finansach samorządowych, regulujące działalność ministra finansów oraz aparatu skarbowego, karnoskarbowa,
- akty normatywne regulujące działalność ministra

W przekroju instytucjonalnym system finansów publicznych tworzą fundusze o formie:
- budżetu państwa,

- budżetów samorządowych,

- funduszy ubezpieczeń społecznych

- pozostałych funduszy publicznych fundacji publicznych

W systemie finansów publicznych centralne miejsce zajmuje budżet państwa.

Według prof. Owsiaka jest to: „scentralizowany fundusz publiczny, służący gromadzeniu i dzieleniu środków pieniężnych w związku z funkcjami państwa”.

Budżet jest zatem planem finansowym= zestawieniem dochodów i wydatków budżetowych.

Sektor finansów publicznych dzieli się na:

- podsektor rządowy

- podsektor samorządowy

- podsektor ubezpieczeń społecznych

Środki publiczne:

• Dochody publiczne

• Środki z budżetu UE oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA)

• Środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi

• Przychody budżetu państwa i budżetów JST oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:

• Ze sprzedaży papierów wartościowych,

• Z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego

• Spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych

• Z otrzymanych pożyczek i kredytów

• Z innych operacji finansowych

Dochodami publicznymi są:

1) daniny publiczne, do których zalicza się: podatki, składki, opłaty, wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, a także inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa, jednostek samorządu terytorialnego, funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw;

2) inne dochody budżetu państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych należne na podstawie odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych;

3) wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych;

4) dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych, do których zalicza się w szczególności:

a) wpływy z umów najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze,

b) odsetki od środków na rachunkach bankowych,

c) odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadanych papierów wartościowych,

d) dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych;

5) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostek sektora finansów publicznych;

6) odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych;

7) kwoty uzyskane przez jednostki sektora finansów publicznych z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji;

8) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów

Wydatki publiczne:

1) koszty obsługi długu

2) wydatki autonomiczne

a) majątkowe

- inwestycje władz publicznych

- transfery – dotacje inwestycyjne

b) bieżące

- własne:

* osobowe – płace

* rzeczowe – zakupy towarów i usług

* opłaty, składki i inne

- transfery

* świadczenia na rzecz osób fizycznych

* dotacje na zadania bieżące

41. System finansów publicznych w Polsce.

Sektor finansów publicznych tworzą:

1) organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały;

2) jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki;

3) jednostki budżetowe;

4) samorządowe zakłady budżetowe;

5) agencje wykonawcze;

6) instytucje gospodarki budżetowej;

7) państwowe fundusze celowe;

8) Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego;

9) Narodowy Fundusz Zdrowia;

10) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;

11) uczelnie publiczne;

12) Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;

13) państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytucje filmowe;

14) inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, jednostek badawczo-rozwojowych, banków i spółek prawa handlowego.

Podsektor rządowy

• Budżet państwa

• Jednostki pozabudżetowe budżetu państwa (zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze, dochody własne jednostek budżetowych oraz fundusze motywacyjne)

• 8 agencji państwowych

• PAN i tworzone przez nią jednostki organizacyjne

• Jednostki badawczo- rozwojowe

• Państwowe instytucje kultury

• Samodzielne zakłady opieki zdrowotnej dla których organem założycielskim lub nadzorującym jest organ administracji rządowej lub inna jednostka zaliczana do podsektora rządowego

• Uczelnie publiczne

• Państwowe fundusze celowe

• Polska Organizacja Turystyczna

• Transportowy Dozór Techniczny

• Polskie centrum Akredytacji

• Polski Instytut Sztuki Filmowej

• Polski Instytut Spraw Międzynarodowych

• Polski Klub Wyścigów Konnych

• Rzecznik Ubezpieczonych

• Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ)

• Jednostki doradztwa rolniczego

• Narodowe Centrum Badan i Rozwoju

Podsektor samorządowy

• Budżety jednostek samorządu terytorialnego (JST)

• Samorządowe fundusze celowe

• Jednostki pozabudżetowe JST (zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze, dochody własne jednostek budżetowych)

• Samorządowe instytucje kultury

• Samodzielne zakłady opieki zdrowotnej dla których organem założycielskim lub nadzorującym jest jednostka samorządu terytorialnego

Podsektor ubezpieczeń społecznych

• Fundusz Ubezpieczeń Społecznych

• Fundusz Emerytalno- Rentowy

• Fundusz Rezerwy Demograficznej

• Fundusz Składkowy

• Fundusz Motywacyjny

• Fundusz Prewencji i Rehabilitacji

• Zakład Ubezpieczeń Społecznych

Podmioty SFP

• Jednostki budżetowe

• Samorządowe zakłady budżetowe

• Agencje wykonawcze

• Instytucje gospodarki budżetowej

• Państwowe fundusze celowe

• Państwowe i samorządowe osoby prawne tworzone na podstawie odrębnych ustaw

System finansów publicznych tworzą fundusze przyjmujące najczęściej formę:

1) Budżetu państwa;

2) Budżetów samorządowych szczebla podstawowego lub wyższego;

3) Funduszy Ubezpieczeń Społecznych;

4) Pozostałych Funduszy publicznych;

5) Fundacji publicznych.

Źródła zasilania podmiotów sektora publicznego

• dochody podatkowe (w latach 2009 -2010; 48,2% i 49,5% dochodów ogółem)

• parapodatkowe

składki na ubezpieczenia społeczne (w latach 2009 -2010; 23,8,% i 23,3% dochodów ogółem)

• dochody niepodatkowe

Struktura dochodów sektora w % (2008 – 2009 – 2010)

• Bieżące 94,5 89,7 89,4

• Kapitałowe 1,4 1,4 1,3

• Środki z UE i z innych źródeł 4,1 8,9 9,3

Wydatki zdeterminowane

• Subwencje dla JST

• Składki do UE

• Koszty obsługi długu publicznego

• Dotacje dla FUS w związku z gwarancjami wypłaty świadczeń emerytalno –rentowych

• Zasiłki i świadczenia przedemerytalne

• Dopłaty do odsetek od kredytów oraz refundacja premii gwarancyjnych

• Składki za ubezpieczenia zdrowotne finansowane z budżetu państwa oraz składki na ubezpieczenia społeczne za osoby przebywające na urlopach wychowawczych i macierzyńskich

• Świadczenia emerytalno – rentowe żołnierzy i funkcjonariuszy

• Wydatki refundowane z UE

• pozostałe

Zasady repartycji źródeł zasilania pomiędzy państwo a samorząd w Polsce

Repartycja źródeł zasilania

PIT 2009 2010

Budżet państwa 51,43% 51,21%

Budżety JST 48,57% 48,79%

CIT

Budżet państwa 77,89% 77,14%

Budżety JST 22,11% 22,86%

Budżet państwa - VAT – 100% - akcyza – 100% - ryczałt od przychodów ewidencjonowanych – 100%

Województwo - CIT – 14% - PIT – 1,6%\

Powiat - CIT – 1,4% - PIT – 10,25%

Gmina - podatki lokalne – 100% - karta podatkowa – 100% - CIT – 6,71% - PIT – 39,34%

Cechy polskiego systemu podatkowego:

- funkcjonuje kilka podatków, z których cztery (PTU, akcyza, PIT, CIT) są podstawą funduszy publicznych

- występuje zróżnicowanie przedmiotów opodatkowania

- istnieją podatki centralne oraz lokalne (pobierane przez gminy)

- funkcjonują zarówno podatki pośrednie, jak i bezpośrednie, przy czym pośrednie odgrywają większą rolę w strukturze dochodów - świadczy to o tym, iż realizacja funkcji fiskalnej w polskim systemie podatkowym oparta została przede wszystkim na podatkach pośrednich.

- pełne władztwo posiada tylko państwo, natomiast gminy mogą dokonywać pewnych modyfikacji w podatkach istniejących (mogą zaniechać pobierania lub obniżyć stawkę)

- podatek dochodowy od osób fizycznych jest oparty na skali degresywnej – zastosowanie progów podatkowych w celu ograniczenia dysproporcji w dochodach

Podatki centralne:

• PIT

• CIT

• Podatek od towarów i usług

• Podatek od gier

• Akcyza

• Podatek tonażowy (od 2007r.)

Jednostka budżetowa

- nie ma osobowości prawnej

- pokrywa wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadza na rachunek dochodów budżetowych

- mogą je tworzyć

* ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie (państwowe JB)

* organy stanowiące JST (samorządowe JB)

- działa na podstawie statutu

- określone kategorie dochodów mogą być gromadzone na wydzielonym własnym rachunku bankowym

Samorządowy zakład budżetowy

- odpłatnie wykonują zadania własne gmin (np. w zakresie gospodarki mieszkaniowej, dróg, wodociągów, energii elektrycznej)

- koszty działalności pokrywają z dochodów własnych

- może otrzymywać 4 rodzaje dotacji:

a) przedmiotowa

b) podmiotowa

c) celowa na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji

d) dotacja na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe

a+b nie może przekroczyć 50% kosztów działalności zakładu

- całą nadwyżkę SZB jest zobligowany odprowadzić do budżetu

- zmiana planu finansowego wtw, gdy nie zmniejszy się w ten sposób kwota nadwyżki wpłacanej do budżetu państwa, nie zwiększy się w ten sposób kwota dotacji z budżetu

Agencja wykonawcza

- osoba prawna

- tylko na szczeblu państwowym

- tworzona na podstawie odrębnej ustawy w celu realizacji konkretnych zadań państwa

- zasady działalności określają statut i ustawa

- podstawa funkcjonowania: roczny plan finansowy

- planowane wydatki mogą przekroczyć planowane dochody tylko za zezwoleniem ministra finansów

- ma obowiązek rozliczyć się z wygenerowanej nadwyżki w ciągu pół roku od zakończenia realizowanego planu finansowego (o tym, czy nadwyżka ma być wpłacona w całości, czy w części, decyduje właściwy minister w porozumieniu z ministrem finansów)

- deficyt może znaleźć pokrycie w dotacji z budżetu

- zaciąganie zobowiązań – tylko za zgodą, na konkretne zadania na czas ich realizacji

- zmiana planu finansowego wtw, gdy nie zmniejszy się w ten sposób kwota nadwyżki wpłacanej do budżetu panstwa, nie zwiększy się w ten sposób kwota dotacji z budżetu

Instytucja gospodarki budżetowej

- osoba prawna

- tworzona w celu realizacji ściśle określonych zadań publicznych

- odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania

- ma prawo gromadzić przychody i obowiązek pokrywania kosztów z tych przychodów

- na szczeblu państwowym może ją powołać tylko minister lub szef kancelarii Prezesa Rady Ministrów

- może liczyć na dotacje z budżetu

- ma prawo do dotacji na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe

- oceniana pod kątem efektywności wykorzystania środków publicznych

Państwowy fundusz celowy

- powoływany ustawowo

- stanowi wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje minister wskazany w ustawie tworzącej fundusz albo inny organ wskazany w ustawie

- przychody pochodzą ze środków publicznych (najczęściej wpłaty w formie składek)

- wydatki nie mają charakteru ogólnego, są przeznaczone tylko na ściśle określony cel

- nie ma osobowości prawnej

42. Typowy bilans banku centralnego

Aktywa	Pasywa
1. Zapasy w złocie	1.Pieniądz gotówkowy w obiegu
2. Aktywa zagraniczne	2. Depozyty podmiotów krajowych
3. Udzielone kredyty	3. Emisja dłużnych papierów wartościowych
budżetowi państwa	4. Kapitał i rezerwy
i bankom komercyjnym	5. Pasywa zagraniczne
4. Dłużne papiery wartościowe	6. Pozostałe pasywa
5. Rzeczowe aktywa trwałe
6. Pozostałe aktywa
Razem aktywa	Razem pasywa

W strukturze aktywów banku centralnego USA dominującą pozycję zajmują papiery wartościowe rządu, któ­rych udział w ogólnej sumie aktywów kształtuje się w granicach 75—80%. Za­pasy w złocie szacowane są na około 5%, zaś pożyczki na rzecz innych instytu­cji depozytowych kształtują się w granicach 4—6% aktywów. W przypadku NBP zdecydowanie największą pozycją wśród aktywów są aktywa zagraniczne (ponad 95% sumy bilansowej), które stanowią oficjalne zagraniczne rezerwy banku centralnego. Są nimi głównie obligacje rządów zachodnioeuropejskich i USA. NBP ma zakaz udzielania kredytów i pożyczek sektorowi rządowemu (i kupowania skarbowych dłużnych papierów wartościowych).

Po stronie pasywów dominującą pozycję zajmuje gotówka w obiegu (w przypadku NBP prawie 40%) jako zobowiązanie banku centralnego wobec wszystkich faktycznych i potencjalnych posiadaczy pieniądza. Bank centralny nadaje walucie krajowej moc prawną i zo­bowiązuje się do utrzymania względnej stabilizacji jej siły nabywczej, chociaż już nie gwarantuje jej wymienialności na złoto. Drugą największą pozycją po stronie pasywów jest emisja dłużnych papierów wartościowych (ponad 30%) i depozyty podmiotów krajowych (około 15%).

43. Typowy bilans banku komercyjnego

Powinien być sporządzany z zachowaniem „złotej reguły bankowej”.

"Złota reguła bankowa" : terminowi płatności pasywów powinny odpowiadać odpowiednie kwoty i terminy aktywów. Reguła ta wymaga, żeby działalność aktywna i pasywna banku była zgodna, co do kwot i terminów. W ten sposób zostaje wyłączona możliwość dokonywania transformacji terminowej.

Wśród aktywów największą pozycją (w przypadku większości banków ponad 50%) są należności od klientów, na które składają się udzielone kredyty i pożyczki. Drugą najważniejszą pozycją są inwestycyjne aktywa finansowe, czyli posiadane przez bank papiery wartościowe (około 15% sumy bilansowej). 5% sumy bilansowej przekraczają też zazwyczaj gotówka w kasie i operacje z bankiem centralnym, należności od banków (udzielone pożyczki na rynku międzybankowym) i aktywa finansowe przeznaczone do obrotu i pochodne.

Wśród pasywów zdecydowanie przeważają (około 80%) zobowiązania wobec klientów, na które składają się wkłady płatne na żądanie (rachunki bieżące) i wkłady terminowe. Inne ważne pozycje to kapitały własne (na które składają się kapitał akcyjny, pozostałe fundusze, kapitał z aktualizacji wyceny, zyski zatrzymane i wynik roku bieżącego) oraz zobowiązania wobec banków (depozyty na rynku międzybankowym).

Aktywa Pasywa

1. Gotówka i operacje z bankiem centralnym 1. Zobowiązania wobec banku centralnego

2. Udzielone pożyczki na rynku międzybankowym 2. Zobowiązania wobec banków

3. Aktywa finansowe przeznaczone do obrotu 3. Zobowiązania wobec klientów

i pochodne 4. Zobowiązania z tytułu emisji dłużnych

4. Należności od klientów (kredyty i pożyczki) papierów wartościowych

5. Inwestycyjne aktywa finansowe 5. Zobowiązania z tytułu bieżącego podatku

6. Rzeczowe aktywa trwałe dochodowego

7. Wartości niematerialne i prawne 6. Kapitały własne

8. Należności z tytułu bieżącego podatku 7. Pozostałe pasywa

dochodowego

9. Pozostałe aktywa

Razem aktywa Razem pasywa

Wśród aktywów największą pozycją (w przypadku większości banków ponad 50%) są należności od klientów, na które składają się udzielone kredyty i pożyczki. Drugą najważniejszą pozycją są inwestycyjne aktywa finansowe, czyli posiadane przez bank papiery wartościowe (około 15% sumy bilansowej). 5% sumy bilansowej przekraczają też zazwyczaj gotówka w kasie i operacje z bankiem centralnym, należności od banków (udzielone pożyczki na rynku międzybankowym) i aktywa finansowe przeznaczone do obrotu i pochodne.

Wśród pasywów zdecydowanie przeważają (około 80%) zobowiązania wobec klientów, na które składają się wkłady płatne na żądanie (rachunki bieżące) i wkłady terminowe. Inne ważne pozycje to kapitały własne (na które składają się kapitał akcyjny, pozostałe fundusze, kapitał z aktualizacji wyceny, zyski zatrzymane i wynik roku bieżącego) oraz zobowiązania wobec banków (depozyty na rynku międzybankowym).

44. Typowy bilans przedsiębiorstwa

AKTYWA			PASYWA
A.	Aktywa trwałe	A.	Kapitał (fundusz) własny
I.	Wartości niematerialne i prawne	I.	Kapitał podstawowy
II.	Rzeczowe aktywa trwałe	II.	Należne wpłaty na kapitał podstawowy
III.	Należności długoterminowe	III.	Udziały (akcje) własne
IV.	Inwestycje długoterminowe	IV.	Kapitał (fundusz) zapasowy
V.	Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe	V.	Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny
		VI.	Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe
		VII.	Zysk (strata z lat ubiegłych)
		VIII.	Zysk (strata) netto
		IX.	Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego
B.	Aktywa obrotowe	B.	Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania
I.	Zapasy	I.	Rezerwy na zobowiązania
II.	Należności krótkoterminowe	II.	Zobowiązania długoterminowe
III.	Inwestycje krótkoterminowe	III.	Zobowiązania krótkoterminowe
IV.	Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe	IV.	Rozliczenia międzyokresowe

45. Ubezpieczenia gospodarcze i ich funkcje

ubezpieczenie jest urządzeniem gospodarczym, którego wyłącznym zadaniem jest łagodzenie (lub w pełni likwidowanie) negatywnych skutków zdarzeń losowych poprzez rozłożenie ciężaru tego łagodzenia na wiele jednostek, którym takie zdarzenia zagrażają. Dzięki temu urządzeniu jednostka gospodarcza może się uwolnić od finansowego problemu związanego z powstaniem strat losowych, a więc strat od niej niezależnych, a przy tym potencjalnie nieuniknionych. Jest to niezwykle tania, a więc efektywna możliwość rozwiązania problemu trudnych sytuacji finansowych. W tym sensie ubezpieczenia mogą - poprzez dostarczenie środków finansowych - przywrócić jednostce gospodarczej ekonomiczną (finansową) pozycję, jaką miała ona przed powstaniem szkody (ujęcie mikroekonomiczne), a także zabezpieczyć w miarę równomierny i stabilny sposób funkcjonowania całej gospodarki narodowej (ujęcie makroekonomiczne). 
Ubezpieczenie - jako urządzenie gospodarcze - realizować może (i realizuje) różnorodne zadania, które służą w głównej mierze gospodarce narodowej. Te zadania oraz sposoby ich realizacji są związane z funkcjami i zasadami ubezpieczeń gospodarczych. W tym sensie ubezpieczenia gospodarcze są ponadto pojemnym i elastycznym instrumentem polityki gospodarczej. Nadrzędnym wszakże zadaniem ubezpieczeń, jako urządzenia gospodarczego, jest eliminowanie trosk i obaw związanych z finansowymi skutkami zdarzeń losowych, tak z punktu widzenia indywidualnego, jak i ogólnonarodowego

W ramach ubezpieczeń gospodarczych wg norm kodeksu cywilnego z artykułów 805-834 (także zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej – Dz.U. Nr 124, poz. 1151) występują:

• ubezpieczenia majątkowe – mienia i odpowiedzialności cywilnej (art. 821 KC.)

• ubezpieczenia osobowe – w szczególności na życie i następstw nieszczęśliwych wypadków (art. 829 KC.)

Umowy ubezpieczenia dzieli się również na:

• dobrowolne

• obowiązkowe (regulowane ustawą o ubezpieczeniach obowiązkowych) np. ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych (zwane powszechnie OC komunikacyjnym), ubezpieczenie OC rolników, ubezpieczenie budynków rolniczych, ubezpieczenia OC grup zawodowych;

Według załącznika do ustawy o działalności ubezpieczeniowej wyróżnia się następujący podział ryzyka na działy, grupy i rodzaje ubezpieczeń:

• dział I – ubezpieczenia na życie

• dział II – pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe

W ramach ubezpieczeń na życie wyróżnia się pięć grup:

• ubezpieczenia na życie (np. terminowe, na życie i dożycie, na całe życie)

• ubezpieczenia posagowe, zaopatrzenia dzieci

• ubezpieczenia związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym

• ubezpieczenia rentowe

• ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe będące uzupełnieniem wcześniej wymienionych grup

W ramach ubezpieczeń majątkowych i pozostałych osobowych wyróżnia się m.in.:

• ubezpieczenia wypadku, w tym wypadku przy pracy i choroby zawodowej

• ubezpieczenia choroby

• ubezpieczenia casco (pojazdy lądowe, szynowe oraz statki powietrzne)

• ubezpieczenia żeglugi morskiej i śródlądowej oraz casco statków żeglugi morskiej i śródlądowej

• ubezpieczenia przedmiotów w transporcie

• ubezpieczenia szkód spowodowanych żywiołami

• ubezpieczenia pozostałych szkód rzeczowych nie ujętych w innych grupach

• ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej

• ubezpieczenia kredytu

• gwarancje ubezpieczeniowe

• ubezpieczenia ryzyk finansowych

• ubezpieczenia ochrony prawnej

• ubezpieczenia świadczenia pomocy

Ubezpieczyciele nie mogą łączyć działalności w I i II dziale ubezpieczeń (stąd "pary" spółek życiowych i majątkowych). Zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej wydawane jest w zakresie jednej lub więcej grup ubezpieczeń. Jeżeli ubezpieczyciel zaprzestał wykonywania działalności ubezpieczeniowej lub zawierania umów ubezpieczenia w jakiejś grupie ubezpieczeń, na którą posiada zezwolenie, obowiązany jest o tym powiadomić organ nadzoru.

Funkcje ubezpieczeń gospodarczych:

funkcję ochrony ubezpieczeniowej,• 
funkcję prewencyjną,• 
funkcje finansowe.•

Funkcja pierwsza posiada charakter zdecydowanie nadrzędny, albowiem najpełniej wyraża zarówno istotę, jak i zasadnicze treści społeczno - ekonomiczne ubezpieczeń, natomiast funkcja druga i trzecia są jakby skutkiem funkcji pierwszej. Konsekwencją tego jest fakt, że te trzy funkcje ubezpieczenia spełniają zawsze, niezależnie od naszej woli i warunków polityczno - ustrojowych oraz ekonomicznych a więc w sposób obiektywny. 
Funkcje finansowe ubezpieczeń gospodarczych.
Zasadniczym celem ubezpieczeń gospodarczych jest realizowanie funkcji ochrony ubezpieczeniowej. Ubezpieczenia gospodarcze spełniają także szereg funkcji związanych z przynależnością do szeroko rozumianego systemu finansowego państwa, a nazywanych wspólnie funkcjami finansowymi. 
Funkcje finansowe ubezpieczeń gospodarczych polegają generalnie na gromadzeniu środków w postaci funduszy i rezerw.

Do funkcji finansowych zaliczamy: 
funkcję redystrybucyjną,• 
fiskalną,• 
lokacyjną,• 
interwencyjną,• 
kontrolną.• 

Funkcja redystrybucyjna związana jest z samą istotą ubezpieczeń gospodarczych i sprowadza się do kumulowania i odpowiedniego rozdzielania środków finansowych. 
Funkcja fiskalna polega na dostarczaniu państwu i innym podmiotom publicznym dochodów w postaci płaconych podatków. 
Funkcja lokacyjna przejawia się w inwestowaniu (lokowaniu) chwilowo wolnych środków finansowych (np. z kapitałów własnych lub rezerw techniczno-ubezpieczeniowych) zgromadzonych przez zakłady ubezpieczeń w różne instrumenty finansowe (np. akcje, obligacje, lokaty bankowe) w celu osiągnięcia dodatkowych dochodów. Dodatkowe dochody wpływają przede wszystkim na kalkulację składek oraz wyniki finansowe zakładów ubezpieczeń. W przypadku ubezpieczeń na życie z dochodów tych korzystają także ubezpieczający (w postaci np. niższej składki lub udziału w zyskach). Korzyści z tej funkcji odnosi także gospodarka, gdyż otrzymuje ona dodatkowe fundusze na rozwój poszczególnych dziedzin. 
Funkcja interwencyjna zwana także stymulacyjną polega na stwarzaniu przez ubezpieczenie bodźców zmierzających do polepszenia ryzyka, a więc zmniejszenia stopnia zagrożenia ubezpieczonego przedmiotu. Ubezpieczenia mogą być wykorzystane jako narzędzie skłaniając ubezpieczających do większej dbałości o ubezpieczone przedmioty. Dobrze funkcjonujący system ubezpieczeń może stymulować rozwój nowych dziedzin gospodarki wskutek coraz szerszego zastosowania osiągnięć postępu naukowo-technicznego. 
Funkcja kontrolna sprowadza się do kontroli postępowania ubezpieczającego z ubezpieczonym przedmiotem. W przypadku nieodpowiedniego postępowania zakład ubezpieczeń może interweniować przy pomocy różnych instrumentów techniczno-ubezpieczeniowych. 

Funkcje finansowe mają tym większe znaczenie, im większą rolę odgrywają ubezpieczenia gospodarcze w systemie finansowym państwa, tzn. im większe gromadzą i rozdzielają fundusze. Funkcje finansowe są funkcją uzupełniającą do funkcji ochrony ubezpieczeniowej i funkcji prewencyjnej, dlatego też należy traktować je w sposób komplementarny, a nie substytucyjny.

46. Ubezpieczenia społeczne i ich funkcje

Ubezpieczenie społeczne wywodzi się z ubezpieczeń gospodarczych i posiada z nim cechy wspólne takie jak: składka, wspólny fundusz, oznaczone ryzyko, szkoda, pokrycie szkody (świadczenie). Ciężar szkody podlega rozłożeniu na wszystkich uczestniczących w tworzeniu funduszu na rzecz pokrycia szkody osobie opłacającej składkę, która to została dotknięta wypadkiem losowym (zasada wzajemności). Wysokość świadczeń uzależniona jest od dokonanego wkładu, czyli wysokości płaconych składek oraz czasu ich opłacania. Istotą ubezpieczenia społecznego jest jego powszechność rodząca skutek w postaci obowiązku podlegania tymże ubezpieczeniom. Przymus ten sprawia, iż ubezpieczenie społeczne ma charakter publiczny, administracyjno prawny, w odróżnieniu od dobrowolnego ubezpieczenia gospodarczego opartego na prawie cywilnym. Zawarcie umowy o pracę rodzi obowiązek zgłoszenia się do ubezpieczeń społecznych oraz opłacania składek. Zarówno pracownik i jak i pracodawca nie maja prawa do zrezygnowania z tychże opłat nawet w przypadku, gdy pracownik jest już ubezpieczony w związku z tym, iż zawarł już umowę o pracę z innym pracodawcą. Ubezpieczenia społeczne SA regulowane przez normy prawa publicznego.

W ramach polskiego systemu ubezpieczeń społecznych wyróżnia się następujące rodzaje ubezpieczeń:

• Ubezpieczenie emerytalne, stanowiące najważniejszą część systemu, na wypadek niezdolności do pracy spowodowanej starością. Płatnicy składek z tego tytułu zapewniają sobie dochody po osiągnięciu tak zwanego wieku emerytalnego, czyli 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn. Wyjątek przy ustalaniu wieku emerytalnego stanowią osoby zatrudnione na stanowiskach w branżach wymienionych w Ustawie.

• Ubezpieczenie rentowe gwarantuje świadczenia w przypadku „trwałej” utraty zdolności do osiągania dochodu z pracy, wtedy potocznie mówimy o rencie, bądź z tytułu śmierci żywiciela rodziny, wówczas mówimy o rencie rodzinnej.

• Ubezpieczenie chorobowe to świadczenie wypłacane pracownikowi z tytułu „tymczasowej” niezdolności do pracy spowodowanej chorobą, bądź koniecznością pójścia na urlop macierzyński. Oprócz dwóch poprzednich można też wymienić takie świadczenia jaki rehabilitacyjne, opiekuńcze, wyrównawcze.

• Ubezpieczenie wypadkowe opłacane z tytułu możliwości wystąpienia jakiegoś zdarzenia losowego w pracy, skutkujące niezdolnością do wykonywania pracy. O ile w trzech poprzednich wysokość składek ustalana jest na jednakowym poziomie stawek procentowych, tak w tym przypadku jest ono uzależnione od tego jaką pracę się wykonuje. Ponadto, płacone jest tylko przez pracodawcę, który wlicza to w koszt działalności.

FUNKCJE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH

SPOŁECZNE:

1. Ochronno-kompensacyjna

Gwarantowanie rekompensaty w przypadku ryzyka, ochrona realizowana przez: świadczenia główne-forma pieniężna: emerytura, renta, zasiłek, odszkodowanie, forma rzeczowa: leki, materiały rehabilitacyjne, usługi: porady lekarskie

uboczne - udzielane informacji, ubezpieczający na życzenie udzieli informacji

2. Prewencyjna

Profilaktyka ubezpieczeniowa- zapobieganie zdarzeń losowych

Restytucja- przywrócenie stanu pierwotnego- zobowiązanie się do prowadzenia działaności rehabilitacyjnej

3.Regulatora rynku pracy

Kształtowanie i funkcjonowanie instrumentu ubezpieczeń

4. Regulatora polityki rodzinnej

Zwiększenie lub obniżenie świadczenia ubezpieczenia, zwiększać lub zmniejszać się będzie odsetek rodzących się dzieci np. becikowe

EKONOMICZNE:

1.Rozdzielcza -z redystrybucją dochodów, przepływ środków finansowych w społeczeństwie

2.Ekonomiczno-fiskalna-wykorzystanie ubezpieczenia w fiskalizacji instrumentów jako ubezpieczenie publiczne

47. Wartość pieniądza a czas
Pieniądz posiada określoną wartość, co oznacza że wartość jednostki pieniądza, którą obecnie dysponujemy jest inna niż wartość tej samej jednostki w przyszłości. Wynika to z faktu, że pieniądz wraz z upływem czasu traci na wartości. Z tego względu mówimy o zmiennej wartości pieniądza w czasie. Na przyszłą wartość określonej jednostki pieniężnej, którą dzisiaj posiadamy ma wpływ szereg czynników, np. inflacja, wysokość oprocentowania, sposób i częstotliwość kapitalizacji odsetek, okres czasu na jaki zamierzamy zainwestować pieniądze. Również wartość kwoty pieniądza, kredyty pożyczki którą mamy otrzymać w przyszłości jest inna w dniu dzisiejszym. Im później zostanie ona postawiona do naszej dyspozycji, tym jej realna wartość w dniu dzisiejszym jest mniejsza. Czasem więc nominalnie niższa kwota, będąca obecnie w naszym posiadaniu ma wyższą wartość od kwoty nominalnie większej, ale otrzymanej w przyszłości.

Aby więc porównać określone kwoty pieniądza, musimy dokonać odpowiednich przeliczeń. Do określenia wartości przyszłej wykorzystujemy rachunek kapitalizacji, natomiast do określenia wartości obecnej rachunek dyskontowy.

Kiedy punktem odniesienia jest okres bieżący otrzymujemy wartość bieżącą – PV. Gdy punktem odniesienia jest pewien okres w przyszłości otrzymujemy wartość przyszłą – FV.
Sposoby sprowadzania wartości pieniądza do jego wartości w danym okresie czasu zostały przedstawione poniżej.

Przy założeniu stałej stopy procendutowej
Wartość przyszła
Jeżeli kapitalizacja odsetek (dopisywanie odsetek do kapitału)będzie dokonywana po każdym okresie, to sprowadzeniu obecnej kwoty do przyszłości służą dwa następujące wzory:

1. Gdzie:

PV – kwota początkowa, na koniec okresu zerowego (początek okresu pierwszego)

r – stopa procentowa (dla jednego okresu)

n – liczba okresów

FV_n– przyszła kwota na koniec n-tego okresu

We wzorze tym przyjmuje się założenie, ze kapitalizacja odsetek następuje na koniec każdego okresu, a w kolejnym okresie odsetki są już liczone od większej podstawy.

1. Gdzie:

FVIF_r,n– współczynnik wartości przyszłej dla n-tego okresu i r procent

Współczynnik ten można obliczyć z następującego wzoru:

Wartość bieżąca
Sprowadzenie przyszłej kwoty do jej wartości bieżącej jest możliwe dzięki zastosowaniu następujących wzorów:

1) Gdzie:

PV – wartość bieżąca przyszłej płatności (sprowadzona na moment bieżący)

FV_n - wartość przyszła na koniec n-tego okresu

r– stopa dyskontowa

n – okres z końca którego sprowadzamy przyszła wartość na początek okresu bieżącego

2) Gdzie:

PVIF_r,n - współczynnik wartości bieżącej dla n-tego okresu i r procent

Współczynnik ten można obliczyć z następującego wzoru:

Przy założeniu zmiennej stopy procentowej i dyskontowej
W praktyce często mamy do czynienia z sytuacjami, w których stopa dyskontowa ulega zmianie. Może to wynikać ze zmiany kosztów kapitałów dostępnych dla firmy lub ze zmiany poziomu ryzyka funkcjonowania firmy albo projektu inwestycyjnego.

Wartość przyszła
Kiedy mamy do czynienia z różnymi stopami procentowymi w kolejnych okresach wartość przyszłą można wyznaczyć ze wzoru:

Gdzie:

FV₂ – wartość przyszła

PV – wartość bieżąca

r_1, r_2, r_n– stopa procentowa w kolejnych okresach
Wartość bieżąca
Kiedy mamy do czynienia z różnymi stopami procentowymi w kolejnych okresach wartość bieżącą można wyznaczyć ze wzoru:

Gdzie:

PV – wartość bieżąca

CF₁,CF₂,CF_n – wpływy finansowe w kolejnych latach

r₁, r₂, r_n– stopy dyskontowe w kolejnych latach
Również operacje zaciągania i zwrotu pożyczek dokonują się w czasie. Zarówno pożyczkodawcy, jak i pożyczkobiorcy muszą uwzględnić zmiany wartości pieniądza w czasie, czyli przede wszystkim zmiany inflacyjne. Oczekiwania inflacyjne podmiotów nawiązujących stosunki wierzycielsko-dłużnicze mogą się różnić. W każdym razie przed zawarciem transakcji muszą być rozróżnione nominalne

i realne stopy procentowe.
Efektywna roczna stopa procentowa – równoważny roczny koszt pożyczki. Jest on uzależniony od nominalnej stopy procentowej oraz okresów w jakich następuje kapitalizacja odsetek tj. od częstotliwości kapitalizacji.

Wzór na efektywną równoważną stopę procentową (r_ear) jest następujący:

Gdzie:

r_ear – efektywne równoważne oprocentowanie roczne

r_nom– nominalne procentowanie roczne

m – liczba kapitalizacji w roku

Korzystając z tej wartości można także obliczyć wartość przyszłą (FV) dla kapitalizacji w okresach krótszych niż rok; wykorzystujemy tutaj wzór:

Wartość pieniądza w warunkach inflacji
Inflacja jest największym zagrożeniem w czasie dla pieniądza. Na ogół przyjmuje się, że inflacja jest to proces przejawiający się we wzroście ilości pieniądza w obiegu, który to wzrost wywołuje podwyższenie ogólnego poziomu cen.Z definicji tej wynikają istotne fakty dla wartości pieniądza w czasie.
Klasyfikacja inflacji może być przeprowadzona według różnych kryteriów. Jeżeliza kryterium przyjmiemy przyczyny, to na tej podstawie możemy wyróżnić dwapodstawowe typy inflacji:

1) inflację popytową,

2)inflacjękosztową.
Inflacja popytowa (inflacja ciągniona przez popyt lub inflacja nabywców), zgodnie z popytową teorią J.M. Keynesa, występuje wówczas, gdy zagregowany popyt na towary przewyższa możliwości jego zaspokojenia.

Inflacja kosztowa (inflacja popychana przez koszty lub inflacja dostawców), zgodnie z teorią kosztową, jej przesłanki leżą po stronie podaży. Jej przyczyną jest wzrost kosztów produkcji niezależny od zagregowanego popytu na towary. Rosnące koszty produkcji (związane np. ze wzrostem płac czy podatków) są przerzucane przez producentów na ceny wyrobów gotowych, co w konsekwencji oznacza obciążenie nabywców.

Przyjmując natomiast za kryterium tempo inflacji wyróżnia się:

• inflacjępełzającą (chroniczną, jednocyfrową, łagodną, powolną, przytłumioną, trwałą),

• inflacjękroczącą (biegnącą, kłusującą, stąpającą),

• inflacjęgalopującą (superinflację),

• megainflację,

• hiperinflację(histeryczną, szalejącą).

Inflacja jest integralnym składnikiem procesów gospodarczych. Zjawisku temu towarzyszy utrata siły nabywczej kapitałów posiadanych przez firmę. W praktyce firma dokonuje inwestycji o określonej nominalnej stopie zwrotu, jednak realna stopa zwrotu uwzględniać musi inflację.

Zależność miedzy nominalna stopą zwrotu, realna stopą zwrotu i stopą inflacji jest przedstawiona w równaniu Fishera:

Gdzie:

r_nom – nominala stopa zworu(w jednym okresie)

r_real – realna stopa zwrotu (w jednym okresie)

i- stopa inflacji (w jednym okresie)

Przy założeniu niskiego poziomu inflacji (i bliskie zera) wzór ten upraszcza się do postaci:

48. Zasady podatkowe

Do zasad podatkowych należą:

a) zasady fiskalne:

• wydajność- według tej zasady państwo powinno sięgać do takiego przedmiotu opodatkowania, który dostarczy dochodów niezbędnych do realizacji funkcji i zadań państwa i władz samorządowych;

• elastyczność- podatek powinien reagować na zmieniające się procesy i zdarzenia gospodarcze oraz społeczne;

• stałość- mówi o konieczności unikania wprowadzania nowych podatków i zmian w podatkach już istniejących;

b) zasady ekonomiczne:

• nienaruszalność majątku podatników- wysokość podatku nie może zmniejszać majątku podatnika. Podatek powinien być pokrywany z dochodów bieżących;

c) zasady sprawiedliwości:

• powszechność- ciężary podatkowe powinny mieć charakter powszechny, tj. każdy obywatel, przedsiębiorca itp. powinien być objęty podatkiem, jeżeli spełnione są warunki powstania stosunku podatkowego;

• równość- ciężary podatkowe powinny być rozłożone równomiernie na wszystkich podatników;

• zdolność dochodowa- wedle tej zasady, każdy podatnik osiągający taki sam dochód, powinien poświęcić na rzecz państwa identyczną korzyść;

d) zasady techniczne:

• pewność- podatki powinny być niezawodnym źródłem dochodów państwa. Oprócz tego każdy podatnik powinien być poinformowany o wysokości podatku, który jest zobowiązany zapłacić;

• dogodność- pobór podatku powinien uwzględniać warunki finansowe podatnika, a także cykl i charakter jego działalności;

• taniość- koszty realizowania podatków nie mogą nadmiernie uszczuplać dochodów państwa.

Zasady podatkowe są postulatami określającymi warunki jakim powinien odpowiadać poprawnie zbudowany system podatkowy i poszczególne podatki

-zasada równości podatków -obywatele każdego państwa powinni partycypować w utrzymaniu rządu proporcjonalnie do ich możliwości czyli do ich dochodu.

-zasada pewności podatkowej -podatek jaki obowiązana jest płacić każda jednostka powinien być ściśle określony a nie dowolny, a zatem każdy podatek powinien być oparty na jawnych i konkretnych przepisach , ustalających wysokość podatku , terminy płatności itp.

-zasada dogodności podatków -każdy podatek powinien być ściągany w takim czasie i w taki sposób aby podatnikowi było jak najdogodniej go zapłacić

-zasada taniości podatków -uzyskiwanie wpływów podatkowych przy minimalnych kosztach wymiaru i poboru podatków.

Zasady szczególne:

- zasada powszechności opodatkowania – przedmiotem opodatkowania powinny być możliwie wszystkie stany faktyczne lub prawne, z którymi wiąże się powstanie obowiązku podatkowego; optimum opodatkowania: oczekiwany globalny poziom dochodów dzięki powszechności; uboczny skutek to koszty obsługi podatków;przedmiotem opodatkowania powinny być zjawiska możliwie najbardziej masowe i powtarzalne oraz relatywnie trwałe;

- zasada jednokrotności opodatkowania – dany przedmiot opodatkowania powinien rodzić tylko jedno zobowiązanie podatkowe (zasada podmiotowej równomierności rozłożenia ciężaru podatkowego i eliminowania kumulacji podmiotowej i przedmiotowej zobowiązań podatkowych) ® realizacja poprzez zwolnienia podatkowe

WYJĄTKI:! opodatkowanie akcyzą niektórych czynności jak import, który jest opodatkowany powszechnym podatkiem obrotowym

- zasada jednokrotności przywileju podatkowego – dany stan faktyczny lub prawny powinien rodzić co najwyżej jedną ulgę lub przywilej podatkowy niedopuszczenie do powstawania enklaw podatkowych (utrata dochodów budżetowych + łamanie zasady konkurencji + nieracjonalne decyzje podatników)

Zasady dodatkowe zwane w doktrynie teoretycznymi zasadami tworzenia i stosowania prawa podatkowego

a/ zasada neutralności ekonomicznej sytemu prawa podatkowego nie powinien stanowić autonomicznej i samoistnej przesłanki decyzyjnej podatników; pełna realizacja zasady nie jest możliwa na poziomie mikroekonomicznym

b/ zasada neutralności etycznej prawa podatkowego – prawo podatkowe:

· nie jest przyporządkowane jakiemukolwiek systemowi etycznemu w warunkach ich pluralizmu

· nikt nie powinien być potępiany i piętnowany, że zgodnie z prawem skorzystał z uprawnień przyznanych prawem podatkowym

· chroni podmioty oraz osoby realizujące w imieniu wł.publ. zadania w dziedzinie ustalania, określania lub poboru podatków – nikt nie może być potępiony, że zgodnie z prawem wykonał swe obowiązki nałożone prawem podatkowym

c/ zasada apolitycznośći organów podatkowych i sądownictwa podatkowego

· zapewnienie apolityczności całości aparatu podatkowego i kontrolnego (działacze polityczni precz ze stanowisk decyzyjnych!)

· ministrami finansów nie powinni być liderzy partii

· stanowisko szefa resortu finansów nie powinno być wykorzystywane do zdobycia popularności (np. publiczne akcje “upraszczania prawa podatkowego”)

d/ zasada minimalizacji zadłużenia podatkowego – zwłaszcza tworzenie i stosowanie;

· występowanie zadłużenia jest nieuniknione, ale chodzi o skalę zjawiska – ujawnione zadłużenie wynosi mniej niż 5% bieżących dochodów podatkowych w danym roku budżetowym: sytuacja jest dobra, ale ujawnione to zazwyczaj 50% wszystkiego, więc gdy 10% zadłużenia: niepokojące, gdy przekroczy 15% fizycznych dochodów zaczyna się kryzys

· likwidacja zadłużenia po patologicznych podatkach w drodze generalnych umorzeń i abolicji podatkowych

e/ zasada zaufania między podatnikiem a władzą publiczną – dwoisty i wzajemny charakter; jej przestrzeganie jest warunkiem efektywności fiskalnej pr.pod.;

49. Źródła pozyskiwania kapitału przez przedsiębiorstwo

Powiększanie kapitału własnego a) źródła wewnętrzne - zysk netto - amortyzacja - sprzedaż aktywów b) źródła zewnętrzne - dopłaty wspólników - poszukiwanie nowych wspólników - venture capital - business angels - emisja akcji

Kapitały obce a) długoterminowe - rezerwy - kredyty bankowe - poręczenia kredytowe - leasing - franchising - obligacje - dotacje i subwencje - środki z funduszy pomocowych - pożyczki od znajomych i rodziny b) krótkoterminowe - kredyty - zobowiązania odnawialne - kredyt dostawcy - kredyt odbiorcy - faktoring - pożyczki z sektora pozabankowego - krótkoterminowe papiery dłużne - pożyczki od znajomych i rodziny

Źródła finansowania:

Kapitał własny	Kapitał obcy
Finansowanie wewnętrzne	Finansowanie zewnętrzne
zysk zatrzymany	emisja akcji / zwiększenie udziałów
amortyzacja	venture capital
dezinwestycje	business angels
dopłaty właścicieli	pozyskanie nowego udziałowca

Zysk zatrzymany - Wydatki inwestycyjne są pokrywane z nadwyżek wypracowanych w poprzednich okresach.

Dezinwestycje - złomowanie lub sprzedaż zużytych środków trwałych, np. przy restrukturyzacji czy zmianie profilu działalności, dzięki którym otrzymujemy środki pieniężne.

Emisja akcji

Prawa akcjonariusza

Prawa majątkowe

• własności

• udziału w zyskach (prawo do dywidendy)

• zakupu akcji nowej emisji (prawo poboru)

• udziału w majątku emitenta w razie likwidacji

Prawa korporacyjne

• głos na walnym zgromadzeniu

• wyborcze

• kontroli zarządzania spółka

• sprzeciwu

• zgłaszania uchwał

Zalety:

+ możliwość pozyskania kapitału

+ zwiększenie prestiżu i wiarygodności firmy ze względu na rygorystyczne warunki dopuszczenia do uczestnictwa w rynku;

+ wynikające z tego bardzo ułatwione i tańsze pozyskiwanie kolejnych kapitałów;

+ możliwość bieżącej, obiektywnej i miarodajnej wyceny rynkowej przedsiębiorstwa na rynku wtórnym;

+ bezpłatna, ogólnokrajowa reklama za sprawą żywego zainteresowania inwestorów, ale także analityków finansowych oraz mediów

Business angels (angel investors, aniołowie biznesu) to przedsiębiorcy i biznesmeni o dużym doświadczeniu zawodowym, posiadający dzięki swojej pracy znaczny majątek osobisty, samodzielnie inwestujący zgromadzone oszczędności na okres kilku lat w akcje lub udziały niepowiązanych z nimi osobiście małych i średnich przedsiębiorstw nienotowanych na giełdzie, na ogół będących we wczesnym stadium rozwoju i wykazujących się dużym potencjałem wzrostu swojej wartości. Ich wynagrodzenie może również polegać na partycypacji w zyskach firmy.

Venture capital to środki finansowe dostarczone przez wyspecjalizowanych menedżerów, którzy wraz z dostarczonymi środkami finansowymi inwestują swoje umiejętności i wiedzę. Inwestycje dokonywane są w młode, szybko rozwijające się firmy, posiadające duży potencjał rozwojowy. Są one realizowane przez wyspecjalizowane instytucje, zwane funduszami venture capital.

Inwestycje venture capital stanowią segment inwestycji private equity, definiowanych jako kapitał prywatnych inwestorów – pochodzący zarówno od wielkich instytucji finansowych, jak i osób prywatnych – przeznaczony na inwestycje.

Nierównoczesność dostawy produktu lub towaru albo wykonania usługi oraz zapłaty powoduje powstawanie zobowiązań oraz należności w bilansie jednostki. Przedsiębiorstwo może zatem czasowo zwiększyć ilość środków pieniężnych, jakie ma do dyspozycji, poprzez efektywne manewrowanie rozrachunkami z kontrahentami. W ten sposób w okresie między rzeczywistym wpływem lub wypływem środków finansowych a zajściem zdarzenia, z którym ów wpływ lub wypływ jest związany, dostawcy lub odbiorcy de facto finansują działalność firmy.

Faktoring - polega na tym, że wyspecjalizowana instytucja lub spółka faktoringowa odkupuje należności różnych podmiotów, co oznacza w praktyce zaliczkowanie tych podmiotów do czasu wpływu płatności należności.

Podmioty uczestniczące w transakcji faktoringowej to:

faktor – wyspecjalizowana instytucja finansowa, która nabywa od dostawcy wierzytelność z tytułu sprzedanych towarów bądź usług;

faktorant – podmiot, któremu przysługuje wierzytelność w stosunku do jego odbiorcy z tytułu odroczonego terminu płatności;

dłużnik – podmiot nabywający od faktoranta produkty, towary lub usługi na kredyt handlowy; nie jest stroną umowy i nie przy każdym rodzaju faktoringu zostaje powiadomiony o jej zawarciu.

Ze względu na podmiot, który ponosi ryzyko niewypłacalności dłużnika dokonuje się podziału na:

1) faktoring pełny (bez regresu) – wraz z cesją wierzytelności na faktora przechodzi ryzyko niewypłacalności dłużnika i w przypadku, gdy dłużnik nie jest w stanie spłacić wierzytelności, faktor nie ma prawa regresu w stosunku do zbywcy wierzytelności;

2) faktoring niepełny (z regresem) – dokonanie cesji wierzytelności nie obejmuje przejęcia ryzyka niewypłacalności dłużnika wobec faktora;

3) faktoring mieszany – w tym przypadku faktor przejmuje ryzyko niewypłacalności dłużnika wyłącznie do pewnej kwoty, natomiast odpowiedzialność spoczywa nadal na faktorancie.

Krótkoterminowe papiery dłużne (KPD) to nazwa instrumentów finansowych emitowanych przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą na okres nie dłuższy niż jeden rok. W zdecydowanej większości są one instrumentem dyskontowym, a zatem kosztem ponoszonym przez przedsiębiorstwo w przypadku tego źródła finansowania jest różnica pomiędzy ceną emisyjną a wartością nominalną. Jako papiery wartościowe o terminie zapadalności poniżej roku stanowią przedmiot obrotu na rynku pieniężnym.

Franczyza (ang. franchising) - system sprzedaży towarów, usług lub technologii, który jest oparty na ścisłej i ciągłej współpracy pomiędzy prawnie i finansowo odrębnymi i niezależnymi przedsiębiorstwami - franczyzodawcą i jego indywidualnymi franczyzobiorcami. Franchising zakłada też przepływ know-how od franczyzodawcy do franczyzobiorcy przez cały czas obowiązywania umowy franczyzowej. Istotą jest udzielenie praw (i przyjęcie obowiązków) poprzez zawarcie umowy franczyzy.

W umowie franczyzy jedna ze stron przyznaje drugiej, w zamian za wynagrodzenie, prawo do eksploatacji dla celów rynkowych praw dotyczących dóbr czy usług.

Obligacja jest papierem wartościowym, w którym emitent, czyli wystawca potwierdza zaciągnięcie określonej kwoty pożyczki i zobowiązuje się do jej zwrotu właścicielowi obligacji w ustalonym z góry terminie oraz do zapłaty odsetek.

Należałoby wyraźnie stwierdzić, że obligacje stanowią interesującą formę pozyskiwania kapitału przez spółki, jednakże źródło to nie jest ogólnodostępne, ponieważ tylko spółki o bardzo dobrej kondycji finansowej mogą sobie pozwolić na taką formę pożyczki. Prawo polskie nakłada na emitenta obligacji bardzo surowe wymagania, które nie wszystkie podmioty mogą spełnić. Ma to na celu ochronę interesów obligatariuszy.

Do zalet finansowania w drodze emisji obligacji można zaliczyć następujące jej cechy:²

• jest instrumentem finansowym bardzo elastycznym; różnorodność jej konstrukcji powoduje, że można uwzględnić zarówno ochronę interesów inwestora jak i emitenta,

• obligacja daje możliwość zebrania bardzo dużych kwot pożyczki od wielu wierzycieli na długi okres; często możliwości te są większe niż w przypadku kredytów bankowych, w których obowiązują limity koncentracji kapitału,

• jest cenionym instrumentem lokaty kapitału oraz pozyskania środków na finansowanie bardzo kapitałochłonnych przedsięwzięć o długim okresie zwrotu,

• daje ona możliwość wybrania optymalnego w czasie połączenia finansowania dłużnego i finansowania własnego, np. obligacje zamienne na akcje,

• ze względu na różnorodność typów obligacji, ryzyko związane z finansowaniem przedsięwzięcia można rozłożyć na emitenta i inwestora, np. obligacje związane z udziałem w zyskach czy stratach emitenta,

• dużo tańsze może być pozyskanie tą drogą środków niż w przypadku kredytu, zwłaszcza wtedy, gdy z daną serią obligacji wiążą się świadczenia niepieniężne.

50. Zakres sprawozdania finansowego jednostki

Międzynarodowy Standard Rachunkowości (MSR) 1 reguluje zasady i formę prezentacji sprawozdania finansowego o ogólnym przeznaczeniu, przy czym sprawozdanie finansowego ogólnego przeznaczenia to takie, które ma za zadanie spełnienie potrzeb użytkowników, którzy nie mają możliwości domagania się raportów dostosowanych do ich szczególnych potrzeb informacyjnych. Wskazana kwestia jest istotna, gdyż podkreśla potrzebę ujęcia w sprawozdaniu finansowym wszystkich informacji umożliwiających stronie trzeciej właściwą ocenę sytuacji finansowej jednostki. Dla uzyskania rzetelnej prezentacji wymagane jest: dobór i stosowanie zasad rachunkowości zgodnie z każdym mającym zastosowanie MSSF/MSR; ujawnianie informacji przydatnych, wiarygodnych, porównywalnych i zrozumiałych z określonymi cechami jakościowymi; dostarczanie informacji uzupełniających, jeśli spełnienie wymogów Międzynarodowych Standardów Rachunkowości nie wystarcza, aby umożliwić użytkownikom zrozumienie wpływu poszczególnych transakcji lub zdarzeń na sytuację finansową jednostki. MSR 1 zaleca prezentowanie w sprawozdaniu finansowym elementów analizy finansowej sporządzonej przez kierownictwo oraz wyjaśnienie głównych składników wyników działalności.Ponadto kierownictwo jednostki jest zobowiązane do ujawnienia najistotniejszych obszarów niepewności, z określeniem stopnia ryzyka wynikającego z otoczenia, w jakim prowadzi się działalność gospodarczą, sposobem finansowania, posiadanych atutów i zasobów jednostki itp. Standard ma zastosowanie do wszystkich jednostek, w tym banków i zakładów ubezpieczeniowych. W przypadku banków, zakładów ubezpieczeń i innych instytucji finansowych wytyczne MSR 1 należy uzupełnić wytycznymi MSR 30, 32, 39, MSSF 4, które wymagają szczegółowych informacji o działalności tych instytucji i związanym z tą działalnością ryzyku operacyjnym i finansowym. Sprawozdanie finansowe powinno być prezentowane za okresy roczne. Jeśli w wyjątkowych okolicznościach, dzień bilansowy jednostki uległ zmianie i sprawozdanie finansowe prezentowane jest za okres dłuższy lub krótszy od jednego roku, jednostka powinna poza podaniem okresu objętego sprawozdaniem ujawnić przyczynę, dla której stosowany okres jest różny od pełnego roku oraz ujawnić fakt, że dane porównawcze w rachunku zysków i strat, sprawozdaniu ze zmian w kapitale własnym, sprawozdaniu z przepływów środków pieniężnych i informacji dodatkowej nie są porównywalne ze sprawozdaniami z wcześniejszych okresów sprawozdawczych. Zakres przedmiotowy sprawozdania finansowego obejmuje: pisemne sprawozdanie zarządu z działalności jednostki za okres objęty sprawozdaniem; informacje wstępne i charakterystykę zastosowanych zasad rachunkowości; rachunek zysków i strat za rok bieżący i poprzedni; bilans na dzień sporządzania sprawozdania i dane za rok ubiegły; rachunek przepływów pieniężnych za rok bieżący i ubiegły; zestawienie zmian w kapitale własnym, jakie zaszły w okresie sprawozdawczym za rok bieżący i ubiegły; informację dodatkową wraz z danymi za rok ubiegły. Standard podkreśla odpowiedzialność zarządu jednostki lub innego organu kierującego jednostką za prawidłowe sporządzenie sprawozdania.

Zakres sprawozdania finansowego jednostki, zależy od znaczenia jednostki, jakie odgrywa w środowisku gospodarczym.

Wyznacznikami wpływającymi na znaczenie podmiotów gospodarczych w środowisku są:

- przedmiot działalności jednostki,

- forma prawna jednostki,

- rozmiar prowadzonej przez jednostkę działalności.

1. Jednostki o dużym znaczeniu gospodarczym:

Do jednostek tych nie zaliczamy np.: spółek akcyjnych w organizacji na dzień bilansowy.

1. Do drugiej grupy podmiotów charakteryzujących się mniejszym znaczeniem gospodarczym zaliczone zostały wszystkie pozostałe jednostki, na których ciąży obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych.

Ad. 1: Sprawozdania finansowe wszystkich kontynuujących działalność jednostek o dużym znaczeniu gospodarczym, podlegają obowiązkowemu badaniu przez biegłych rewidentów jak również powinny zostać ogłoszone do publicznej wiadomości. Na zakres ich sprawozdań składają się:

- bilans,

- rachunek zysków i strat,

- informacja dodatkowa zawierająca wprowadzenie do sprawozdania finansowego jak również dodatkowe informacje i objaśnienia.

- zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym (w przypadku, gdy podmiotem sporządzającym sprawozdanie finansowe jest fundusz inwestycyjny ta część sprawozdania zostaje zastąpiona zestawieniem zmian w aktywach netto),

- rachunek przepływów pieniężnych (tego elementu nie sporządzają fundusze inwestycyjne otwarte jak również specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte).

Ad. 2: Na sprawozdanie finansowe sporządzane przez grupę podmiotów o mniejszym znaczeniu składają się następujące elementy:

- bilans,

- rachunek zysków i strat,

- informacja dodatkowa zawierająca wprowadzenie do sprawozdania finansowego jak również dodatkowe informacje i objaśnienia.

Sprawozdanie finansowe zostaje również uzupełnione sprawozdaniem z działalności jednostki, jeżeli taki obowiązek został określony w ustawie o rachunkowości bądź też
w odrębnych przepisach. Sprawozdanie z działalności jednostki nie wchodzi w zakres sprawozdania finansowego, jest natomiast do niego dołączane.

---