Wieś (łac. pagus, rus) – jednostka osadnicza o zwartej lub rozproszonej zabudowie i istniejących funkcjach rolniczych lub związanych z nimi usługowych lub turystycznych, nieposiadająca praw miejskich lub statusu miasta (art. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 2003 o urzędowych nazwach miejscowości i obiektów fizjograficznych).
Liczba polskich wsi wynosi 42 835, a wraz z podległymi im koloniami, przysiółkami i osadami 56 537.
Definicje wsi [edytuj]
Definicja wg Kiełczewskiej-Zaleskiej – wieś to osada, w której ludność zajmuje się uprawą roślin i chowem zwierząt.
Definicja wg Szymańskiego – zbiorowisko ludzi albo osiedla z należącymi doń gruntami.
Definicja wg Turowskiego – wieś to społeczność lokalna, której funkcję produkcyjną uzupełnia funkcja rodziny i czyni to w sposób jednolity z zachowaniem kontroli społecznej.
Definicja wg Tkocza – wieś to twór terytorialny mający granicę, rozłóg ziemi, siedlisko (zagrodę) stanowiące całość przestrzenną o określonych więzach społecznych oraz uprawnieniach prawnych.
Typy wsi
Łańcuchówka (wieś leśno-łanowa) - typ wsi zakładanej w średniowieczu na prawie niemieckim (Waldhufendorf osadnictwo saksońskie) na zalesionych obszarach górskich, forma ta była rozpowszechniona w okresie kolonizacji południowej Małopolski oraz Rusi Halickiej (XII-XV wiek). Zagrody znajdowały się po obu stronach drogi, która przebiegała zazwyczaj dnem doliny. Każda zagroda zbudowana była na własnym łanie wykarczowanego pola, który odchodził od głównej drogi. Dalej przechodził w należący do tego samego gospodarza płat lasu (stąd druga nazwa wieś leśno-łanowa), który biegł aż do działu wód, stanowiącego granicę wsi.
Forma ta upowszechnia się na stałe w Polsce od XV wieku. Również w okresie tzw. kolonizacji józefińskiej (XVIII/XIX wieku) osady zakładane są w układzie łańcuchowej zabudowy wsi. Gwarowo osady śródleśne to huby, kąty, majdany, pozostałości dawnych określeń do dzisiaj widzimy w nazwach miejscowości.
Okolnica rodzaj wsi, w której zagrody są ustawione zwarcie w krąg lub podkowę wokół środkowego placu, później nierzadko wykorzystanego jako staw. Typowy dla okolnicy jest niwowy układ pól (to nie jest do końca prawda, bowiem układ pól jest częściej blokowy, ze względu na rodzinny charakter tych wczesnośredniowiecznych wsi, nie trzeba było wprowadzać podziału ziemi. Typ słowiański wsi, popularny na Pomorzu i w Czechach.
Wieś placowa (owalnica) owalnica, oblicówka, rozbudowana okolnica - typ wsi budowanej wokół okrągłego placu, zwarte zabudowania tworzą zamknięty pierścień z jednym lub dwoma wejściami do wsi. Plac zabudowany, ale wyłącznie funkcjami wspólnymi dla wszystkich mieszkańców, jak staw, cmentarz, kościół. Często z jednej strony wejścia brama, a z drugiej kościół.Występuje licznie między Odrą a Łabą. Jest charakterystycznym typem wsi dla Czech. Układ pól regularny niwowy lub blokowy.
Państwowe Gospodarstwo Rolneforma socjalistycznej własności ziemskiej w Polsce w latach 1949-1991; duże gospodarstwo rolne, którego właścicielem było państwo.
Państwowe Gospodarstwa Rolne zostały utworzone 1 stycznia 1949 z Państwowych Nieruchomości Ziemskich, Państwowych Zakładów Hodowli Koni i Państwowych Zakładów Hodowli Roślin.Gospodarstwa takie tworzone były głównie na bazie wcześniejszych majątków ziemskich. Wiele takich gospodarstw powstało na Ziemiach Odzyskanych. Niska efektywność pracy, nadmiernie rozbudowane świadczenia socjalne na rzecz pracowników oraz w wielu przypadkach fatalne zarządzanie powodowały niewielką produktywność i deficyt pokrywany z dotacji państwowych.Po przejściu na gospodarkę rynkową większość PGR-ów zbankrutowała lub została zamknięta niezależnie od osiąganych wyników ekonomicznych decyzją rządu, a ich majątek został przejęty przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa (obecnie Agencja Nieruchomości Rolnych), następnie przekształcona zmianę własności dzierżawę lub sprzedaż przedsiębiorstwa, utworzenie spółek pracowniczych. Dokonano także sprzedaży części ziemi indywidualnym rolnikom. Część najsłabszych ziem pozostała niezagospodarowana przez kilka latUpadek PGR-ów pociągnął za sobą całą gamę problemów w regionach, w których były one jedynymi pracodawcami, po restrukturyzacji nowi właściciele ograniczali znacznie zatrudnienie. PGR-y były bardzo często organizatorami życia społecznego i zapewniały zaspokojenie właściwie wszelkich potrzeb pracowników. Ich upadek spowodował często nieodwracalne szkody w strukturze lokalnych społeczności, które nie miały szans na przystosowanie się do nowej sytuacji ekonomiczno-gospodarczej. Dewastacji uległ także majątek – częściowo na skutek rozkradzenia, częściowoz powodu braku elementarnych zabezpieczeń.22 lipca 2008 w Bolegorzynie koło Złocieńca otwarto muzeum Państwowych Gospodarstw Rolnych [1] [2].
Rzędówkato typ wsi, charakteryzująca się luźną zabudową wzdłuż drogi, najczęściej po jej jednej stronie i prostopadle do drogi biegnącymi szerokimi pasami pól. Występuje na Mazowszu i kielecczyźnie.
Spółdzielnia produkcyjnapolski odpowiednik kołchozu. Spółdzielnie tworzono przymusowo w latach 1950-1956, a po dojściu do władzy Władysława Gomułki zezwolono na ich likwidację. Utrzymało się niewiele takich spółdzielni, część z nich przekształcono w Rolnicze Kombinaty Spółdzielcze.
Szeregówkaktóry powstał w XVI wieku wskutek reorganizacji dóbr królewskich. Wyróżnia się najczęściej regularnym łanowym układem pól, ale w przeciwieństwie do rzędówki i łańcuchówki zagrody są zwarcie ustawione wzdłuż prostej ulicy w środku obszaru wiejskiego.
Ulicówkajednodrożna wieś o zwartej zabudowie po obu stronach drogi oraz przypadkowym układzie dróg bocznych. Wyglądem przypomina miejską ulicę.
Wielodrożnicato duża wieś o zwartej zabudowie powstająca wzdłuż kilku ciągów komunikacyjnych (ulic), ale o nieregularnym kształcie (niem. Haufendorf), jedna z wczesnych form słowiańskiej zabudowy wsi. Prawdopodobnie forma ta funkcjowała obok łańcuchówki w południowej Małopolsce oraz Rusi Halickiej przed okresem kolonizacji, ale ślady dawnych form przestrzennych nie są obecnie w żaden sposób uchwytne. Typowe formy wielodrożnicowej zabudowy wsi zachowały się do dziś na obszarze Rosji oraz Ukrainy.
Widlicatyp wsi o zwartej zabudowie, skoncentrowanej wzdłuż 2-3 dróg polnych rozwidlających się w kształcie litery V, połączonych często krótką przecznicą, odchodzących od drogi głównej.
Wieś letniskowawieś, najczęściej położona w atrakcyjnie krajobrazowo okolicach np. nad zbiornikami wodnymi lub w górach. Większość stałych mieszkańców zajmuje się obsługą sezonowego ruchu turystycznego. Część budynków mieszkalnych (często zdecydowana większość) pełni tylko okresowe funkcje mieszkaniowe. Tendencja do przekształania siedlisk wiejskich jest coraz szersza w okolicach większych aglomeracji (w tym przypadku mamy do czynienia z tzw. nowym osadnictwem weekendowym).
Wieś samotniczawieś składająca się z pewnej liczby stojących oddzielnie, oddalonych od siebie gospodarstw rolnych, czyli samotni (lub osad jednodworczych
Wieś służebnaw średniowieczu - system wsi, których mieszkańcy świadczyli usługi na rzecz swojego właściciela, najczęściej nazwa wsi wykazywała czym zajmowali się mieszkańcy:
Grotniki - wytwarzanie grotów
Wieś rozproszonawieś w której odległości między zagrodami są znaczne i przekraczają odległość 100 m, a zabudowania są rozmieszczone w miarę równomiernie na dużym obszarze.Do rozproszonej zabudowy dochodzi wtedy, gdy rolnicy osiedlają się w pobliżu swoich pól uprawnych, w oddaleniu od centrum
Wieś folwarcznawieś, której centrum stanowił folwark lub dwór z zabudowaniami gospodarczymi. Obok stały czworaki dla służby dworskiej i niekiedy małe skupisko zagród gospodarzy indywidualnych, drobnorolnych. W okresie kapitalistycznym wskutek parcelacji obszaru dworskiego niejednokrotnie wsie folwarczne przekształcały się we wsie rozproszone, w których każdy gospodarz miał zagrodę na własnej parceli, a dawny folwark zamieniał się w resztówkę. Obecnie resztówki zostały przeważnie przeznaczone na społeczne potrzeby wsi. Wsie te składały się głównie z 2 części: zabudowa gospodarcza oraz wieś zagrodnicza. Mogła występować także część 3 zwana rezydencją. Tego typu wsie występują głównie w Północnej części kraju.
Wieś fryderycjańska, wieś józefińskatyp wsi zakładany w XVIII i początkach XIX wieku w Prusach w ramach kolonizacji fryderycjańskiej.
wola(od I poł. XIII wieku) wieś, która korzystała z pewnych swobód (łac. libera villa, libertas).Była to niejednokrotnie osada przyleśna, gdyż w zamian za karczunek leśny mieszkańcy wól korzystali z wolnizny na okres do 20 lat. Wole były lokowane na prawie polskim lub prawie niemieckim (niem. Waal, Woll). Formą zabudowy takiej wsi była tzw. łańcuchówka niemiecka. Określenie wsi jako wola nie jest spotykane na Pomorzu ani w Wielkopolsce. Forma ta natomiast występuje bardzo licznie na Śląsku oraz w Małopolsce. Małe wole nazywano wólkami.