Kruszyna pospolita, szakłak kruszyna to gatunek krzewu z rodziny szakłakowatych występujący w północno-zachodniej Azji, Europie i Afryce Północnej. W Polsce kruszyna jest rośliną rosnącą w lasach i zaroślach, jest gatunkiem rodzimym.

 

Właściwości (zastosowanie): odwar z kory kruszyny pospolitej jest skutecznym środkiem przeczyszczającym, pomaga w zaparciach i przewlekłym nieżycie jelit oraz działa żółciopędnie. Wspomaga leczenie dolegliwości związanych z pęcherzykiem żółciowym i wątrobą i oraz reguluje perystaltykę jelit.

Zewnętrznie odwar z kory jest polecany do przemywania skóry w przypadku świerzbu, wewnętrznie w przypadku robaków oraz do płukania dziąseł w przypadku parodontozy. Z kolei świeża kora kruszyny ma właściwości wymiotne, dlatego należy ją przechowywać przez rok.

 Dawkowanie: w przypadków kłopotów z wypróżnieniem przygotowujemy odwar z kory kruszyny, jedną łyżeczkę rozdrobnionej kory zalewamy jedną szklanką wody i gotujemy przez 5 minut po momencie zawrzenia. Po upływie tego czasu mieszankę przecedzamy i pijemy przed snem, wtedy istnieje największa szansa iż wypróżnienie nastąpi rano, po przebudzeniu. W przypadku atonii jelit u starców przygotowujemy mieszankę z owoców szakłaka, 10 gramów owoców wsypujemy do szklanki wrzącej wody i pijemy 1-2 łyżki razy dziennie.

Świeża kora Kruszyny posiada właściwości działające ochronnie na żyły. Kora działa również jako filtr przeciwsłoneczny UVB. Wyciąg z Kruszyny posiada ponadto właściwości remineralizujące oraz antyseptyczne. Jest zalecany na podrażnienia skóry spowodowane nadmierną ekspozycją skóry na słońce ( chroni przed poparzeniem słonecznym).

Kruszyna pospolita (Rhamnus frangula L.)

Krzew z rodziny szakłakowatych, występuje w całej Europie, północnej Afryce i północno-zachodniej Azji.
W Polsce spotyka się ją w wilgotnych lasach i zaroślach na całym niżu i w dolnych partiach górskich. W niektórych okolicach jest jednak bardzo przetrzebiona w wyniku nadmiernej eksploatacji. Z tego powodu jest w Polsce pod częściową ochroną gatunkową.

Kruszyna to krzew wysokości do 5 m, nie ma kolców, gałązki są silnie rozgałęzione i ulistnione, o szarobrunatnej, matowej korze z licznymi jaśniejszymi przetchlinkami. Liście eliptyczne, całobrzegie. Kwiaty zielonkawe, niepozorne. Owoce to soczyste pestkowce wielkości grochu, o 3-4 pestkach, początkowo zielone, następnie czerwone, a po dojrzeniu niemal czarne.

W celach leczniczych zbiera się wiosną przed rozwojem liści korę z młodych 2-4-letnich gałązek, zdejmując ją w odcinkach długości około 20 cm, następnie suszy. Przed użyciem powinna być przechowywana dłużej niż rok lub po wysuszeniu ogrzewana w temp. 100°C przez 2 godz.
Czasem zbiera się we wrześniu dojrzewające owoce kruszyny i suszy w suszarniach.

Kora kruszyny zawiera do 4% mieszaniny hydroksymetyloantrazwiązków, głównie w postaci glikozydowej. Ponadto stwierdzono w niej obecność palmidyn oraz antranoli i antronów, które są substancjami niestałymi i powoli ulegają utlenieniu do odpowiednich, lecz mało aktywnych antrachinonów. Inne składniki kory takie jak flawonoidy, saponiny, związki garbnikowe, alkaloidy peptydowe oraz sole mineralne, nie mają właściwości leczniczych.
W owocach kruszyny znaleziono mieszaninę antrazwiązków, a wśród nich palmidynę B, dwuantron aloeemodyny, chryzofanol i aloeemodynę, cukry i sole mineralne.

Kora i owoce kruszyny zawierają antrazwiązki, które pobudzają perystaltykę jelita grubego, drażniąc jego ścianę bezpośrednio poprzez splot Auerbacha. Obserwuje się wówczas wzmożenie ruchów perystaltycznych, przekrwienie błony śluzowej w wyniku rozszerzenia naczyń włosowatych oraz zahamowanie wchłaniania wody przez ścianę jelit, co powoduje rozrzedzenie i zwiększenie objętości mas kałowych. Zależnie od dawki i zawartości antrazwiązków w korze stolce mogą być papkowate lub płynne. Działanie przeczyszczające obserwuje się dopiero po upływie 6-10 godz. od podania leku, ponieważ zawarte w surowcu glikozydowe połączenia antrazwiązków muszą ulec, pod wpływem bakterii, przemianom do wysokoaktywnych metabolitów. Kora kruszyny to jeden z najczęściej u nas stosowanych surowców przeczyszczających. Służy zwłaszcza w zaparciach przejściowych, powstałych w wyniku przebytych chorób zakaźnych, zaburzeń neurologicznych lub długo trwającego unieruchomienia, a także z zaparciach nawykowych, wywołanych atonią jelita grubego.
Kora kruszyny ma również słabe własności żółciopędne, zapewne w wyniku bodźcowego działania na miąższ wątroby oraz rozkurczającego wpływu na drogi żółciowe. Antrazwiązki wyróżniają się gorzkim smakiem, dzięki czemu pobudzają na drodze odruchowej wydzielanie soków trawiennych i wpływają na lepsze przyswajanie pokarmów. Antrazwiązki działają też bakteriobójczo. Kruszyna ponadto działa toksycznie na pasożyty jelitowe, np. glisty i owsiki.

Antrazwiązki kory kruszyny powodują przekrwienie okrężnicy oraz narządów miednicy małej i w dawkach większych mogą być niebezpieczne dla kobiet ciężarnych. Przenikają one do mleka matek karmiących, co może powodować płynne stolce u niemowląt.