Stowarzyszenie to grupa osób, które razem chcą rozwijać swoje zainteresowania lub osiągnąć wyznaczony sobie cel
Trzeba też pamiętać, że stowarzyszenie, podobnie jak fundacja, jest organizacją pozarządową – zgodnie z definicją zawartą w art. 3 ust. 2 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie jest to każda instytucja (osoba prawna lub jednostka posiadająca zdolność prawną na podstawie odrębnych ustaw), która nie działa w celu osiągnięcia zysku i nie jest jednostką sektora finansów publicznych. I jako organizacja pozarządowa stowarzyszenie podlega regulacjom ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.
Podstawowe cechy każdego stowarzyszenia to:
dobrowolność – oznacza swobodę tworzenia stowarzyszeń, dobrowolność przystępowania i występowania członków – nikt nie może nas zmusić do bycia członkiem stowarzyszenia,
samorządność – to niezależność wobec podmiotów zewnętrznych i swoboda ustalania norm oraz reguł wewnętrznych,
trwałość – oznacza, że istnieje ono niezależnie od konkretnego składu osobowego swoich członków (pod warunkiem, że będzie ich co najmniej 15 w stowarzyszeniu zarejestrowanym
lub 3, jeśli jest to stowarzyszenie zwykłe),
niezarobkowy cel – oznacza, że celem stowarzyszenia nie jest przysparzanie członkom korzyści majątkowych (nie można podzielić majątku stowarzyszenia pomiędzy członków),
w przeciwieństwie do spółek.
Polskie prawo gwarantuje równe, „bez względu na przekonania, prawo czynnego uczestniczenia w życiu publicznym i wyrażania zróżnicowanych poglądów oraz realizacji indywidualnych zainteresowań” (preambuła ustawy Prawo o stowarzyszeniach).
Stowarzyszenie zwykłe nie jest osobą prawną, nie trzeba go zatem rejestrować w Krajowym Rejestrze Sądowym (dalej: KRS). Stowarzyszenie takie nie ma możności działania w zakresie ekspansji swojej działalności tzn. nie może tworzyć żadnych jednostek terenowych, wstępować do związków stowarzyszeń lub zrzeszeń skupiających inne osoby prawne.
Wystarczy bowiem zaangażowanie trzech dorosłych osób, które uchwalą sporządzony w formie pisemnej regulamin działalności stowarzyszenia oraz sporządzą protokół z zebrania założycielskiego. Po dokonaniu powyższych czynności trzeba tylko zgłosić fakt zawiązania stowarzyszenia organowi sprawującego na nim nadzór, czyli staroście właściwemu ze względu na siedzibę stowarzyszenia zwykłego.
W praktyce oznacza to, że stowarzyszenia zwykłe nie mogą:
powoływać swoich oddziałów terenowych,
łączyć się w związki stowarzyszeń,
zrzeszać osób prawnych (np. innych stowarzyszeń, firm itp.),
prowadzić działalności gospodarczej,
przyjmować darowizn, spadków, zapisów, otrzymywać dotacji, korzystać z ofiarności publicznej.
Stowarzyszenie takie, w żadnym wypadku nie może prowadzić działalności gospodarczej. Najdalej idące ułomności stowarzyszenia zwykłego wiążą się z problemem źródeł ich finansowania. Po pierwsze, nie ma możliwości pozyskiwania środków pieniężnych przez stowarzyszenie zwykłe na podstawie umowy darowizny, czy innej umowy, na podstawie której stowarzyszenie zwykłe uzyskałoby jakieś środki finansowe pod tytułem darmym (nie mając obowiązku świadczenia nic w zamian). Po wtóre, stowarzyszenie zwykłe nie może być spadkobiercą ani zapisobiercą, czyli w ogóle nie może dziedziczyć na podstawie testamentów. Po trzecie, stowarzyszenie zwykłe nie może być beneficjentem różnego rodzaju dotacji przyznawanych organizacjom pozarządowym, nie ma również żadnych uprawnień w zakresie organizowania publicznych zbiórek pieniędzy. Jedynym źródłem finansowania stowarzyszenia zwykłego są w zasadzie składki członkowskie.
Stowarzyszenie rejestrowane. Przede wszystkim stowarzyszenie właściwe jest osobą prawną ze wszystkimi tego konsekwencjami. Do powstania takiego stowarzyszenia konieczne jest uchwalenie statutu i co najmniej 15 chętnych członków założycieli. Trzeba również wybrać organy stowarzyszenia, czyli zarząd oraz jakiś organ kontrolny np. komisja rewizyjna. Najważniejszy jest jednakże wymóg wpisu stowarzyszenia właściwego do KRS, a dokładnie, do prowadzonego w jego ramach rejestru stowarzyszeń.
Może się rozrastać (zakładać jednostki terenowe), łączyć się w związki, przyjmować na członków inne osoby prawne.
Jako osoba prawna może przyjmować darowizny, może być spadkobiercą i zapisobiercą, korzystać z różnego rodzaju dotacji, organizować publiczne zbiórki pieniędzy itd. Ponadto, stowarzyszenie tego rodzaju może prowadzić działalność gospodarczą, jeżeli zostanie ona wpisana do statutu i KRS. Może to nastąpić razem z rejestracją stowarzyszenia, albo później, po wprowadzeniu odpowiednich zmian w statucie.
I w tym miejscu wypada wspomnieć o kwestii nadzoru, który podobnie jak w przypadku stowarzyszenia zwykłego sprawowany jest przez starostę siedziby stowarzyszenia.
Główną korzyścią płynącą z rejestracji stowarzyszenia w KRS jest nabycie przez organizację osobowości prawnej. To z kolei znacznie poszerza możliwości działania.
Podstawowe cechy i możliwości stowarzyszenia zarejestrowanego w KRS:
jest organizacją pozarządową
posiada osobowość prawną,
działała w oparciu o statut,
ma złożoną strukturę organizacyjną (walne zebranie, komisja rewizyjna, zarząd),
swoją pracę opiera na działalności społecznej swoich członków,
do pracy w stowarzyszeniu może zatrudnić pracowników,
może korzystać z różnych źródeł finansowania (darowizny, spadki, zapisy, dotacje, zbiórki publiczne),
może prowadzić działalność gospodarczą,
ma możliwość finansowej współpracy z administracją publiczną i biznesem,
ma możliwość zawierania umów na realizację zadań publicznych,
może łączyć się w związki stowarzyszeń,
może powoływać oddziały terenowe,
może zostać organizacją pożytku publicznego.