2. Przesłanki zróżnicowania gospodarczego Europy po XVI w.

-okres szybkiego rozwoju gospodarczego Europy spowodowany m.in. odkryciami geograficznymi

-odkrycia geograficzne → napływ metali szlachetnych → inflacja

- problem z inflacją: chłopi uiszczali czynsze o tej samej wartości nominalnej, a rzeczywista wartość pieniądza spadała (za tę samą ilość pieniędzy można było kupić mniej towarów)

-szlachta utrzymywała się głównie z danin czynszowych, stąd musiała znaleźć jakiś sposób na zwiększenie swoich zysków

-różne sposoby rozwiązania problemu inflacji doprowadziły do powstania dualizmu gospodarczego w Europie, którego granicę stanowiła rzeka Łaba

-na zachód od Łaby:

• zmniejszanie pańszczyzny;

• krótsze terminy umów (elastyczne i żywsze reagowanie na zmiany wartości pieniądza);

• częściowo zamiana czynszów na oddawanie określonej części plonów

• chłopom zależało na uzyskiwaniu jak największych plonów (im więcej zdobyli, tym stawali się bogatsi)

• wzrost wydajności produkcji → nadwyżki → wzrost zamożności chłopstwa → inwestycje w nowe narzędzia i techniki uprawy roli → rolnictwo intensywne

• wzrost zamożności chłopów → rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej → rozwój miast → początki kapitalizmu

• bardziej wydajne rolnictwo → wzrost liczby ludności

-na wschód od Łaby:

• szlachta zwiększała dochody przez powiększanie powierzchni swoich wielkich prywatnych gospodarstw - folwarków – m.in. przez odbieranie ziemi chłopom → rolnictwo ekstensywne

• potrzeba większej siły roboczej → zwiększanie pańszczyzny

• zwiększanie pańszczyzny → wtórne poddaństwo, chłopi niezainteresowani pracą na roli – lepsze wyniki nie przekładały się na zwiększenie ich dochodów, brak czasu na zajmowanie się własną ziemią → ubożenie chłopów

• ubożenie chłopów → upadek gospodarki towarowo-pieniężnej → spadek znaczenia miast → zacofanie gospodarcze

-XVI w. (Zachód):

• wpływ protestantyzmu

• płodozmian (po raz pierwszy w Niderlandach)

• proces grodzeń (Anglia)

• kompanie handlowe

• giełdy towarowe (1531 r. – Antwerpia)

• domy kupiecko-bankierskie (np. Fuggerowie)

• weksle

• narodziny gospodarki wolnorynkowej (kapitalizmu)

- XVII w. (Zachód):

• system nakładu → manufaktury

XVIII wiek Zachód:

• rosnąca przepaść technologiczna między Zachodem a Wschodem Europy

• rewolucja przemysłowa (Anglia)

• urbanizacja

• mechaniczna przędzarka, mechaniczne krosno (2. poł. XVIII w., Anglia)

• silnik parowy (2. poł. XVIII w., Anglia)

3. Zróżnicowanie polityczno-ustrojowe Europy nowożytnej (XVI-XVII w.)

-monarchia elekcyjna (Święte Cesarstwo Rzymskie [Rzesza Niemiecka], Rzeczypospolita Obojga Narodów)

-monarchia absolutna (Francja)

-monarchia parlamentarna (Anglia)

-republika miejska (Wenecja)

10. Wojna trzydziestoletnia – pierwsza „wojna europejska”?

-można tak uznać, bo: podział Europy na dwa zwalczające się obozy: protestancki i katolicki, szeroki udział krajów europejskich

- geneza:

• konflikt francusko-habsburski (dążenia Francji do rozerwania otaczającego ją pierścienia krajów habsburskich

• 1608 r. – powstanie Unii Protestanckiej (wynik zaniepokojenia książąt protestanckich postępami kontrreformacji i zmniejszającymi się w Rzeszy wpływami protestantyzmu)

• 1609 r. – powstanie Ligi Katolickiej (w odpowiedzi na powyższe)

• konflikt dwóch modelów gospodarki: tworzącej się kapitalistycznej francuskiej
  i feudalnej habsbursko-katolickiej

• przyczyna bezpośrednia: 1618 r. – defenestracja praska; wyrzucenie dwóch namiestników cesarskich przez okna zamku królewskiego w Pradze przez protestantów; była to reakcja na łamanie swobód religijnych uzyskanych przez protestantów od cesarza w liście majestatycznym z 1609 r., początek powstania antyhabsburskiego w Czechach; stany czeskie obrały na króla stojącego na czele Unii Protestanckiej palatyna reńskiego Fryderyka V

- przebieg:

• po defenestracji podział Europy na zwolenników Habsburgów i zwolenników protestantów

• 1620 r. – bitwa pod Białą Górą – cesarz Ferdynand II pokonuje wojska Fryderyka V, stłumienie buntu

• 1625 r. – za namową Anglii i Francji protestancki król Danii Chrystian IV przystępuje do walki przeciwko katolikom

• wojska duńskie zostały pokonane przez wybitnego wodza sił katolickich Albrechta von Wallensteina

• 1629 r. – polsko-szwedzki rozejm w Altmarku zawarty z inspiracji francuskiej, ponieważ Francja potrzebowała Szwecji do walki z cesarzem

• 1630 r. – wojska króla Szwecji Gustawa II Adolfa wkraczają do Rzeszy i odnoszą tam szereg zwycięstw

• 1632 r. – bitwa pod Lützen, zwycięstwo wojsk szwedzkich, ale śmierć Gustawa II Adolfa, armia szwedzka pozbawiona wybitnego wodza zaczęła odnosić porażki

• brak funduszy i odniesione porażki zmuszają Szwecję do zaprzestania działań wojennych, m.in. 1635 r. - pokój w Sztumskiej Wsi z RP

• 1635 r. – klęska Szwecji zmusiła Francję do podjęcia walki zbrojnej, Francja wypowiada wojnę Hiszpanii

• 1648 r. – po długich i krwawych walkach, które wyczerpały każdą ze stron zawarcie pokoju w Westfalii:

  • Francja uzyskała pas ziemi w Lotaryngii

  • część Pomorza przyznano Szwecji

  • potwierdzenie pokoju augsburskiego z 1555 r. (zahamowanie kontrreformacji)

  • niepodległość Holandii i Szwajcarii

- skutki wojny trzydziestoletniej:

• kres dominacji habsburskiej

• wzrost mocarstwowej potęgi Francji

• pogłębienie rozbicia politycznego Rzeszy, wzrost samodzielności książąt

• zrujnowanie ekonomii Rzeszy

  • ogromne zniszczenia

  • znaczne wyludnienie (spadek liczby mieszkańców o ok. 40%)

( - 1659 r. – pokój pirenejski – formalne zakończenie walk francusko-hiszpańskich rozpoczętych w 1635 r., Francja zyskała ziemie m.in. w Szampanii i Pirenejach, upadek mocarstwowej pozycji Hiszpanii)