Kalendarium: Historia nowożytna powszechna XV/XVI – XVIII w.

~ 1 ~

1415 – spalenie na stosie Jana Husa

1428 – Śmierd Masaccia, prekursora renesansowego malarstwa

1436 – budowa kopuły katedry w Florencji

1447 – 1492 panowanie Kazimierza Jagiellooczyka

1453 – upadek Konstantynopola



koniec wojny stuletniej

1454 – 1466 wojna trzynastoletnia z zakonem krzyżackim, zakooczona pokojem toruoskim

1455 – wydrukowanie Biblii przez Gutenberga



początek wojny dwóch róż w Anglii (do 1485)

1469 – ślub Izabeli Kastylijskiej i Ferdynanda Aragooskiego, powstaje Królestwo Hiszpanii

1487 - 1488 Bartolomeo DIAZ dociera do Przylądka Dobrej Nadziei

1492 – odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba



upadek Grenady, koniec rekonkwisty

1492 – 1501 panowanie Jana Olbrachta

1492 – 1559 wojny włoskie

1494 – układ w Tordesillas, podział stref wpływów między Hiszpanię i Portugalię

1497 – Jan KABOT (Giovanni Caboto) dociera do Kanady

1497 - 1498 Vasco da GAMMA dociera do Indii

1498 – spalenie na stosie Hieronima Savonaroli w Florencji

1500 – Pedro CABRAL dociera do wybrzeży Brazylii

1501 – 1506 panowanie Aleksandra

1506 – rozpoczęcie budowy nowej bazyliki św. Piotra przez Donato Barmantego

1506 – 1548 panowanie Zygmunta I Starego

1513 – napisanie przez Nicolo Machiavelliego Księcia

1514 – bitwa pod Orszą, odwetowa wyprawa po zajęciu Smoleoska przez Wasyla III

1515 – układ w Wiedniu Maksymiliana i Zygmunta I Starego, sukcesja Habsburgów w przypadku

wygaśnięcia dynastii na Węgrzech i w Czechach

1516 – wydanie przez Tomasza More Utopii

1517 – wystąpienie Marcina LUTRA (95 tez w Wittenberdze)

1518 – ślub Zygmunta I Starego i Bony Sforzy

1519 – założenie Akademii Lubraoskiego

1519 – elekcja Karola Habsburga na cesarza (unia personalna Hiszpanii z Rzeszą Niemiecką)

1519 – 1521 Herman CORTES podbija Meksyk

1519 – 1522 wyprawa dookoła świata Ferdynanda MAGELLANA

1523 – zerwanie unii kalmarskiej, powstaje protestanckie król. Szwecji, Gustaw Waza królem

Kalendarium: Historia nowożytna powszechna XV/XVI – XVIII w.

~ 2 ~

1525 – hołd pruski Albrechta Hohenzollerna, sekularyzacja zakonu krzyżackiego



bitwa pod Pawią, c. Karol V zwycięża francuskiego Franciszka I (wojny włoskie)

1526 – bitwa pod Mohaczem z Turkami, śmierd Ludwika Jagiellooczyka, kr. Czech i Węgier

1529 – zwolennicy nauk Lutra składają protest na sejmie Rzeszy w Spirze



układ w Saragossie, ustalenie linii wpływów na Pacyfiku, uzupełnienie u. z Tordesillas



elekcja vivente rege Zygmunta Augusta

1531 – utworzenie giełdy w Antwerpii

1531 – 1533 Francisco PIZARRO podbija Peru

1534 - Jacques CARTIET dociera do rzeki św. Wawrzyoca



proklamowanie kościoła anglikaoskiego przez Henryka VIII Tudora



opublikowanie ,,O obrotach sfer niebieskich” Mikołaja Kopernika



Ignacy LOYOLA zakłada Towarzystwo Jezusowe (początek JEZUITÓW)

1536 – wystąpienie Jana KALWINA

1540 – zatwierdzenie przez papieża zakonu Jezuitów

1543 – Mikołaj Kopernik ogłosił dzieło O obrotach sfer niebieskich

1545 – 1563 obrady soboru trydenckiego (kontrreformacja)

1547 – Iwan IV Groźny koronował się i przyjął tytuł "cara Wszech Rusi"

1548 – 1572 panowanie Zygmunta II Augusta

1555 – pokój w Augsburgu (,,quius regio, eius religio” czyj kraj, tego religia)

1556 – abdykacja cesarza Karola V (resztę życia spędza w klasztorze)

1559 – pokój w Cateau – Cambresis, koniec wojen włoskich

1561 – rozwiązanie Zakonu Inflanckiego, włączenie Inflant do Rzeczpospolitej, były wielki mistrz,

Gotthard Kettler kięciem Kurlandii (lenno Rzeczpospolitej)

1563 – 1570 wojna północna, zakooczona pokojem w Szczecinie

1564 – sprowadzenie Jezuitów do Braniewa przez kardynała Stanisława Hozjusza

1568 – utworzenie Komisji Morskiej

1569 – Unia Lubelska

1570 – ugoda sandomierska (równouprawnienie protestantów)

1571 – bitwa morska pod Lepanto, flota hiszpaoska pokonuje Turków

1572 – noc św. Bartłomieja (rzeź protestanckich hugenotów)

Noc św. Bartłomieja – potoczne określenie rzezi hugenotów (francuskich ewangelików reformowanych) w Paryżu, która
miała miejsce w nocy 23 na 24 sierpnia 1572 roku. Nazwa wywodzi się od jednego z apostołów, św. Bartłomieja, którego
święto przypada na 24 sierpnia.

1573 – konfederacja warszawska (tolerancja religijna)



pierwsza wolna elekcja (art. Henrykowskie- stałe; pacta conventa – zmienne)

Kalendarium: Historia nowożytna powszechna XV/XVI – XVIII w.

~ 3 ~

1573-1574 panowanie Henryka Walezego

1576 – 1586 panowanie Stefana Batorego ożenionego z Anną Jagiellonką

1578 – utworzenie Trybunału Koronnego (w Rzeczpospolitej)

1579 – 1582 wojna z Moskwą o Inflanty, pokój w Jamie Zapolskim (zwycięski)

1581 – powstaje niepodległą Holandia



utworzenie Trybunału Litewskiego

1587 – 1632 panowanie Zygmunta III Wazy

1588 – Anglicy pokonują hiszpaoską Wielką Armadę, hegemonia Anglii na morzach

1589 – śmierd Henryka III, koniec dynastii Walezjuszy, następca Henryk IV Burbon

1594 – śmierd Jana III Wazy, władze przejmuje Zygmunt III

1595 – Unia brzeska, powstanie Kościoła greko-katolickiego (unickiego)

1598 – edykt nantejski, swoboda wyznania w Francji

1599 – detronizacja Zygmunta III w Szwecji, królem Karol IX Sudermaoski

1600 – spalenie na stosie Giordana Bruna



utworzenie Kompanii Wschodnioindyjskiej

1600 – 1635 wojny Rzeczpospolitej z Szwecją, zakooczone pokojem w Sztumskiej Wsi (Stumdorf)

1603 – śmierd Elżbiety I, sukcesja Stuartów

1605 – bitwa pod Kircholmem, zwycięstwo hetmana Jana Karola Chodkiewicza

Bitwa pod Kircholmem – bitwa stoczona 27 września 1605 w czasie polsko-szwedzkiej wojny o Inflanty w latach 1600-1611.
Przyczyną bitwy były zmagania o dominium Maris Baltici. Dodatkowym czynnikiem była walka o tron szwedzki między
Karolem Sudermaoskim a Zygmuntem III Wazą.

1605, 1607 – Dymitriady

Dymitriady – nazwa interwencji zbrojnych części polskiej magnaterii w wewnętrzne sprawy Carstwa Rosyjskiego w czasie
Wielkiej Smuty w latach 1604-1610, w celu osadzenia na tronie moskiewskim pretendentów podających się za syna Iwana
Groźnego. Dymitriady były jedną z przyczyn wybuchu wojny polsko-rosyjskiej 1609-1618.

1605-1613 wielka smuta w Rosji

Wielka Smuta – okres kryzysu Carstwa Rosyjskiego w latach 1598-1613, wywołany uzurpacją tronu carskiego, połączoną
z interwencją wojsk polskich i szwedzkich.

1606 – rokosz M. Zebrzydowskiego w Sandomierzu, (przeciw absolutyzmowi; 1607 bitwa

pod Guzowem)

1607 – zostaje założone Jamestown, pierwsza osada angielska; stolica Wirginii

1608 – powstanie Unii Protestanckiej w Rzeszy

1609 – cesarz wydaje list majestatyczny (gwarantujący swobodę wyznania)



powstanie Ligii Katolickiej w Rzeszy

1610 – bitwa pod Kłuszynem (dowodził hetman Stanisław Żółkiewski)

Henryk IV ginie z ręki fanatyckiego katolika

1613 – Michał Romanow carem, początek nowej dynastii

Kalendarium: Historia nowożytna powszechna XV/XVI – XVIII w.

~ 4 ~

1614 – zwołanie stanów generalnych we Francji (ostatni raz przed 1789 rokiem)

1618 – 1648 wojna trzydziestoletnia

Wojna trzydziestoletnia – konflikt trwający od 23 maja 1618 do 24 października 1648, pomiędzy protestanckimi paostwami
Rzeszy niemieckiej wspieranymi przez inne paostwa europejskie (takie jak Szwecja, Dania, Republika Zjednoczonych
Prowincji, Francja), a katolicką dynastią Habsburgów. Mimo że wojna spowodowana była przyczynami natury religijnej,
jednym z powodów jej długotrwałości stało się również dążenie mocarstw europejskich (nie tylko protestanckich)
do osłabienia potęgi Habsburgów.
Wojnę trzydziestoletnią dzieli się na cztery okresy:

1. okres czesko-palatynacki (1618–1624)
2. okres duoski (1625–1629)
3. okres szwedzki (1630–1635)
4. okres francusko-szwedzki (1635–1648)

1618 – unia personalna Marchii Brandenburskiej i Prus Książęcych pod rządami Hohenzollernów



rozejm w Dywilinie

1620 – bitwa pod Cecorą z Turkami, śmierd hetmana Stanisława Zółkiewskiego



bitwa pod Białą Górą, całkowita klęska Czechów



statek „Mayflower” z Ojcami Pielgrzymami przybywa do Ameryki, założenie Plymouth

1621 – bitwa pod Chocimiem, klęska Turków (dowodził hetman Jan Karol Chodkiewicz)

1622 – rozejm w Mitawie, Szwedzi zatrzymują większośd Inflant

1627 – bitwa morska pod Oliwą (Rzeczpospolita z Szwecją)

1629 – bitwa pod Trzcianą, siły Rzeczpospolitej pokonują wojska szwedzkie

1632 – 1648 panowanie Władysława IV

1632 – bitwa pod Lutzen, śmierd Gustawa Adolfa kr. Szwecji



zdobycie Smoleoska przez Rosjan, wojna zakooczona w 1634 pokojem w Polanowie

1640 – zwołanie Krótkiego Parlamentu w Anglii (brak zgody na podatki dla Karola I)

1640 – 1660 formalne istnienie tzw. Długiego Parlamentu zwołanego przez Karola I Stuarta w Anglii

1641 – Wielka Remonstracja uchwalona przez parlament angielski

1642 – wybuch wojny domowej w Anglii, klęska sił królewskich pod Naseby w 1645

1643 - 1715 panowanie Ludwika XIV

1648 – 1668 panowanie Jana Kazimierza, abdykował

1648 – pokój westfalski (w Munster z Francją, w Osnabruck z Szwecją)

Pokój westfalski – wielostronny układ kooczący wojnę trzydziestoletnią 1618-1648, zawarty 24 października 1648 między
Rzeszą Niemiecką a Francją (w której małoletniego Ludwika XIV zastępował w rządach pierwszy minister, kardynał Jules
Mazarin) i jej sojusznikami w Münsterze oraz między Habsburgami a Szwecją w Osnabrück. Jeden z najbardziej znaczących
traktatów międzynarodowych w historii nowożytnej Europy.

1648 – 1653 francuskie powstanie antykrólewskie tzw. Fronda

1648 – 1654 powstanie Chmielnickiego na Ukrainie



bitwa nad Żółtymi Wodami i Korsuniem, klęski wojsk koronnych



oblężenie Jeremiego Wiśniowieckiego w Zbarażu 1649



bitwa pod Beresteczkiem, klęska wojsk kozacko-tatarskich 1651

Kalendarium: Historia nowożytna powszechna XV/XVI – XVIII w.

~ 5 ~



bitwa pod Batohem 1652



ugoda w Perejasławiu 1654

1649 – skazanie na śmierd Karola I Stuarta Anglii

1651 – wydanie aktu nawigacyjnego w Anglii (Cromwell, ograniczenia obcych kupców)

1652 – pierwsze użycie Liberum Veto

1653 – Oliver Cromwell ogłasza się Lordem Protektorem

1654 – 1667 wojna Rzeczpospolitej z Rosją

1655 – 1660 II wojna północna (potop szwedzki)



kapitulacja pospolitego ruszenia pod Ujściem (Krzysztof.Opalioski i Andrzej.Grudzioski)



układ w Kiejdanach (Janusza Radziwiła z Karolem Gustawem )



konfederacja w Tyszowcach



śluby lwowskie Jana Kazimierza 1656



pokój w Oliwie 1660

1656 – układ w Radnot, szwedzki plan rozbioru Rzeczpospolitej

1657 – utrata podległości lennej Prus Książęcych wobec Polski

1658 – ugoda w Hadziaczu z Kozakami, nieudana (zakładała powstanie rzeczpospolitej 3 narodów)



wygnanie Arian z Polski

1660 – restauracja Stuartów w Anglii (po śmierci Cromwella w 1658)

1665 – 1666

rokosz Jerzego Lubomirskiego (bitwa pod Mątwami 1666; zwycięstwo magnatów nad królem)

1667 – rozejm w Andruszowie (potwierdzony pokojem Grzymułtowskiego w 1686)

1669 – 1673 panowanie Michała Korybuta Wiśniowieckiego

1672 – pokój w Buczaczu (zwycięstwo Turcji nad Rzeczpospolitą)

Pokój buczacki – traktat pokojowy, podpisany 16 lub 18 października 1672 w Buczaczu pomiędzy Imperium Osmaoskim i
Rzecząpospolitą, który zakładał oddanie we władanie Turcji wschodnich ziem Polski.

1673 – bitwa pod Chocimiem, Sobieski pokonuje Turków

1674 – 1696 panowanie Jana III Sobieskiego

1679 – Habeas Corpus Act w Anglii, gwarancja nietykalności osobistej

1683 – bitwa pod Wiedniem (odsiecz Jana III Sobieskiego)

1685 – Ludwik XVI znosi edykt nantejski (hugenoci zmieniają religię lub emigrują)

1688 – Chwalebna rewolucja, odsunięcie Jakuba II Stuarta, tron dla Wilhelma Oraoskiego, Anglia

monarchią konstytucyjną

1689 – Bill of Rights, angielski spis praw ograniczających władzę króla

1696 – 1733 panowanie Augusta II Sasa

1699 – pokój w Karłowicach, Turcji z Ligą Świętą (Austria, Wenecja, Rzeczpospolita)

1700 – 1721 III wojna północna [Wielka] (Rosja, Saksonia i Dania przeciwko Szwecji)

Kalendarium: Historia nowożytna powszechna XV/XVI – XVIII w.

~ 6 ~



bitwa nad Narwą, zwycięstwo Szwedów nad wojskami rosyjskimi

1700 – wygaśnięcie hiszpaoskiej linii Habsburgów , Filip V obejmuje tron (wnuk Ludwika XIV)

1701 – Fryderyk III ogłasza się królem Prus jako Fryderyk I

1701 – 1714 wojna o sukcesję hiszpaoską (pokój w Utrechcie)

1703 – założenie Sankt Petersburga

1704 – wybór Stanisława Leszczyoskiego pod wpływem Szwedów (formalnie od zrzeczenia korony

przez Augusta II w 1706; panuje do 1709)

1707 – połączenie Anglii i Szkocji w Królestwo Zjednoczonej Brytanii

1709 – bitwa pod Połtawą, klęska Szwedów

1712 – Piotr I przenosi stolicę z Moskwy do Petersburga

1713 – pokój w Utrechcie, między Francją a Anglią i Holandią, utworzenie dwóch odrębnych linii

Burbonów, upadek przewagi Francji



sankcja pragmatyczna cesarza Karola VI, niepodzielnośd ziem, dziedzicznośd linii żeoskiej

1714 – pokój w Rasttat, uzupełnienie p. z Utrechtu, porozumienie Francji i Habsburgów

1715 – konfederacja w Tarnogrodzie przeciwko absolutyzmowi Augusta II

1717 – Sejm Niemy

Sejm niemy – jednodniowa sesja Sejmu I Rzeczypospolitej, która miała miejsce 1 lutego 1717 w Warszawie, za panowania
króla Augusta II Mocnego. Sejm ten został nazwany "niemym" z powodu niedopuszczenia posłów do głosu, w obawie przed
zerwaniem obrad. Miał charakter sejmu pacyfikacyjnego kooczącego czas walki króla ze szlachtą. Zapoczątkował on okres
zależności Rzeczypospolitej od Rosji.

1721 – pokój w Nystad, koniec wielkiej wojny północnej, upadek potęgi Szwedów



Piotr I przyjmuje tytuł imperatora Wszechrusi

1733 – obwołanie królem Stanisława Leszczyoskiego przez częśd szlachty (do 1735)

1733 – 1763 panowanie Augusta III Mocnego

1740 – 1748 austriacka wojna sukcesyjna

1740 – Stanisław Konarski zakłada Collegium Nobilium, pierwszą polską szkołę oświeceniową

1740 – 1742 – zajęcie Śląska przez Prusy

Wojny śląskie (1740-1763) – trzy wojny między Austrią Habsburgów (i jej zmieniającymi się sojusznikami), a Prusami
Hohenzollernów o panowanie nad Śląskiem, w wyniku których większośd Śląska (wraz z ziemią kłodzką) znalazły się w
granicach tych ostatnich, a wraz z nimi od 1871 w zjednoczonym przez Hohenzollernów Cesarstwie Niemieckim.

1744 – 1745 – II wojna śląska

1756 – 1763 – III wojna śląska (wojna siedmioletnia)

Wybuchła w momencie wtargnięcia przez Prusy do Saksonii. De facto był to europejski epizod wielkiej wojny siedmioletniej.
Walki toczyły się o Saksonię, Śląsk oraz posiadłości kolonialne między wielkimi koalicjami: Austrii (walczącej o Śląsk) wraz
z Imperium Rosyjskim, Królestwem Francji, Hiszpanią, Saksonią i paostwami Rzeszy niemieckiej Prus w aliansie z Wlk.
Brytanią, Hanowerem i kilkoma innymi paostwami Rzeszy. Zakooczyła się pokojem w Hubertusburgu w 1763.

1756 – 1763 wojna siedmioletnia (Anglia z Prusami przeciwko Austrii, Rosji i Francji)



1759 – bitwa pod Kunersdorfem (Kunowicami), klęska Fryderyka II w starciu z Rosjanami

Kalendarium: Historia nowożytna powszechna XV/XVI – XVIII w.

~ 7 ~



1763 – pokój w Hubertsburgu, zwycięstwo Prus ,,cud domu brandenburskiego”

o pokój w Paryżu, klęska Francuzów, Kanada i Indie dla Anglii

1762 – 1796 – rządy Katarzyny II w Rosji

1764 – 1795 panowanie Stanisława Augusta

1764 – król Stanisław August zakłada Szkołę Rycerską

1765 – powstaje czasopismo „Monitor”

1767 – Konfederacja Radomska, przeciwko reformom Stanisława Augusta



sejm repinowski, tolerancja dysydentów, brak zgody na detronizacje króla, nazwa od

ambasadora rosyjskiego

1768 – Konfederacja Barska (utrzymuje się przez 4 lata )

1772 – Pierwszy rozbiór Polski

1773 – sejm porozbiorowy w Warszawie



powołanie Rady Nieustającej



powołanie Komisji Edukacji Narodowej



Tea Act w Ameryce (monopol dla drogich kupców angielskich)



bostooskie picie herbaty (bunt Amerykanów przeciwko uciskowi handlowemu)

1774 – Pierwszy kongres kontynentalny

1775 – Drugi kongres kontynentalny



bitwa pod Lexington (zwycięstwo Anglików)

1776 – 4 lipca Deklaracja Niepodległości



bitwa pod Saratogą (pierwsze poważne zwycięstwo Amerykanów)

1780 ok. – maszyna parowa Jamesa Watta

1781 – bitwa pod Yorktown (zwycięstwo nad Anglikami )

1783 – podpisanie traktatu paryskiego, Wielka Brytania uznaje niepodległośd Stanów Zjednoczonych

1787 – kongres amerykaoski uchwala konstytucje, powstają Stany Zjednoczone Ameryki

1788 – 1792 Obrady Sejmu Czteroletniego



likwidacja Rady Nieustającej w 1789

1789 – 5 maja - zwołanie Stanów Generalnych przez Ludwika XVI w Francji; początek rewolucji



9 lipca - powstanie Zgromadzenia Konstytucyjnego (Konstytuanta)



14 lipca - zdobycie Bastylii



26 sierpni - uchwalenie Deklaracji praw człowieka i obywatela



konstytucja amerykaoska wchodzi w życie, Jerzy Waszyngton pierwszym prezydentem

1791 – 3 września - uchwalenie konstytucji w Francji



amerykaoska Karta Praw

Kalendarium: Historia nowożytna powszechna XV/XVI – XVIII w.

~ 8 ~

1792 – konfederacja targowicka (bitwy pod Zieleocami i Dubienką)



22 września- uwięzienie Ludwika XVI i obalenie monarchii w Francji

1793 – 21 stycznia - ścięcie Ludwika XVI



wprowadzenie rządów absolutnych Komitetu Ocalenia Publicznego (jakobini)



Sejm w Grodnie, ostatni sejm w dziejach I Rzeczypospolitej



1793 – II rozbiór Polski

1794 – powstanie Kościuszkowskie (28.III akt insurekcji w Krakowie ; 4.IV. bitwa pod Racławicami;

7.V. wydanie uniwersału połanieckiego; 6.VI. bitwa pod Szczekocinami; 10.X. bitwa pod

Maciejowicami



ścięcie Dantona, później również Robespierre’a

1795 – ustalenie nowej konstytucji francuskiej (władzę przejmuje Dyrektoriat)

1795 – III rozbiór Polski