Mayenowa oraz Okopień-sławińska

i notatki:

J. Abramowska: Topos i niektóre miejsca wspólne badań literackich

Topos:

- dzisiaj rozchwiany znaczeniowo;

- termin retoryczny, wskrzesił go E.R. Curtius;

- element retoryczny + archetyp; cechuje go powtarzalność i tradycyjność;

- badacze literatury staropolskiej widzą w nim element retoryczny, romantyczni i XX wieczni idą w stronę archetypu;

- Curtius – retoryczne topoi przeniesione do literatury, o charakterze dyskursywnym, motywy przedstawieniowe, powtarzalne i podobnie artykułowane;

- Głowiński – sprawa konwencji literackiej;

- Spitzer – historia idei, toposy ukazują przemiany kultury;

- Rymkiewicz – złożony obraz o bogatych konotacjach w literaturze.

Topos:

- Arystoteles – środek rozumowania i środek przekonywania; czasem zbliża się do kategorii (cel, przyczyna, gatunek, rodzaj), czasem jest schematem argumentacyjnym; nie jest miejscem wypełnionym, a wymagającym wypełnienia;

- Rzymscy teoretycy – topos zmierza ku argumentowi (określona myśl ogólna, która może stać się przesłanką dowodzenia lub środkiem zyskania przychylności odbiorców);

- topos jako ozdoba;

- renesans – topos porządkuje wiedzę o świecie;

- zakłada istnienie wspólnoty użytkowników, w której mieszczą się mówcy (posługujący się toposem świadomie, jako narzędziem perswazji) i odbiorcy (znający kod topiczny, za którym jest wizja świata);

- musiał być niepodważalny, niesprzeczny z sądem powszechnym.

TOPOS NIE JEST:

- wielkim tematem całościowym, powtarzającym się w tekstach;

- tożsamy z żadnym przedmiotem, obrazem, mitem.

TOPOS W JĘZYKU POETYKI:

- obrazowy (ale obraz jest zinterpretowany);

- sposób wysłowienia za pomocą motywu, powiązanego trwale ze znaczeniem, zastosowaniem i formą językową;

- topika – na pograniczu zbioru tematów i motywów oraz zbioru stylów, w powiązaniu z kompozycją i gatunkiem;

- topos – składnik tekstu i jednostka repertuaru.

Toposy w ramach repertuaru porządkuje:

- temat (nie „topos ogrodu” a „topika ogrodu”; grupa toposów wyrastających z jednego obrazu);

- zakres możliwych zastosowań (grupy tematyczne; miejsce w kompozycji utworu – np. toposy eksordialne i finalne);

- podział na style i gatunki;

- pokrewieństwo struktury formalno-znaczeniowej (toposy o formie apostrof, metafor itp.).

Topos w języku poetyki dalej:

- toposy oparte na enumeracji – mają wyliczać elementy w określonym porządku;

- topos poetycki – to też argument. Istnieją pary toposów przeciwstawnych;

- dwuczłonową strukturę mają m.in. toposy metaforyczne i zbudowane na antytezach;

- topos służyć może dwóm przeciwstawnym kierunkom perswazji;

- wariantowość toposu;

- na płaszczyźnie tekstu topos – składnik autonomiczny, przeważnie większy niż słowo (bywa zdaniem lub kilkuzdaniowym elementem);

- poeci konceptualistyczni pisali utwory prawie w całości oparte o topikę;

- od czasów romantyzmu mniej wyrazisty topos;

- XX wiek – przymus nowatorstwa, posługiwanie się topiką było wstydliwe;

- użycie toposu w tekście – zautomatyzowane (interpretacja);

- komparatystyka – bo topos jest wspólny dla wielu tekstów.

Geneza i czynniki podtrzymujące funkcjonowanie toposu:

- odtwarzanie przekonań zbiorowych;

- topos nie jest wieczny (umiera, gdy wyjściowa idea przestaje mieć moc obowiązującą);

- to archetypy są wieczne – nie zdołamy wyśledzić ich narodzin, ale i ich śmierci nie uchwycimy.

Archetypy – seria pojęć i przedstawień elementarnych (w repertuarze motywów), ukształtowanych nie tylko przez podświadomość lecz przez zbiorowe doświadczenie ludzkości. One mogą ulegać procesom topizacji. Są uniwersalne (nieograniczone przestrzennie).

M. Dłuska: Wiersz

- utwór o swoistej językowej kompozycji;

- funkcje wierszotwórcze – funkcje kształtowania i rozczłonkowywania tekstu na wersy;

- czynniki wierszotwórcze pochodzą z języka, o ich charakterze wierszotwórczym decyduje sposób ich użycia – zorganizowana powtarzalność. Podstawowe jednostki rozczłonkowania tekstu – wersy;

- funkcja wierszotwórcza polega na wytwarzaniu dodatkowego językowego rozczłonkowania tekstu;

- otwieranie powtarzalności wywołuje przewidywalność;

- dla zaistnienia wiersza czynniki językowe muszą dostać dodatkową funkcję porządkowania i rozczłonkowywania toku mowy na wersy;

- minimum niezbędne dla stwierdzenia struktury wierszowej – 2 wersy;

- koniec zestroju akcentowego, akcent paroksytoniczny, formant intonacyjny i rym współtworzą klauzule – powtarzające się zakończenia wersów;

- podstawową jednostką kompozycyjną jest wers;

- człon średniówkowy otwiera wers, człon klauzulowy – zamyka;

- istnieje wiele możliwości kształtowania wypowiedzi językowych w wiersz => istnieją różne systemy wersyfikacyjne;

- przerzutnia pojawiać się może tylko w wierszu, nigdy w prozie. Jest to znak wyróżniający wiersz. Ale nie działa w drugą stronę, to jest brak przerzutni nie oznacza prozy;

- w I połowie XVI wieku – 2 systemy wersyfikacyjne – średniowieczny asylabizm i system numeryczny – sylabizm. Ale asylabizm od Kochanowskiego pojawia się tylko w poezji plebejskiej;

- barok – przerzutnie, gra na rymach, zawiły szyk wyrazów;

- czasy saskie zatracają kunszt poetyki barokowej;

- w XIX – pseudoklasycyzm – tradycyjny model wiersza. Pozostaje tylko inwersja,

- romantyzm – zapotrzebowanie form zmiennych, żywych – wrogie nastawienie do form gatunkowych.

Kazimierz Wyka, Słowa-klucze (1962), w: Stylistyka polska. Wybór tekstów, Warszawa 1973, PWN, wybór, opracowanie i wstęp Ewa Miodowska-Brookes, Adam Kulawik, Marian Tatara, s. 153-167.

Prezentacja metody Guirauda i jej praktyczne zastosowanie.

Słowa-klucze – znamienne dla danego tematu lub świadczące o określonej manierze twórczej.

Sposób zebrania i wstępnej selekcji badanego materiału językowego polega na następujących zabiegach. Giraud oblicza, a potem porównuje trzy listy, trzy siatki frekwencyjne – siatki częstotliwości występowania danego wyrazu:

1) lista frekwencyjna słów w prozie zgromadzonych w dostatecznej obfitości, by uzyskane w ten sposób wyniki można traktować jako wskaźnik pozycji, który dany wyraz zajmuje, od najczęstszych do najrzadszych;

2) lista frekwencyjna pełnego zasobu słów u danego poety lub w danym utworze;

3) lista frekwencyjna porównawcza, którą otrzymujemy, zestawiając miejsca zajmowane przez dane słowo na liście pierwszej w porównaniu z listą drugą.

Wiedząc, które wyrazy u danego autora odgrywają rolę słów-kluczy, Giraud śledzi kontekst stylistyczny i wnioski, które z owego zmiennego kontekstu dają się wyprowadzić. Wprowadza pojęcie pola stylistycznego (champ stylistique), analogicznie do pojęcia pola semantyczne

Janusz Sławiński, Analiza, interpretacja i wartościowanie dzieła literackiego

Dzieło jest interesujące jako OKAZ, reprezentujący pewną historyczną klasę dzieł, a nie jako realność sama przez się zasługująca na uwagę.

Czy są typy zdań: analitycznych, interpretacyjnych i wartościujących?

Raczej nie z typem zdań mamy do czynienia, a z pewnymi perspektywami znaczeniowymi – ukrytymi w "głębokiej strukturze" wypowiedzi.

Analiza, interpretacja i wartościowanie – zaliczają się do historii literatury, a równocześnie mają zdawać sprawę z niepowtarzalności … utworu.

badanie procesu – badanie dzieła

analiza – najbardziej historycznoliteracka

interpretacja – pomiędzy procesem a dziełem

wartościowanie – nastawienie na dzieło

ANALIZA dzieła to zawsze rozłożenie niestandardowej całości na standardowe elementy.

utwór analiza zestaw składników i relacji

(integralny, (znormalizowanych, typowych)

niepowtarzalny tekst)

tekst słownik stypizowanych jednostek tekstowych

jedyna w swoim rodzaju kombinacja elementów językowych ich repertuar

"pozytywne" – odwrócenie hipotetycznego biegu procesu znaczenia dzieła

"negatywne" – niszczenie totalności estetycznej czy ideowej dzieła

analiza jest zawsze próbą dotarcia do stanu wyjściowego dzieła, do budulca, który poprzedza decyzje twórcy

przezwyciężenie pierwszej lektury

analiza jest całkowicie związana z faktycznością dokonania pisarskiego, nie pyta o zasady wyborów ani możliwości wyborów odmiennych

analiza jako opis dzieła – gdy zadowala się rozpoznaniem, wyodrębnieniem i wyliczeniem pewnego zestawu elementów " to, co dla analizy szczególnie swoiste, mieści się poza inwentarzem składników " uchwycenie i scharakteryzowanie rodzajów wiążących ich zależności: hierarchia, relacje strukturalne, funkcjonalne przyporządkowania

poziom analizy – to sekwencja działań badawczych skierowanych na odpowiedni poziom organiczny przekazu literackiego

poziom organizacji utworu – stanowi w tej perspektywie zespół takich jednostek standardowych, które mogą podpadać pod te same procedury analityczne

4 koncepcje struktury dzieła:

1. koncepcja operująca rozróżnieniem treści i formy

2. koncepcja tektoniczna (ingardenowska)

3. koncepcja fenotypowo-genotypowa – dzieło jako całość dwoista, złożona z cech i składników oraz norm i reguł

4. koncepcja traktująca utwór jako swego rodzaju sytuację komunikacyjną

Postępowanie analityczne – 3 posunięcia:

1) określenie poziomów jednostek …, które mają podlegać obserwacji

2) charakterystyka uporządkowań jednostek w ramach poszczególnych poziomów

3) charakterystyka powiązań i odpowiedzialności między jednostkami reprezentującymi różne poziomy – uprowadzające w wertykalną organizację dzieła

model zorientowany generatywnie – nacisk na przejścia międzypoziomowe

Analiza nie wnika w "istotę" utworu, ale w sposób jego istnienia.

Celem analizy jest:

przysposobienie utworu do tego, by dawał się włączać w jakąś całość od niego rozleglejszą

rozbrojenie dzieła – pozbawienie "niepodobieństwa" do innych dzieł

podprowadzenie do kontekstu

INTERPRETACJA

Proces dwufazowy:

1) nadwarstwia się nad analizą

2) próbuje odnowić i zdefiniować sens dzieła

Ad. 1)

Każdy akt interpretacji uruchamia konteksty: macierzysty kontekst utworu oraz kontekst ukształtowany przez kulturę literacką.

2 rodzaje odniesienia przekazu literackiego do kontekstu:

stosunek części do całości (interpretacje o charakterze biografistycznym)

stosunek tego, co zaktualizowane do tego, co potencjalne (interpretacja genologiczna)

Kategoria kontekstu w działaniach interpretacyjnych jest zawsze skorelowana z kategorią poziomu analizy.

¼

interpretacja zależy od ustaleń analitycznych

analiza implikuje interpretację

Interpretacja przechodzi od repertuarów elementów do repertuarów szerszych, przywołuje pozatekstowe klasy elementów, starające się na ich tle wyjaśnić znaczenie ich tekstowych reprezentacji.

Rzeczywistość interpretacji – utwór sprowadzony do roli miejsca, w którym spotykają się i krzyżują jego konteksty.

Interpretacja, kontynuując to, co analiza zapoczątkowuje, dochodzi poprzez relatywizacje kontekstowe do uchwycenia takiej postaci dzieła, która pozwala się umocować w systemowym porządku procesu historycznoliterackiego.

Ad. 2)

Tekst spreparowany przez analizę jest potrzebny jako tekst "powierzchniowy", który należy zgruchotać, ażeby odsłonił się utajony tekst głęboki.

tajemnica – milczenie, a nie wyjawianie!

Druga faza interpretacji wydaje się nieproceduralna, nie poddająca się próbom kodyfikacji.

Interpretacja w drugiej fazie ma za każdym razem sama dochodzić własnych reguł!

Rozwijanie wypowiedzi interpretacyjnej odznacza się wysokim stopniem nieprzewidywalności, co umieszcza ją na wspólnej płaszczyźnie z tworami sztuki literackiej.

W drugiej fazie interpretacja jest odgrywaniem pierwszej lektury, ale wychodzi od dzieła zawładniętego.

WARTOŚCIOWANIE

Może obejmować dzieło całościowe albo ograniczać się do jego wybranych aspektów.

Eliminacja ocen "kredytowych" i uznanie prawomocności jedynie ocen szczegółowych lub porównujących szczegółowych " konieczny, ale niedostateczny warunek wartościowania.

Ingarden – wartościowanie to "odpowiedź na wartość".

Kryteria:

a) umożliwiające rozróżnienie typów wartości zdolnych w ogóle uobecniać się w danym rodzaju przedmiotów

b) kryteria pozwalające określać wartości swoiste dla tego rodzaju przedmiotów

c) kryteria, wedle których wyróżniane są wartości naczelne i ewentualnie ustalana dalsza hierarchizacja wartości

strefy wartościowania

Jeśli wartościowanie jest "odpowiedzią na wartość" skrystalizowaną w dziele, to odpowiedź taka musi być sformułowana w jakimś języku wartości.

Język wartości to jeden z dających się wyodrębnić kontekstów utworu.

Nie można wydzielić czystego aktu wartościowania z procesów analizy i interpretacji.