Profilaktyka uzależnień
Profilaktyka - jest to proces, który wspiera człowieka w prawidłowym rozwoju i zdrowym życiu.
Strategie - są uzależnione od poziomu ryzyka w jakim jest jednostka. Mamy trzy grupy osób:
1. grupa niskiego ryzyka - osoba które nie podejmują zachowań ryzykownych;
2. grupa podwyższonego ryzyka - osoby które podjęły choćby już jedno zachowanie ryzykowne, lub u których obserwuje się liczne czynniki ryzyka "eksperymantorzy".
3. grupa wysokiego ryzyka – osoby, u których zachowania ryzykowne są głęboko utrwalone i które odczuwają poważne negatywne konsekwencje swoich zachowań ryzykownych.
W zależności od tych trzech grupach ryzyka mówimy o trzech poziomach profilaktyki:
1. profilaktyka pierwszorzędowa - która jest adresowana do grup niskiego ryzyka, jej celem jest promocja zdrowia oraz zapobieganiu pojawieniu się zachowań problemowych. Przede wszystkim cechuje budowanie i rozwijanie umiejętności radzenia sobie z wymaganiami współczesnego życia i dostarczanie rzetelnych informacji, które mają być dostosowane do specyfiki odbiorcy.
2. profilaktyka drugorzędowa - adresowana do grup podwyższonego ryzyka. Celem działań jest ograniczenie głębokości i czasu trwania dysfunkcji oraz umożliwienie wycofania się z zachowań ryzykownych.
3. profilaktyka trzeciorzędowa - adresowana do grupy wysokiego ryzyka. Ma na celu przeciwdziałanie pogłębianiu się procesu degradacji społecznej.
Bardziej współczesny podział profilaktyki:
1. działania prewencji ogólnej (inaczej profilaktyka pierwszorzędowa) które podejmowane są z myślą o całej populacji.
2. działania prewencyjne kierunkowe (inaczej profilaktyka drugorzędowa) podejmowane z myślą o konkretnych grupach populacji uznanych za grup podwyższonego ryzyka
3. interwencje adresowe ( inaczej profilaktyka trzeciorzędowa) podejmowane z myślą o konkretnych osobach których dotyka ten problem.
PRZYKŁADY
Do profilaktyki perwszorzędowej - kampanie społeczne, uczenie dzieci przepisów drogowych,
Do profilaktyki drugorzędowej – kampanie kierowane do kobiet w ciąży, że nie powinny pić alkoholu, do dzieci z rodzin patologicznych aby nie piły alkoholu, do dzieci które mogą być molestowane,
Do profilaktyki trzeciorzędowej - bilbordy "zupa była zasłona" do kobiet, które były ofiarami przemocy, grupy AA,
Profilaktyka powinna się rozbijać na 4 sfery: fizycznej, psychicznej, społecznej i duchowej.
Profilaktyka jest procesem, który ma wspomagać człowieka w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu, a także ograniczenie i likwidowanie czynników, które blokują prawidłowy rozwój i zaburzają prawidłowy styl życia. W literaturze przedmiotu określane są zachowaniami ryzykownymi.
W profilaktyce dbamy o wspomaganie prawidłowego rozwoju, kształtowanie postaw zgodnych z wymaganiami i oczekiwaniami społecznymi, zapobieganie zagrożeniom i na korygowaniu nieprawidłowości.
Zadania jakie powinien pełnić dobry program profilaktyczny:
- stwarzać przyjazny klimat,
- nauczyciele powinni reprezentować pozytywne wzorce,
- należy współpracować z rodzicami,
- wcześnie rozpoznawać uczniów z grup ryzyka i kierować ich do specjalistów którzy dokonają diagnozy,
Program profilaktyczny jest propozycją realizacji działań profilaktycznych skierowanych do konkretnych adresatów, posiadający określone cele, zakres i metody pracy. Ma być oparty na wiedzy o rozwoju człowieka i możliwościach oddziaływania na niego.
Swoiste cechy programów profilaktycznych:
- eliminowanie lub redukcja czynników ryzyka, oraz wzmacnianie czynników chroniących.
- powinien wspomagać wszechstronny rozwój przez kształtowanie i trenowanie ważnych umiejętności psychologicznych i społecznych.
- oparty powinien być na aktualnej wiedzy na temat profilaktyki,
- być dostosowany do potrzeb danego środowiska i etapów rozwojowych ucznia.
- powinien obejmować konkretnego cechy człowieka - do jakiego ideału dążymy, co chcemy osiągnąć.
Zachowania ryzykowne - określają różne działania, które niosą ryzyko negatywnych konsekwencji zarówno dla zdrowia fizycznego jak i psychicznego, dla jednostki jak i dla jego otoczenia.
Allan Kazdin - do najważniejszych zachowań ryzykownych zalicza:
palenie tytoniu,
używanie alkoholu,
używanie środków psychoatkywnych - narkotyków,
wczesna aktywność seksualna,
zachowania agresywne i przestępcze.
Uważa się, że często zachowania ryzykowne często współwystępują (czyli występują jako kilka) Gdy pojawia się jedno zachowanie ryzykowne zwiększa to możliwość występowania kolejnych.
Motywy podejmowania zachowań ryzykownych mogą być bardzo różne, najczęstsze przyczyny podejmowania zachowań ryzykownych przez dzieci i młodzież należą:
brak kontaktu z rodzicami,
chęć zaimponowania w grupie, zaistnienie w grupie,
nuda i monotonia życia,
brak umiejętności radzenia sobie ze stresem,
wzorce z mediów,
bunt przekora wobec dorosłych,
odreagowywanie emocji,
uległość wobec presji grupy rówieśniczej,
ucieczka przed problemem,
ciekawość,
chęć pokazania się bardziej dorosłym,
zwrócenie na siebie uwagi.
Osobami, które najbardziej zajmowały się zachowaniami ryzykownymi było małżeństwo Richard i Schrley Jessor (ów). Oni wychodzili z założenia, że podejmowanie zachowań ryzykownych ma znaczenie rozwojowe, gdyż są sposobem załatwiania spraw życiowych przez młodych ludzi, którzy nie potrafią bądź nie chcą rozwiązać ich inaczej. Uważa się, że zachowania te są nieprawidłowym sposobem radzenia sobie z otaczającą rzeczywistością.
Nieodłącznym pojęciem, który się wiąże zachowaniami ryzykownymi są czynniki ryzyka.
Czynnik ryzyka - zespół przyczyn jednostki, które warunkują występowanie zachowań problemowych wśród dzieci i młodzieży. Do takich czynników ryzyka wspólnych dla zachowań problemowych zalicza się:
środowisko społeczne, które promuje dane wzorce zachowań;
pozytywny lub obojętny stosunek rodziny dziecka do używania substancji (często spotykany na weselach);
nadpobudliwość i agresja w dzieciństwie;
występowanie uzależnienia lub nadużywania w rodzinie jakiś substancji;
konflikty, doświadczenia izolacji w dzieciństwie;
grupa rówieśnicza, w której normą są zachowania dysfunkcyjne;
niskie wyniki osiągnięć w szkole;
brak celów życiowych;
łatwość zdobycia substancji uzależniających;
wczesna inicjacja w zachowaniach ryzykownych.
Efekty czynników ryzykownych kumulują się i prawdopodobieństwo ryzykownych zachowań jest większe im bardziej długotrwałe jest ich oddziaływanie i im bardziej są one nasilone.
Czynniki chroniące - to są cechy, sytuacje, warunki, które zwiększają odporność ucznia - jednostki na oddziaływanie czynników ryzyka. Za najważniejsze uważa się:
silną więź emocjonalną z rodziną;
zainteresowanie nauką szkolną;
praktyki religijne;
poszanowanie prawa, tradycji, norm, wartości i autorytetów;
pozytywna grupa rówieśnicza.
Jednym z celów profilaktycznym jest osłabianie czynników ryzyka i wzmacnianie czynników chroniących. Najważniejsze czynniki to rodzina, szkoła itp. Przeprowadza się je:
Rodzina – wychowawca winien: jak można to należy okazywać szacunek rodzicom, wstrzymywać się z wszelkimi negatywnymi uwagi na temat rodziców, szczególnie na forum. Szkoła może to robić na podstawie zajęć doszkalających umiejętności wychowawcze rodziców, angażowanie rodziców do aktywnej współpracy na terenie szkoły, wykorzystywanie umiejętności rodziców do wspomagania działań opiekuńczych.
Szkoła - budowanie motywacji ucznia do nauki, i żeby osiągał sukcesy na miarę swoich możliwości,
Religia - łączy się z poszanowaniem wartości kiedy to jednostce należy jasno przekazać właściwe wartości.
Pozytywna grupa rówieśnicza - jeżeli w niej są pozytywne normy to jej członkowie nie podejmują zachowań ryzykownych.
Na tych wszystkich poziomach profilaktyki I, II i III - rzędowej wyróżniamy pięć strategii działania:
1. strategie informacyjne - dostarczenie adekwatnych i szczerych informacji o skutkach zachowań ryzykownych, informacja ma być rzetelna, ma trafiać do ucznia, ma być dostarczona na jego poziomie,
2. strategia edukacyjna - ich celem jest pomoc w rozwijaniu ważnych umiejętności psychologicznych i społecznych, np. asertywności reagowania na daną sytuację właściwie, samoocena prawidłowa.
3. strategie alternatyw - zaspokajanie ważnych potrzeb jednostki np. sukces, przynależność, akceptacja oraz osiągnięcie satysfakcji życiowej przez tworzenie możliwości w angażowanie się w działalność artystyczną, teatralną, społeczną. Chodzi w niej o stworzenie jednostce alternatyw, kółka, zajęcia pozaszkolne itp.
4. strategie interwencji - pomagamy jednostce w identyfikowaniu swoich problemów i w poszukiwaniu możliwości ich rozwiązań. Techniki: poradnictwo, doradztwo, konferencje.
5. strategia zmniejszania szkód - adresowana dla tych działań i do grup wczesnego ryzyka, (np. daje się narkomanom strzykawki i igły aby nie był nosicielem HIV, rozdajemy prezerwatywy - wybieramy mniejsze zło). Nie jest ona najlepsza i nie odnosi sukcesów.