Punkt przedszkolny

Wymagania lokalowe

Jerzy Surma

Starszy wizytator, pracownik Kuratorium Oświaty w Lublinie, od wielu lat specjalizuje się w problematyce bhp w szkole, posiada również 15 – letnie doświadczenie na stanowisku inspektora bhp.

Zakładanie zespołu lub punktu przedszkolnego - zapewnianie bezpiecznych i higienicznych warunków pobytu dzieci w świetle Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej dnia 27 maja 2009 r.

Dotychczas największą barierą przy zakładaniu alternatywnych form wychowania przedszkolnego było spełnienie wysokich standardów budowlanych i sanitarnych – takich jak dla szkół czy zwykłych przedszkoli. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 maja 2009 r. [1] określa teraz dość szczegółowo wymagania względem bezpieczeństwa pożarowego oraz sanitarno-lokalowe, które są łagodniejsze, względem przepisów dotyczących szkół i przedszkoli lecz zapewniają wystarczające warunki bezpieczeństwa przy tych szczególnych formach opieki nad dziećmi. Dzięki temu skróci się czas i „udręka” uzyskania niezbędnych opinii i zwiększy się możliwość szybkiego reagowania na potrzeby dzieci i społeczności lokalnych.

Nowe formy wychowania przedszkolnego dają też dużo większe możliwości organizacyjne i zapewniają większą swobodę działania organom prowadzącym.

Spełnianie wymogów odnośnie budynków i lokalu, paragrafy 2, 3 i 4 rozporządzenia

Nowe formy wychowania przedszkolnego, czyli punkty przedszkolne i zespoły wychowania przedszkolnego jako formy alternatywne lub uzupełniające sieć przedszkolną, mogą być tworzone w różnych istniejących lub nowo budowanych obiektach na wsi, jak i w mieście, ale muszą spełniać określone warunki.

Paragraf 2 rozporządzenia stwierdza, że warunkiem utworzenia takiego punktu lub zespołu jest:

Uzyskanie przez organ prowadzący pozytywnych opinii państwowego powiatowego inspektora sanitarnego oraz komendanta powiatowego (miejskiego) Państwowej Straży Pożarnej o zapewnieniu w lokalu, w którym mają być prowadzone zajęcia w ramach zespołu lub punktu, bezpiecznych i higienicznych warunków pobytu dzieci, uwzględniających warunki, o których mowa w § 4a i 4b […]

W tym celu organ prowadzący, chcąc założyć punkt lub zespół wychowania przedszkolnego, musi w formie pisemnej złożyć wniosek o opinię dotyczącą spełnienia powyższych warunków we wskazanym lokalu, oddzielnie do właściwego, ze względu na lokalizację, komendanta powiatowego lub miejskiego PSP (Komenda Powiatowa lub Miejska Państwowa Straż Pożarna) i właściwego państwowego powiatowego inspektora sanitarnego (Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna). W obu przypadkach do wniosku należy dołączyć m.in.:

dokument poświadczający prawo do użytkowania lokalu (pomieszczeń) zgodnie z wnioskowanym przeznaczeniem (ewentualnie decyzję nadzoru budowlanego o zmianie sposobu użytkowania),
projekt organizacji wychowania przedszkolnego,
inne dokumenty, w zależności od wymagań danych służb i inspekcji.

Ocena (po wizycie oceniająco-kontrolnej) jest przeprowadzana pod kątem spełnienia przepisów ustaw i rozporządzeń właściwych dla zakresu działalności tych służb i inspekcji. Organy te wydają opinię w możliwie najkrótszym czasie, z uwzględnieniem innych działań rozpoznawczo-kontrolnych, wynikających z ich zadań statutowych.

Niezależnie od powyższego wymogu, jeśli lokal przeznaczony na punkt lub zespół wychowania przedszkolnego nie pełnił wcześniej takiej lub zbliżonej funkcji, organ prowadzący musi zgłosić zmianę sposobu użytkowania lokalu. Przez zmianę sposobu użytkowania obiektu budowlanego lub jego części rozumie się w szczególności podjęcie bądź zaniechanie w obiekcie budowlanym lub jego części działalności zmieniającej warunki: bezpieczeństwa pożarowego, powodziowego, pracy, zdrowotne, higieniczno-sanitarne, ochrony środowiska, bądź wielkość lub układ obciążeń.

Zgłoszenia tego dokonuje się we właściwym, ze względu na lokalizację lokalu, organie administracji architektoniczno-budowlanej – starostwie powiatowym. Ocenę i decyzję, czy w danym przypadku doszło do zmiany sposobu użytkowania, podejmuje powyższy organ. Problematykę tę reguluje Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 z późn. zm.).

Uwaga:

W związku z nieukształtowaną procedurą postępowania i różnicach wynikających ze specyfiki pracy właściwych organów w poszczególnych województwach – przy ocenie wniosków dotyczących punktów i zespołów wychowania przedszkolnego należałoby wcześniej osobiście i/lub telefonicznie ustalić formę wniosku i potrzebne załączniki. Uniknie się tym samym ewentualnej niepotrzebnej korespondencji uzupełniającej i przyspieszy rozpatrywanie wniosków.

Paragraf 3 rozporządzenia określa podstawowe wymogi mające na celu zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pobytu dzieci w punkcie lub zespole wychowania przedszkolnego.

§ 3.1. Lokal w którym mają być prowadzone zajęcia w ramach zespołu lub punktu musi znajdować się w budynku lub jego części spełniających wymagania określone w przepisach techniczno-budowlanych oraz przepisach o ochronie przeciwpożarowej dla kategorii zagrożenia ludzi ZL II lub wskazane w ekspertyzie technicznej rzeczoznawcy budowlanego [2] oraz do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych [3] opracowanej w trybie określonym w tych przepisach.

Ministerstwo Edukacji Narodowej jako prawodawca, w porozumieniu z Państwową Strażą Pożarną, otworzyło też możliwość prowadzenia punktów i zespołów wychowania przedszkolnego w budynku lub jego części, po spełnieniu ściśle określonych warunków.

Zapis ten brzmi:

2) dopuszcza się prowadzenie zajęć w ramach zespołu lub punktu w budynku lub jego części innych niż określonej powyżej (w ust.1), jeżeli zostaną spełnione następujące warunki:

1) lokal będzie przeznaczony dla nie więcej niż 25 dzieci;

2) lokal znajduje się na parterze budynku wykonanego z elementów co najmniej nierozprzestrzeniających ognia;

3) lokal posiada co najmniej dwa wyjścia na zewnątrz, przy czym jednym z nich są drzwi wyjściowe z lokalu lub okno umożliwiające bezpośrednie wyjście na przestrzeń otwartą;

4) lokal został wyposażony w:

a) co najmniej trudnozapalne wykładziny podłogowe i inne stałe elementy wyposażenia wnętrz
b) gaśnicę proszkową ABC o zawartości co najmniej 4 kg środka gaśniczego.

Podatność materiałów budowlanych na rozprzestrzenianie ognia zależy głównie od właściwości materiałów okładzinowych. Elementy budowlane są pod tym względem dzielone na m.in. nierozprzestrzeniające ognia (np. wykonane z materiałów niepalnych lub niezapalnych) – stopień 1, słabo rozprzestrzeniające ogień (np. wykonane z materiałów trudno zapalnych) – stopień 2 i wreszcie silnie rozprzestrzeniające ogień (wykonane z materiałów łatwo zapalnych) – stopień 3.

Informację o tych właściwościach uzyskamy w ekspertyzie rzeczoznawcy ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych, od wykonawcy budynku (pomieszczeń) lub od dostawcy tych elementów budowlanych, którzy powinni przedstawić odpowiedni dokument, tzw. klasyfikację ogniową o spełnieniu ww. wymaganych właściwości. Trudno tu podać jednoznaczną klasyfikację badań czy ocen, gdyż jeden materiał budowlany może być badany pod kątem wielu różnych właściwości. Podobny problem wynika przy spełnieniu warunku zastosowania trudnozapalnych wykładzin podłogowych i innych stałych elementów wyposażenia. Tak jak poprzednio, wykonawca podłóg w lokalu lub dostawca, od którego kupujemy wykładzinę lub materiał (terakota, panele, wykładziny dywanowe, emulsje, farby) do pokrycia podłogi, musi nam przedstawić dokument potwierdzający spełnienie tych wymagań, np. trudnozapalność – w tym przypadku może to być certyfikat, aprobata techniczna. W razie wątpliwości możemy telefonicznie lub przed internet sprawdzić, czy wskazana jednostka certyfikująca rzeczywiście wystawiła taki dokument [4].

Przepisy przeciwpożarowe [5] określają obowiązek wyposażenia obiektów tylko w takie gaśnice, które spełniają wymagania Polskich Norm od 1992 r. Dotyczy to nie tylko obiektów nowych, ale także istniejących. O spełnieniu tych wymagań świadczy oznaczenie normy na etykiecie wraz z trwałym oznakowaniem daty produkcji zbiornika – od 1992 r. Inne gaśnice należy wycofać z eksploatacji. Maksymalna odległość do gaśnicy nie powinna przy tym przekraczać 30 m. Każda gaśnica musi być okresowo sprawdzana przez konserwatora sprzętu gaśniczego. Okres taki wynosi najczęściej nie rzadziej niż 12 miesięcy. Potwierdzeniem kontroli, naprawy czy napełnienia gaśnicy jest etykieta z datą, pieczęcią i podpisem, przyczepiona bądź naklejona na gaśnicę przez konserwatora po wykonaniu czynności. Za spełnienie powyższych wymagań odpowiadają właściciele, zarządcy lub użytkownicy obiektu (art. 4 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z 24.08.1991 r. o ochronie przeciwpożarowej).

Symbol ABC oznacza przeznaczenie gaśnicy do określonej grupy pożarów – konkretnie ABC [6] oznacza gaśnicę uniwersalną, przeznaczoną do gaszenia: materiałów stałych żarzących się, palnych cieczy oraz gazów. Prawodawca narzucił, że musi to być gaśnica o pojemności środka gaśniczego równej co najmniej 4 kg.

Paragraf 4. Lokal, w którym mają być prowadzone zajęcia w ramach zespołu lub punktu, musi spełniać następujące warunki.

Punkt 1. dotyczy powierzchni pomieszczenia przeznaczonego dla dzieci. Jeśli jest to grupa 3–5 dzieci, to powierzchnia pomieszczenia winna wynosić co najmniej 16 m2, a w przypadku liczby dzieci większej niż 5 ulega odpowiedniemu zwiększeniu – i tak musi to być co najmniej 2 m2 na każde kolejne dziecko, jeśli jego pobyt nie przekracza 5 godzin i co najmniej 2,5 m, jeśli pobyt dziecka przekracza 5 godzin dziennie i zapewnione jest leżakowanie. Przy założeniu, że powierzchnia posiadanego pomieszczenia jest stała i znana, organ prowadzący powinien więc „przyporządkować” określoną grupę dzieci do wielkości posiadanego lokalu (pomieszczenia) – jest to zadanie czysto matematyczno-logiczne.

Punkt 2. jest bardzo ważny dla tego typu inicjatyw, gdyż określa wysokość pomieszczeń przeznaczonych na pobyt dzieci na co najmniej 2,5 m. Ma to ogromne znaczenie praktyczne, ponieważ większość lokali mieszkalnych (często zaadoptowanych na potrzeby punktów lub zespołów) ma taką „przepisową” wysokość. Natomiast podstawowe przepisy dotyczące wymagań dla typowych szkół, przedszkoli, placówek oświatowych wskazują na co najmniej 3 m wysokości pomieszczeń przeznaczonych na pobyt dzieci, co było barierą nie do pokonania dla inicjatorów zakładania innych form wychowania przedszkolnego!

Punkt 3. – jest zapewnione utrzymanie czystości i porządku w lokalu, pomieszczenia są utrzymywane w odpowiednim stanie, są przeprowadzone ich okresowe remonty i konserwacje;

Zapis ten wymaga od organu prowadzącego zatrudnienia personelu obsługowego, czyli sprzątaczek w liczbie zapewniającej utrzymanie czystości (czynności te mogą wykonywać również nieodpłatnie rodzice) – kurz i brud powinny być usunięte ze wszystkich powierzchni, a okna czyste. Pomieszczenia sanitarne (łazienki, ubikacje) myje się w zależności od potrzeb i codziennie dezynfekuje, natomiast pozostałe pomieszczenia sprząta się po opuszczeniu ich przez dzieci. Należy przy tym pamiętać o potrzebie stosowania tylko takich środków chemii gospodarczej, które posiadają atesty lub certyfikaty [7] potwierdzające, że środek ten podczas stosowania zgodnego z zaleceniami producenta nie wpływa negatywnie na zdrowie i środowisko – dokumentów tych należy żądać od dostawcy.

Okresowe remonty i konserwacje są niezbędne do utrzymania właściwego stanu (właściwości użytkowe, estetyka, itp.) pomieszczeń, przeprowadza się je podczas nieobecności dzieci (weekendy, ferie, wakacje). Używane do tych remontów farby i lakiery, itp. także powinny posiadać atesty lub certyfikaty bezpieczeństwa potwierdzające, że wyrób nie stanowi zagrożenia dla życia, zdrowia, mienia i środowiska. Omijanie tego wymogu i zakup tańszych środków (lub nieznanego pochodzenia) może spowodować u dzieci reakcje alergiczne (wysypki, napady kaszlu, itp.), zachorowania, a nawet zatrucia.

Punkt 4. – podłoga oraz ściany pomieszczeń higieniczno-sanitarnych są wykonane tak, aby było możliwe łatwe utrzymanie czystości w tych pomieszczeniach; ściany pomieszczeń do wysokości co najmniej 2 m powinny być pokryte materiałami zmywalnymi, nienasiąkliwymi i odpornymi na działanie wilgoci oraz materiałami nietoksycznymi i odpornymi na działanie środków dezynfekujących;

Obowiązek pokrycia ścian pomieszczeń sanitarno-higienicznych do wysokości 2 m materiałami o wspomnianych właściwościach jest „podtrzymaniem” tego wymogu dotyczącym wszystkich tego typu pomieszczeń. Materiały zmywalne, nienasiąkliwe to takie, które nie ulegają łatwemu uszkodzeniu czy zmianie właściwości pod wpływem wilgoci, środków dezynfekujących. Mogą to być płytki ceramiczne, gres lub specjalistyczne powłoki. Oferta rynkowa w tym zakresie jest duża. Producenci tego typu wyrobów dokumentują spełnienie powyższych właściwości za pomocą atestów, certyfikatów [8], aprobat technicznych – w zależności rodzaju danego wyrobu.

Punkt 5. – w pomieszczeniach przeznaczonych do pobytu dzieci, na grzejnikach centralnego ogrzewania są umieszczone osłony ochraniające przed bezpośrednim kontaktem z elementem grzejnym;

Generalnie jest to wymóg niebudzący wątpliwości czy wyjaśnień i dotyczy powszechnie występujących kaloryferów (szczególnie tzw. żeberek) – osłona (dowolnej konstrukcji) ma chronić przed poparzeniem i urazem Jednak nie w każdym lokalu będą występować grzejniki centralnego ogrzewania – mogą to być także różnego rodzaju grzejniki przenośnie. W tym przypadku należy bezwzględnie usytuować je lub zabezpieczyć, tak aby nie było możliwości bezpośredniego kontaktu dziecka z elementem grzejnym urządzenia. Przecież dzieci w wieku przedszkolnym nie znają (nie rozumieją) ograniczeń i są „wszędobylskie”.

Punkt 6. – w pomieszczeniach jest zapewniona temperatura co najmniej 20° C; Ministerstwo Edukacji Narodowej owym zapisem „podwyższyło” w tego typu pomieszczeniach minimalną temperaturę, gdyż w przepisach oświatowych [9] minimalna temperatura w pomieszczeniach dydaktycznych to 18° C. Jednakże należy pamiętać o dostosowywaniu temperatury do charakteru aktualnie realizowanych zajęć. Podczas zajęć niewymagających aktywności fizycznej temperatura powinna być wyższa o 2–3° C, natomiast w trakcie aktywności fizycznej podopiecznych powinno się zapewnić temperaturę nieco niższą. Należy także pamiętać o częstym wietrzeniu poszczególnych pomieszczeń (w których przebywają dzieci) i nieprzegrzewaniu ich – zbyt wysoka temperatura (ponad 20° C) obniża odporność organizmów dziecięcych.

Punkt 7. – jest zapewniony dostęp do miski ustępowej oraz urządzeń sanitarnych z ciepłą bieżącą wodą, takich jak: umywalka, brodzik z natryskiem lub inne urządzenie do utrzymania higieny osobistej dzieci, z tym że:

a) jest zapewniona 1 miska ustępowa i 1 umywalka na nie więcej niż 15 dzieci
b) w urządzeniach sanitarnych jest zapewniona centralna regulacja mieszania ciepłej wody,
d) temperatura ciepłej wody doprowadzonej do urządzeń sanitarnych powinna wynosić od 35 do 40° C;

c) dopuszcza się możliwość korzystania przez osoby wykonujace pracę w punkcie lub zespole z urządzeń sanitarnych przewidzianych dla dzieci

Wymogi te są konkretne. Wskazane jest, aby miskę ustępową dostosować do wzrostu dzieci lub zamontować podest zapewniający bezpieczne i wygodne korzystanie z sedesu.

Punkt 8. – jest zapewnione miejsce do przechowywania sprzętu i środków utrzymania czystości, zabezpieczone przed dostępem dzieci;

Wszystkie środki czystości i sprzęt do jej utrzymania muszą być skutecznie zabezpieczone (w zamykanym pomieszczeniu lub szafie) przed dostępem dzieci, w celu
uniknięcia zatruć, poparzeń, skaleczeń czy innych urazów. Niedopuszczalne jest przechowywanie środków czystości (chemia gospodarcza) w przypadkowych lub zastępczych pojemnikach, opakowaniach – szczególnie po środkach spożywczych oraz pozostawiania części czy elementów środków czystości w miejscach dostępnych dla dzieci.

Punkt 9. – jest zapewnione miejsce do przechowywania odzieży wierzchniej (np. wieszaki, szafki)

Miejsce do przechowywania odzieży powinno być tak dobrane, aby umożliwić ewentualne wysuszenie i wentylację poszczególnych ubrań. Powinien być też zapewniony swobodny dostęp do nich.

Punkt 10. – jest zapewniona możliwość leżakowania, jeśli czas pobytu dziecka przekracza 5 godzin dziennie;

Dzieciom w wieku przedszkolnym (3–5 lat) należy stworzyć możliwość wypoczynku biernego w pozycji leżącej, aby mogły odciążyć układ ruchowy i nerwowy oraz zregenerować siły. Najlepszą porą do takiego odpoczynku jest czas bezpośrednio po posiłku. Taki odpoczynek zwyczajowo nazywany jest leżakowaniem i często przechodzi w sen. Stąd też konstrukcja leżaka (nie mogą to być materace układane bezpośrednio na podłodze) powinna być lekka, lecz stabilna i wytrzymała na ewentualne harce maluchów. W pomieszczeniu tym należy też stworzyć optymalne warunki do odpoczynku/leżakowania – sala, w której to się odbywa, musi być wywietrzona, należy też przysłonić okna, jeżeli pomieszczenie w porze wypoczynku jest nasłonecznione, a dzieci muszą odpoczywać w indywidualnych (swoich) piżamach i pościeli.

Punkt 11. – pościel i leżaki są wyraźnie oznakowane w sposób umożliwiający identyfikację dziecka, które z nich korzysta oraz odpowiednio przechowywane;

Oznakowanie (kolorowanie elementów, znaki, naklejki) służy zachowaniu właściwego stanu higieny. Odpowiednie przechowywanie polega na zapewnieniu wentylacji leżaków i pościeli oraz uniemożliwieniu stykania się pościeli czy poszczególnych leżaków ze sobą.

Punkt 12. – meble są dostosowane do wymagań ergonomii;

Nieodpowiednie stanowisko pracy (siedzisko, stolik) małego dziecka (już w przedszkolu) powoduje nieprawidłowe obciążenie poszczególnych części kręgosłupa i mięśni, wywołuje skutki w postaci zmęczenia dziecka, prowadzi do deformacji kręgosłupa i utrwalania wad postawy. Dlatego też przy projektowaniu, produkcji i użytkowaniu mebli oraz sprzętu używanego przez dzieci i młodzież w szkołach i innych placówkach oświatowych niezbędne jest stosowanie zasad ergonomii, czyli dostosowanie funkcjonalnych parametrów mebli do antropometrycznych wymiarów ich przyszłych użytkowników.

Norma PN-EN 1729-1:2007 została wdrożona 30 sierpnia 2006 r. Meble ergonomiczne, których konstrukcja odpowiada tej normie, stwarzają możliwość większej ruchomości ucznia (dziecka) i umożliwiają „pracę” w pozycji mniej szkodliwej. Nowa norma wprowadza 8 rozmiarów stołu i krzeseł oraz przyporządkowane do nich kody kolorów i zakresy wzrostu dzieci. Zależności te przedstawia poniższa tabela.

ROZMIAR STOŁU I KRZESŁA (NUMER)	KOD KOLORU	DLA ZAKRESU WZROSTU (bez butów) w milimetrach
0	BIAŁY	od 800 do 950
I	POMARAŃCZOWY	od 930 do 1160
II	FIOLETOWY	od 1080 do 1210
III	ŻÓŁTY	od 1190 do 1420
IV	CZERWONY	od 1330 do 1590
V	ZIELONY	od 1460 do 1765
VI	NIEBIESKI	od 1590 do 1880
VII	BRĄZOWY	od 1740 do 2070

Meble powinny być dobrane stosownie do wzrostu dziecka i prawidłowo zestawione. Stosowanie kolorystyki stelaża mebla ułatwia przyporządkowanie jego wielkości do wzrostu dziecka i tym samym do konkretnego przedszkolaka. Personel powinien być zapoznany z tymi wielkościami i kolorami w celu szybkiego dobrania rozmiaru mebla.

Punkt 13. – wyposażenie posiada atesty bądź certyfikaty;

Zapis tego punktu nakłada na organ prowadzący punkt lub zespół wychowania przedszkolnego zakup wyposażenia posiadającego atesty i certyfikaty, podobnie jak czyni to Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach, które w § 9 nakłada wymóg nabywania i stosowania przez szkoły i placówki wyrobów posiadających aktualne certyfikaty. Oznacza to obowiązek wyposażania szkół i placówek w sprzęt bezpieczny, odpowiadający wymaganiom norm oraz obowiązek żądania od producenta lub dostawcy wyrobu bezpiecznego, dobrej jakości, potwierdzonego certyfikatem. Certyfikaty wydane są producentom mebli szkolnych przez akredytowane w Polskim Centrum Akredytacji [10] (PCA) jednostki certyfikujące wyroby. Przy zakupie tych mebli dostawca powinien przedstawić oryginał certyfikatu, a jego (najlepiej poświadczoną) kserokopię pozostawić kupującemu.

Wśród wyrobów, które są objęte tym wymogiem, znajdują się m.in.:

meble przedszkolne – szkieletowe, takie jak: krzesła, ławki, stoliki, biurka, itp. oraz skrzyniowe, takie jak: regały, szafy, biblioteki – przeznaczone do wszystkich dydaktycznych pomieszczeń użytkowanych przez dzieci;
sprzęt szkolny – tablice szkolne, gabloty, wieszaki, itp.;
urządzenia rekreacyjno-sportowe (urządzenia ogródków dziecięcych), tj. huśtawki, wieże, zjeżdżalnie, karuzele, urządzenia kołyszące, ściany wspinaczkowe, piaskownice, itp.

Powyższe wymagania wynikają z konieczności zapewnienia bezpieczeństwa dzieciom nie tylko w przedszkolach, punktach i zespołach, ale także na przyprzedszkolnych placach zabaw, w ogródkach jordanowskich, itp.

W odniesieniu do mebli (również urządzeń rekreacyjno-sportowych) mają zastosowanie jedynie certyfikaty (a nie atesty). Certyfikacja mebli szkolnych obejmuje certyfikaty zgodności z wymaganiami określonymi w Polskich Normach.

Z dniem 30 sierpnia 2006 r. Polska przyjęła do stosowania nową normę europejską, dotyczącą wymiarów funkcjonalnych, wymagań bezpieczeństwa oraz metod badań stołów i krzeseł szkolnych:

P&-E& 1729-1:2007 Meble-Krzesła i stoły dla instytucji edukacyjnych Część 1: Wymiary funkcjonalne,
P&-E& 1729-2:2007 Meble-Krzesła i stoły dla instytucji edukacyjnych Część 2: Wymagania bezpieczeństwa i metody badań.

Obecnie w szkołach i placówkach oświatowych w przeważającej części znajdują się stoły i krzesła uczniowskie mające certyfikaty wg wymagań poprzedniej normy PN-ISO 5970:1994, ważne do daty ich wygaśnięcia. Podczas przeprowadzania kontroli upoważnione do niej instytucje, jak: Państwowa Inspekcja Handlowa czy Państwowa Inspekcja Sanitarna (sanepid), powinny przeprowadzać pomiary mebli wg takiej normy, jaka jest wymieniona w certyfikacie zgodności dotyczącym danego wyrobu. Dyrektor szkoły powinien udostępnić jednostce sprawdzającej (kontrolującej) kserokopie certyfikatów oraz dokument z datą zakupu.

Punkt 14. – zabawki spełniają wymagania bezpieczeństwa i higieny oraz posiadają oznakowanie CE;

W placówkach oświatowo-wychowawczych, typu: żłobki, przedszkola, świetlice, domy dziecka, w procesie dydaktyczno-wychowawczym, w czasie nauki i zabawy, stosowane są zabawki oraz inne wyroby należące do powyżej wspomnianej grupy (m.in. kleje, farby, zestawy do formowania gipsu modelarskiego, modeliny, itp.). Producenci lub importerzy zabawek podlegają obowiązkowi wprowadzania na rynek Unii Europejskiej wyłącznie zabawek spełniających wymagania dyrektywy Wspólnoty Europejskiej (WE) NR 88/378/EWG, dotyczącej bezpieczeństwa zabawek.

Dyrektywa ta została wdrożona do polskiego ustawodawstwa Rozporządzeniem Ministra Gospodarki Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 listopada 2003 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla zabawek (Dz.U. Nr 210, poz. 2045). Rozporządzenie określa m.in.: zasadnicze wymagania dotyczące projektowania i wytwarzania zabawek, sposób ich oznakowania, wzór znaku CE. Zgodnie z tym rozporządzeniem zabawką jest: dowolny wyrób lub materiał zaprojektowany lub przewidziany do używania w czasie zabawy przez dzieci w wieku do lat 14. Przepis ten nakłada na producentów zabawek obowiązek umieszczania na zabawce oznakowania CE, które może znaleźć się tylko na zabawce spełniającej wymagania ww. rozporządzenia oraz dla której producent wystawił deklarację zgodności według wytycznych Ustawy o systemie oceny zgodności [11]. Zakup i użytkowanie zabawek ze znakiem CE gwarantuje szeroko rozumiane bezpieczeństwo zabawy dzieci. Zabawki zakupione czy sprowadzone (darowizna) z krajów Unii Europejskiej lub innej strefy gospodarczej, jeśli posiadają znak CE, traktujemy jako spełniające powyższy wymóg.

Punkt 15. – jest zapewniona możliwość otwierania w pomieszczeniu co najmniej 50% powierzchni okien przy stosowaniu wentylacji grawitacyjnej;

Większość budynków planowanych na punkt lub zespół wychowania przedszkolnego nie będzie posiadać wentylacji mechanicznej lub klimatyzacji. Za to wentylację grawitacyjną znajdziemy prawie w każdym typowym budynku – to po prostu pionowe kanały z wlotami osłoniętymi kratkami wentylacyjnymi. Wentylacja grawitacyjna działa na skutek naturalnego ruchu powietrza, spowodowanego różnicą temperatury wewnątrz i na zewnątrz budynku. Na ruch powietrza ma wpływ także wiatr, który może zarówno wspomagać, jak i utrudniać działanie wentylacji grawitacyjnej. Zgodnie z Polską Normą wymiary przewodów wentylacji grawitacyjnej oblicza się dla siły wyporu przy temperaturze zewnętrznej +12°C, bez uwzględniania wpływu wiatru. Przy wyższej temperaturze wymiana powietrza w pomieszczeniach może się odbywać jedynie przez otwarte okna. Jeśli w danym budynku lub pomieszczeniu nie ma wentylacji wymuszonej (mechanicznej), pozostaje nam intensywna wentylacja – wietrzenie pomieszczeń poprzez otwarcie okien (co najmniej 50 proc. ich powierzchni). W pomieszczeniach gdzie przebywają dzieci, wietrzenie jest niezbędne w celu dostarczenia tlenu, usunięcia dwutlenku węgla, spalin oraz innych czynników szkodliwych czy niepożądanych (mikroorganizmy chorobotwórcze).

Punkt 16. – w pomieszczeniach jest zapewnione oświetlenie o parametrach zgodnych z Polską normą;

Wpływ warunków oświetleniowych na samopoczucie oraz „pracę” przedszkolaków i nauczyciela, a nawet na stan zdrowia, jest bardzo istotny, ale jeszcze nie w pełni doceniany w „oświatowym środowisku pracy”. Stąd też prawidłowe rozwiązanie dotyczące oświetlenia w pomieszczeniach punktu lub zespołu przedszkolnego jest bardzo ważne, gdyż zarówno dzieci, jak i nauczyciele mogą spędzać w nich do kilku godzin dziennie. Oświetlenie musi spełniać wymagania stawiane przez nową [12] normę dotyczącą oświetlenia wnętrz: P&-E& 12464- 1:2003, która zastąpiła dotychczas stosowaną PN-84/E-02033. Wymaga ona, aby w pomieszczeniach przeznaczonych do nauki i zabawy najmniejsze dopuszczalne średnie natężenie oświetlenia Em wynosiło 300 lx (luksów) w całym pomieszczeniu, natomiast w miejscach demonstracji, w salach przedmiotowych – 500 lx. Przekładając to na uwarunkowania specyfiki zajęć w przedszkolach, punktach i zespołach wychowania przedszkolnego (zajęcia dokładne, np. rysowanie, malowanie, wycinanie), należałoby dążyć do uzyskania natężenia oświetlenia zbliżonego do tej wyższej wartości. Norma zaleca też zapewnienie dobrej równomierności oświetlenia.

W innych pomieszczeniach wymagania normy zmieniają się w zależności od ich funkcji. I tak przykładowo:

jadalnie – 200 lx,

schody, korytarze – 100 lx,

łazienki – 100 lx.

Obok natężenia oświetlenia stanowisk pracy w wielu przypadkach bardzo ważna jest barwa. Badania wykazują, jak duży wpływ ma niewłaściwe zastosowanie barw i oświetlenia na zaburzenia wzroku. Natomiast odpowiednie zastosowanie barw i rozkładu oświetlenia (nowoczesne oprawy i źródła światła) dodatnio wpływa na psychikę (może tworzyć atmosferę motywującą i pobudzającą do działania) człowieka i jego samopoczucie. Stosowanie określonych barw pozwala na wzmocnienie oświetlenia i wywołanie odpowiednich wrażeń estetycznych (zajęcia plastyczne), ułatwia utrzymanie czystości, itp.

W celu utrzymania właściwego stanu oświetlenia oraz stopnia spełnienia wymagań Polskiej Normy, dotyczącej oświetlenia wnętrz światłem elektrycznym, użytkownik obiektu powinien przeprowadzać obligatoryjne badania – pomiary natężenia oświetlenia. Badania takie należy przeprowadzać bezwzględnie co 5 lat. Uregulowanie to wynika z przepisów prawa budowlanego. Wynikiem badania jest protokół (z datą), który stwierdza, czy normy oświetleniowe w badanych pomieszczeniach zostały spełnione. Inspekcje upoważnione do kontroli tych wymogów to Państwowa Inspekcja Sanitarna i Państwowa Inspekcja Pracy. Normy oświetlenia naturalnego określają, że w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi stosunek powierzchni okien, liczonej w świetle ościeżnicy, do powierzchni podłogi powinien wynosić co najmniej 1:813.

Badania natężenia oświetlenia można zlecać dowolnym instytucjom (np. Wojewódzkie Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne) lub firmom/osobom dającym gwarancje rzetelności pomiarów (legalizowane luksomierze). Najlepiej gdy są to podmioty posiadające akredytację (w zakresie tych badań) Polskiego Centrum Akredytacji (PCA).

Punkt 17. – apteczki w lokalu są wyposażone w podstawowe środki opatrunkowe.

Tutaj prawodawca wyszczególnił obowiązek posiadania przez punkt lub zespół wychowania przedszkolnego apteczki wyposażonej w podstawowe środki opatrunkowe. Zakładając, że lokale te i liczba przebywających w nich dzieci będą niewielkie, można przyjąć, że wystarczająca będzie jedna dobrze zaopatrzona apteczka. Zgodnie z teorią ratownictwa w apteczce powinny znajdować się przede wszystkim: środki opatrunkowe (gaza wyjałowiona, bandaże, opatrunki, plastry opatrunkowe), do unieruchamiania złamań (chusta trójkątna), sprzęt i środki pierwszej pomocy. Natomiast nie zaleca się umieszczania w apteczkach środków dezynfekujących czy środków przeciwbólowych. Środki te mogą być stosowane wyłącznie przez lekarza, ratownika medycznego lub pielęgniarkę. Generalnie powinny to być opakowania przenośne, zgodnie z zasadą – „apteczkę przynosi się do poszkodowanego, a nie poszkodowanego do apteczki”. Apteczka musi być oznakowana białym krzyżem na zielonym tle.

INDEKS przytoczonych aktów prawnych

USTAWY:

Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U. z 2000 r. Nr 106, poz. 1126, ze. zm.)
Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz 2572, ze.zm.)
Ustawa z dnia 26czerwca 1974 r. Kodeks Pracy (Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze. zm.)
Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 147, poz.1229, ze. zm.)
Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. z 2007 r. Nr 89, poz. 589)
Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej ( Dz. U. z 2001 r. Nr 4, poz. 25)
Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności ( Dz. U. z 2002 r. Nr 166, poz. 1360, ze zm.)

ROZPORZĄDZENIA:

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2002 r. Nr 6, poz. 69).
Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, tekst jedn. (Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz.1650).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 maja 2009 r. w sprawie rodzajów innych form wychowania przedszkolnego, warunków tworzenia i organizowania tych form oraz sposobu ich działania (Dz.U. 2009 Nr 83, poz.694).
Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 21.04.2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. Nr 80, poz. 563).
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12.kwietnia.2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U.z 2002 r. Nr 75, poz. 690).
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie uzgadniania projektu budowlanego pod względem ochrony przeciwpożarowej (Dz.U. z 2003 r. Nr 121, poz. 1137).
Rozporządzeniem Ministra Gospodarki Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 listopada 2003 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla zabawek (Dz.U. z 2003 r. Nr 210, poz. 2045).

[1] Od 1 września 2009 r. obowiązuje Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 maja 2009 r. w sprawie rodzajów innych form wychowania przedszkolnego, warunków tworzenia i organizowania tych form oraz sposobu ich działania.
[2] Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego, zgodnie z art. 88a ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 z późn. zm.), prowadzi centralne rejestry osób posiadających uprawnienia budowlane, rzeczoznawców budowlanych i ukaranych z tytułu odpowiedzialności zawodowej w budownictwie; http://www.gunb.gov.pl.

[3] Wykaz rzeczoznawców jest udostępniany przez komendy wojewódzkie Państwowej Straży Pożarnej jednostkom organizacyjnym i osobom zainteresowanym dokonaniem uzgodnienia projektu budowlanego – Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie uzgadniania projektu budowlanego pod względem ochrony przeciwpożarowej (Dz.U. z 2003 r. Nr 121, poz.
1137).
[4] Patrz: punkt 13.
[5] Rozporządzenia MSWiA z 21.04.2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. Nr 80, poz. 563).
[6] K. Łagnowski, Gaśnice w zakładach pracy-rodzaje oznakowanie, konstrukcje i działanie (2), „Bezpieczeństwo Pracy” 2008, nr 1(436) styczeń.
[7] Patrz: punkt 13.
[8] Patrz: punkt 13.
[9] Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2003 r. Nr 6, poz. 69).
[10] http://www.pca.gov.pl/.
[13]Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12.04.2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 75, poz.690).
[11] Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz.U. z 2004 r. Nr 204, poz. 2087).
[12] PN-EN 12464-1:2003 – w listopadzie 2004 Polski Komitet Normalizacyjny wydał polski tekst tej normy.

Wymagania sanitarne

Jerzy Surma

Spełnianie wymogów sanitarnych, paragraf 4c rozporządzenia

W § 11 rozporządzenia określono wymogi sanitarne wobec osób (nauczyciele i inne osoby) wykonujących prace w punkcie lub zespole wychowania przedszkolnego.

Nauczyciele prowadzący zajęcia w zespole lub punkcie oraz inne osoby wykonujące prace w zespole lub punkcie powinni posiadać orzeczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do wykonywania tych prac wydane zgodnie z przepisami o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.
Wymóg określony w ust.1 stosuje się odpowiednio do osób, o których mowa w § 9 uczestniczących w zajęciach prowadzonych w ramach zespołu lub punktu.

Praca w placówkach oświatowo-wychowawczych (z małymi dziećmi) wymaga odpowiednich kwalifikacji, predyspozycji, ale też dobrego stanu zdrowia. Stąd ustawodawca przyjął, że ze względów oczywistych zmniejszenie wymagań w tym zakresie dla punktów i zespołów wychowania przedszkolnego nie jest możliwe. Nauczyciele czy inne osoby pracujące lub opiekujące się dziećmi w tych placówkach muszą poddać się wymaganym w tym zakresie badaniom. Przepisy sanitarne określają dokładnie wykaz prac, podczas których może dojść do zakażenia podopiecznych – wśród nich są zajęcia stanowiące przedmiot tego opracowania. Przepisy prawne określają:

wykaz prac, przy wykonywaniu których istnieje szczególne ryzyko przeniesienia na inne osoby zakażenia prątkami gruźlicy [1].Prace na stanowiskach związanych z ciągłym kontaktem z ludźmi w:

przedszkolach, szkołach i placówkach systemu oświaty;

wykaz prac, przy wykonywaniu których istnieje szczególne ryzyko przeniesienia na inne osoby zakażenia pałeczkami duru brzusznego, durów rzekomych a, b i c, innymi – pałeczkami Salmonella pochodzenia odzwierzęcego oraz pałeczkami Shigella:

[…]
prace na stanowiskach wymagających bezpośredniego kontaktu z dziećmi w wieku do lat 6 w zakładach opiekuńczo-leczniczych, zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych, placówkach opiekuńczo-wychowawczych, żłobkach, przedszkolach, szkołach i placówkach systemu oświaty […]

Jak widać z powyższego zapisu, osoby mające ciągły kontakt z dzieckiem, czyli nauczyciele lub inne osoby podejmujące te prace (np. pomoc nauczyciela), muszą poddać się badaniom dla celów sanitarno-epidemiologicznych, aby wyeliminować zagrożenie zakażenia podopiecznych w przedszkolach, punktach i zespołach przedszkolnych. Wymagania te rozszerza się o grupę osób (rodziców i pełnoletnich członków ich rodzin,) jeśli będą zgodnie z § 5 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 stycznia 2008 r. w sprawie rodzajów innych form wychowania przedszkolnego (…) czynnie uczestniczyć w zajęciach. Badanie to dzieli się na badanie lekarskie i laboratoryjne. Lekarz na podstawie ów badań wydaje orzeczenie o braku przeciwwskazań albo czasowym lub trwałym przeciwwskazaniu do wykonywania danej pracy, dokumentując ich wyniki w karcie badań dla celów sanitarno-epidemiologicznych. Wynik badań laboratoryjnych oraz treść orzeczenia lekarskiego wpisuje także do książeczki badań dla celów sanitarno-epidemiologicznych [2]. Nauczyciel lub osoba posiadająca ww. książeczkę przechowuje ją w miejscu zatrudnienia i legitymuje się nią na żądanie organów uprawnionych do kontroli stanu sanitarnego.

Częstotliwość wykonywania badań w trakcie trwania zatrudnienia określa lekarz dokonujący wpisu do książeczki badań dla celów sanitarno-epidemiologicznych.

INDEKS przytoczonych aktów prawnych

USTAWY

Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej ( Dz. U. z 2006 r. Nr 122, poz. 851, ze. zm.)

ROZPORZĄDZENIA

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2002 r. Nr 6, poz. 69).
4. Rozporządzenie Ministra Edukacji narodowej z dnia 27 maja 2009 r. w sprawie rodzajów innych form wychowania przedszkolnego, warunków tworzenia i organizowania tych form oraz sposobu ich działania (Dz. U. z 2009 r. Nr poz.).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 kwietnia 2003 r. w sprawie wykazu prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby (Dz.U. z 2003 r. Nr 67, poz. 633).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2006 r. w sprawie badań do celów sanitarno-epidemiologicznych (Dz.U. z 2006 r. Nr 25, poz.191).

[1] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 kwietnia 2003 r. w sprawie wykazu prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby (Dz.U. z 2003 r. Nr 67, poz. 633).
[2] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2006 r. w sprawie badań do celów sanitarno-epidemiologicznych (Dz.U. Nr 25, poz.191).

Przygotowanie i wyposażenie sal

Mirosława Suchocka

PRZYGOTOWANIE I WYPOSAŻENIE SAL W ZESPOŁACH I PUNKTACH PRZEDSZKOLNYCH – zabawki i pomoce dydaktyczne

Urządzając salę przedszkolną pamiętajmy o tym, że powinna być ona dostosowana do wielkości grupy, z którą będziemy pracować. Nie bez znaczenia są również jej walory estetyczne oraz możliwość takiego zaaranżowania przestrzeni, aby dzieci mogły w niej aktywnie spędzać czas (powinny w niej znajdować się kąciki do spokojnej „nauki”, miejsce do aktywnej zabawy ruchowej, wyciszenia się czy odpoczynku). Pamiętajmy również o tym, aby sala nie była nadmiernie przepełniona, a jej wyposażenie i wystrój gwarantowały zapewnienie dzieciom bezpieczeństwa w czasie nauki i zabawy.

Przy aranżacji sali możemy korzystać z pomocy dzieci, ich rodziców i przyjaciół.

Jakie miejsca, kąciki i sprzęty powinny znaleźć się w sali przedszkolnej:

wyodrębnione miejsca do różnych aktywności, np.: kącik czytelniczy (książki, gazety dla dzieci, komiksy), kącik plastyczny, kącik z materiałami przyrodniczymi, kącik z grami i układankami, kącik z zabawkami konstrukcyjnymi, kącik kuchenny, czy inne kąciki zabaw...,
stoliki do pracy i posiłków, o różnej wielkości – dostosowane do wzrostu dzieci,
miejsce do spotkań w kręgu i odpoczynku na poduszkach na (dywan, może być w kształcie koła),
półki z szufladkami/koszyczkami na osobiste rzeczy dzieci oraz miejsce na rzeczy nauczyciela (szanujemy prawo każdego do swojego kawałka przestrzeni),
miejsce na naczynie z wodą i kubkami jednorazowymi,
tablica do prezentacji materiałów dotyczących bieżącej tematyki, prac dzieci,
miejsce na plan dnia, ewentualnie listę obecności, kalendarz.

Przykład aranżacji kącików dydaktycznych

Jeżeli dysponujemy jedną dużą salą, możemy podzielić ją na różne

części/ kąciki dydaktyczne, np.:

w jednej części sali ustawiamy stolik, a wokół niego, na półeczkach gromadzimy różnorodne pomoce do kształtowania mowy: książki, literki, układanki literowe, historyjki obrazkowe, szablony, wzory do kreślenia liter i wzorów literopodobnych, karty pracy, woreczki, pudełeczka, koszyczki z obrazkami i modelami przedmiotów i zwierząt oraz etykietami do ich podpisywania,
drugi stolik i półki obok niego mogą być przeznaczone na materiały do kształtowania pojęć matematycznych, np. liczmany, kostki do gry, różnorodne cyfry, gry dydaktyczne i strategiczne, karty pracy, figury geometryczne, centymetry, wagę i odważniki, zegar, termometr itp.
trzeci kącik, to miejsce zgromadzenia różnorodnych pomocy służących do kształtowania wiedzy o środowisku przyrodniczym, geograficznym i społecznym. Mogą znajdować się tu atlasy, globus, puzzle geograficzne, albumy przyrodnicze i geograficzne, modele zwierząt, atlas anatomiczny, karty pracy, preparaty biologiczne do wielokrotnego oglądania, materiał przyrodniczy, okazy przyrody, muszle, kamyki…
kolejne miejsce w sali, to kącik plastyczny. Jeżeli istnieje taka możliwość, to w tym miejscu powinien się znaleźć zlew, zainstalowany tak, aby dzieci mogły z niego swobodnie korzystać. Gromadzimy tu: farby, kredki, plastelinę, glinę, nożyczki, różnorodne arkusze papieru, sztalugi i odzież chroniącą dzieci przed zabrudzeniem (specjalne fartuchy, większe podkoszulki czy stare koszule po tacie z krótkim rękawem). Część z tych materiałów powinna być dostępna dla dzieci w każdej chwili, pozostałą część możemy umieścić w wyższych szafkach i dawać je dzieciom tylko wówczas, kiedy nadzorujemy ich wykorzystanie.

Meble znajdujące się w sali powinny być dopasowane do wzrostu dzieci (jeżeli w zespole/punkcie przedszkolnym pracujemy z grupą zróżnicowaną wiekowo, to powinniśmy zapewnić dzieciom meble przynajmniej w trzech rozmiarach). Meble powinny również spełniać określone wymogi bezpieczeństwa i posiadać atesty. Zbędnym elementem wyposażenia sali, bez którego można się w przedszkolu obyć jest biurko nauczyciela.

Ściany sali przedszkolnej powinny zdobić przede wszystkim prace plastyczne dzieci (wykonywane indywidualnie i grupowo) czy zdjęcia dzieci. Wystrzegajmy się wieszania ilustracji rysowanych przez nauczycieli czy rodziców. Starajmy się tak udekorować salę, aby miała ona swój niepowtarzalny charakter, a nie wyglądała jak „kącik zabaw” w supermarkecie. Pamiętajmy też o tym, że niektóre ilustracje trzeba zmieniać, np. zgodnie z porą roku, czy obchodzonymi świętami, że powinny być one estetycznie zawieszone i odkurzone. Część prac możemy foliować, co przedłuży ich żywot, lub oprawić w antyramy. Pamiętajmy też, aby do malowania ścian stosować neutralne barwy, unikać jaskrawych, czy zbyt ciemnych kolorów. Lepiej jest jeżeli sala ma bardziej ascetyczny wygląd, niż natłok bodźców wzrokowych, które niepotrzebnie mogą pobudzać dzieci i negatywnie wpływać na ich zachowanie.

Ważnym pomieszczeniem w zespole/punkcie przedszkolnym jest również szatnia dla dzieci. Widziałam szatnie, gdzie na półeczkach dzieci zamiast typowych dla naszych przedszkoli znaczków było przypięte ofoliowane zdjęcie dziecka, podpisane jego imieniem. Robiło to bardzo dobre wrażenie. W moim przedszkolu podpisywałyśmy szafki dzieci imieniem i nazwiskiem, nie stosowałyśmy żadnych znaczków, dzięki temu dzieci szybko nauczyły się odczytywać swoje imiona.

Nie można również nie wspomnieć o łazience, której wyposażenie powinno być dostosowane do wzrostu dzieci. Jeżeli z przyczyn finansowych jest to niemożliwe, należy zastosować tańsze rozwiązania. Zamiast umywalek nisko osadzonych możemy zakupić stopień, na który będą stawać dzieci myjąc ręce (specjalne stopnie antypoślizgowe).

Zabawki i pomoce dydaktyczne

W sali przedszkolnej powinny znaleźć się odpowiednio dobrane i uporządkowane zabawki i pomoce dydaktyczne. Tak samo jak nie istnieją w edukacji przedszkolnej granice pomiędzy nauką a zabawą, tak zacierają się również granice pomiędzy zabawką a pomocą dydaktyczną. Wszystko zależy od dziecięcej wyobraźni i pomysłowości samych nauczycieli. Dlatego wyposażając salę przedszkolną dobrze jest zastanowić się nad każdą zabawką lub pomocą, określić w jaki sposób może być ona wykorzystana, w jakim stopniu będzie wspierała rozwój dzieci czy pobudzała dziecięcą wyobraźnię. Dobierając zabawki i pomoce pamiętajmy również o uwzględnieniu:

zróżnicowania wiekowego dzieci,
trwałości zabawek,
spełnienia wymogów bezpieczeństwa (atesty),
możliwości utrzymywania ich w czystości,
różnorodności (co do formy, materiałów, przeznaczenia…).

Najczęściej polecane zabawki i pomoce dydaktyczne:

Zabawki konstrukcyjne, różnego rodzaju klocki (w tym drewniane). Pamiętajmy o tym, że lepiej jest kupować klocki jednego rodzaju (ich ilość może wpłynąć na inspirowanie dzieci do zabawy), niż różne rodzaje klocków, które do siebie nie będą pasowały. W jednym z przedszkoli widziałam dużą ilość klocków typu Lego, które leżały na stole nakrytym tkaniną. Dzieci po skończonej zabawie odkładały klocki na stół, a nauczycielka przykrywała je, w ten sposób klocki nie kurzyły się, a dzieci wiedziały, że jeśli klocki są zasłonięte, to nie można się nimi bawić.
Zabawki/pomoce kształtujące zmysł dotyku, np. domino dotykowe, loteryjki dotykowe czy układanki typu formy dotykowe. Są w sprzedaży również szorstkie litery i cyfry, które pozwalają dziecku na poznanie liter i cyfr nie tylko wzrokowo, ale również poprzez dotyk. Zestaw liter i cyfr można przygotować również samodzielnie, używając różnorodnych materiałów (na sklejkę lub gruby karton można nakleić litery wycięte z papieru ściernego o różnorodnej grubości, z wykładzin dywanowych, z pluszu, z futerka, ułożone ze sznurków i linek różnej grubości). Zmysł dotyku można również ćwiczyć za pomocą stóp. Służą do tego różnego rodzaju chodniczki, dotykowe krążki czy skrzyneczki o różnorodnej fakturze.
Zabawki/pomoce kształtujące percepcję słuchową, np. puszki dźwiękowe, dźwiękowe sześciany czy loteryjki dźwiękowe. Zestawy dźwiękowych puszek można przygotować samodzielnie lub wspólnie z dziećmi, wykorzystując np. jednakowe pojemniki po jogurcie, czy metalowe puszki po napojach, w które wsypujemy parami, po dwa jednakowe zestawy, na przykład: groch, małe gwoździki, ryż, piasek (zabawa z nimi polega na dobieraniu parami puszek, które wydają takie same dźwięki). Dobrze jest też mieć do dyspozycji podstawowy zestaw instrumentów perkusyjnych, magnetofon i nagrania muzyki, odgłosów przyrody, głosów zwierząt.
Pomoce do nauki samoobsługi. Dzieci powinny nauczyć się samodzielnie ubierać, zapinać guziki, wiązać sznurowadła. Istnieją gotowe pomoce, które są wyposażone w różnego rodzaju zamki, guziki, tasiemki. Można je zakupić ale ja polecam kosz z różnego rodzaju ubraniami: szale, krawaty, suknie, koszule, kamizelki, itd. są inspiracją do wielu interesujących zabaw, podczas których dzieci przebierają się i jednocześnie ćwiczą zapinanie, wiązanie, prawidłowe ubieranie się. Trzeba tylko zadbać o to aby ubrania te były zawsze czyste. Ważnymi zabawkami dla dzieci są również zabawki imitujące sprzęt domowy, naczynia kuchenne, zastawę stołową, przybory do sprzątania, narzędzia ogrodnicze. Zabawa takimi zabawkami uczy samodzielności.
Pomoce kształtujące umiejętność posługiwania się przyborami do pisania. Zanim dziecko nauczy się pisać musi nauczyć się odpowiedniego chwytu. Dobrymi pomocami do kształtowania chwytu pensetkowego są różnego rodzaju nawlekanki, układanki wtyczkowe, przeplatanki, przypinanki itp.
Pomoce do zajęć plastycznych: kredki różnej grubości, świecowe, pastele, kredki w drewnianej oprawie, wąskie i szerokie pędzle, nożyczki, klej, kartony różnej wielkości i w różnych kolorach, papier kolorowy, gazety, krepina, plastelina, modelina, glina, naturalny materiał przyrodniczy, inne materiały niespecyficzne. Ciekawą pomocą do prac plastycznych są różnego rodzaju stemple, wałeczki i szablony. Pozwalają one na tworzenie interesujących kompozycji, nawet dzieciom, które mają mało sprawne ręce. Nie możemy też zapominać o malowaniu palcami. Żeby nie wydawać pieniędzy na drogie farby do malowania rękoma, można zrobić taką farbę z rozgotowanego szarego mydła, do którego wciskamy farbę plakatową w wybranym kolorze.
Pomoce do ćwiczeń i zabaw ruchowych, zarówno w pomieszczeniu, jak i na placu zabaw. Dzieci muszą mieć możliwość zaspokajania swojej naturalnej potrzeby ruchu i aktywności fizycznej. Piłka, to niezbędna zabawka i pomoc dydaktyczna dla każdego dziecka. Zabawa nią dostarcza wiele radości, a jednocześnie daje nieograniczoną możliwość jej wykorzystania. Dobrze gdy piłki są różnorodne (kolorowe, różnej wielkości, o różnym ciężarze, wykonane z różnych materiałów, mocniej i słabiej nadmuchane), a wtedy dziecięca fantazja podpowie co można z nimi robić. Pamiętajmy też o skakankach, obręczach, kolorowych krążkach, dużych klockach pobudzających zmysł planowania i konstruowania budowli, a także hulajnodze, deskorolce czy rowerku (a zimą o saneczkach).
Zabawki i sprzęty do zabawy na dworze. Jeżeli placówka posiada teren do zabawy dla dzieci, to wyposażamy go w różnorodne sprzęty: huśtawki, drabinki, zjeżdżalnie, piaskownicę. Jeżeli zaś korzystamy z ogólnodostępnego placu zabaw pamiętajmy, że możemy zabrać ze sobą piłkę, skakankę, rakietki, zabawki do piasku, a także rower czy hulajnogę.

Na koniec kilka ogólnych rad:

wszystkie zabawki/pomoce dydaktyczne zgromadzone w sali przedszkolnej powinny być zróżnicowane - powinny zaspokajać potrzeby dzieci w różnym wiek,
pamiętajmy, że część pomocy możemy wykonać samodzielnie, wspólnie z dziećmi lub prosząc o pomoc rodziców,
mając zestaw zabawek i pomocy, pamiętajmy również, że nie wszystkimi zabawkami muszą jednocześnie bawić się wszystkie dzieci. Możemy mieć pojedyncze egzemplarze zabawek, będzie to uczyło dzieci cierpliwości i współpracy. Możemy też okresowo chować pewne zabawki, a kiedy ponownie je wyjmiemy będą one dla dzieci dużą atrakcją,
dzieci mogą przynosić do zespołu/punktu przedszkolnego również swoje zabawki,
ważne jest również zachowanie porządku i wdrażanie dzieci do odkładania zabawek na miejsce, możemy to ułatwić podpisując miejsca na półkach np. klocki, książki, układanki itp.

Dodatkowe wyposażenie

Bardzo przydatnym sprzętem w zespole/punkcie przedszkolnym jest kserokopiarka, odtwarzacz CD, komputer z programami edukacyjnymi dla dzieci. Oczywiście zdaję sobie sprawę z tego, że ten sprzęt jest bardzo kosztowny, a zatem trudno osiągalny (szczególnie dla małego punktu przedszkolnego). Dopóki nie będziemy mogli kupić własnego sprzętu, postarajmy się nawiązać współpracę z jakąś instytucją lub firmą z pobliskiego otoczenia, która nieodpłatnie lub za symboliczną sumę pozwoli nam z niego korzystać.

Przygotowanie projektu organizacji pracy

Mirosława Suchocka

Pedagog specjalny, nauczyciel wychowania przedszkolnego. Była dyrektor Przedszkola Integracyjnego i Szkoły Podstawowej STO. Trener nauczycieli, współpracownik Akademii Pedagogiki Specjalnej. Współpracowała przy realizacji projektów EFS: „Wiejski Ośrodek Edukacji Przedszkolnej - szansą na harmonijny rozwój dzieci” i „Małe Mazowieckie Przedszkole”.

PRZYGOTOWANIE PROJEKTU ORGANIZACJI PRACY ZESPOŁU I PUNKTU PRZEDSZKOLNEGO

Podstawą utworzenia punktu lub zespołu przedszkolnego jest ustalenie jego ram organizacyjnych. Wymagania związane z organizacją pracy w punkcie/zespole przedszkolnym określone zostały w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 stycznia 2008 roku, w sprawie rodzajów innych form wychowania przedszkolnego, warunków tworzenia i organizowania tych form oraz sposobu ich działania (Dz. U. nr 7 z 2008 r., poz. 38).

Organ, który pragnie prowadzić punkt lub zespół przedszkolny (niezależnie od tego, czy jest to gmina, osoba prawna czy fizyczna) zobowiązany jest do opracowania projektu organizacji pracy, zgodnie z wymaganiami zawartymi w § 2 rozporządzenia.

Zgodnie z § 2 rozporządzenia organ prowadzący zespół lub punkt ustala jego organizację, określając w szczególności:

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.

W kolejnych częściach materiału omawiam poszczególne punkty § 2 rozporządzenia, uzupełniając to omówienie kilkoma własnymi sugestiami i propozycjami praktycznych rozwiązań. Mogą one, moim zdaniem stać się inspiracją do autorskich rozwiązań, jakie zastosujecie Państwo w zespołach i punktach przedszkolnych przez Was prowadzonych.

Nazwa zespołu lub punktu oraz miejsce jego utworzenia (dokładny adres).

Nazwa może zawierać określenia: Niepubliczny Punkt Przedszkolny w ….; Publiczny Zespół Wychowania Przedszkolnego przy Szkole Podstawowej w …., Publiczny Punkt Przedszkolny prowadzony przez Stowarzyszenie Wsi w… Możemy również ustalić konkretną nazwę np. Niepubliczny Punkt Przedszkolny „Zaczarowany Zakątek” w …. itp.

Cele i zadania punktu/zespołu przedszkolnego oraz sposób ich realizacji.

W tym obszarze należy sformułować konkretne cele dla konkretnego punktu/zespołu z uwzględnieniem uwarunkowań środowiskowych, indywidualnych potrzeb przyjmowanych dzieci (w tym również potrzeb dzieci niepełnosprawnych oraz dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych), potrzeb rodziców i opiekunów dzieci. Formułując cele należy pamiętać o tym, że jednym z głównych zadań wychowania przedszkolnego jest przygotowanie dzieci do podjęcia nauki w szkole. Istotnym elementem w określaniu celów jest możliwość przeniesienia ich na konkretne sposoby realizacji, dlatego cele powinny być konkretne, jasno i w zwięzły sposób sformułowane. Nie powinno ich być też zbyt wiele, powinny natomiast dotyczyć wszystkich ważnych aspektów działalności przedszkola, takich jak:

przygotowanie dziecka do nauki szkolnej;
wspieranie wszechstronnego rozwoju dziecka, zgodnie z jego potencjałem i możliwościami rozwojowymi;
nauczenie dziecka samodzielności w zdobywaniu wiedzy, współpracy i współdziałania w grupie, rozwijanie kreatywności;
dbałość o zdrowie i bezpieczeństwo dzieci;
współpraca z rodzicami, opiekunami i środowiskiem lokalnym.

Formułując cele należy oprzeć się również na Podstawie programowej wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego - Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 23 grudnia 2008 r. (Dz. U. z 2009 r. nr 4, poz. 17) - nowa podstawa programowa wychowania przedszkolnego obowiązuje począwszy od roku szkolnego 2009/2010.

Wśród celów i sposobów ich realizacji można umieścić również specyficzne działania podejmowane przez dany zespół/punkt przedszkolny np.:

działania na rzecz ochrony środowiska, czy włączenie się w działania gminy na rzecz zrównoważonego rozwoju,
promowanie regionu, kultury regionalnej, twórców ludowych i rozwijania umiejętności dzieci w tym kierunku,
rozwijanie umiejętności dzieci w kierunku wykorzystywania nowoczesnych technologii, nauki języków obcych czy języków mniejszości narodowych itd.

Jeżeli zespół lub punkt przedszkolny będą mieściły się przy szkole podstawowej, dobrym pomysłem byłoby, aby ich cele były zbieżne z niektórymi celami szkoły, co pozwoli zapewnić kontynuację działań.

Pamiętajmy również o tym, że samo sformułowanie celów to za mało, należy określić również sposoby ich realizacji. I tak np. cel związany z ochroną środowiska może być realizowany poprzez segregację odpadków, zwracanie uwagi dzieci na potrzebę oszczędzania wody i światła, przeprowadzanie akcji „Sprzątanie Świata” itp.

Przykładowe cele dla zespołu/ punktu przedszkolnego i sposoby ich realizacji zamieszczone zostały w załączniku nr 1.

Dzienny wymiar godzin zajęć w zespole/punkcie przedszkolnym

Kolejnym punktem opracowania projektu organizacji jest określenie dziennego wymiaru godzin zajęć (w tym również wymiaru godzin przeznaczonych na realizację całości lub wybranej części podstawy programowej wychowania przedszkolnego). Planując czas pracy zespołu/ punktu należy uwzględnić następujące, określone w rozporządzeniu wymagania:

w zespołach wychowania przedszkolnego zajęcia prowadzone są tylko w niektóre, określone dni tygodnia,
w punktach przedszkolnych zajęcia prowadzone są przez cały rok szkolny, z wyjątkiem przerw określonych przez organ prowadzący,
minimalny dzienny wymiaru godzin zajęć w zespole lub punkcie, w czasie którego jest realizowana podstawa programowa wychowania przedszkolnego wynosi 3 godziny,
minimalny tygodniowy wymiar godzin zajęć, w czasie którego jest realizowana podstawa programowa wynosi 12 godzin.

Zatem w przypadku zespołu przedszkolnego mogą to być np. trzy dni w tygodniu – poniedziałek, środa, piątek, po 4 godziny pracy dydaktycznej.

Jeżeli zespół/punkt przedszkolny mieści się przy szkole, do której uczniowie dojeżdżają szkolnymi autobusami, dobrze jest dopasować godziny otwarcia zespołu/punktu do godzin kursowania autobusów szkolnych. Ułatwi to niektórym rodzicom dowóz dzieci do zespołu/punktu przedszkolnego i ich powrót do domu.

Ustalając konkretne godziny zajęć dydaktycznychw zespole lub punkcie przedszkolnym musimy niewątpliwie uwzględnić liczbę dzieci w grupie z jaką będziemy pracować – im więcej dzieci w grupie, im mniej możliwości zindywidualizowania oddziaływań dydaktyczno – wychowawczych, tym więcej czasu potrzebujemy na realizację podstawy programowej.

Ustalając czas pracy zespołu lub punktu organ prowadzący powinien kierować się względami ekonomicznymi. Otwarcie punktu przedszkolnego na 5 godzin dziennie, przez 5 dni w tygodniu dla pięciorga dzieci przeczy zasadom ekonomi. Należy jednak pamiętać o tym, że tam gdzie będą grupy różnowiekowe, liczniejsze niż 10 dzieci, warto zastanowić się nad wydłużeniem dziennego wymiar godzin np. do 5 godzin (czyli akurat tyle, ile przewiduje się na realizację podstawy programowej w tradycyjnych przedszkolach).

Planując czas pracy punktu/zespołu musimy również kierować się potrzebami rodziców dzieci.

Należy jednak pamiętać o tym, że zwiększenie czasu pracy ponad 5 godzin dziennie wiąże się z dodatkowymi kosztami i koniecznością spełnienia dodatkowych wymagań, np. żywieniowych czy sanitarnych. Pobyt dziecka w zespole/punkcie przedszkolnym powyżej 5 godzin wiąże się z koniecznością zatrudnienia drugiego nauczyciela, wprowadzenia co najmniej trzech posiłków oraz leżakowania (konieczność zapewnienie odpowiednich materacy, leżaków czy pościeli oraz odpowiednich warunków sanitarnych związanych z ich przechowywaniem i czystością).

Pamiętajmy też o możliwościach dzieci i ich gotowości do przebywania w grupie. Nawet jeżeli punkt przedszkolny jest czynny 10 godzin, to dziecko nie powinno w nim przebywać dłużej niż 9 godzin dziennie – z uwzględnieniem odpoczynku, czyli leżakowania (wiąże się to z poziomem rozwoju psychoruchowego małych dzieci – szczególnie tych 3 – 4 letnich, ich małą odpornością na nadmiar bodźców płynących z zewnątrz).

Warunki przyjmowania dzieci na zajęcia w zespole/punkcie – rekrutacja

Zajęcia wychowania przedszkolnego w zespołach i punktach mogą być prowadzone w grupach liczących od 3 do 25 dzieci (§ 2 ustęp 2 rozporządzenia). Pamiętajmy też o tym, że grupy dzieci w zespołach/punktach będą w większości przypadków różnowiekowe (do jednej grupy mogą chodzić dzieci w wieku 3, 4 i 5 lat). Jeżeli grupa dzieci przekracza maksymalną, przewidzianą rozporządzeniem liczbę 25 dzieci, to najlepiej jest utworzyć dwie grupy przedszkolne, proponowałabym jednak zachowanie grup mieszanych wiekowo. Grupy różnowiekowe są, jak podaje literatura pedagogiczna, jedną z bardziej odpowiednich form organizacji pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym.

Rozpoczynając przyjmowanie dzieci do zespołu/punktu przedszkolnego powinniśmy kierować się zarówno naszymi możliwościami (np. lokalowymi, kadrowymi) jak również potrzebami lokalnego środowiska. Na wstępie należy ustalić jasne kryteria, określające zasady przyjęcia dzieci do zespołu/punktu, które pozwolą rodzicom i opiekunom dzieci dokonać właściwego wyboru i zapisać dziecko do placówki. Kryteria te mogą być zróżnicowane w zależności:

od planowanej liczby miejsc w zespole/punkcie przedszkolnym (co warunkują zarówno lokalowe, kadrowe jak i finansowe względy),
od liczby zakładanych/istniejących już w danym środowisku placówek przedszkolnych i dalszego zainteresowania rodziców edukacją przedszkolną swoich dzieci,
do potrzeb środowiska lokalnego, np. potrzeby wsparcia dzieci z najuboższych rodzin z terenu gminy czy też dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych.

Pamiętajmy, że pierwszeństwo w przyjęciach do zespołu/punktu powinny mieć dzieci, które najwcześniej będą rozpoczynały naukę w szkole. Możemy też w pierwszej kolejności przyjmować do przedszkola dzieci rodziców pracujących.

W przypadku publicznych zespołów lub punktów (w wyjątkowych, szczególnie uzasadnionych przypadkach) możemy również ustalić kryterium finansowe (określić np. maksimum socjalne, powyżej którego dzieci z rodzin bardzo dobrze sytuowanych nie będą przyjmowane do zespołu/punktu - pod warunkiem że na danym terenie funkcjonują również inne niepubliczne, dostępne placówki przedszkolne).

Powinniśmy też określić zasady przyjmowania do zespołu/punktu dzieci niepełnosprawnych, jak również ustalić dokumentację, jaką powinni przekazać rodzice tych dzieci, np.: orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego lub opinię psychologa o wczesnym wspomaganiu rozwoju dziecka, mogą to być również zaświadczenia lekarskie o stanie zdrowia dziecka. Trzeba jednak pamiętać o tym, że rodzice nie mają bezwzględnego obowiązku przekazywania tych dokumentów nauczycielom zespołu/punktu, a przekazywane dokumenty nie muszą być oryginałami.

Podstawą dobrze prowadzonego naboru dzieci do zespołu/punktu, jest dobra informacja o tym, że rozpoczęliśmy przyjmowanie dzieci. Plakaty, foldery, ulotki są formą rozpropagowania naszego zespołu/punktu wśród społeczności lokalnej. Miejsca, gdzie powinniśmy dotrzeć z tą informacją to: przychodnie zdrowia, a szczególnie poradnie D, szkoła podstawowa, ośrodek pomocy społecznej, parafia, dom kultury.

Dobrze jest przygotować specjalną kartę zgłoszenia dziecka do zespołu/punktu przedszkolnego i dołączyć do niej krótką informację dla rodziców i opiekunów, dotyczącą najważniejszych kwestii, które powinni poznać na początku, zgłaszając dziecko do przedszkola (np. informacja o przyjętych kryteriach naboru dzieci, informacje o godzinach pracy punktu/zespołu przedszkolnego, programie zajęć, planowanych metodach pracy, kadrze, opłatach...). Takie informacje możemy opracować w formie ulotki czy plakatu.

Po zakończeniu rekrutacji bardzo dobrą praktyką jest zapraszanie dzieci wraz z rodzicami na zajęcie integrujące, które będziemy prowadzić w dniach poprzedzających oficjalne rozpoczęcie działalności zespołu/punktu. Takie zajęcia pozwolą wszystkim poznać się nawzajem i wpłyną na lepsze samopoczucie dzieci, które przyjdą do zespołu/punktu po raz pierwszy.

Przykładowe wzory karty zgłoszenia dziecka do zespołu/punktu przedszkolnego oraz ulotki informacyjnej dla rodziców zamieszczone zostały w załącznikach nr 2 i 3.

Prawa i obowiązki wychowanków zespołu/punktu przedszkolnego

Przy konstruowaniu tego punktu możemy sięgnąć do podstawowych praw dzieci zawartych w Konwencji o Prawach Dziecka. Możemy też sami określić prawa, jakie będą miały dzieci uczęszczające do danego zespołu/punktu. Pamiętajmy również o sformułowaniu obowiązków dzieci.

Podstawowym prawem dzieci przebywających w zespole/punkcie przedszkolnym jest prawo do szacunku, nietykalności cielesnej, poczucia bezpieczeństwa i wyrażania własnego zdania. Dzieci mają prawo do zabawy i nauki, na miarę swoich indywidualnych potrzeb i możliwości.

Najważniejszym obowiązkiem dzieci jest przestrzeganie prawa innych osób do szacunku i nietykalności cielesnej. Do obowiązków dzieci należy również szanowanie własności innych osób i wspólnego mienia zespołu/punktu przedszkolnego.

Zapisane w ten sposób prawa i obowiązki możemy starać się napisać w bardziej dostępnej dla dzieci formie i zawiesić je w widocznym miejscu. Najważniejsze jest abyśmy odwoływali się do tych praw i obowiązków, tak aby dzieci rozumiały doniosłość tych zapisów i ich wartości w codziennym życiu przedszkolaka.

Organ prowadzący odpowiada za zapewnienie odpowiednich warunków i ustalenie zasad pobytu dzieci w zespole/punkcie przedszkolnym, gwarantujących im bezpieczeństwo, zaś nauczyciel jest odpowiedzialny za ich respektowanie i przestrzeganie w codziennej pracy.

Sposób sprawowania opieki nad dziećmi w czasie zajęć

W tym miejscu projektu organizacji należy określić sposób sprawowania opieki nad dziećmi w czasie prowadzenia zajęć dydaktycznych, jak również w trakcie całego pobytu dzieci w punkcie/zespole przedszkolnym. Najczęściej opiekę nad dziećmi będzie sprawował nauczyciel. Należy tu jednak wymienić te zajęcia, wycieczki, wyjścia, w czasie których będzie potrzebna pomoc innych osób, np. rodziców. Zależy to oczywiście od liczebności grupy i kondycji psychoruchowej dzieci (mam tu na myśli dzieci niepełnosprawne, które nie mogą w niektórych przypadkach obyć się bez pomocy osoby dorosłej – jeżeli w grupie będzie dziecko niesprawne ruchowo, to powinniśmy przewidzieć, kto będzie asystował nauczycielowi podczas zajęć, aby wspomagać to dziecko w czynnościach i zadaniach wynikających z codziennej pracy w grupie).

Przykład

W niektórych krajach europejskich, np. Holandii, Wielkiej Brytanii pobyt dziecka w przedszkolu składa się tak jakby z dwóch modułów. Pierwszy – to godziny pracy dydaktycznej, za które w pełni odpowiada nauczyciel. Odpowiada on wtedy również za bezpieczeństwo dzieci. Drugi moduł – to godziny pobytu dziecka w przedszkolu nieobjęte zajęciami dydaktycznymi. Za opiekę nad dziećmi w tym czasie odpowiadają rodzice lub organ prowadzący przedszkole. Są to najczęściej godziny poranne, kiedy dzieci przychodzą do przedszkola, np. pomiędzy 8.00 a 9.00 i godziny po obowiązkowych zajęciach, do chwili odbioru dziecka przez rodziców bądź osobę przez nich upoważnioną. Za bezpieczeństwo i opiekę nad dziećmi odpowiadają wtedy konkretni rodzice, w ramach pomocy przedszkolu, lub osoby zatrudnione przez organ prowadzący, ale nie będące nauczycielami, co znacznie obniża koszty ich zatrudnienia. Niekiedy też organ prowadzący przedszkole organizuje w swojej świetlicy zajęcia pozalekcyjne, na które są przyprowadzane dzieci 5-letnie tuż po obowiązkowych zajęciach przedszkolnych. Przyprowadza je osoba zatrudniona przez organ prowadzący. W świetlicy mogą przebywać dzieci z różnych przedszkoli i tylko te, które rzeczywiście w tym czasie potrzebują opieki. W podobny sposób jest organizowana opieka nad dziećmi w czasie posiłków i dni wolne od zajęć. Taki sposób organizacji pozwala na pełne wykorzystanie czasu pracy przez nauczyciela. Prowadzi on działania związane z dydaktyczną stroną pobytu dziecka w przedszkolu. Organ prowadzący płaci nauczycielowi za rzeczywiste, wypracowane godziny, a nie za pobyt czy gotowość do pracy.

Warunki przyprowadzania oraz odbierania dzieci z zajęć w punkcie/zespole

Dzieci uczęszczające do punktu/zespołu przedszkolnego mogą być przyprowadzane i odbierane wyłącznie przez rodziców (prawnych opiekunów) lub upoważnioną przez nich osobę, zapewniającą dziecku pełne bezpieczeństwo. Należy pamiętać o tym, że dzieci mogą być odbierane z przedszkola tylko przez osoby pełnoletnie. Rodzice/opiekunowie powinni pisemnie powiadomić nauczyciela, kto będzie odbierał dziecko po zajęciach w przypadku, jeżeli nie będzie to sam rodzic. Informacje te można zawrzeć w karcie zgłoszenia dziecka do przedszkola lub w osobnym oświadczeniu (przykładowy wzór oświadczenia zamieszczony został w załączniku nr 4). Jest to niezwykle ważne, albowiem w razie nieszczęśliwego wypadku dziecka, całą odpowiedzialność za niedopełnienie tych wymagań będzie ponosił nauczyciel.

Za dowóz dzieci do zespołu/punktu i odbieranie dzieci po zajęciach odpowiadają rodzice. Rodzice dzieci niepełnosprawnych ruchowo mogą ubiegać się w Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej o dofinansowanie dowozu dzieci na zajęcia przedszkolne.

W miarę posiadanych możliwości organ prowadzący zespół/punkt przedszkolny może zorganizować dowóz dzieci do zespołu/punktu na określonych zasadach, i tak np.:

dzieci do zespołu/punktu przedszkolnego mogą być dowożone autobusem szkolnym, pod opieką rodziców lub prawnych opiekunów. Po zajęciach dzieci muszą być odbierane osobiście przez rodziców/opiekunów z zespołu/punktu przedszkolnego.
dzieci do zespołu/punktu przedszkolnego mogą być dowożone autobusem szkolnym. Za bezpieczeństwo dzieci w czasie podróży odpowiada opiekun zatrudniony przez organ prowadzący zespół/punkt. Po zajęciach dzieci muszą być odbierane osobiście przez rodziców/opiekunów z zespołu/punktu przedszkolnego.

Warunki organizowania zajęć dodatkowych, wykraczających poza zakres podstawy programowej wychowania przedszkolnego

Na terenie zespołu/punktu przedszkolnego mogą być prowadzone zajęcia dodatkowe, takie jak: zajęcia umuzykalniające, gimnastyka korekcyjna, zajęcia logopedyczne, nauka języków obcych, zajęcia z informatyki i inne, wynikające na przykład z sugestii rodziców. Zajęcia te są prowadzone poza czasem przeznaczonym na realizację zajęć dydaktyczne prowadzonych przez nauczyciela. Tak więc mogą odbywać się przed lub po zajęciach obowiązkowych. Mogą w nich uczestniczyć wszystkie albo tylko niektóre dzieci (najczęściej zajęcia dodatkowe są opłacane przez rodziców/opiekunów dzieci). Zajęcia dodatkowe mogą być również włączone w tygodniowy plan pracy zespołu/punktu, a osoba prowadząca je może być opłacana przez organ prowadzący przedszkole. W takim przypadku zajęcia te będą dostępne dla wszystkich dzieci. Najczęściej są to zajęcia logopedyczne, umuzykalniające i z gimnastyki korekcyjnej.

Jak już wspomniano rodzaj i ilość zajęć dodatkowych zależą nie tylko od decyzji rodziców, ale też od ich zaangażowania. Istnieje możliwość, aby rodzice sami, jeżeli mają takie umiejętności i wiedzę, prowadzili nieodpłatnie zajęcia dodatkowe dla dzieci. Mogą to być zajęcia z nauki języków obcych, zajęcia komputerowe czy różnorodne zajęcia plastyczne, np.: tkactwo artystyczne, ceramika, malowanie na szkle. Zajęcia te mogą odbywać się ze wszystkimi dziećmi lub tylko starszymi. Organizować je można na terenie zespołu/punktu, ale też w pracowniach rodziców. Aby zajęcia te miały status zajęć dodatkowych muszą odbywać się cyklicznie, według ustalonego i zatwierdzonego przez organ prowadzący planu. Jeżeli zajęcia będą odbywały się poza terenem zespołu/punktu – należy ustalić kto i na jakich zasadach będzie opiekował się dziećmi w czasie drogi.

Terminy przerw w pracy zespołu/punktu przedszkolnego

Przerwy w pracy punktu/ zespołu przedszkolnego ustala organ prowadzący (uwzględniając przysługujący nauczycielom wychowania przedszkolnego urlopu wypoczynkowego, oraz fakt iż przedszkola są placówkami nieferyjnymi). Należy w tym przypadku kierować się zarówno potrzebami środowiska lokalnego, jak również potrzebami samych rodziców (w warunkach wiejskich to właśnie wakacje mogą być szczególnym okresem, w którym dzieci powinny być otoczone opieką w zespole/ punkcie przedszkolnym).

Zakres zadań nauczycieli prowadzących zajęcia w zespole/punkcie

1. Współdziałanie/współpraca z rodzicami

Nauczyciele są zobowiązani do współpracy i współdziałania z rodzicami/opiekunami dzieci. Rodzice powinni być na bieżąco informowani w sprawach dotyczących wychowania i nauczania dzieci poprzez:

planowe zebrania rodziców/opiekunów i nauczycieli;
informacje zawarte w Informatorze Przedszkolnym;
zapraszanie rodziców/opiekunów na zajęcia otwarte i uroczystości przedszkolne;
kontakty indywidualne.

Nauczyciele są również zobowiązani, w razie potrzeby, wspomagać rodziców w procesie wychowania i nauczania dzieci poprzez:

informowanie rodziców/opiekunów o postępach i trudnościach dziecka;
organizowanie spotkań ze specjalistami, organizowanie spotkań szkoleniowych dla rodziców/opiekunów z zakresu umiejętności wychowawczych, zachęcanie rodziców/opiekunów do kontaktowania się, w razie potrzeby, z poradniami psychologicznymi, lekarzami specjalistami itp.

Rodzice mają prawo do rzetelnych i bieżących informacji na temat swojego dziecka. Informacje o dziecku przekazywane przez rodziców/opiekunów nauczycielowi lub specjaliście nie mogą być w żaden sposób upubliczniane.

2. Zachowanie właściwej jakości pracy wychowawczo-dydaktycznej

Nauczyciel zobowiązany jest dbać o wysoki poziom pracy dydaktyczno-wychowawczej, m.in. poprzez: profesjonalne przygotowywanie się do zajęć, wykorzystywanie różnorodnych metod pracy z dziećmi, indywidualizowanie pracy dydaktyczno-wychowawczej w zależności od potrzeb i możliwości dzieci, ciągłe podnoszenie swoich kwalifikacji zawodowych, czy doskonalenie umiejętności współpracy i współdziałania z rodzicami dzieci i innymi podmiotami z którymi zespół/ punkt przedszkolny może współpracować.

Nauczyciel jest odpowiedzialny za realizację podstawy programowej wychowania przedszkolnego. Jest zobligowany do wyboru odpowiedniego programu wychowania w przedszkolu; stosowania aktywizujących metod nauczania; okresowego planowania pracy; przestrzegania rozkładu dnia; indywidualizowania procesów wychowawczo-dydaktycznych i dostosowywania treści programowych do indywidualnych potrzeb i możliwości dzieci.

Nauczyciel zobowiązany jest do prowadzenia dokumentacji zespołu/punktu, w tym:

prowadzenia dziennika zajęć (z wpisaną listą dzieci, datą i miejscem ich urodzenia, nazwiskami i imionami rodziców/prawnych opiekunów dzieci i adresami ich zamieszkania oraz zapisami zajęć dydaktycznych potwierdzonych podpisem nauczyciela),
opracowania okresowych planów pracy wychowawczo-dydaktycznej

Nauczyciel może również prowadzić dokumentację zebrań z rodzicami/opiekunami, dokumentowanie uroczystości przedszkolnych czy realizowanych projektów (jeśli pracuje metodą projektów – może to być np. dokumentacja fotograficzna).

3. Prowadzenie obserwacji pedagogicznych mających na celu poznanie i zabezpieczenie potrzeb rozwojowych dzieci oraz dokumentowanie tych obserwacji.

Nauczyciel prowadzi obserwację pedagogiczną dzieci przez cały czas ich pobytu w zespole/punkcie. Wyniki obserwacji zapisuje się dwa razy w roku szkolnym (jest to tak zwana obserwacja wstępna, dokonywana w pierwszym miesiącu pobytu dziecka w przedszkolu i obserwacja końcowa, dokonywana w ostatnim miesiącu, przed wakacjami). Wyniki z prowadzonych obserwacji posłużą nauczycielowi do:

opracowywania indywidualnych wymagań wychowawczo-edukacyjnych w stosunku do każdego dziecka;
prowadzenia rozmów z rodzicami o postępach dziecka;
kierowania dziecka do poradni psychologicznej – jeżeli istnieje taka potrzeba;
wystawiania opinii pedagogicznej o dziecku, które rozpoczyna naukę w szkole.

Dokumentacja obserwacji/diagnozy pedagogicznej powinna być prowadzona dla każdego dziecka osobno, na przygotowanym arkuszu obserwacji. Dobrze jest założyć dla każdego dziecka segregator, gdzie można wpinać wszelkie informacje o dziecku, niektóre jego prace plastyczne i umieszczać na bieżąco różne uwagi.

W powszechnym obiegu znajduje się wiele przykładowych arkuszy obserwacyjnych i diagnostycznych dla dzieci w wieku przedszkolnym. Możemy wybrać gotowy arkusz lub na własne potrzeby ułożyć go samodzielnie. Arkusz obserwacji powinien odnosić się do wszystkich sfer rozwojowych dziecka, i tak:

odpowiedni dla wieku rozwój poznawczy, emocjonalno-społeczny i fizycznosomatyczny. Rozwój mowy, rozwój motoryczny, umiejętność zaspokajania potrzeb fizjologicznych, samoobsługa w jedzeniu i ubieraniu się,
odpowiedni dla wieku poziom inteligencji oraz zdolność do koncentracji uwagi, wytrwałość w wykonywaniu zadań, samodzielność w myśleniu i dochodzeniu do wiedzy,
odpowiednia dla wieku dojrzałość umysłowa, a w szczególności umiejętność spostrzegania i rozumienia rzeczy i zjawisk, odpowiedni zasób słów i pojęć, odpowiedni rozwój procesów myślenia, dobra pamięć i sprawność motoryczna,
umiejętność działania intencjonalnego, współżycia i współdziałania w grupie, umiejętność podporządkowywania się woli starszych, umiejętność rozumienia i wykonywania poleceń.

Podstawą dobrej obserwacji jest systematyczność jej dokonywania i gotowość do rozumienia i analizowania zachowań dzieci. Do obserwacji zaliczamy również analizę prac plastycznych dzieci.

4. Współpraca ze specjalistami świadczącymi dzieciom pomoc psychologiczno-pedagogiczną lub opiekę zdrowotną.

Organ prowadzący zespół/punkt przedszkolny ustala zasady na jakich będzie prowadzona współpraca zespołu/punktu z najbliższą poradnią psychologiczno pedagogiczną, poradnią D i innymi specjalistami (logopeda, rehabilitant i inni). Nauczyciel jest zobowiązany do współdziałania z tymi instytucjami i specjalistami, przekazywania informacji o dzieciach, informowania rodziców i opiekunów dzieci o możliwościach korzystania z porady i pomocy.

Dobrze jest aby specjaliści mieli możliwość przychodzenia do zespołu/punktu. Takie rozwiązanie bardzo ułatwia kontakt specjalisty z dzieckiem i jego rodzicem, jak również bardzo wspiera nauczyciela w codziennej pracy wychowawczo-dydaktycznej z dziećmi. Nauczyciel ma możliwość przekazywania swoich informacji i uzyskiwania na bieżąco pomocy oraz wsparcia specjalisty. Taka organizacja współpracy ze specjalistami jest szczególnie ważna w zespołach i punktach przedszkolnych, które zatrudniają tylko jednego nauczyciela. Nie ma on codziennej możliwości konsultowania się, w sprawach dla niego trudnych, z innym nauczycielem, co czasami może powodować frustrację i zniechęcenie do pracy. Możliwość wymiany poglądów i otrzymania wsparcia od specjalisty, który również rozumie zachowania dzieci może być bardzo ważna i pomocna w wielu codziennych sytuacjach.

Budżet projektu finansowanego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki

Maria Wiro – Kiro

Budżet projektu ma charakter budżetu zadaniowego. Zadania ujęte w budżecie muszą prowadzić do osiągnięcia założonych celów projektu i być zgodne z harmonogramem projektu.

Budżet projektu zawiera wydatki kwalifikowane w podziale na koszty bezpośrednie i pośrednie.

Koszty bezpośrednie – to koszty bezpośrednio związane z zadaniami projektu, które powstają w związku z realizacją projektu.

Katalog kosztów bezpośrednich – przykłady:

Zarządzanie projektem	Wyżywienie dzieci
Rekrutacja dzieci do projektu	Warsztaty dla rodziców
Zajęcia adaptacyjno-edukacyjne dla dzieci	Promocja projektu
Organizacja festynu dla dzieci	Ewaluacja projektu
Organizacja wycieczki	Organizacja konferencji podsumowującej projekt
Spotkanie informacyjne z rodzicami	Szkolenia dla nauczycieli

Koszty pośrednie – to koszty o charakterze technicznym, poniesione niezależnie od realizacji projektu. Należą one do kosztów stałych podmiotu aplikującego do PO KL.

Zamknięty katalog kosztów pośrednich:

Koszty zarządu – wynagrodzenie osób uprawnionych do reprezentowania jednostki, których zakresy czynności nie są przypisane wyłącznie do projektu np. kierownik jednostki;	Opłaty za energię elektryczną, cieplną, gazową, wodę, odprowadzanie ścieków
Koszty personelu obsługowego (obsługa kadrowa, administracyjna, sekretariatu i kancelarii);	Sprzątanie pomieszczeń, dezynfekcja, dezynsekcja i deratyzacja pomieszczeń itp.
Koszty obsługi księgowej (tj. koszty wynagrodzenia osób księgujących wydatki w projekcie, w tym koszty zlecenia prowadzenia obsługi księgowej biuru rachunkowemu);	Koszty materiałów biurowych i artykułów piśmienniczych (np. długopisów, papieru, teczek, tonera do drukarek, dyskietek) nie związanych bezpośrednio z realizacją zadań w projekcie.
Opłaty administracyjne (np. opłaty za najem powierzchni biurowych lub czynsz)	Usługi pocztowe, telefoniczne, telegraficzne, teleksowe, internetowe, kurierskie;
Amortyzacja środków trwałych	Usługi kserograficzne
Koszty ubezpieczeń majątkowych	Koszty ochrony obiektu

Dwa sposoby rozliczania kosztów pośrednich.

Koszty pośrednie w PO KL rozliczane mogą być w sposób ryczałtowy albo na podstawie rzeczywiście poniesionych kosztów.

I – sposób – ryczałtowy, do wysokości:

20% bezpośrednich kosztów projektu pomniejszonych o wydatki dotyczące cros-financingu – w przypadku projektów o wartości do 2 mln zł;
15% bezpośrednich kosztów projektu pomniejszonych o wydatki dotyczące cross-financingu – w przypadku projektów o wartości od 2 do 5 mln zł włącznie;
10% bezpośrednich kosztów projektu pomniejszonych o wydatki dotyczące cross- financingu – w przypadku projektów o wartości powyżej 5 mln zł.

II – sposób – na podstawie rzeczywiście poniesionych kosztów.

Ważne:

Ryczałtowy sposób rozliczania kosztów pośrednich nie wymaga dokumentowania wydatków pośrednich. Podczas kontroli beneficjent nie będzie proszony o okazanie dokumentów potwierdzających poniesienie wydatków. Właściwy limit procentowy wydatków pośrednich beneficjent sam określa we wniosku o płatność;
II sposób rozliczania kosztów pośrednich wymaga dokumentowania wydatków.

Uwaga:

Niezależnie od wybranego sposobu rozliczania wydatków, beneficjent zobowiązany jest przedstawić w szczegółowym budżecie projektu – załączonym do wniosku o dofinansowanie projektu – uzasadnienie dla wykazanej we wniosku wartości kosztów pośrednich, które zamierza w projekcie rozliczyć.

Przykłady kosztów pośrednich w projektach dotyczących innych form wychowania przedszkolnego oraz metodologia rozliczania kosztów. W przykładzie założono, że:

projekt realizowany będzie przez 12 miesięcy,
inna forma wychowania przedszkolnego utworzona będzie przy szkole podstawowej,
obsługę księgową prowadzić będzie osoba zatrudniona w Zakładzie Obsługi Administracyjno-Ekonomicznej,
na potrzeby projektu nie wydzielono numeru telefonicznego,
zakupiono sprzęt elektroniczny do projektu.

Rodzaje kosztów pośrednich, które beneficjent rozliczy w projekcie:

koszt obsługi księgowej projektu – 12 m-cy x 800,00 zł = 9 600,00 zł gdzie 800,00 zł – według obowiązujących stawek wynagrodzenia w gminie Bukowno
koszt ubezpieczenia zakupionego sprzętu elektronicznego – 1 usługa x 3000,00 zł = 3000,00 zł gdzie 3000,00 zł to stawka ubezpieczyciela, z którego korzysta szkoła
koszt rozmów telefonicznych – 12 m-cy x 200,00 zł = 2 400,00 zł gdzie 200,00 zł – to koszt skalkulowany na podstawie sprawozdań finansowych szkoły
opłata za media - 12 m-cy x 500,00 zł = 6 000,00 zł gdzie 500,00 zł – koszt skalkulowany proporcjonalnie do zajmowanej przez inną formę wychowania przedszkolnego powierzchni szkoły
opłata za internet – 12 m-cy x 50 ,00 zł = 600,00 zł gdzie 50,00 zł stanowi koszt zakładki poświęconej projektowi na stronie www. szkoły
koszt sprzątania pomieszczeń – 12 m-cy x 600,00 zł = 7 200,00 zł gdzie 600,00 stanowi wynagrodzenie sprzątaczki, skalkulowane w oparciu o wynagrodzenia dla sprzątaczek zatrudnionych w szkołach i powierzchnię do sprzątnięcia.

Razem koszty pośrednie wynoszą – 28 800,00 zł

Opracowanie: Mirosława Suchocka

Nowe formy wychowania przedszkolnego – zakładanie i organizacja zespołów i punktów przedszkolnych

CODN, PRKZSO, 2008

ZAŁĄCZNIKI

Załącznik nr 1

Przykładowe cele zespołu/punktu przedszkolnego oraz sposoby ich realizacji

Przygotowanie dziecka do roli ucznia poprzez:

dbałość o wszechstronny, harmonijny rozwój dzieci we wszystkich sferach

rozwojowych: rozwój mowy, rozwój emocjonalny, rozwój intelektualny, rozwój

ruchowy (motoryka duŜa i mała), rozwój poznawczy – na miarę osobistych

moŜliwości kaŜdego dziecka,

dostarczanie wielozmysłowych bodźców rozwojowych, np., literatura dziecięca,

odpowiednie pomoce edukacyjne, dopasowanie metody pracy z dzieckiem,

nakierowane na samodzielne dochodzenie do wiedzy, wykorzystanie potencjału

edukacyjnego, znajdującego się w otaczającym środowisku lokalnym, przyrodniczym

i społecznym,

przygotowanie dzieci do nauki pisania, czytania i matematyki w zakresie określonym

przez wybrany program edukacji przedszkolnej.

Rozwijanie samodzielności, kreatywności dzieci i umiejętności współpracy w grupie

poprzez:

stwarzanie odpowiedniej atmosfery w grupie – opartej na zaufaniu, wsparciu dzieci w

działaniu i rozumieniu ich indywidualnych potrzeb i moŜliwości,

określanie i przestrzeganie zasad wspólnej pracy i wspólnej zabawy, szanowanie

zdania innych, docenianie działań podejmowanych samodzielnie przez dzieci,

szanowanie ich wytworów plastycznych i innych,

stwarzanie sytuacji sprzyjających współpracy i współdziałaniu w grupie, unikanie

niepotrzebnej rywalizacji,

stwarzanie odpowiednich warunków i inspirowanie do podejmowania przez dzieci

róŜnorodnych aktywności twórczych (malarstwo, teatr, muzyka).

Współpraca z rodzicami/opiekunami dzieci i środowiskiem lokalnym poprzez:

utrzymywanie stałego kontaktu z rodzicami i opiekunami dzieci, organizowanie

spotkań z rodzicami i opiekunami, dni otwartych, pokazowych zajęć, okazjonalnych

spotkań całej społeczności przedszkolnej,

włączenie rodziców i opiekunów w codzienne działania zespołu/punktu

przedszkolnego (dyŜury asystenckie, działania wolontariackie, pomoc przy

organizowaniu wycieczek i uroczystości przedszkolnych),

nawiązanie współpracy z władzami samorządowymi, organizacjami społecznymi,

instytucjami pomocowymi działającymi na terenie, na którym funkcjonuje

zespołu/punktu przedszkolnego, w celu aktywnego włączenia się w Ŝycie

społeczności lokalnej i podejmowania wspólnych inicjatyw,

promowanie zespołu/punktu w środowisku lokalnym, aktywny udział społeczności

przedszkolnej w uroczystościach odbywających się na danym terenie.

Opracowanie: Mirosława Suchocka

Nowe formy wychowania przedszkolnego – zakładanie i organizacja zespołów i punktów przedszkolnych

CODN, PRKZSO, 2008

Załącznik nr 2

Przykładowy wzór kary zgłoszenia dziecka do zespołu/punktu przedszkolnego.

Dane dziecka:

Imię i nazwiska dziecka

Dokładna data i miejsce urodzenia

Miejsce zamieszkania dziecka: ulica, numer domu, lokalu

miejscowość, kod pocztowy

gmina

Dane rodziców:

Imię i nazwisko matki

Imię i nazwisko ojca

Adres zamieszkania rodziców, ulica, numer domu, lokalu

miejscowość, kod pocztowy

gmina

Telefony kontaktowe: matki ojca

Telefon domowy:

Informacje rodziców o dziecku:

Stan zdrowia dziecka: ewentualne choroby, alergie, uczulenia na pokarmy, uczulenia na leki,

niepełnosprawność dziecka, dołączone opinie psychologa, zaświadczenia lekarskie.

W tym miejscu moŜemy zapytać rodziców równieŜ o inne, waŜne dla nas informacje o dziecku,

dotyczące np. wymagań Ŝywieniowych, ulubionych zabaw dzieci czy ulubionych przyzwyczajeń...

Deklaracja rodziców (w czym mogą nieść pomoc dla zespołu/punktu):

DyŜury w czasie przychodzenia dzieci do zespołu/punktu, asystowanie nauczycielowi w czasie

niektórych zajęć dydaktycznych, pomoc w opiece nad dziećmi w czasie wycieczek i wyjść poza

teren zespołu/punktu, promowanie zespołu/punktu na terenie środowiska lokalnego,

pozyskiwanie materiałów piśmiennych i innych na potrzeby dzieci; pozyskiwanie środków

materialnych na potrzeby zespołu/punktu, udział w porządkowaniu sali, drobne remonty, naprawy,

udział w zagospodarowaniu placu zabaw dla dzieci, pomoc w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi,

pomoc w organizowaniu uroczystości przedszkolnych itp.(odpowiednie podkreślić)

Inne, prosimy dopisać swoje propozycje:

Opracowanie: Mirosława Suchocka

Nowe formy wychowania przedszkolnego – zakładanie i organizacja zespołów i punktów przedszkolnych

CODN, PRKZSO, 2008

WyraŜenie zgody:

WyraŜam zgodę na udział mojego dziecka w okresowych badaniach i konsultacjach

specjalistycznych (psycholog, logopeda, rehabilitant, higienistka, stomatolog) odbywających się na

terenie zespołu/punktu przedszkolnego(odpowiednie podkreślić).

Tak Nie

WyraŜam zgodę na fotografowanie mojego dziecka i uŜywanie jego podobizny na potrzeby

zespołu/punktu przedszkolnego(odpowiednie podkreślić).

Tak Nie

Podpisy rodziców/opiekunów prawnych

Matki……………………………….. Ojca………………………………………...

Opracowanie: Mirosława Suchocka

Nowe formy wychowania przedszkolnego – zakładanie i organizacja zespołów i punktów przedszkolnych

CODN, PRKZSO, 2008

Załącznik nr 3

Przykładowa propozycja ulotki informacyjnej dla rodziców/opiekunów

Publiczny zespół/punkt przedszkolny w ……. .............

będzie otwarty w następujące dni tygodnia:.....................................................................

w godzinach:......…..................................Uprzejmie prosimy o przyprowadzanie dzieci

w godzinach: …...........................i odbieranie po zajęciach w godzinach…...................:

1. Dzieci mogą być odbierane przez rodziców/opiekunów, lub inne osoby

pełnoletnie, wskazane na piśmie przez rodziców/opiekunów.

2. Do zespołu/punktu będą uczęszczać dzieci w wieku ...................liczba

dzieci...............

3. Zajęcia z dziećmi będzie prowadziła Pani/Pan (imię i nazwisko

nauczyciela)................................................................................................................

4. Z nauczycielem moŜna kontaktować się osobiście w kaŜdy poniedziałek w

godzinach….................lub w innym dogodnym terminie po uprzednim umówieniu

się.

5. Dzieci przyjęte na zajęcia do zespołu/punktu przedszkolnego przynoszą ze sobą:

obuwie na zmianę, paczkę chusteczek higienicznych, ubranie na zmianę

(ewentualnie inne rzeczy ustalone przez nauczyciela, np. ręczniki, przybory

szkolne...). Rzeczy dziecka naleŜy podpisać i zapakować w podpisany worek.

6. W zespole/punkcie przedszkolnym dzieci mogą korzystać z wyŜywienia. Obiad

kosztuje….PLN. Rodzice mogą ubiegać się o refinansowanie posiłków z pomocy

społecznej. W zespole/punkcie przedszkolnym dzieci będą otrzymywały drugie

śniadanie w cenie ….PLN. Prosimy, aby dzieci przynosiły ze sobą drugie

śniadanie, na miejscu otrzymają ciepły napój (tworząc ulotkę naleŜy wybrać

odpowiedni wariant).

7. Na terenie zespołu/punktu będą prowadzone odpłatne zajęcia dodatkowe

(wymienić jakie). Na terenie zespołu/punktu dzieci będą objęte bezpłatnymi

zajęciami prowadzonymi przez specjalistów, wymienić jakie... (tworząc ulotkę

naleŜy wybrać odpowiedni wariant).

Opracowanie: Mirosława Suchocka

Nowe formy wychowania przedszkolnego – zakładanie i organizacja zespołów i punktów przedszkolnych

CODN, PRKZSO, 2008

Załącznik nr 4

UPOWAśNIENIE

WyraŜam zgodę, aby moje dziecko ………………………………………………….............

( imię i nazwisko dziecka)

po zajęciach przedszkolnych odbierał/a ……………………………………………………..

(imię i nazwisko osoby upowaŜnionej oraz

numer jej dowodu toŜsamości).

............................................................

Czytelny podpis rodziców/opiekunów

Kiedy złożyć wniosek?

Wniosek o dofinansowanie projektu z PO KL można złożyć w odpowiedzi na konkurs i w terminie wskazanym w ogłoszeniu o konkursie (należy pamiętać, że liczy się data wpływu wniosku).
Ogłoszenie o konkursie ukazuje się:
- na stronie internetowej Instytucji Pośredniczącej lub Instytucji Pośredniczącej II stopnia, jeśli została powołana,
- w siedzibie Instytucji Pośredniczącej lub Instytucji Pośredniczącej II stopnia, jeśli została powołana,
- w prasie o zasięgu lokalnym lub regionalnym.

Ważne:

Nabór wniosków o dofinansowanie projektów może odbywać się w trybie konkursu zamkniętego lub otwartego.

W konkursie zamkniętym IOK (Instytucja Organizująca Konkurs) wyraźnie określa datę rozpoczęcia i zakończenia naboru wniosków. Pomiędzy początkiem i końcem naboru wniosków musi być co najmniej 30 dni.

W konkursie otwartym wyraźnie określa się początek naboru wniosków, a nabór trwa do wyczerpania alokacji przeznaczonej na konkurs lub do dnia zamknięcia konkursu decyzją Instytucji Pośredniczącej w wyjątkowych przypadkach.

Informacja o podjęciu decyzji o zamknięciu konkursu musi ukazać się najpóźniej na 5 dni roboczych przed datą zamknięcia.

Jak złożyć wniosek?

Wniosek o dofinansowanie projektu należy złożyć:

w formie papierowej – oryginał i kopia poświadczona przez osobę upoważnioną,do potwierdzenia zgodności z oryginałem lub dwa oryginały;

oraz

w formie elektronicznej – wersja hml – obowiązkowo i wersja pdf – wymóg, którego brak nie jest traktowany, jako uchybienie;

Do wniosku należy załączyć dokumenty opisujące sytuacje finansową beneficjenta i jego partnera (wymóg ten nie dotyczy podmiotów działających w sferze finansów publicznych).

Rodzaje załączników określających sytuację finansową beneficjneta lub partnera projektu:

dla wnioskodawców prowadzących działalność powyżej jednego roku:

–        sprawozdanie finansowe – bilans oraz rachunek zysków i strat (w przypadku beneficjentów sporządzających powyższe dokumenty zgodnie z przepisami o rachunkowości) za ostatni zamknięty rok obrotowy;

      lub

–        zbiorcze zestawienie przychodów i rozchodów za ostatni zamknięty rok obrotowy – w przypadku podmiotów, które prowadzą ewidencję w formie księgi przychodów i rozchodów;

dla podmiotów prowadzących działalność poniżej jednego roku, które nie zamykały dotychczas roku obrotowego:

–        bilans otwarcia oraz wyciąg z rachunku bankowego (lub w miejsce wyciągu bankowego inny dokument np. zaświadczenie z banku dotyczące historii rachunku bankowego) za ostatnie 3 miesiące poprzedzające miesiąc złożenia wniosku o dofinansowanie projektu;

       lub

–        zestawienie przychodów i rozchodów za okres 3 ostatnich miesięcy poprzedzających miesiąc złożenia wniosku o dofinansowanie projektu, w przypadku podmiotów nie posiadających obowiązku sporządzania sprawozdania finansowego.

Uwaga:

Jeśli projekt realizowany będzie w partnerstwie, a któryś z partnerów jest spoza sektora finansów publicznych, to wraz z wnioskiem o dofinansowanie projektu należy złożyć dokumenty opisujące sytuację finansową tego partnera.

Ważne:

Jeżeli wniosek jest trwale zszyty (zszywaczem lub zbindowany) upoważniona do reprezentowania beneficjenta osoba (wpisana w punkcie 2.6 GWA) podpisuje wniosek:

w części V Oświadczenia;
pod Szczegółowym budżetem projektu;
pod Harmonogramem projektu.

Gdzie złożyć wniosek o dofinansowanie?

Wniosek należy złożyć:

osobiście,
przez kuriera lub posłańca,
przesłać pocztą.

Wniosek należy złożyć lub przesłać do IOK, którą będzie Instytucja Pośrednicząca lub Instytucja Pośrednicząca II stopnia, jeśli została powołana.

Załącznik: Adresy_IP.pdf

Procedura wyboru projektów do dofinansowania

Maria Wiro – Kiro

Etapy wyboru wniosków.

Ocena formalna

1.	Ocena formalna jest oceną „0-1” (karta oceny formalnej stanowi załącznik nr 1)
2.	Czas przeprowadzenia oceny formalnej – 14 dni lub w przypadkach wyjątkowych – 21 dni liczy się: w przypadku konkursów zamkniętych od dnia zamknięcia konkursu, w przypadku konkursów otwartych od dnia złożenia wniosku.
3.	Jeżeli IOK tak postanowi, możliwe jest uzupełnienie lub poprawienie wniosku po ocenie formalnej. Informacja o tym, w jakim przypadku oraz zakresie i terminie dopuszczalne jest uzupełnienie/skorygowanie przez wnioskodawcę złożonego wniosku i/lub załączników, powinna zostać zawarta w dokumentacji konkursowej.

Czas przeprowadzenia oceny formalnej – 14 dni lub w przypadkach wyjątkowych – 21 dni liczy się:

w przypadku konkursów zamkniętych od dnia zamknięcia konkursu,
w przypadku konkursów otwartych od dnia złożenia wniosku.

Jeżeli IOK tak postanowi, możliwe jest uzupełnienie lub poprawienie wniosku po ocenie formalnej. Informacja o tym, w jakim przypadku oraz zakresie i terminie dopuszczalne jest uzupełnienie/skorygowanie przez wnioskodawcę złożonego wniosku i/lub załączników, powinna zostać zawarta w dokumentacji konkursowej.

Ocena merytoryczna

1.	Ocena merytoryczna dokonywana jest przez dwóch, losowo wybranych członków Komisji Oceniającej Projekt – KOP.
2.	Ocena merytoryczna jest oceną punktową i stanowi średnią arytmetyczną ocen wystawionych przez członków KOP.
3.	Ocena dokonywana jest w oparciu o kryteria merytoryczne, horyzontalne i strategiczne, jeśli zostały określone w konkursie (karta oceny merytorycznej – załącznik nr 2).
4.	Maksymalna liczba punktów w ocenie merytorycznej wynosi 100.
5.	Projekt, który przeszedł pozytywnie ocenę merytoryczną, to projekt, który uzyskał co najmniej 60 punktów i 60% punktów w poszczególnych punktach oceny merytorycznej (patrz: karta oceny merytorycznej).
6.	Projekt może otrzymać premię w postaci dodatkowych punktów, w liczbie nie przekraczającej 20 pkt., pod warunkiem spełnienia kryterium strategicznego, jeśli zostało ono określone w konkursie i jeśli projekt uzyskał od każdego z oceniających co najmniej 60 punktów i 60% punktów w poszczególnych punktach oceny merytorycznej.

Uzasadnienie potrzeby realizacji projektu	20 pkt
Grupy docelowe projektu	15 pkt
Działania	15 pkt
Rezultaty projektu	25 pkt
Potencjał wnioskodawcy i sposób zarządzania projektem	10 pkt
Wydatki projektu	15 pkt
Razem	100 pkt

Uzasadnienie potrzeby realizacji projektu dotyczącego innej formy wychowania przedszkolnego

opisać krótko środowisko lokalne, w którym realizowany będzie projekt,
wskazać, że w środowisku, w którym zamierzamy realizować projekt brak jest dostępu do edukacji przedszkolnej dla dzieci w wieku 3-5 lat,
ilu dzieci w wieku 3-5 lat dotyczy ten problem i jak przedstawiać się będzie sytuacja w latach następnych (należy uwzględnić również dzieci zagrożone problemem wykluczenia społeczna ze względu na niepełnosprawność i problemy środowiska rodzinnego),
jakie skutki społeczne powoduje utrudnienie dostępu do edukacji przedszkolnej dzieci dla tego środowiska,
czy i w jaki sposób problem został skonsultowany z głównymi grupami interesariuszy, w tym przypadku powinny być nimi mieszkańcy-rodzice dzieci, przestawiciele środowiska oświatowego – nauczyciele, dyrektorzy szkół, przedstawiciele władz lokalnych,
czy cel naszego projektu wpisuje się w cel główny PO KL i czy uwzględniony jest w lokalnych strategiach rozwojowych – strategii rozwoju gminy, strategii rozwiązywania problemów społecznych itp.

Grupy docelowe projektu

grupa docelowa projektów dla każdego działania i poddziałania w ramach każdego priorytetu PO KL została wskazana w Szczegółowym Opisie Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. W przypadku Poddziałania 9.1.1. Zmniejszenie nierówności w stopniu upowszechniania edukacji przedszkolnej grupę docelową stanowią m.in. dzieci w wieku 3-5 lat oraz ich rodzice, nowo zakładane i istniejące inne formy wychowania przedszkolnego (uwaga: grupą docelową mogą być również nauczyciele pracujący w innej formie wychowania przedszkolnego, gdy jest to uzasadnione),
beneficjent (projektodawca) powinien opisać grupę docelową, która objęta będzie wsparciem w jego projekcie, mając na uwadze typ grupy docelowej wskazanej w Szczegółowym Opisie Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. W opisie grupy docelowej powinny znaleźć się następujące informacje: liczba dzieci, które objęte będą wsparciem, w tym liczba dzieci niepełnosprawnych (jeśli przewidujemy udział tych dzieci w projekcie), teren z którego pochodzić będą dzieci,
jeśli wsparciem objęci będą również rodzice dzieci, należy opisać udział ilu rodziców przewidujemy oraz głównie z jakich środowisk zawodowych będą się oni wywodzić,
jeśli wsparciem objęci będą nauczyciele, również należy wskazać liczbę nauczycieli i kryteria rekrutacji nauczycieli do projektu.

Bardzo ważną sprawą jest rekrutacja uczestników projektu (grupy docelowej). By rozpocząć rekrutację musimy poinformować środowisko lokalne o fakcie realizacji projektu.

Przykładowe sposoby przekazania Informacji:

ogłoszenie w prasie lub innym medium o zasięgu lokalnym,
rozwieszenie plakatów, w najbardziej uczęszczanych miejscach, z informacją o projekcie,
akcja ulotowa,
metoda od drzwi do drzwi,
organizacja konferencji rozpoczynającej projekt,
organizacja festynu,
inne.

Przykładowe sposoby prowadzenia rekrutacji:

kolejność zgłoszeń dzieci do projektu,
zastosowanie kryterium zamieszkania (np. preferowane będą dzieci z konkretnych wsi),
kryterium dochodowe (musi być uzasadnione),
kryterium dysfunkcji rozwojowych,
inne.

Ważne:

Rekrutacja do projektu musi uwzględniać zasadę równości szans, w tym równości płci. Oznacza to, że jeśli w środowisku, w którym realizowany będzie projekt są dzieci niepełnosprawne, to nie możemy wykluczyć ich z równego dostępu do projektu.

Działania

Opis działań powinien być konkretny. Działania powinny być spójne z celami projektu. Powinien być wskazany czas realizacji poszczególnych działań (zadań) i osoby odpowiedzialne za realizację zadania. Opis działań musi być spójny z harmonogramem projektu.

Rezultaty projektu

W tym miejscu należy wskazać twarde rezultaty projektu, policzalne i miękkie rezultaty projektu oraz sposób ich mierzenia.

Przykłady rezultatów twardych:

liczba dzieci w wieku 3-5 lat objętych edukacją (dziecko musi mieć ukończone 3 lata w chwili przystępowania do projektu). Pomiar – dziennik zajęć.
liczba rodziców dzieci objętych wsparciem szkoleniowym, np. w podziale na rolników, osoby bezrobotne itp. Pomiar - listy obecności.
liczba zajęć z języka angielskiego. Pomiar – dziennik lekcyjny.
liczba zajęć z gimnastyki korekcyjnej. Pomiar – dziennik lekcyjny.
liczba dzieci objętych opieką logopedy. Pomiar – dziennik zajęć.
liczba nauczycieli zatrudnionych w przedszkolu – lista płac.
liczba wycieczek.

Przykłady rezultatów miękkich:

liczba dzieci, które poprawiły swoje wyniki w czytaniu. Pomiar – testy techniki czytania.
liczba dzieci, u których zwiększyła się pewność siebie i poczucie własnej wartości. Pomiar - testy psychologiczne, wywiady.
liczba rodziców, którzy zwiększyli swoją wiedzę na temat znaczenia edukacji wczesnoszkolnej w rozwoju dziecka. Pomiar – kwestionariusz wywiadów.

Potencjał wnioskodawcy i sposób zarządzania projektem

doświadczenie w realizacji podobnych przedsięwzięć,
potencjał instytucjonalny (w tym kadrowy i finansowy) beneficjenta oraz (ewentualnie) jego partnerów, weryfikowany w oparciu o przedstawione dane finansowe,
sposób zarządzania projektem (czytelny podział obowiązków, personel kluczowy),
rola partnerów lub innych instytucji zaangażowanych w projekt (jeśli dotyczy).

Uwaga:

W tym miejscu możemy pokazać swoje, jako projektodawcy, dobre strony. Opisujemy swój potencjał instytucjonalny, piszemy np. z kim współpracujemy (uczelnia, sektor pozarządowy, samorząd terytorialny), opisujemy, jakie mamy wymagania odnośnie personelu kluczowego biorąc pod uwagę jego wykształcenie, doświadczenie, umiejętności.

Wydatki projektu

Tu ocenie podlegać będzie budżet projektu ze szczególnym uwzględnieniem:

niezbędności wydatków przewidywanych przy realizacji projektu i osiągania jego celów;
racjonalności, efektywność i konkurencyjność wydatków (relacja nakład/rezultat);
kwalifikowalności wydatków;
zasadności poziomu kosztów pośrednich.

Lista rankingowa projektów

Lista rankingowa jest to lista wniosków o dofinansowanie projektu po ocenie merytorycznej wraz z przyznaną przez KOP liczbą punktów i zaproponowaną kwotą budżetu.

Uwaga:

Nieczęsto zdarza się, by kwota podana przez beneficjenta we wniosku o dofinansowanie projektu była nie zweryfikowana przez KOP. Kolejność projektów na liście ułożona jest wg malejącej liczby przyznanych przez KOP punktów. Lista rankingowa zostaje opublikowana na stronie internetowej Instytucji Pośredniczącej lub Instytucji Pośredniczącej II stopnia. Na jej podstawie zarząd województwa podejmuje decyzję o tym, które projekty mogą otrzymać dofinansowanie.

Podpisanie umowy o dofinansowanie projektu

Umowa o dofinansowanie projektu może być podpisana po decyzji zarządu województwa w sprawie wyboru projektów, które mogą otrzymać wsparcie finansowe z PO KL w komponencie regionalnym.

Warunkiem podpisania umowy jest dostarczenie w ciągu 10 dni IP lub IP2 niezbędnych do podpisania umowy załączników, takich, jak:

aktualny odpis z Krajowego Rejestru Sądowego albo innego właściwego rejestru (np. ewidencja działalności gospodarczej) lub inny dokument potwierdzający formę i charakter prowadzonej działalności wraz z danymi osób upoważnionych do podejmowania decyzji wiążących w imieniu projektodawcy – z okresu nie dłuższego niż trzy miesiące przed dniem złożenia wniosku.
dokument potwierdzający wniesienie wkładu własnego (jeśli jest wymagany): w przypadku jednostek samorządu terytorialnego: uchwała organu jednostki samorządu terytorialnego lub innego podmiotu dysponującego właściwym dokumentem wyrażającym zgodę organu na realizację projektu finansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego.
w przypadku podmiotów innych niż jednostki samorządu terytorialnego: oświadczenie o wniesieniu przez beneficjenta określonego wkładu własnego (inne podmioty nie będące jednostkami samorządu terytorialnego),
zaświadczenie o niezaleganiu z opłacaniem składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne lub innych opłat (nie dotyczy j.s.t. i jej jednostek organizacyjnych),
zaświadczenie o niezaleganiu z uiszczaniem podatków (nie dotyczy j.s.t. i jej jednostek organizacyjnych),
oświadczenie beneficjenta o kwalifikowalności VAT,
pełnomocnictwo do reprezentowania ubiegającego się o dofinansowanie (załącznik wymagany, gdy wniosek jest podpisany przez osobę/osoby nieposiadające statutowych uprawnień do reprezentowania wnioskodawcy lub gdy z innych dokumentów wynika, że uprawnionymi do podpisywania wniosku są co najmniej 2 osoby),
harmonogram płatności (stanowi załącznik do dokumentacji konkursowej),
dokument potwierdzający spełnienie wymagań w odniesieniu do informatycznego systemu finansowo-księgowego,
oświadczenie o niekorzystaniu z pomocy pochodzącej z innych programów operacyjnych. w odniesieniu do tych samych wydatków kwalifikowanych związanych z danym projektem,
oświadczenie beneficjenta o założeniu wyodrębnionego rachunku bankowego zawierającego: nazwę właściciela rachunku, nazwę i adres banku oraz numer rachunku bankowego,
potwierdzona za zgodność z oryginałem umowa/porozumienie pomiędzy Partnerami, w przypadku, gdy w realizację projektu oprócz beneficjenta (projektodawcy) zaangażowani są partnerzy.

Uwaga:

Po decyzji zarządu województwa o możliwości uzyskania dofinansowania z PO KL beneficjentowi wskazuje się do pomocy pracownika IOK (Instytucji Organizującej Konkurs), jako przyszłego opiekuna projektu. Jednym z jego zadań będzie doradztwo przy gromadzeniu załączników do podpisania umowy o dofinansowanie projektu.

Płatności na rzecz beneficjenta

Maria Wiro – Kiro

Wypłata dotacji rozwojowej na rzecz beneficjenta odbywa się w formie zaliczek, zgodnie z harmonogramem płatności na wyodrębniony, założony na potrzeby projektu rachunek bankowy.

Płatność może być dokonana w jednej transzy. Sytuacja taka może mieć miejsce zwłaszcza w projektach krótkich, o niskiej kwocie dofinansowania.

Ważne:

IP lub IP2, która jest stroną umowy o dofinansowanie projektu może przekazać pierwszą transzę zaliczki, zgodnie z harmonogramem, pod warunkiem wniesienia zabezpieczenia prawidłowej realizacji projektu, które może mieć następującą formę.

Przy projektach, w których dofinansowanie nie przekracza 1 mln zł:

weksel in blanco wraz z deklaracją wekslową,

Przy projektach, w których dofinansowanie przekracza 1 mln zł, jedna z wymienionych form:

pieniądz,
poręczenie bankowe lub poręczenie spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej, z tym, że zobowiązanie kasy jest zawsze zobowiązaniem pieniężnym,
gwarancja bankowa,
gwarancja ubezpieczeniowa,
weksel z poręczeniem wekslowym banku lub spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej,
zastaw w postaci papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego,
zastaw rejestrowy na zasadach określonych w przepisach o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów,
cesja praw z polisy ubezpieczeniowej beneficjenta,
przewłaszczenie rzeczy ruchomych beneficjenta na zabezpieczenie,
hipoteka,
poręczenie według prawa cywilnego.

Obowiązki beneficjenta na etapie wdrażania projektu.

Dokumentacja programowa i podstawy prawne.

Dokumenty, z którymi beneficjent musi się zapoznać przed przystąpieniem do wypełnienia wniosku o dofinansowanie projektu.

Dokumenty ogólne:

Program Operacyjny Kapitał Ludzki 2007-2013
Szczegółowy Opis Priorytetów PO KL
Opis systemu realizacji PO KL
Wytyczne Ministra Rozwoju Regionalnego

Wytyczne w zakresie kwalifikowania wydatków w ramach PO KL
Wytyczne w zakresie wdrażania projektów innowacyjnych i współpracy ponadnarodowej w ramach PO KL

Dokumenty szczegółowe:

Plan działania
Dokumentacja konkursowa

Ważne:

Plan działania – Plan działania jest dokumentem o charakterze operacyjnym, opracowywanym przez Instytucje Pośredniczące dla każdego priorytetu wdrażanego przez konkretną instytucję,. Tak więc każde województwo ma swoje plany działania dla wszystkich priorytetów komponentu regionalnego. Okres obowiązywania planu działania, to rok budżetowy.

Plan działania zawiera wiele informacji dotyczącym dystrybucji środków PO KL, a wśród nich, m.in.:

opis wybranych obszarówwymagających wsparcia w danym roku oraz przewidzianych celów projektów,
typy projektów z którymi można aplikować,
typy projektodawców i grup docelowych,
szczegółowe kryteria wyboru projektów,
kwartalny harmonogram naboru wniosków wraz z alokacją środków finansowych dla każdego naboru.

Lektura planu działania daje szanse potencjalnemu beneficjentowi na spokojne zaplanowanie działań aplikacyjnych.

Plan działania po zatwierdzeniu przez Instytucje Zarządzającą PO KL (zatwierdzenie musi nastąpić do 30 listopada każdego roku) niezwłocznie przekazywany jest do publicznej wiadomości poprzez umieszczenie go na stronie internetowej Instytucji Pośredniczącej lub Instytucji Pośredniczącej II stopnia lub okazanie go w formie papierowej w siedzibie tych instytucji.

Dokumentacja konkursowa:

Dokumentacja konkursowa zostaje podana do publicznej wiadomości w dniu rozpoczęcia naboru wniosków o dofinansowanie projektu, tj. w dniu ogłoszenia konkursu.

Zawiera ona wszystkie niezbędne dla beneficjenta informacje dotyczące ogłoszonego konkursu, takie jak:

termin naboru wniosków i miejsce ich składania,
kwotę alokacji (kwotę środków finansowych przeznaczonych na dofinansowanie),
procedurę wyboru projektów,
podmioty uprawnione do ubiegania się o dofinansowanie,
wymagania odnośnie grupy docelowej,
wymagania czasowe (jaki może być czas realizacji projektu),
wymagania finansowe (jaka jest minimalna bądź maksymalna wartość projektu),
kryteria wyboru projektów,
wymagania odnośnie przygotowania wniosku,
wymagane załączniki na etapie aplikowania o środki i podpisywania umowy o dofinansowanie,
informacje na temat procedury odwoławczej,
inne.

*Ważne:* Każdy podmiot aplikujący środki finansowe PO KL jest zobowiązany do szczegółowej lektury dokumentacji konkursowej, z uwagi na fakt, że zawiera ona bardzo ważne, z punktu widzenia beneficjenta informacje.

Podstawy prawne:

Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. Nr 227, poz. 1568 z późn. zm.).
Wytyczne Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 9 września 2008 r. w zakresie procedury odwoławczej dla wszystkich programów operacyjnych.
Wytyczne Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 19 września 2008 r. w zakresie kwalifikowania wydatków w ramach PO Kapitał Ludzki.
Wytyczne Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 16 sierpnia 2007 r. w zakresie wdrażania projektów innowacyjnych i współpracy ponadnarodowej w ramach PO Kapitał Ludzki.
PO Kapitał Ludzki zatwierdzony decyzją Komisji Europejskiej CCI 2007 PL 051 PO 001 z dnia 28 września 2007 r.
Szczegółowy Opis Priorytetów PO Kapitał Ludzki zatwierdzony przez Instytucję Zarządzającą PO KL w dniu 13 marca 2008 r.
System realizacji PO Kapitał Ludzki zatwierdzony przez Instytucję Zarządzającą Program Operacyjny Kapitał Ludzki w dniu 10 września 2007 r. Następujące rozdziały tego dokumentu uległy aktualizacji: I rozdział pt. Zasady dokonywania wyboru projektów w ramach PO Kapitał Ludzki, obowiązuje wersja z dnia 20 czerwca 2008r., II rozdział pt. Projekty systemowe Powiatowych Urzędów Pracy w ramach PO Kapitał Ludzki, obowiązuje wersja z dnia 28 lutego 2008r.,III rozdział pt. Zasady przygotowania, realizacji i rozliczania projektów systemowych Ośrodków Pomocy Społecznej, Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie oraz Regionalnego Ośrodka Pomocy Rodzinie w ramach PO Kapitał Ludzki, obowiązuje wersja z dnia 25 lutego 2008r., IV rozdział pt. Zasady finansowania PO Kapitał Ludzki, obowiązuje wersja z dnia 15 września 2008r., V rozdział pt. Zasady systemu sprawozdawczości PO Kapitał Ludzki, obowiązuje wersja z 18 lipca 2008r., VI rozdział pt. Zasady kontroli w ramach PO Kapitał Ludzki, obowiązuje wersja z sierpnia 2008r., VII rozdział pt. Zasady raportowania o nieprawidłowościach finansowych w ramach PO Kapitał Ludzki, obowiązuje wersja ze stycznia 2008r.
Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego w sprawie wydatków związanych z realizacją programów operacyjnych (Dz. U. z 2007r., Nr 175, poz. 1232).
Ustawa z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty (Dz.U. 1991, nr 95, poz. 425 z późn. zm.)
Ustawa z dnia 26 stycznia 1982r. Karta Nauczyciela (Dz.U. 2006, nr 97, poz. 674 z późn. zm.)
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 13 czerwca 2003r. w sprawie rodzajów, organizacji oraz sposobu działania publicznych placówek kształcenia ustawicznego i publicznych placówek kształcenia praktycznego, w tym publicznych ośrodków dokształcania i doskonalenia zawodowego z późn. zm.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 12 października 1993r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych z późn. zm.
Rozporządzenie ministra Edukacji i Nauki z dnia 13 lutego 2006 r. w sprawie uzyskania i uzupełnienia przez osoby dorosłe wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych w formach pozaszkolnych.
Rozporządzenie ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 września 2007 r. w sprawie egzaminów eksternistycznych.

Regulacje wspólnotowe:

Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999.
Rozporządzenie (WE) nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1783/1999.
Rozporządzenie (WE) nr 1081/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1784/1999.

Jak wypełniać wniosek w Generatorze Wniosków Aplikacyjnych?

Maria Wiro – Kiro

Generator Wniosków Aplikacyjnych (GWA) jest narzędziem umożliwiającym tworzenie, edycję i drukowanie wniosków o dofinansowanie realizacji projektów finansowanych z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej.

Wymagania dotyczące Generatora Wniosków Aplikacyjnych.

1.	Generator Wniosków Aplikacyjnych (GWA) jest dostępny w internet na stronach: www.efs.gov.pl oraz na stronach internetowych wszystkich Instytucji Pośredniczących (IP) lub Instytucji Pośredniczących II stopnia (IP II), tam gdzie je powołano.
2.	GWA wymaga następujących minimalnych wymagań: dostępu do internetu, przeglądarki (Internet Explorer 5.01 lub wyższej, FireFox 2.0 lub wyższej, programu Acrobat Reader 7.0 lub wyższy
3.	GWA jest dostępne w wersji off-line. Przy korzystaniu z wersji off-line należy pamiętać o aktualizowaniu wniosków.
4.	Aktualna wersja GWA (na dzień 03.11.2008 r.), to wersja 3.2.

Generator Wniosków Aplikacyjnych (GWA) jest dostępny w internet na stronach: www.efs.gov.pl oraz na stronach internetowych wszystkich Instytucji Pośredniczących (IP) lub Instytucji Pośredniczących II stopnia (IP II), tam gdzie je powołano.

GWA wymaga następujących minimalnych wymagań:

dostępu do internetu,
przeglądarki (Internet Explorer 5.01 lub wyższej, FireFox 2.0 lub wyższej,
programu Acrobat Reader 7.0 lub wyższy

GWA jest dostępne w wersji off-line. Przy korzystaniu z wersji off-line należy pamiętać o aktualizowaniu wniosków.

Aktualna wersja GWA (na dzień 03.11.2008 r.), to wersja 3.2.

Generator Wniosków Aplikacyjnych krok po kroku: instrukcja załączona w PDF.

Źródła finansowania w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki

Maria Wiro-Kiro
Pracownik Instytucji Pośredniczącej II stopnia. Członek Komitetu Monitorującego Program Operacyjny Pomoc Techniczna 2004-2006 przy Ministerstwie Rozwoju Regionalnego. Redaktor prowadzący publikację „Prawo w przedszkolu” wydawnictwa RAABE.

Były wieloletni pracownik Ministerstwa Edukacji Narodowej, Naczelnik Wydziału Oświaty w jednostce samorządu terytorialnego.

Źródła finansowania innych form wychowania przedszkolnego w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki.

Całość środków finansowych Europejskiego Funduszu Społecznego w okresie programowania 2007-2013 ulokowana została w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki.

Program Operacyjny Kapitał Ludzki składa się z dziesięciu Priorytetów:

Komponent centralny	Komponent regionalny
Priorytet I: Zatrudnienie i integracja społeczna	Priorytet VI: Rynek pracy otwarty dla wszystkich
Priorytet II: Rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw oraz poprawa stanu zdrowia osób pracujących	Priorytet VII: Promocja integracji społecznej
Priorytet III: Wysoka jakość systemu oświaty	Priorytet VIII: Regionalne kadry gospodarki
Priorytet IV: Szkolnictwo wyższe i nauka	Priorytet IX: Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach
Priorytet V: Dobre rządzenie
Priorytet X: Pomoc techniczna

Uwaga:

Pieniądze na wsparcie innych form wychowania przedszkolnego są dostępne w ramach komponentu regionalnego Priorytet VI, VII i najbardziej odpowiedni, jeśli chodzi o ten rodzaj wsparcia, Priorytet IX.

Priorytet VI – Rynek pracy otwarty dla wszystkich

Działanie 6.3. - Inicjatywy lokalne na rzecz podnoszenia poziomu aktywności zawodowej na obszarach wiejskich.

Cel działania:

Podniesienie zdolności do zatrudnienia oraz mobilności przestrzennej i zawodowej osób zamieszkujących na obszarach wiejskich poprzez przygotowanie ich do podjęcia pracy w zawodach pozarolniczych oraz wykorzystania szans związanych z powstawaniem nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich.

Typ realizowanych projektów:

projekty przyczyniające się do aktywizacji zawodowej mieszkańców obszarów wiejskich, poprawy zdolności do zatrudnienia oraz rozwoju usług aktywizacyjnych (z wyłączeniem instrumentów objętych zasadami pomocy publicznej);
wsparcie lokalnych inicjatyw informacyjnych, szkoleniowych i doradczych, promujących aktywizację zawodową na poziomie lokalnym;
rozwój dialogu, partnerstwa publiczno-społecznego i współpracy na rzecz rozwoju zasobów ludzkich na poziomie lokalnym.

Grupy docelowe:

mieszkańcy gmin wiejskich, miejsko-wiejskich oraz miast do 25 tys. mieszkańców;
społeczności lokalne aktywnie działające na obszarach wiejskich na rzecz aktywizacji zawodowej mieszkańców obszarów wiejskich;
podmioty działające na obszarach wiejskich na rzecz aktywizacji zawodowej mieszkańców tych obszarów.

Maksymalna kwota dofinansowania: 50 tys. zł

Tryb wyboru projektów: konkurs

II.

Priorytet VII- Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji

Działanie 7.3. - Inicjatywy lokalne na rzecz aktywnej integracji

Cel działania:

Wsparcie dla rozwoju inicjatyw na rzecz aktywizacji i integracji społeczności lokalnych, przyczyniające się do realizacji strategii rozwoju kapitału ludzkiego na terenach wiejskich.

Typ realizowanych projektów:

projekty przyczyniające się do integracji społecznej mieszkańców obszarów wiejskich (z wyłączeniem instrumentów objętych zasadami pomocy publicznej);
wsparcie inicjatyw lokalnych o charakterze informacyjnym, szkoleniowym i promocyjnym (np. w formie szkoleń, spotkań, seminariów), mających na celu przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu mieszkańców obszarów wiejskich;
rozwój dialogu, partnerstwa publiczno-społecznego i współpracy na rzecz rozwoju zasobów ludzkich na poziomie lokalnym.

Grupy docelowe:

mieszkańcy gmin wiejskich, miejsko-wiejskich oraz miast do 25 tys. mieszkańców;
społeczności lokalne aktywnie działające na obszarach wiejskich na rzecz aktywizacji zawodowej mieszkańców obszarów wiejskich;
podmioty działające na obszarach wiejskich na rzecz aktywizacji zawodowej mieszkańców tych obszarów.

Maksymalna kwota dofinansowania: 50 tys. zł

Tryb wyboru projektów: konkurs

III.

Priorytet IX – Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach

Działanie 9.1. – Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty.

Cel działania:

Tworzenie warunków równych szans edukacyjnych poprzez udzielenie wsparcia na rzecz instytucji systemu oświaty oraz osób napotykających na bariery o charakterze środowiskowym,
ekonomicznym, geograficznym i zdrowotnym utrudniające lub uniemożliwiające dostęp do usług edukacyjnych;
Wzmocnienie atrakcyjności i podniesienie jakości oferty edukacyjnej instytucji systemu oświaty realizujących kształcenie w formach szkolnych (z wyłączeniem kształcenia osób dorosłych) ukierunkowane na rozwój kluczowych kompetencji oraz wzmocnienie zdolności uczniów do przyszłego zatrudnienia.

Poddziałanie 9.1.1. – Zmniejszanie nierówności w stopniu upowszechnienia edukacji przedszkolnej.

Typ realizowanych projektów:

tworzenie przedszkoli (w tym również uruchamianie innych form wychowania przedszkolnego) na obszarach i w środowiskach o niskim stopniu upowszechnienia edukacji przedszkolnej (w szczególności na obszarach wiejskich);
wsparcie istniejących przedszkoli (w tym również funkcjonujących innych form wychowania przedszkolnego) przyczyniające się do zwiększenia uczestnictwa dzieci w wychowaniu przedszkolnym, np. wsparcie dla przedszkoli i innych form wychowania przedszkolnego zagrożonych likwidacją, wydłużenie godzin pracy, uruchomienie dodatkowego naboru dzieci, zatrudnienie dodatkowego personelu itp.;
opracowanie i realizacja kampanii informacyjnych promujących edukację przedszkolną;

Grupy docelowe:

dzieci w wieku przedszkolnym (3-5 lat);
rodzice dzieci w wieku przedszkolnym (3-5 lat);
istniejące przedszkola;
funkcjonujące inne formy wychowania przedszkolnego;

Maksymalna kwota dofinansowania: granicą może być tylko kwota alokacji przeznaczonej na dany konkurs

Tryb wyboru projektów: konkurs

IV.

Priorytet IX – Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach.

Działanie 9.5. – Oddolne inicjatywy edukacyjne na obszarach wiejskich.

Cel działania:

Pobudzenie aktywności mieszkańców obszarów wiejskich na rzecz samoorganizacji i tworzenia lokalnych inicjatyw ukierunkowanych na rozwój edukacji i podnoszenia poziomu wykształcenia mieszkańców obszarów wiejskich.

Typ realizowanych projektów:

tworzenie i wsparcie działalności inicjatyw ukierunkowanych na pobudzenie świadomości środowisk lokalnych i ich zaangażowanie w działania na rzecz rozwoju edukacji na terenach wiejskich i podnoszenia poziomu wykształcenia mieszkańców obszarów wiejskich;
projekty przyczyniające się do podnoszenia poziomu wykształcenia i kwalifikacji mieszkańców obszarów wiejskich oraz rozwoju usług edukacyjnych na tych obszarach;
działania informacyjno-promocyjne, szkoleniowe, doradcze podnoszące świadomość mieszkańców obszarów wiejskich w zakresie korzyści płynących z kształcenia i szkolenia.

Grupy docelowe:

mieszkańcy terenów gmin wiejskich, miejsko-wiejskich oraz miast do 25 tys. mieszkańców;
społeczności lokalne aktywnie działające na obszarach wiejskich na rzecz rozwoju edukacji na terenach wiejskich i podnoszenia poziomu wykształcenia mieszkańców obszarów wiejskich;
podmioty działające na obszarach wiejskich na rzecz przeciwdziałania ich marginalizacji i zapewnienia ich odpowiedniego rozwoju.

Maksymalna kwota dofinansowania: 50 tys. zł

Tryb wyboru projektów: konkurs

Uwaga:

W przypadku Działania 9.5. PO KL możliwe jest zarówno utworzenie innych form wychowania przedszkolnego, jak i wsparcie już istniejących.

Ważne:

W ramach Działań 6.3., 7.3 i 9.5. mamy do czynienia z inicjatywą lokalną (wynika to już z samej nazwy działań), stąd warto przypomnieć jaki projekt będzie uznany za inicjatywę lokalną.

Za oddolną inicjatywę lokalną należy uznać projekt:

o zasięgu lokalnym,
skierowany do określonej grupy docelowej (w tym przypadku mieszkańców gmin wiejskich, wiejsko-miejskich i miast do 25 tys. mieszkańców),
zakładający udział grupy docelowej w formułowaniu założeń i/lub realizacji projektu.

Szanowni Państwo,

Ministerstwo Edukacji Narodowej doceniając ogromną rolę wczesnej edukacji przedszkolnej w całym późniejszym rozwoju dzieci, przyjęło za jeden z priorytetów polityki oświatowej Państwa upowszechnienie edukacji przedszkolnej dla dzieci w wieku 3-5 lat.

Z myślą o wyrównywaniu szans edukacyjnych dzieci z różnych środowisk i rejonów Polski, objęciu edukacją przedszkolną jak największej liczby dzieci w wieku przedszkolnym, a także dopasowaniu form tej edukacji do potrzeb i możliwości lokalnego środowiska, wprowadzone zostały regulacje prawne umożliwiające tworzenie od stycznia 2008 r. nowych form edukacji przedszkolnej – zespołów wychowania przedszkolnego i punktów przedszkolnych.

Zapraszamy Państwa do lektury materiałów edukacyjnych dotyczących problematyki zakładania i organizowania innych form wychowania przedszkolnego. Materiały te składają się z serii artykułów autorskich dotyczących prawnych, finansowych i organizacyjnych aspektów tworzenia zespołów i punktów przedszkolnych. Kierujemy je do wszystkich osób, które zamierzają założyć i prowadzić jedną z proponowanych nowych form wychowania przedszkolnego, a także wszystkich zainteresowanych funkcjonowaniem zespołów i punktów przedszkolnych.

W materiałach znajdziecie Państwo m.in. odpowiedzi na pytania:

Jakie są wymogi prawne tworzenia i organizowania zespołów i punktów przedszkolnych?
Jakie są zasady ich finansowania? Jak starać się o środki unijne przeznaczone dla sektora edukacji?
Jak spełnić wymagania w zakresie bezpieczeństwa i higieny oraz ochrony przeciw pożarowej przy zakładaniu zespołów i punktów przedszkolnych?
Jak opracować projekt organizacji zespołu i punktu przedszkolnego?
Jak planować pracę dydaktyczno – wychowawczą? Jak pracować z grupą zróżnicowaną wiekowo w zespołach i punktach przedszkolnych?

Uzupełnieniem materiałów są przykładowe wzory dokumentów, scenariusze zajęć z dziećmi, a także materiał filmowy pokazujący pracę działającego na terenie woj. mazowieckiego punktu przedszkolnego.

Mamy nadzieję, że materiały te będą dla Państwa inspiracją przy tworzeniu własnych, autorskich rozwiązań organizacyjnych.

Mamy jednocześnie pełną świadomość tego, że zaprezentowane materiały nie wyczerpują problematyki związanej z zakładaniem i organizacją pracy w zespołach i punktach przedszkolnych. Dlatego w ramach projektu będą mieli Państwo możliwość korzystania z okna dialogowego, które umożliwi zadawanie pytań związanych z problematyką kursu. Najczęściej powtarzające się pytania będziemy gromadzić a następnie kierować do autorów artykułów oraz odpowiedniego departamentu MEN, odpowiedzi będą zamieszczone na stronie projektu.

Gorąco zachęcamy Państwa do zakładania zespołów i punktów przedszkolnych - to między innymi dzięki takim inicjatywom zacytowane na początku prawa będą mogły być urzeczywistnione.

Pracownia Rozwoju Kadr

Zarządzających Systemu Oświaty

Tutaj mam graficznie przedstawione okienka w komputerze , gdzie trzeba klikać, ale tego nie mogę skopiować To chyba najważniejsze już mamy…

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Przygotowanie i wyposażenie sal(1), Punkt przedszkolny
Kiedy złożyć wniosek(1), Punkt przedszkolny
Pytania i odpowiedzi(1), Punkt przedszkolny
Jak wypełniać wniosek w Generatorze Wniosków Aplikacyjnych(1), Punkt przedszkolny
Przygotowanie projektu organizacji pracy(1), Punkt przedszkolny
Przygotowanie i wyposażenie sal(1), Punkt przedszkolny
analiza przedsiębiorstwa-punkt gastronomiczny Ekxpress bar (, Analiza i inne
analiza przedsiębiorstwa-punkt gastronomiczny Ekxpress bar (, Firmy i Przedsiębiorstwa
punkt gastronomiczny analiza przedsiębiorstwa (5 str), Firmy i Przedsiębiorstwa
Wspieranie rozwoju dzieci niepełnosprawnych w zespołach i punktach przedszkolnych, Nowe formy wychow
Justyna Kijo Ćw 12 punkt 3 Klasyfikacja i rodzaje strategii w przedsiębiorstwie 1
2011 02 24 Przedszkola Najłatwiej założyć punkt lub zespół
przedsiębiorczość
Scenariusz zajęć dydaktyczno wychowawczych w przedszkolu
STRATEGIE Przedsiębiorstwa
Zarz[1] finan przeds 11 analiza wskaz
ocena ryzyka przy kredytowaniu przedsiębiorstw

więcej podobnych podstron