EMISJA GŁOSU

SŁOWNICZEK

Artykulacja	Czyste i wyraźne realizowanie dźwięku. Artykulacja jest ściśle połączona z oddychaniem i fonacją
Dykcja	Wymowa i sposób wymawiania
Dźwięk	Psychofizyczne odczucie zjawiska akustycznego
Emisja głosu	Proces wydobywania, prowadzenia i osadzania głosu w mowie i śpiewie
Fałdy głosowe (więzadła głosowe)	Dwa pasemka mięśni rozciągnięte w poprzek krtani przez zmieniającą się przestrzeń między nimi (głośnią) przepływa powietrze w czasie fonacji
Fonacja	Produkowanie dźwięków mowy, wydawanie głosu przez człowieka, generowanie dźwięku krtani
FONIATRA	Lekarz specjalista zajmujący się fizjologią, patologią i rehabilitacją głosu, słuchu i mowy
Głos	Dźwięk, mowa, szmer, śpiew
Głośnia	Szczelina między fałdami głosowymi w krtani jej kształt i wielkość ma wpływ na głos i brzmienie głosek
Logopeda	Specjalista zajmujący się rozwojem mowy pod względem fonetycznym, gramatycznym, zapobieganiem powstawaniu wad wymowy oraz ich rehabilitacja
Mowa	Zasób wyrazów, wyrażeń i zwrotów uwarunkowanych przez człowieka w celu porozumienia się
Modulacja głosu	Podnoszenie i zniżanie głosu w mówieniu zmienianie cech dźwięku wysokości, głośności i barwy
Narząd głosu	Część organizmu pełniąca funkcję wytwarzania dźwięków i mowy obejmuje liczne struktury anatomiczne wśród których najważniejszą rolę odgrywa krtań
Nasada	Część kanału głosowego złożona z jamy ustnej, gardłowej i nosowej
Oddychanie dynamiczne	Pobieranie powietrza przede wszystkim przez usta, wdech krótki, wydech długi
Oddychanie statyczne	Typ oddychania spoczynkowego odbywającego się przez nos, długość wdechu i wydechu jest zbliżona
Rezonatory głosowe	Przestrzenie powietrzne odgrywające ważną rolę w nadawaniu głosowi odpowiedniej siły i modulacji
Wygłos	Koniec wyrazu, także wypowiedzi
Nagłos	Początek wyrazu, także wypowiedzi

Uwagi dotyczące wyboru zawodu nauczyciela, oprócz predyspozycji psychicznych, o wyborze powinna decydować ocena możliwości narządu głosu i mowy. Najważniejsze warunki to

1. Prawidłowo rozwinięty narząd głosu (nie mogą istnieć anatomiczne wady rozwojowe);

2. Brak przewlekłych zmian chorobowych w obrębie narządu głosu i mowy, gardła i jamy nosowej;

3. Skala głosu mieszcząca się w granicach normy dla głosu nieszkolonego;

4. Prawidłowa koordynacja oddechowo-fonacyjna (łapanie oddechu);

5. Prawidłowa artykulacja i dobra dykcja;

6. Prawidłowy słuch.

Istnieje szereg przeciwskazań względnych i bezwzględnych do wykonywania zawodów wymagających obciążeń głosowych, należą do nich (wg Obrębowskiego i Pruszewicza)

Przeciwskazania bezwzględne:

1. porażenie nerwu krtaniowego wstecznego

2. brodawczaki krtani

3. guzki i polipy fałdów głosowych

4. zaawansowane zmiany zapalne dróg oddechowych

5. ciężkie schorzenia alergiczne

6. niewydolność podniebienno-gardłowa

7. umiarkowany lub głęboki niedosłuch

Przeciwskazania względne:

1. nawracające zapalenia dróg oddechowych

2. nawracające zapalenia migdałków podniebiennych

3. jednostronna głuchota

Anatomia i fizjologia narządu głosu

Głos jest złożonym zjawiskiem akustycznym i mechanicznym, do jego wytwarzania niezbędna jest możliwość tworzenia podstawowego składnika jakim jest dźwięk. W kategoriach fizycznych dźwięk stanowi drgania mechaniczne (akustyczne). W organizmie człowieka miejscem tworzenia drgań jest krtań.

Funkcje krtani:

Krtań jest narządem, który pełni kilka istotnych funkcji

1. oddechową – jest częścią drogi oddechowej, przy otwartych fałdach głosowych strumień powietrza swobodnie przechodzi do płuc i z powrotem

2. obronną – krtań dzięki pracy mięśni zapobiega przenikaniu obcych ciał do położonych poniżej narządów oddechowych, zamyka drogi oddechowe w czasie przełykania, bierze aktywny udział w odruchach wykrztuśnych

3. fonacyjna – w krtani dzięki pracy więzadeł głosowych powstaje dźwięk - warunek mowy i śpiewu

Krtań umiejscowiona jest w części środkowej odcinka szyi między gardłem a tchawicą. Jej długość wynosi od 4-6cm. Krtań jest zbudowana ze szkieletu chrzęstnego więzadeł i mięśni. Szkielet chrzęstny tworzy 9 chrząstek – 3 parzyste i 3 nieparzyste, poszczególne chrząstki połączone są stawami, więzadłami oraz mięśniami. Wyróżniamy dwie grupy mięśni krtani zewnętrzne i wewnętrzne. Rola mięśni zewnętrznych polega na ustaleniu położenia krtani. Po podnoszeniu jej w górę i obniżaniu ku dołowi przemieszczaniu do przodu i do tyłu. Mięśnie wewnętrzne krtani odgrywają zasadniczą rolę w procesie fonacji (tworzenia dźwięku). Wnętrze krtani stanowi jama krtani wysłana błoną śluzową, w której części środkowej leżą fałdy głosowe.

Wyróżniamy 3 piętra w krtani:

• piętro górne (nadgłośnia – jest to część leżąca powyżej fałdów głosowych)

• piętro środkowe – zawiera fałdy głosowe i głośnie

• piętro dolne, czyli jama podgłośniowa bezpośrednio łącząca się z tchawicą, czyli dolnymi drogami oddechowymi.

Szczególną rolę ze względu na swoja rolę fonacyjną odgrywają fałdy głosowe, stanowią one bowiem element zdolny do drgań. Fałdy głosowe to parzyste struktury w skład których wchodzą więzadła głosowe, mięsnie głosowe, tkanka łączna, naczynia krwionośne i pokrywająca je błona śluzowa. Przestrzeń zawartą między fałdami głosowymi nazywamy szparą głośni. Fałdy głosowe posiadają możliwość zbliżania się i oddalania, co powoduje odpowiednie zwieranie i rozwieranie szpary głośni. Zwarcie fałdów głosowych podczas fonacji może być różne od czego zależy nastawienie głosowe. Rozróżniamy 3 rodzaje nastawienia głosowego (!!!):

1. Nastawienie miękkie - struny zbliżają się do siebie (podczas fonacji), zostawiając wąską szczelinę pozwalającą im na swobodne drgania. Fałdy są do siebie zbliżone ale niezbyt silnie zwarte! Jest to fizjologicznie najbardziej poprawny układ strun.

2. Nastawienie twarde występuje gdy fałdy głosowe mocno się zwierają zbyt silnie napierając na siebie. W takiej sytuacji głos jest twardy, ma charakter eksplozyjny.

3. Nastawienie chuchające występuje gdy fałdy głosowe nie stykają się i pozostaje miedzy nimi szczelina o różnym kształcie w zależności od tego, które mięśnie uległy porażeniu czy niedowładowi. Cześć powietrza wydechowego nie zostaje zamieniona na falę głosową lecz tworzy komponent szmerowy.

Do powstania dźwięku niezbędne jest wytworzenie drgań powietrza przechodzącego przez szparę głośni. Drgania te powstają w krtani na skutek ruchów fałdów głosowych.

Pierwszą fazą jest wdech, który umożliwia zgromadzenie w płucach dostatecznie dużej ilości powietrza. Na skutek czynności mięśni oddechowych rozpoczyna się wydech. Powietrze wydychane z płuc jest motorem wprawiającym w drgania fałdy głosowe. Ponieważ w czasie wydechu szpara głośni jest zamknięta (fałdy głosowe ściśle przylegają do siebie) następuje wzrost ciśnienia powietrza w okolicy podgłośniowej (poniżej fałdów głosowych). Po przekroczeniu wartości krytycznej ciśnienia następuje rozwarcie szpary głośni przez która przepływa powietrze. Powtarzające się wielokrotnie w jednostce czasu cykle naprzemiennego zwierania i rozwierania fałdów głosowych powodują powstawanie drgań powietrza, czyli dźwięku. Charakter tego dźwięku, zwanego tonem krtaniowym, zależy od właściwości fałdów głosowych, ich długości, elastyczności, masy oraz charakteru przepływu powietrza.
Ton krtaniowy posiada określoną wysokość i natężenie, jest jednak słaby i bezbarwny. Przechodząc przez struktury leżące powyżej szpary głośni, czyli rezonatory dźwięk taki nabiera odpowiedniej siły i barwy i przekształca się w głos artykułowany.

Rezonatory głosowe dzielimy na:

• Dolne, położone poniżej głośni, czyli krtani, obejmują one tchawicę, oskrzela i płuca; często określamy je wspólnie jako rezonator piersiowy.

• Górne, położone powyżej krtani; obejmują one zatoki przynosowe, jamę nosową, gardło, jamę ustną; określamy je wspólnym mianem rezonatora nasady. (głos na masce) – mówienie prawidłowe.

Charakter głosu prawidłowy głos powinien być dźwięczny, czysty, pozbawiony szumu, niemęczliwy, bogaty rezonansowo, tworzony z miękkim nastawieniem głosowym bez napinania wewnętrznego bez napinania mięśni szyi. Wysokość jego powinna odpowiadać płci i wiekowi. Głos powinien posiadać odpowiednią giętkość wyrażająca się w płynnych zmianach wysokości i głośności w czasie mówienia. Poszerzenie żył szyi w czasie fonacji (mówienia) świadczy o wadliwym, partym sposobie tworzenia głosu. Obserwując ruch klatki piersiowej podczas oddychania ustalamy tor oddychania. Dla wzmocnienia i uzyskania indywidualnej barwy głosu ważne jest uczynnianie rezonatorów nasady, czyli odpowiednie wykorzystanie jam rezonacyjnych nosa jamy ustnej, gardła oraz zatok przynosowych.

Warunki prawidłowej emisji głosu

Na emisję głosu składa się zespolona czynność oddychania, fonacji i artykulacji w połączeniu ze zjawiskami rezonansu w przestrzeniach rezonacyjnych klatki piersiowej, krtani i nasady. Prawidłowa emisja głosu wiąże się ze spełnieniem następujących warunków:

1. Opanowaniem prawidłowego toru oddechowego

2. Prawidłową czynnością fałdów głosowych

3. Właściwym używaniem rezonatorów

4. Wyraźna artykulacją

Oddychanie w spoczynku jest odruchem bezwarunkowym i nie zależy od naszej woli, natomiast podczas fonacji sposób oddychania utrwala się na podstawie powtarzających się odruchów warunkowych i przechodzi w nawyk. Najbardziej ekonomicznym dla fonacji jest oddychanie całościowe piersiowo brzuszne zwane przeponowo żebrowym. Podczas wdechu następuje bowiem równomierne poszerzenie klatki piersiowej wspomagane pracą przepony. Bardzo przydatne dla osób zawodowo posługujących się głosem jest opanowanie i regulacja oddechu zwana podparciem oddechowym. Polega ono na świadomym zwolnieniu fazy wydechowej za pomocą kontrolowanego napięcia mięśni oddechowych (wymaga to jednoczesnego działania mięśni przeciwstawnych wdechowych i wydechowych.

Kolejnym warunkiem prawidłowej emisji głosu właściwe używanie rezonatorów dzięki którym głos nabiera barwy i siły zamieniając się w dźwięk artykułowany.

Równie ważnym warunkiem dobrej emisji jest sprawność aparatu artykulacyjnego - głównie języka, warg podniebienia miękkiego. Elastyczność tych mięśni i szybkość ruchów artykulacyjnych decydują o ich precyzji.

Narządy odpowiedzialne za emisję głosu stanowią jedną całość nieprawidłowy przebieg czynności w jednym z tych narządów pociąga za sobą zaburzenia funkcji pozostałych ważne jest więc wypracowanie prawidłowego sposoby oddychania, który ma bezpośredni wpływ na tworzenie głosu. Dlatego przed przystąpieniem do ćwiczeń należy ocenić dotychczasowy sposób oddychania. Stajemy przed lustrem tak by widoczna była twarz i tułów. Oceny dokonujemy bezpośrednio po wykonaniu wdechu przed przystąpieniem do mówienia. Zwracamy uwagę na ramiona, (które powinny być stabilne) oraz na klatkę piersiową w jakim obszarze została maksymalnie poszerzona. Przy prawidłowo wykonanym wdechu ramiona są ustalone nie zmieniają swej pozycji, natomiast klatka piersiowa wypełnia się równomiernie rozszerzając jednocześnie na boki w swej części dolnej. Dokonane spostrzeżenia pozwolą nam na ustalenia czy przystępując do ćwiczeń będziemy doskonalić dotychczasowy, prawidłowy sposób oddychania czy zmieniać eliminując nieprawidłowe nawyki oddechowe.

Ćwiczenia rehabilitacyjne głosu

Są to ćwiczenia specjalne, które stosujemy dopiero wtedy gdy w narządzie głosowym dojdzie do zaburzeń czynnościowych lub zmian organicznych celem przywrócenia jego prawidłowej funkcji. Ćwiczenia musza być indywidualnie dobrane do dolegliwości i prowadzone pod kontrolą foniatry. Niewolno ich stosować samodzielnie. Wizyta u specjalisty jest konieczna, gdy pojawią się objawy chorobowe.

1. Okresowa lub stała chrypka

2. Załamywanie się głosu

3. Zmęczenie głosowe po dłuższym mówieniu

4. Zmiana barwy głosu

5. Okresowy bezgłos

6. Zmiana wysokości głosu

7. Uczucie suchości w gardle

8. Uczucie drapania, zalegania dyskomfortu w gardle i krtani

9. Kaszel

10. Mowa nosowa

11. Zmniejszenie drożności nosa

Przyczyny nieprawidłowej czynności narządu głosu u nauczycieli:

1. Wzmożony wysiłek głosowy

2. Wystąpienie dysfunkcji narządu głosu przed podjęciem pracy pedagogicznej

3. Niedostatki edukacji głosowej

4. Brak wśród nauczycieli elementarnej wiedzy o zasadach higieny głosu i higieny pracy

5. Niepełny zakres badań profilaktycznych wstępnych, okresowych i kontrolnych

6. Niedobór specjalistycznych poradni przygotowanych do prowadzenia rehabilitacji i kształcenia głosu

7. Brak zainteresowania ze strony samych nauczycieli procesem kształcenia czy rehabilitacji głosu

8. Nadużywanie narządu głosu przy wypełniana obowiązków dydaktycznych w złym akustycznie miejscu

9. Zła organizacja pracy nauczyciela dopuszczająca komasowanie zajęć

10. Nie korzystanie przez nauczycieli z możliwości „sztucznego wzmacniania głosu” i zastępowania go przez różne techniki audiowizualne zwłaszcza w okresach niedyspozycji głosowej.

11. Brak nadzoru ze strony służb medycyny pracy nad środowiskiem pracy nauczycieli

Zasady higieny pracy nauczyciela

Choroby zawodowe głosu

16. 12. 2013 Egzamin !!!

Zasady higieny pracy nauczyciela

Praca nauczyciela odbywa się głównie w pomieszczeniach zamkniętych, konstrukcja i warunki w nich panujące powinny być optymalne dla narządu głosu. Najważniejsze jest zapewnienie prawidłowego mikroklimatu pomieszczenia, na który składają się: wilgotność, temperatura powietrza, zapylenie oraz ruch powietrza. Niekorzystnym czynnikiem występującym powszechnie w środowisku pracy nauczyciela jest hałas.

Wilgotność i temperatura powietrza.

W pomieszczeniach zamkniętych w okresie grzewczym (7-8 msc) wilgotność nie przekracza 45%. Przy temperaturze od 18 do 21 stopni optymalna wilgotność powietrza dla pracy nauczyciela powinna wynosić od 65 do 70%. Podczas intensywnego mówienia wdychamy 3-4 razy więcej powietrza niż przy spokojnym oddychaniu. W warunkach fizjologicznych oddychamy przez nos, którym powietrze zewnętrzne zostaje ogrzane, oczyszczone i nawilżone. Podczas znacznego wysiłku głosowego oddychamy przez usta. Stąd zanieczyszczone, zbyt suche powietrze powoduje nadmierne wysychanie błony śluzowej, gardła i krtani. Należy:

1. dbać o prawidłową wilgotność powietrza w miejscu pracy

2. starać się nie przegrzewać pomieszczeń klasowych

3. często wietrzyć pomieszczenie (podwyższa wilgotność)

4. przed dłuższym mówieniem wypić łyk letniego, niskosłodzonego, niegazowanego płynu

5. w razie wstępowania zanikowego zapalenia błony śluzowej gardła i krtani należy rozgryźć kapsułkę witaminy A+E

Zapylenie.

Klasycznym przykładem efektu zapylenia jest brud i kurz zbierający się na firanach i zasłonach. Szkodliwość zapylenia polega na jego drażniącym i alergizującym działaniu na błonę śluzową dróg oddechowych.

Należy:

1. regularnie odkurzać pomieszczenia klasowe oraz przecierać podłogi wilgotną ścierką

2. unikać zakładania zasłon i firan

3. regularnie przecierać parapety wilgotną ścierką

4. nie stawiać kwiatów w klasach (dzieci mogą być uczulone)

5. tablice zawsze wycierać mokrą gąbką

Ruch powietrza jest ważnym czynnikiem dynamicznym wpływającym na mikroklimat pomieszczeń zamkniętych. Wymiana powietrza jest bardzo ważna, ale powinna odbywać się w sposób nie odczuwalny dla człowieka. Należy:

1. unikać nadmiernego ruchu powietrza (przeciągu) podczas mówienia

2. pomieszczenia wietrzyć krótko i intensywnie wykorzystując przerwę klasową

Hałas w miejscu pracy.

Natężenie głosu (subiektywnie odczuwane jako głośność) wypowiadanego szeptem wynosi ok. 50 dB, mowy potocznej 65dB, krzyku 80 dB. Takie poziomy hałasu nie stanowią zagrożenia dla narządu słuchu mimo to sprzyjają one występowaniu chorób narządu głosu. Problem ten dotyczy w szczególności nauczycieli przedszkoli i szkół podstawowych. Badania wykazały, że poziom hałasu w przedszkolu wynosi od 75 do 80 dB. Zmusza to osoby mówiące do nadmiernego wysiłku głosowego, do mówienia podniesionym głosem. Powoduje to wzrost wartości średniego położenia głosu w czasie mowy, zwiększenia napięcia mięśniowego oraz twarde nastawienie głosowe. Prowadzi to do nadmiernego obciążenia fałdów głosowych i powstawania uszkodzeń narządu głosu. Podniesiony głos nauczyciela powoduje u dzieci nawyk głośnego mówienia sprzyjający rozwojowi dysfonii dziecięcych tj. czynnościowych zaburzeń głosu w wieku rozwojowym. Należy:

1. wypracować u dzieci zwyczaj niezbyt głośnego mówienia

2. nie przekrzykiwać słuchaczy

3. osoby słabiej słyszące posadzić w pierwszych ławkach

4. wykorzystywać nowoczesne aparaty wzmacniające

Higiena życia.

Do prawidłowego funkcjonowania narządu głosu konieczne jest utrzymywanie w zdrowiu i odpowiedniej kondycji całego ciała. Szczególnie istotna jest dbałość o sprawność fizyczną, która poprawia koordynację oddechowo ruchową i ogólną wydolność układu oddechowego. Należy unikać stresu i nauczyć się go rozładowywać.

Choroby zawodowe głosu.

Zgodnie z punktem siódmym Wykazu chorób zawodowych zaliczamy do nich również „przewlekłe choroby narządu głosu związane z nadmiernym wysiłkiem głosowym to: guzki głosowe zwane śpiewaczymi, niedowłady strun głosowych, zmiany przerostowe.”

Guzki głosowe zwane śpiewaczymi są to małe, okrągłe twory występujące w przedniej i środkowej części fałdów głosowych. Przyczyną ich powstania jest nadmierny wysiłek głosowy. Niewłaściwa, zbyt wysoka częstotliwość głosu, nadmierne forsowanie głosu o dużym natężeniu, mowa i śpiew w nieodpowiednich warunkach środowiskowych, ostre i przewlekłe zapalenie krtani, zmiany hormonalne. Guzki głosowe powstają głównie u kobiet i związane są z emisją wysokich dźwięków. Utrwalone guzki śpiewacze utrudniają pełne zwarcie fonacyjne fałdów głosowych. Głos jest ochrypły, drżący, chrypka nasila się po dłuższym mówieniu. W początkowym okresie są to tzw. guzki miękkie. Zwykle ustępują po ograniczeniu wysiłku głosowego. Nie leczone przechodzą w guzki twarde, które wymagają interwencji chirurgicznej.

Niedowłady fałdów głosowych to duża grupa różnych zaburzeń charakteryzująca się niepełnym zwarciem fałdów głosowych podczas fonacji. Charakterystyczne objawy to: chrypka o stałym charakterze nasilająca się po wysiłku głosowym, okresowy bezgłos. Niedowłady fałdów głosowych powstałe na podłożu nadmiernego przeciążenia narządu głosowego można skutecznie leczyć o ile zostaną dostatecznie wcześnie wykryte.

Zmiany przerostowe.

Choroba charakteryzuje się pogrubieniem fałdów głosowych lub ograniczonymi zmianami przerostowymi (polipy krtani). Powoduje to wzrost masy fałdów głosowych co zaburza ich prawidłową czynność fonacyjną. Główne dolegliwości to chrypka i obniżenie głosu. Zmiany te powstają, gdy w czasie zapalenia krtani na tle infekcyjnym jest ona forsowana do nadmiernego wysiłku głosowego. Stosunkowo trudno poddają się leczeniu zachowawczemu i często wymagają interwencji chirurgicznej.

Ćwiczenia rehabilitacyjne głosu – są to ćwiczenia specjalne, które stosujemy dopiero wtedy, gdy w narządzie głosowym dojdzie do zaburzeń czynnościowych lub zmian organicznych. Ćwiczenia te muszą być zawsze indywidualnie dobrane do dolegliwości i prowadzone pod kontrolą foniatry (przynajmniej na początku rehabilitacji lekarz musi nauczyć jak powinny wyglądać te ćwiczenia). Nigdy nie wolno stosować ćwiczeń samodzielnie. Wizyta u specjalisty (foniatry) jest konieczna, gdy pojawią się objawy: okresowa lub stała chrypka, załamywanie się głosu, zmęczenie głosowe po dłuższym mówieniu, zmiana barwy głosu, wysokości głosu, okresowy bezgłos, uczucie suchości w gardle i krtani, uczucie drapania, zalegania i dyskomfortu w gardle i krtani, długo występujące kaszel, mowa nosowa, zmniejszenie drożności nosa.