Afazja:

1. Definicja:

a) afazja to różne problemy z porozumiewaniem się, aż do niemożności mowy i rozumienia własnego języka, ograniczenie możliwości porozumiewania się u osoby, która wcześniej już tę czynność opanowała (I. Maruszewski), zaburzenia porozumiewania się strukturami mowy (Mierzejewska)

b) przyczyny: urazy mózgu;

c) rodzaje afazji: zależne od lokalizacji i głębokości urazu;

2. Afazja dziecięca:

a) definicje opisowe opierające się na widocznych symptomach:

- ekspresywna (motoryczna): całkowity zanik mowy spontanicznej przy dobrym jej rozumieniu, rozumienie mowy jest w normie, ale wytwarzanie, powtarzanie - nie występuje lub jest zaburzone;

- recepcyjnej (percepcyjnej, słuchowej): mowa jest słyszana, przekazywana, ale zupełnie nierozumiana, dziecko słyszy, powtarza, mówi, ale nie rozumie swoich ani cudzych przekazów. Mowę cechuje: agramatyzm, wielomówność.

b) definicje rozwojowe: odnoszą się do etapu mowy, w którym nastąpiło zaburzenie;

- E.Dilling - Ostrowska: rozróżnia wrodzone wady mowy od afazji, wrodzone są od urodzenia, afazja: to utrata umiejętności werbalizacji, którą zdobywa się po 12 miesiącu życia. W okresie przedsłownym objawy to opóźnienie rozwoju mowy, w okresie po 12 mscu życia - uszkodzenie półkul daje zaburzenia recepcji i ekspresji mowy, od 5-9 lat - zaburzenia występują gdy uszkodzona jest lewa półkula (zaburzenia czytania i pisania).

3. Afazja u dzieci a afazja u dorosłych:

- u dzieci: brak integracji mowy;

- u dorosłych: dezintegracja mowy (niedokształcenie mowy o typie afazji);

- wg Styczka: jeśli uszkodzenie struktur korowych nastąpiło przed występowaniem mowy: alalia;

- dzieci mają większe możliwości cofania się afazji (bo ich mózg jest jeszcze na etapie ciągłych zmian, inne części mózgu mogą przyjąć funkcje odpowiedzialne za mowę);

4. Alalia (niemota, słuchoniemota, afazja rozwojowa):

- opóźnienie rozwoju mowy na skutek uszkodzenia struktur korowych przed etapem rozwoju mowy (3 r.ż.);

- opóźnienie to może wyrównać się ok. 6-7 r.ż (alalia prosta) lub nawet około 14 r.ż. (alalia złożona);

- dostateczny rozwój umysłowy, odpowiednia praca narządów mowy, prawidłowy słuch fizjologiczny, pełna świadomość zaburzenia,

- alalię stwierdza się przez: wykluczenie niedorozwoju umysłowego (przy alalii percepcyjnej jest to problemem, bo dziecko nie rozumie poleceń), badanie słuchu (przy alalii słuch jest w porządku), badanie neurologiczne, wywiad, obserwację;

- przyczyny są trudne do stwierdzenia, przypuszcza się, że wywołują ją: urazy okołoporodowe, zapalenie mózgu, opon mózgowych, zatrzymanie lub urazy pewnych struktur korowych przed rozwojem mowy.

I. Styczek wyróżnia:

- alalię percepcyjną (recepcyjna, impresywna, słuchoniemota sensoryczna, głuchota słowna), bywa mylona z głuchotą, ponieważ osoba nie reaguje na pytania, charakterystyczny jest brak rozumienia mowy, kompensowany spostrzegawczością, pamięcią miejsca, generalnie normalna motoryka, początkowo komunikacja za pomocą gestów i mimiki, brak odpowiedzi lub odpowiedzi bez sensu, różna wymowa tego samego wyrazu (brak wzorca słuchowego), lepiej rozumiane zdania krótkie, często występujące w słowniku dziecka wyrazy;

- alalię ekspresywną (ruchowa, rozwojowa, słuchoniemota) - dobre rozumienie mowy (trudności ewentualnie przy dłuższych wypowiedziach, zdaniach) przy trudnościach w mówieniu; alalii ekspresywnej dużego stopnia towarzyszyć może: niesprawność lub niezręczność wykonywania ruchów, mowa niezgrabna, operowania małą ilością wyrazów, zapominanie artykulacji, zła wymowa wyrazu, mimo dobrej wymowy poszczególnie każdej głosek, substytucje, elizje, metatezy, świadomość wady.

5. Przyczyny afazji:

- organiczne uszkodzenie struktur mózgowych;

- objawy afazji są różne w zależności od lokalizacji i głębokości uszkodzenia;

- przyczyny uszkodzenia mózgu prowadzące do zjawisk afatycznych to: udary mózgu, urazy czaszki, guzy śródczaszkowe (nowotwory, ropnie), zanikanie mózgu. Zaburzenia mogą mieć charakter ogniskowy (jedno miejsce) lub rozlany (na większym obszarze mózgu);

6. Rodzaj zaburzeń w zależności od lokalizacji uszkodzenia:

a) uszkodzenie wieczka ciemieniowego (lewa półkula) - okolica somestyczna:

- afazja motoryczno-dośrodkowa (kinestetyczna),

- w tej części mózgu znajduje się ośrodek odpowiedzialny za gnozję kinestetyczno-oralną (tj. czucie swoich narządów mowy),

- następuje zaburzenia somestezji (czyli realizacji ruchów artykulacyjnych - o odpowiedniej sile, kierunku), trudności w artykułowaniu głosek;

- wg Łurii: zaburzona gnozja somestetyczna (zaburzenie odczuwania);

b) uszkodzenie lewego płata czołowego - ośrodek Brocka:

- afazja motoryczno-odśrodkowa (kinestetyczno-eferentną),

- ta część mózgu odpowiedzialna jest za kinetyczną gnozję oralną czyli analizę ruchu narządów, tak by np. płynnie przechodzić od głoski do głoski,

- zaburzenie to: częściowa lub całkowita utrata płynności mowy, zaburzenie kolejności głosek, sylab w wypowiedziach;

- wg Łurii: zaburzona synteza sekwencyjna (organizacja ruchów artykulacyjnych w czasie);

c) płat ciemieniowy półkuli dominującej - okolica przedruchowa:

- afazja przedruchowa;

- ta część mózgu odpowiada za organizowanie czynności związanych z nadawaniem mowy;

- zaburzenie to powoduje brak mowy ekspresywnej, przy zachowanym rozumieniu słyszanej mowy,

- możliwa też afazja dynamiczna;

- wtedy nie pracuje część odpowiedzialna za planowanie wypowiedzi;

- dłuższe wypowiedzi są problematyczne, niezorganizowane;

- wg Łurii: jest to afazja motoryczna i wynika z zaburzenia mowy wewnętrznej (cerebracji - czyli układania planu wypowiedzi);

d) płat skroniowy obu półkul - okolica słuchowa:

- głuchota bądź słyszenie ale nierozpoznawanie dźwięków;

- ta część mózgu odpowiedzialna jest za analizę i odbiór dźwięku;

e) części zwoju skroniowego w lewej półkuli - ośrodek Wernicego:

- afazja akustyczno- gnostyczna;

- ta część mózgu odpowiada za słuch fonematyczny;

- trudności przejawiają się jako problem z różnicowaniem głosek, podobnie brzmiących wyrazów;

- zaburzony słuch fonematyczny (analiza i synteza dźwięków mowy);

f) tylna część lewego płata skroniowego - pole słuchowo-mnestyczne;

- afazja akustyczno-mnestyczna;

- ta część mózgu odpowiada za pamięć słuchową, przechowywanie dźwiękowych informacji, danych dotyczących artykulacji;

- występują trudności w rozumieniu wypowiedzi 2-3 wyrazowych, w powtarzaniu dłuższych sekwencji, w przypominaniu sobie słów, nazywaniu w mowie samodzielnej;

- wg Łurii zaburzona pamięć słuchowo-werbalna (przechowywanie śladów dźwiękowych w strukturach);

g) styk ciemieniowo-skroniowo-potyliczny:

- afazja semantyczna;

- ta część mózgu obejmuje ośrodek wzrokowy, słuchowy i czuciowy;

- utrata wcześniej nabytych umiejętności rozumienia logiczno-syntaktycznego, czyli wyrazów w zdaniu, w innych formach gramatycznych, trudności w rozumieniu poleceń wymagających logicznego myślenia.

- wg Łurii zaburzona synteza symultatywna (równoległa synteza)

Pozostałe elementy mające znaczenie dla zaburzenia, związane z uszkodzeniem mózgu:

- rozległość i głębokość urazu;

- charakter zaburzeń (trwałe, nietrwałe);

- miejsce uszkodzenia (jedno czy kilka);

- okoliczności (czynnik psychogenny);

- czynnik czasu (uszkodzenie nagłe czy postępujące);

- okres (objawy są inne tuż po urazie, inne po upływie czasu, mogą słabnąć lub nasilać się);

- zmienność indywidualna (np. u dzieci pewne rzeczy szybciej się zmieniają, poprawiają).

7. A.R. Łuria:

---