Fizjologia cyklu miesięcznego

Faza miesiączkowa

Pierwszy dzień miesiączki jest pierwszym dniem nowego cyklu. Przez kilka kolejnych dni nabłonek macicy (endometrium) ulega złuszczeniu i towarzyszy temu krwawienie.

Faza dojrzewania pęcherzyków

W ciągu następnych dni następuje odnowa nabłonka macicy powodowana przez hormony żeńskie zwane estrogenami, których poziom w tej fazie cyklu stopniowo wzrasta. Estrogeny powodują też rozwieranie się ujścia szyjki macicy oraz produkcję śluzu, który przy wysokim poziomie tych hormonów staje się przejrzysty i ciągliwy.

Ta część cyklu nazywa się fazą dojrzewania pęcherzyków (inaczej faza pęcherzykowa lub follikularna), gdyż w tym czasie, również pod wpływem estrogenów, w jajniku następuje wzrost i dojrzewanie tzw. pęcherzyka Graafa, czyli pęcherzyka wypełnionego płynem i zawierającego jedną komórkę jajową. W jajniku jest wiele tzw. pęche-rzyków pierwotnych i w każdym cyklu tylko jeden z nich dojrzewa. Długość trwania fazy dojrzewania jest różna w poszczególnych cyklach u jednej kobiety, a różnice jej długości u różnych kobiet są jeszcze większe.

Faza owulacyjna

Kiedy pęcherzyk Graafa osiągnie dojrzałość, pod wpływem nagłego wzrostu stężenia (piku) hormonu przysadki — lutropiny (LH) następuje jego pęknięcie i uwalnia się z jego wnętrza komórka jajowa. Nazywamy to jajeczkowaniem lub owulacją.

Faza ciałka żółtego

Z pozostałości pękniętego pęcherzyka Graafa wykształca się tzw. ciałko żółte, które produkuje hormon, zwany progesteronem. Pod jego wpływem śluzówka macicy rozrasta się, przygotowując się w ten sposób na przyjęcie dziecka. Progesteron powoduje także zmianę wyglądu śluzu szyjkowego na biały i gęsty oraz podwyższenie podstawowej temperatury ciała.

Po owulacji komórka jajowa przemieszcza się wewnątrz jajowodu w kierunku macicy i jest w tym czasie gotowa do zapłodnienia. Żyje ona najwyżej 12 godzin i obumiera, jeśli nie doszło do zapłodnienia. W tym przypadku po kilkunastu dniach czynność ciałka żółtego zanika, poziom hormonów spada i zaczyna się miesiączka, a więc nowy cykl.

Faza ciałka żółtego trwa ok. 12-16 dni i jej długość podlega bardzo małym wahaniom u określonej kobiety.

Faza ciałka żółtego w przypadku ciąży

Do zapłodnienia może dojść w czasie pierwszej doby po owulacji i jeśli tak się stało, to po kilkudniowej wędrówce przez jajowód dziecko zagnieżdża się w śluzówce macicy. Do zagnieżdżenia się oraz prawidłowego rozwoju małego zarodka konieczne jest, aby śluzówka macicy (endometrium) była odpowiednio rozwinięta, a więc niezbędny jest progesteron. Aby nie doszło do spadku poziomu tego hormonu i skutkiem tego złuszczenia się śluzówki macicy (czyli miesiączki), dziecko wysyła sygnał - hormon gonadotropinę kosmówkową (HCG), który powoduje dalszy rozwój ciałka żółtego i produkcję przez nie progesteronu. Ciałko żółte rozrasta się, tworząc tzw. ciałko żółte ciążowe. Poziom progesteronu podwyższa się i temperatura również nieco się podnosi.

Naturalna regulacja poziomu hormonów

Równowaga hormonalna kobiety opiera się na układzie sprzężeń zwrotnych między przysadką mózgową a jajnikami. Hormony przysadki pobudzają jajniki do produkcji hormonów płciowych, a wysokich poziom hormonów płciowych wywiera wpływ hamujący na przysadkę.
 

W tym skomplikowanym systemie regulacji hormonalnej najważniejsze dla nas są dwa fakty:  owulacja jest powodowana przez nagłe zwiększenie stężenia (,,pik") lutropiny (LH - hormon przysadki) progesteron wywiera wpływ hamujący na przysadkę i nie dopuszcza do piku lutropiny.

To właśnie dlatego nie może dojść do owulacji w fazie ciałka żółtego, czyli wtedy, kiedy we krwi pojawia się progesteron. Gdyby nie ten mechanizm, gdyby mogło dojść do powtórnej owulacji w fazie ciałka żółtego, to kobieta mogłaby zachodzić w ciążę w kilkudniowych lub kilkutygodniowych odstępach i w efekcie urodzić bliźniaki lub trojaczki różniące się wiekiem. U człowieka mechanizm hamowania przysadki przez progesteron skutecznie zabezpiecza przed taką sytuacją i w całej literaturze medycznej nie znajdziemy ani jednego opisanego przypadku ciąży, do której doszło w fazie ciałka żółtego. Pomimo to, mit o tzw. podwójnej owulacji ciągle pokutuje wśród osób niezbyt dobrze znających fizjologię.

Progesteron oprócz wpływu, jaki wywiera na endometrium oraz zmiany wyglądu śluzu szyjkowego powoduje wzrost podstawowej temperatury ciała. Właśnie dlatego w metodach naturalnego planowania poczęć pomiar tej temperatury (podstawowej lub inaczej poprzebudzeniowej) ma zasadnicze znaczenie. Równie ważna jest obserwacja śluzu, którego wygląd zależy od poziomu estrogenów we krwi. Metoda Rötzera służy do tego aby dokładnie określić, jaki wzrost temperatury możemy uznać za spowodowany progesteronem oraz, na tej podstawie, oddzielić dni niepłodne od płodnych.

Rozpoczęcie kolejnego cyklu

Jeżeli nie doszło do zapłodnienia, to ciałko żółte obumiera i poziom progesteronu spada, co powoduje złuszczenie nabłonka macicy, a więc miesiączkę. Pierwszy dzień miesiączki jest dniem nowego cyklu. Bywają jednak sytuacje, że nie obserwujemy krwawienia (np. na skutek osłabienia organizmu), choć doszło do spadku poziomu progesteronu. Wtedy obniżenie temperatury sygnalizuje nam rozpoczęcie nowego cyklu.