1. PRAWO OCHRONY ŚRODOWISKA

Prawo ochrony środowiska określa zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów z uwzględnieniem wymagań zrównoważonego rozwoju. Ustawa o ochronie przyrody określa cele, zasady i formy ochrony przyrody żywej i nieożywionej oraz krajobrazu.

Podział wód (art. 5 ustawy z 18.07.01):

1. Wody morza terytorialnego i wody morskie wewnętrzne (własność skarbu państwa)

2. Śródlądowe:

-podziemne (własność skarbu państwa)

-powierzchniowe: stojące (jeziora, naturalne zbiorniki, w zagłębieniach terenu nie będące stawami), płynące (w rzekach, kanałach)

Zasoby i bilans wodny w Polsce (wody powierzchniowe):

1. Przychód:

-z odpadów atmosferycznych, 186 kmᶟ, 97,3%

-z rzek płynących, 5,2 kmᶟ, 2,7%

1. Rozchód:

-odpływ rzekami do morza, 58,6 kmᶟ, 30,6%

-zużycie wody na parowanie i potrzeby gospodarcze, 132,8 kmᶟ, 69,4%

Polska jest krajem ubogim w zasoby wodne:

-na 1 mieszkańca przypada 1,6 tys. mᶟ wody na rok, to 22 miejsce w Europie, pięciokrotnie mniej niż średnio na świecie

-zasoby te cechuje duża zmienność sezonowa, roczna i nierówność rozmieszczenia

Struktura poboru wody:

-przemysł 69,8%, rolnictwo 10,2%, gospodarka komunalna 20%

-w przemyśle największe ilości wody zużywa energetyka, górnictwo, przemysł chemiczny i papierniczy

-pobór wody na 1 os. Wynosi średnio 36mᶟ/ rok

-z uwzględnieniem zapotrzebowania przemysłowego 300mᶟ/rok

Procesy samooczyszczania i eutrofizacji wód:

-procesy fizyczne: mieszanie wód, rozcieńczanie, sedymentacja

-procesy chemiczne: utlenianie związków organicznych

-procesy biologiczne: mineralizacja substancji organicznej przez drobnoustroje: grzyby, bakterie, pierwotniaki, biogeny

Samooczyszczanie wód będzie właściwie przebiegało, gdy zachowana będzie równowaga biologiczna.

-produkcja: O2+CO2+biogeny -> rośliny zielone

-destrukcja: O2 -> bakterie, zwierzęta -> CO2, biogeny

W jeziorach w ciągu roku występują okresy mieszania i stagnacji: cyrkulacja wiosenna i jesienna, okres zimowy, stagnacja letnia.

Ścieki – to zużyte ciecze, roztwory, koloidy lub zawiesiny, a także odpadowe ciała stałe odprowadzane za pomocą rurociągów do odbiorników naturalnych jakimi mogą być zbiorniki lub cieki wodne, doły gnilne itp. W postaci ścieków odprowadza się odpadowe substancje przemysłowe oraz odpady żywnościowe i fekalia z miejskich i osiedlowych gospodarstw domowych.

W procesach oczyszczania ścieków stosuje się metody mechaniczne, chemiczne, biologiczne, mieszane i dezynfekcję. W zależności od rodzaju ścieków proces oczyszczania powinien być tak pomyślany, aby przy minimalnym nakładzie kosztów uzyskiwać najwyższy możliwy stopień oczyszczenia. W tym celu stosuje się jedną lub kilka z metod oczyszczania.

Eutrofizacja – proces wzbogacania zbiorników wodnych w substancje pokarmowe (nutrienty, biogeny) skutkujący wzrostem trofii, czyli żyzności wód. Proces ten dotyczy nie tylko zbiorników wodnych, ale również cieków.

1. LAS

Las- ekosystem, w którym występuje roślinność swoista dla danego regionu biogeografiznego wyróżniająca się wybitnym ilościowym udziałem drzew rosnących zwarcie, światem zwierzęcym, klimatem lokalnym, stosunkami wodnymi i glebowymi.

Las to grunt: o zwartej powierzchni co najmniej 0,1ha, pokryty roślinnością, przeznaczony do produkcji leśnej, stanowiący rezerwat przyrody, wpisany do rejestru zabytków.

Funkcje lasów:

-Ekologiczne: klimatotwórcze, glebochronne, glebotwórcze, wodochronne, chronią różnorodność biologiczną

-Zdrowotne i społeczne: tłumią hałas, oczyszczają powietrze, wydzielają substancje bakteriobójcze- fitoncydy

-Gospodarcze: źródło surowców: drewno, żywica, owoce runa leśnego, funkcja majątkowa i dochodowa

Instytucja lasów ochronnych:

1. Lasy, które chronią glebę przed zmywaniem lub wyjałowieniem, powstrzymują osuwanie się ziemi, obmywanie skał

2. Chronią zasoby wód powierzchniowych i podziemnych

3. Stanowią drzewostany nasienne lub ostoje zwierząt

4. Znaczenie naukowe

Deforestacja

1. Przyczyny naturalne (huragany, pożary, szkodniki) oraz działalność człowieka

2. Skutki: flora i gleba wilgotnych lasów równikowych zawiera 20-100 razy więcej związków organicznych niż rośliny i gleba uprawna, zaburzenie obiegu wody w skali regionalnej, a nawet globalnej, niszczenie różnorodności gatunkowej

Defoliacja- ubytek aparatu asymilacyjnego (korona drzewa)

Zanieczyszczenia szkodliwe dla lasów: związki siarki (SO₂, trójtlenek siarki, siarczek, węgla, siarkowodór), związki azotu (tlenek azotu, amoniak, azotany), związki fluoru (fluorowodór), ozon, chlorki, opary metali ciężkich.

SO₂ pobierany jest przez szparki oddechowe do roślin iglastych nie zrzucających liści, wnika prawie bez przerwy. Po przedostaniu się do liści rozpuszcza się w wodzie i powstaje kwas siarkowy. Dostaje się do atmosfery drogami naturalnymi (rozkład materii organicznej, wybuchy wulkanów)- ok. 139 mln ton rocznie. Antropogeniczna emisja siarki w 2000r. wynosiła 150 mln ton.

Ogromne znaczenie dla żywotności lasów mają nawet krótkotrwałe wzrosty stężenia SO₂ w powietrzu. Powodują one silniejsze uszkodzenia niż niższe stężenie działające w dłuższym czasie. Wg badań tam, gdzie umiera sosna, tam zagrożone jest życie człowieka.

1. GLEBA

Gleba jest wierzchnią częścią skorupy ziemskiej, zmieniona pod wpływem czynników klimatycznych, roślinności i wody, kształtująca się w zależności od rzeźby terenu i charakteru podłoża. Obecnie w coraz większym stopniu jest kształtowana przez działalność człowieka. Jest dynamicznym, żyjącym systemem złożonym z materii organicznej i nieorganicznej tworzącej sieć kanałów i porów.

Funkcje przyrodnicze i gospodarcze gleby:

1. Rezerwuar substancji odżywczych dla roślin będących podstawą produkcji biomasy

2. Ze względu na porowatą budowę, stanowi znaczącu rezerwuar zasobów wodnych- pogorszenie porowatości powoduje nasilenie spływu powierzchniowego

3. Zapobiega zanieczyszczaniu wód gruntowych- filtruje, buforuje, transformuje substancje toksyczne (w optymalnych warunkach 99% jest przekształcane w substancje nietoksyczne)

4. Jest środowiskiem życia wielu organizmów (w wierzchniej warstwie 30cm na 1ha występuje 25 t organizmów)

5. Ma znaczenie klimatyczne (jest w niej związane 3 razy więcej węgla niż w biomasie poza gruntem i 2 razy więcej niż w atmosferze)

6. Jest fizycznym podłożem do rozwoju infrastruktury oraz źródłem surowców (glina, torf)

Degradacja gleby- oznacza zmiany jej właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych. Degradacja gleby powoduje pogorszenie ekologicznych warunków życia ludzi, produkcji żywności oraz estetycznych walorów krajobrazu.

Przyczyny degradacji: przepasienie 35%, wylesienie 30%, rolnictwo 25%, eksploatacja roślin 3%, przemysł 7%.

Podział degradacji:

1. Rzeczywista:

-trwałe obniżenie lub zniszczenie aktywności bilogicznej gleby

-wyjałowienie ze składników pokarmowych

-zanieczyszczenie składnikami fitotoksycznymi

-zasolenie

-przesuszenie

-przewilgocenie

1. Względna:

-przeobrażenie struktury, cech glby w sposób stopniowy lub skokowy bez zmiany jej aktywności biologicznej (np. zmiana pH)

Najpoważniejszą konsekwencją degradacji gleb jest jej wpływ na zapewnienie odpowiedniej i stabilnej podaży żywności, ponieważ inne źródła żywności (np. morza i oceany) stanowią 0,3% udziału.

Główne czynniki wpływające na wielkość produkcji żywności na świecie:

STRESY ŚRODOWISKOWE (erozja, zasolenie, zanieczyszczenie, zmiany klimatyczne)	zmiany wydajności produkcji	MOŻLIWOŚĆ POPRAWY (nawożenie, nawadnianie, biotechnologia, nowe technologie produkcji rolnej, poprawa zarządzania)

Globalna produkcja żywności:

UTRATA UŻYTKÓW ROLNYCH (przejmowanie ziem na cele nierolnicze: urbanizacja, transport; wzrost poziomu morza)	zmiany areału upraw	NOWE UŻYTKI ROLNE (wykorzystywanie nieużytkowanych terenów, wylesianie)

Erozja gleb- zespół procesów powodujących żłobienie i rozcinanie powierzchni skorupy ziemskiej przez wodę, lodowce i wiatr, połączone z usuwaniem powstających produktów niszczenia.

1. ZAGROŻENIE RÓŻNORODNOŚCI GATUNKOWEJ:

Ubocznym efektem działalności człowieka są zmiany polegające na zaniku różnorodności żywej przyrody. Różnorodność biologiczna oznacza bogactwo i rozmaitość form życia i może być rozpatrywana na kilku poziomach:

-bioróżnorodność genetyczna- zróżnicowanie genetyczne wewnątrz populacji, czy gatunku

-bioróżnorodność gatunkowa, czyli liczba gatunków na jednostkę powierzchni lub dane środowisko

-bioróżnorodność ekosystemalno-siedliskowa- rozmaitość i zmienność siedlisk, która podtrzymuje różnorodność zasiedlających je zespołów organizmów i ich biocenoz

Tempo wymierania gatunków:

1. Ocena tempa zależy od liczby gatunków na ziemi

2. Szacuje się, że średnie tempo wymierania wynosi od 1,1 do 5 gatunków na rok w ciągu ostatnich lat, jeżeli natomiast odrzuci się tzw. ‘wielkie wymieranie’- spada do 0

3. Obecnie tempo wymierania jest zróżnicowane, najczęściej mówi się o 27 tys. wymierających gatunków

4. Obecnie jest szóste masowe wymieranie gatunków w ciągu 600 mln lat, jednak ma specyficzne cechy (jest prawdopodobnie najszybsze, dotyczy wszystkich typów organizmów, wszystkei przypadki zidentyfikowania przyczyny wskazują na działalność ludzką)

Przyczyny wymierania gatunków- diabelski kwartet:

1. Destrukcja siedlisk (przejmowanie gatunków na inne cele, zmiany cech siedliska- zanieczyszczenia)

2. Bezpośrednia eksploatacja (nadmierna eksploatacja populacji gatunków użytkowych, tępienie szkodników i chwastów)

3. Zwalczanie obcych gatunków (np. wpuszczanie drapieżników do danego ekosystemu)

4. Wtórne wymieranie (konsekwencja istnienia zależności między gatunkami- efekt kaskadowy)

Motywy ochrony bogactwa naturalnego: ekonomiczne (rolnictwo, medycyna, przemysł), estetyczne, naukowe, etyczne.

1. GLOBALNE OCIEPLENIE:

Efekt cieplarniany istnieje na Ziemi od zawsze. Średnia temperatura na Ziemi wynosi ok. 15˚C, a gdyby nie było gazów cieplarnianych, wynosiłaby ok. -18˚C. W ciągu XX w. klimat światowy stał się cieplejszy o ok.0,76 (19) ˚C.

Niszczenie ozonosfery jest drugim globalnym zagrożeniem związanym z zanieczyszczeniem atmosfery. Trzeba odróżnić zmniejszanie się ilości ozonu w stratosferze. Ozon występuje głównie w stratosferze na wysokości 10-50km, a jego maksymalna koncentracja przypada na warstwę 18-20km. Powstaje głównie z rozpadu cząstek tlenu pod wpływem promieniowania nadfioletowego. Tworzy się przede wszystkim nad obszarami równikowymi na wysokości 40km. Następnie opada i przemieszcza się zgodnie z cyrkulacją atmosferyczną ku wyższym szerokościom geograficznym. Nie jest równomiernie rozłożony w atmosferze.

Funkcje ozonu stratosferycznego:

-bierze udział w przekształcaniu nadfioletowego promieniowania słonecznego w ciepło, odgrywając rolę w kształtowaniu bilansu cieplnego ziemi

-jest podstawowym gazem ograniczjącym dopływ do powierzchni ziemi szkodliwego dla żywych organizmów promieniowania nadfioletowego słońca

Szkodliwość promieniowania nadfioletowego wynika z silnego pochłaniania fotonów UV przez białka i kwasy nukleinowe- substancje pełniące kluczowe funkcje w organizmach żywych.

Dziura ozonowa- zaobserwowano ją na początku lat 80’ XX w. na wybrzeżu Antarktydy. Późniejsze prace naukowe pozwoliływyjaśnić, że na zniszczenie ozonu ma wpływ obecność chmur w dolnej stratosferze (15-20km), gdy w atmosferze znajdują się związki chloru. Prowadzi to nawet niekiedy do zaniku ozonu w tej warstwie.

Mechanizm niszczenia ozonu przez chlor:

Skutki zdrowotne niszczenia ozonosfery:

-ubytek 1% ozonu powoduje wzrost natężenia promieniowania UVB o 2%

-szybsze starzenie się dkóry

-zwiększenie zachorowalności na różne choroby skóry (np. rak)

-częste choroby narządu wzroku

-osłabienie reakcji układu immunologicznego

1. GLOBALIZACJA

Proces globalizacji można rozpatrywać jako pewną tendencję ogólną, panującą w świecie współczesnym. Globalizacja jest postrzegana pozytywnie przede wszystkim ze względu na korzyści gospodarcze. Poprawia się efektywność wykorzystywania zasobów naturalnych. Globalizacja prowadząc do wzrostu zamożności, rodzi zainteresowanie środowiskiem i generuje środki niezbędne do jej ochrony. Inwestycje zagraniczne prowadzą do nowoczesnych technologii ochrony środowiska. Kluczową przesłanką efektywności jest nie optymalne wykorzystanie zasobów środowiska, a po prostu unikanie kosztów związanych z jego ochroną. Pojęcie globalizacji odnosi sięprzede wszystkim do wolnego rynku, gdzie nadrzędnym kryterium jest maksymalizacja stopy zysku, a mechanizmem funkcjonowania- wolna konkurencja. Lekceważenie wymogów środowiska szerzy się w rozwijających się krajach. Ogólnie biotechnologię można powiązać z procesami globalizacji, ponieważ na badania genetyczne mogą pozwolić sobie jedynie olbrzymie koncerny.

Koncern Monsanto- wyprodukował środek Orange Agent przewyższający skutecznością Cyklon B niszczący doszczętnie las i zabijający zwierzęta jeszcze tydzień po zastosowaniu. W sumie zrzucono 10 mln ton tego środka na lasy Wietnamu.

Skutki degradacji środowiska:

-zagrożenie globalne- procesy takie, jak efekt cieplarniany, zanik ozonu

-zagrożenie regionalne- kwaśne opady, niedobór jodu na znacznych obszarach

-zagrożenia lokalne- emisja fal elektromagnetycznych, bardzo niskich częstotliwości lub mikrofal, emisje do atmosfery lub zrzut do wód powierzchniowych metali ciężkich, nadmierne stężenia pyłów i ozonu troposferycznego, nadmierny hałas i zanieczyszczone powietrze w pomieszczeniach zamkniętych

Wpływ na zdrowie mają:

-czynniki środowiskowe- determinują przedwczesną umieralność i uszkodzenia zdrowia

-czynniki biologiczne- zagrożenie ze strony organizmów chorobotwórczych i pasożytniczych wywołujących zakażenia, alergie itp.

-niedożywienie- zaburzenie budowy lub funkcji organizmu, spowodowane niedostarczeniem z pożywieniem potrzebnych ilości energii i/lub składników odżywczych

Procentowy wpływ czynników na zdrowie: styl życia 50%, czynniki środowiskowe 20%, czynniki biologiczne 20%, medycyna naprawcza 10%.

Najważniejszą antropogeniczną przyczyną zagrożenia ludzkiego zdrowia jest zanieczyszczenie substancjami chemicznymi. Do tej pory wytworzono ok. 6,5 mln związków chemicznych, a rocznie syntezuje się ok. 1 tys. nowych.

Synergizm- skutek działania dwu lub więcej substancji, który może być znacznie silniejszy niż skutki działania każdej z tych substancji osobno.

Związki szkodliwe: dwutlenek siarki (pochodzi głównie ze spalania paliw), tlenek węgla (niepełne spalanie paliw), metale ciężkie (przede wszystkim o liczbie atomowej ponad 20)

Gatunek wymarły w Polsce:

Tur - wymarły gatunek ssaka, przodek niektórych ras bydła domowego. Tur był bardzo podobny do dużych ras bydła

W miarę rozwoju rolnictwa powierzchnia puszcz kurczyła się, a wraz z nią środowisko życia tura

na przełomie XI i XII wieku tury zniknęły z terenów Europy,

w XIV wieku tury dość nielicznie żyły na Mazowszu,

ostatnia samica padła z przyczyn naturalnych w 1627 r. w Puszczy Jaktorowskiej

Przyczyną prawdopodobnie była choroba lub to, iż tur mógł trafić na małą, odizolowaną populację, która straciła naturalne możliwości krzyżówek genetycznych.