MITOLOGIA CELTYCKA - Celtowie byli ludem politeistycznym, przed przyjęciem chrześcijaństwa. Niektóre spośród ich mitów przetrwały nienaruszone, a mitologia celtycka wpłynęła na nowożytną cywilizację europejską.

Mitologię celtycką można podzielić na trzy główne podgrupy powiązanych ze sobą wierzeń:
goidelską - irlandzką, mańską i szkocką
brytańską na wyspach - walijską i kornwalijską
brytańską kontynentalną - na kontynencie europejskim

Historia:
Ludy celtyckie żyły na znacznej części terytorium Europy i Azji mniejszej przez ponad 3000 lat. Za datę początkową uważany jest rok 1400 p.n.e. Kolebkę ludów przypisuje się zachodowi bądź centrum dzisiejszych Niemiec. Do VI wieku plemiona celtyckie zajęły już tereny zachodniej i północnej Europy, dotarły także na Wyspy Brytyjskie. Później osiedliły się też nad Morzem Czarnym, na Ukrainie i w zachodniej Turcji. Ludy były silnie ze sobą spokrewnione, ale nie były zjednoczone pod względem politycznym. Celtowie znani dzisiaj jako Galowie żyli w odrębnych grupach plemiennych. Różnice między plemionami ukazują się w odrębności językowej. Języki celtyckie przyjęły odmienne formy, używane przez plemiona zamieszkujące Europę: centralną, północną i północno-zachodnią Iberię (dzisiejsza Hiszpania i Portugalia), Galię (Francja), dolinę Padu na południe od Alp i, być może, dolinę Dunaju. Język celtycki używa się dzisiaj w Wielkiej Brytanii, Irlandii oraz Bretanii. Język można podzielić na dwie części, jeden używa się w formie walijskiej, kornwalijskiej i bretońskiej. Druga część to język używany w Irlandii, Szkocji oraz na wyspie Man.
Grecy i Egipcjanie pozostawili po sobie wiele pism, natomiast Celtowie w przeciwieństwie do nich bardziej cenili sobie tradycję przekazywaną drogą ustną. Źródłem informacji o nich są inskrypcje, monety oraz nazwy geograficzne. Źródła ta jednak nie są pełne i nie pozwalają na całkowite poznanie wierzeń celtyckich. Bardzo mało zostało źródeł pochodzących z kontynentu, gdzie największy wpływ miało Imperium Rzymskie. Największą pozycję wiara ta miała na Wyspach Brytyjskich - dotrwała tam do czasu, aż zaczęto ją spisywać.
Dzisiaj tak dużo wiemy o Celtach od najeźdźców. Tutaj należy wspomnieć o Juliuszu Cezarze (100 - 44 p.n.e.) - zdobywca ten pozostawił źródła pisane, z których wynika jako taki opis celtyckich (galijskich) plemion. Cezar opisał, że byli dzielnymi wojownikami, a niektórzy walczyli nago. Oto opis Greckiego historyka Diodora Scylijskiego (od. 90 - 21 p.n.e.), który pisze: "Celtowie byli wysocy, mieli potężne mięśnie, blond włosy i jasną skórę. Ich kobiety dorównują mężczyznom zarówno posturą, jak i odwagą".
Każde plemię miało swojego wodza lub króla. Społeczeństwo Celtów było podzielone na na arystokrację (posiadającą konie), druidów (kapłanów), bardów (przekazujących opowieści), ludzi wolnych i niewolników. Kobiety z warstwy arystokratycznej odgrywały ważną rolę. Plemiona były niezależne od siebie, a nawet często walczyły ze sobą. To co je łączyło to: zamiłowanie do tworzenia i przekazywania opowieści oraz zainteresowanie zdobnictwem i muzyką. Opowieści przekazywali bardowie.

Bóstwa celtyckie:
Dagda - Najwyższym bogiem panteonu celtyckiego zdaje się być Dagda. Jego imię oznacza 'Dobry Bóg' - 'dobry' nie tylko w sensie moralnym, lecz we wszystkim, co robił (wszechpotężny). Dagda uosabia postać ojca, protektora plemienia; jest też bogiem podstawowym, źródłem wierzeń w inne celtyckie bóstwa płci męskiej, które de facto były jego wariantami. Bogowie celtyccy byli istotami dosyć mocno nieokreślonymi - być może powinno się ich traktować raczej jako klan niż jako sformalizowany panteon. W pewnym sensie, wszystkie bóstwa celtyckie były jak grecki bóg Apollo, którego nigdy nie dawało się opisać jako boga mającego jakąś jedną, przypisaną funkcję.
Opowieści irlandzkie opisują Dagdę jako postać o niezmiernej mocy, wyposażoną w maczugę i kocioł. W Dorset znajduje się słynny, wycięty w kredowej glebie, kontur ityfallicznego giganta z maczugą. Choć powstał on prawdopodobnie w czasach rzymskich, bardzo prawdopodobne jest, iż symbolizuje on Dagdę. W Galii, Dagda przedstawiany był jako Sucellos, mężczyzna z młotem i pucharem.
Morrigan - Małżonka Dagdy była znana pod różnymi imionami. Najczęstszym z nich było Morrigan (Królowa Demonów), czasem wymawianie jako Morrigna. Nazywano ją też Nemain (Panika) albo Badb Catha (Kruk Bitwy). Mówiono, iż zmienia się ona we wronę albo kruka i napawa się widokiem krwi na polu bitwy.
Belenus - Belenus był bóstwem bardziej regionalnym, czczonym głównie w północnych Włoszech i zamieszkanym przez Gallów wybrzeżu Morza Śródziemnego. Był przede wszystkim bogiem rolnictwa. Związane z nim było wielkie święto Beltane.
Lug - Ważną w religii celtyckiej pozycję boga Luga, znanego także jako Lugh, możemy stwierdzić po ilości miejsc, w których pojawia się jego imię. Najsławniejszymi z nich miasta: Lugdunum (obecnie Lyon) i Lugdunum Batavorum (obecnie Leiden).
W mitach celtyckich (w których późno znalazł się na liście bóstw) przedstawiany jest zawsze jako młody mężczyzna. Jego bronią były zawsze włócznia i proca. Ku jego czci urządzano święto Lughnasa.
Inni bogowie - Celtowie czcili również wiele innych bóstw, o których wiemy niewiele więcej prócz ich imion. Pośród nich byli: bogini Brigit (lub Brigid), córka Dagdy; boginie natury takie, jak Tailtiu i Macha, czy bogini koni, Epona. Wśród bogów płci męskiej byli m.in. Cu Roi oraz nieśmiertelny piwowar, Goibniu.
Bardzo starym bogiem jest na pewno Cernunnos (Rogaty), lecz wiemy o nim niewiele. To prawdopodobnie jego wizerunek znajduje się na srebrnej misie znalezionej w duńskim Gundestrup, datowanej na pierwszy lub drugi wiek przed naszą erą. Rzymski pisarz Lukan (pierwszy wiek naszej ery) wymienia bogów o imionach: Taranis, Teutates i Esus, jest jednak niewiele dowodów pochodzenia celtyckiego, które świadczyłyby o tym, iż byli oni ważnymi bóstwami.
Niektórzy z tych bogów i bogiń mogli być wariantami innych. Na przykład Gallo-Romańska bogini koni, Epona, mogła przeistoczyć się w walijską boginię Rhiannon czy najbardziej czczoną w Ulsterze Machę. Wyznawcy religii politeistycznych, ku niezadowoleniu badaczy, rzadko porządkowali swoje panteony czy utrzymywali w nich ład.

Mity
Najazdy na IrlandiÄ™ i bitwa pod Mag Tured
Mitologiczna bitwa pod Mag Tured jest tylko epizodem całej legendy przedstawiającej osadnictwo na wyspie Irlandii w czasach po potopie. Podania mówią o pięciu najazdach na wyspę, ostatnim było pojawienie się Celtów - przodków dzisiejszych Irlandczyków - zwanych Goidelami. Od niepamiętnych czasów wyspę miało zamieszkiwać wspomniane plemię Fomoraig. Pierwsze dwa najazdy: króla Partholona oraz króla Nemeda - obu przybyłych z Hiszpanii, mimo zwyciężenia Fomoraig spotkała klęska. Pokonani zostali przez zarazę siejącą śmierć, tych, którzy przetrwali Fomoraig uczynili swoimi poddanymi. Opór uciemiężonych (którzy odnieśli sukces zabijając króla Fomoraigów - Conanna) został zdławiony.
Kolejnym etapem był najazd kilku plemion występujących wspólnie jako Fir Bolg z królową Domnu na czele. Lecz panowanie Fir Bolg oraz Fomoraig skończyło się wraz z nadejściem czwartej fali najeźdźców - plemienia Tuatha De Danann. W bitwie pod Mag Tured siły Fir Bolg zostały pokonane. Natomiast Tuatha De Danann i Fomoraig zawarli przymierze. Włądzę obiął król Beres, pochodzący z plemienia Fomoraig. Pycha Beresa rozgniewała bogów plemienia bogini Danu, którzy postanowili zdetronizować Beresa, a królem obrano przywódcę Tuatha De Danann - Naudę. Fomoraig, pod wodzą boga-cykola Balora, w odwecie powstali i starli się z Tuatha De Danann, prowadzonych przez boga Luga, pod Mag Tured. Zwycięstwo plemienia Danu było zupełne.
Piąty najazd na wyspę był zaczątkiem osadnictwa przodków obecnych mieszkańców Irlandii - wg przekazów - przybyłych z Hiszpanii pod wodzą króla imieniem Ith. Ten przybijając do brzegu został wybrany przypadkowo arbitrem w sporze o podział ziemi wśród Tuatha De Danann, lecz nie opacznie ujawnił swój zachwyt pięknem wyspy i podejrzewany o próbę jej zajęcia został zabity. Odwet zorganizował król Mil. Wojska Mila przybiły do brzegów wyspy w dzień święta Beltaine. Niedaleko góry Miss pokonały siły Tuatha De Danann. Podczas rokowań w Tarze synowie Mila zostali przekonani do opuszczenia wyspy i wypłynięcia w morze na odległość dziewięciu fal. Wtedy zabiegi magiczne bogów plamienia Danu spowodowały, że okręty spychane były bardziej w morze. Jednak będący wraz z synami króla Mila czarodziej Amairgen rozproszył tę magię i statki znów przybiły do brzegu. Ostateczna bitwa rozegrała się pod Tailtiu na Równinie Brega zmuszając bogów Tuatha De Danann do odejścia do siedzib w zaświatach. Jedynymi władcami Irlandii zostali Goidelowie.
Avalon
Avalon zwany Wyspą Jabłoni jest celtycką mitologiczną ostoją szczęśliwości. Avalon, zamieszkany wyłącznie przez kobiety-czarodziejki jest celem poszukiwań mężczyzn, lecz wszyscy, którzy poszukują Avalonu docierają co najwyżej do jego brzegów. Wstęp na wyspę mają wyłącznie bohaterowie mogący poszczycić się niewiarygodnymi czynami.

Kapłani i świątynie
Druidowie, filidowie, bardowie
Podział kapłanów w społeczeństwie celtyckim jest dość łatwy. Stan kapłański tworzą: druidowie oraz filidowie, zwanie również vates. Nieco poza stanem kapłańskim pozostają celtyccy bardowie. Druidowie tworzyli zrzeszenie kapłańskie, stojące na straży zasad religijnych i społecznych. Istnieją dwie teorie określające znaczenie słowa druid. Pierwsze - zaproponowane jeszcze w starożytności przez kronikarza rzymskiego - wywodzi je od greckiego słowa "dąb". Druga - nowa - skłania się do indoeuropejskiego słowa druvides znaczącego najmądrzejsi.
Druidowie pełnili rolę nauczających zasad moralnych, utrzymywania wiedzy o przyrodzie, bogach. Znaczna część posiadanej przez druidów wiedzy nie była spisywana, ani rozpowszechniana poza ich kręgiem (wiedza astronomiczna, magiczna, filozoficzna). W roli filozofów druidzi zostali dostrzeżeni przez Rzymian, którzy byli pod wrażeniem zgłębianych przez nich prawd teogonicznych i kosmogonicznych. Ponadto druidzi pełnili rolę wróżbitów oraz magów, którzy mocą mogli niekiedy dorównywać bogom. Ogromna wiedza druidów, udzielane przez nich nauki społeczne, a także duży wpływ na rządzących czynił ich uprzywilejowanym stanem w społeczeństwie celtyckim. Rozszerzanie poczucia celtyckości pozostało nie bez wpływu w starożytności na terenach celtyckich zajętych przez Imperium Rzymskie. Rzym dążył do eliminacji instytucji druida.
Drugą grupą w stanie kapłańskim byli filidowie (w Irlandii i Brytanii) zwani w Galii vates. Filidowie byli wróżbitami. Posługiwali się magią. Medycy oraz artyści również traktowani byli jako filidzi. Rola jaką pełnili byłą zbliżona do roli druidów. W Irlandii u progu przyjęcia chrześcijaństwa rywalizowały ze sobą.
Ostatnia grupa - bardowie - słynęła z opowiadań. Nie byli wróżbitami, ani nauczycielami, a jedynie piewcami utworów poetyckich.
Nemeton, drunemeton
Nemeton był miejscem, gdzie odbywały się obrzędy o charakterze publicznym. Jego nazwa oznaczała święty gaj. Nemeton cechowały typowe dla kultów z kręgu indoeuropejskiego symbole: gaj, symboliczne obwałowanie oraz wyznaczenie środka świata. Drunemeton to szczególne miejsce kultowe, związane z dębem - święta dąbrowa. Drumenton był miejscem spotkań druidów oraz innych bardzo ważnych spotkań np. przywódców plemion.