1. Przedmiot makrostruktur i systemów społecznych. (+wielowymiarowy model z 1 wykładu)

Makrosocjologię rozumieć możemy jako dział socjologii (która ogólnie rzecz biorąc powinna działać w służbie społeczeństwu). Rzeczywistość społeczna jest redukowana do kategorii struktur (nietrwałych historycznie), które są pochodnymi praktyk i potrzeb. Jako nauka społeczna analizuje formy społeczeństw, które umożliwiają reprodukcje życia ludzi. Makrostruktury to w społeczeństwie typ struktur (pochodnych aktywności na rzecz zaspokajania potrzeb, utrwalone wzory tych aktywności) obejmujący problematykę tzw. dużych układów, grup społecznych.

Redukcje rzeczywistości do kategorii struktur można ująć za pomocą następującego modelu:

Poziom mega

Poziom makro

Poziom mezo

Poziom mikro

Sfery: wytwarzania, gospodarki, kultury…

Makrosocjologia zajmować będzie się częścią konstrukcji i aktorów rzeczywistości społecznej lokującą się na poziomie makro i mega w różnych sferach życia i funkcjonowania ludzi, dotyczy zbiorów i zbiorowości ludzkich (segmentów wyróżnionych daną cechą). Dla przykładu: sfera wytwarzania dotyczy zawodów, gospodarki, istnienie klas; sfera kultury – narody oraz religie, sfera polityki – istnienie elit, partii politycznych. Na poziomie mega-strukturalnym tematyka cywilizacji, subcywilizacji, tworów ponadnarodowych, na poziomie niższym – makro: tematyka poziomu integracji, społeczeństwa jako całości, demokracji narodowo-obywatelskiej.

Zwiększone zapotrzebowanie na makrosocjologię ze względu na interesujące pod względem socjologicznym przejście z formy realno-socjalistycznej (która ciąż w kwestii budowy nowej struktury) do budowy społeczeństwa o charakterze demokratycznym, kapitalistycznym.

2. Czym są potrzeby? Rodzaje potrzeb. Reakcje kulturowe na potrzeby.

Potrzeba to napięcie dowolnego systemu wywołane brakiem lub deficytem, bądź nadmiarem jakiegoś elementu, substancji, składnika. Napięcie to powoduje odpowiednie działanie na rzecz uzupełnienia tego deficytu, niedostatku, bądź nadmiaru.

Rodzaje potrzeb:

1) potrzeby rzeczywiste, czyli te, które warunkują funkcjonowanie systemu, jako całości;

2) potrzeby otoczkowe, to inaczej potrzeby kreowane

3) potrzeby pozorne to takie, które mogą prowadzić do degradacji systemów społecznych (np. alkoholizm, narkomania)

4) wyrafinowane-bezpieczeństwa

Reakcje kulturowe na potrzeby: Malinowski: Struktura społeczna, jako pochodna aktywności zbiorowej i indywidualnej stała się pochodną reakcji kulturowych na potrzeby. Jan Szczepański prowadząc badania w czasach PRL w opozycji do marksistów (którzy uważali, że wiodącą sferą jest sfera gospodarki) twierdził, że nie należy pomijać sfery zachowań/ konsumpcyjnych, które są powiązane z potrzebami

-Niezaspokojenie rzeczywiste lub wyobrażone generuje działania zbiorowe i indywidualne

3. Poperowska teoria społeczeństwa. (społeczeństwo zamknięte i otwarte w kontekście społeczeństwa abstrakcyjnego)

-Popper rozwinął pojęcie społeczeństwa otwartego i zamkniętego wprowadzone przez Henri Bergsona

-stwierdził, że społeczeństwa, które są owładnięte wspólną teorią historycystyczną mają prawie zawsze charakter zamknięty (zamknięcie to przejawia się z jednej strony na odrzucaniu przez rządzące osoby faktów niezgodnych z ich historycystycznymi założeniami, a z drugiej na dławieniu dyskusji na temat tych faktów wewnątrz tych społeczności); społeczeństwa takie mają także trudności z adoptowaniem wszelkich zmian, których pomysły pochodzą z zewnątrz

-natomiast społeczeństwa otwarte charakteryzuje stała równowaga zwolenników różnych teorii historycystycznych (społeczeństwo jest w stanie adoptować nowe pomysły pochodzące zarówno spoza danej społeczności jak i będące jej własnym wytworem)

-pojęcia społeczeństwa otwartego i zamkniętego nie są tożsame z pojęciem demokracji i jej braku (ogólnie jednak społeczeństwa otwarte dążą zwykle do demokratycznych form rządów, a zamknięte mają tendencję do tworzenia systemów totalitarnych)

-społeczeństwa otwarte: kapitalistyczne, obywatelskie, demokratyczne, pluralistyczne

-społeczeństwa zamknięte: realnosocjalistyczne, totalitarne, dyktatorskie, niedemokratyczne

-społeczeństwa otwierające się: postsocjalistyczne, postkomunistyczne, transformacyjne, demokratyzujące się

4. Model komponentów (główne komponenty ładu) – w społ. zamkniętym, totalitarnym, realno-socjalistyczne, otwarte, demokratyczne, społeczeństw transformacji i postkomunistycznych, kapitalistycznym. (Książki Zagórskiego)

3. rodzaje społeczeństw:

1. Zamknięte, totalitarne, realno-socjalistyczne, komunistyczne

2. Transformacyjne, otwierające się

3. Otwarte, kapitalistyczne, demokratyczne

A/ Totalitaryzm można uznać za system o chatakterze społeczno-politycznym będący pochodną społeczeństwa masowego. Charakteryzuje go pełna władza nad obywatelami, państwo czuwające nad wolnościami np. gospodarczymi, brak pluralizmu politycznego. Jego główne komponenty jako społeczeństwa zamkniętego:

• Brak pluralizmu, idee monopolistyczne, jedna właściwa odgórna ideologia, istnienie cenzury, jednowładztwa, czy nawet dyktatury

• Narzucone normy, które nie pokrywają się z potrzebami społeczeństwa

• System egalitarystyczny – jego celem było stworzenie utopijnej równości

• Klasy o charakterze nierynkowym, wyznaczane przez państwo

• Stratyfikacja nie jest samoczynna, jej kontrola przez państwo

• Osobowość „homo sovieticus” – człowiek przystosowany, bierny, brak mu inicjatywy, państwo jest dla niego ‘opiekuńcze’

• Ograniczenie ruchliwości społecznej

• Irracjonalny system wytwarzania, nakazowo-rozdzielczy, reglamentacja dóbr podstawowych jako czynnik mający łagodzić masowe ubóstwo

• Eliminacja religii z życia społecznego, represjonowanie wiernych

Przedstawienie w postaci modelu strukturalnego:

• Struktura ideacyjna: monolityczne idee narzucone odgórnie

• Struktura normatywna: normy stanowione dyktatorsko

• Struktura organizacyjna: o charakterze „fasadowym”, zorientowana utopijnie

• Struktura segmentacyjna: zbiory i zbiorowości przedmiotowe sterowanie centralnie, reglamentacja wszelkich dóbr (prócz konsumpcyjnych także inwestycyjnych czy duchowych)

• Struktura lingwistyczna: język „imperium” (?)

• Struktura infrastrukturalna: wąskofunkcyjnie, głównie ekspansja sterowanych systemów militarno-wojennych

B/ Społeczeństwa otwierające się, transformacyjne dążą do obywatelskich, cechują się odzyskiwaniem suwerenności politycznej, państwowej – chęć zbudowania nowego ładu. Np. Polska, problem nowej niewoli o charakterze strukturalnym np. dyktatura klas garnuszkowych. Utrzymaniu się wspomnianej „niewoli strukturalnej” sprzyja:

1. Mniejszościowa pozycja rodzących się klas przedsiębiorców przy dominacji klas „garnuszkowych” tj. antyrynkowych i warstw socjalnych

2. Brak elit i znaczących partii liberalnych

3. Brak stratyfikacji czyli brak systemu klas wyższych, średnich i niższych, który zastąpiłby byłe systemy kastowe i stanowe jako regulatory ładu społecznego.

4. Mniejszościowa pozycja zawodów usługowych (dominacja zawodów rolniczo - przemysłowych).

Główna cechę społeczeństwa transformacyjnego jest hybrydalność, decydują o tym typy segmentów mieszanych (patrz zagadnienie 26)

C/ Trzeci typ – społeczeństwo otwarte, demokratyczne to wytworzenie się autonomicznych, niezależnych od państwa ośrodków, instytucji i ogarniazacji, występuje walka o prawa obywateli, najważniejsze jest utworzenie ich jednakowych dla wszystkich obywateli.

• Struktura ideacyjna: pluralizm idei, które konkurują ze sobą

• Struktura normatywna: normy ustanawiane w systemie demokratycznym, mają odzwieciedlenie w potrzebach obywateli

• Struktura organizacyjna: zorientowana racjonalnie i efektywnościowo (ekonomicznie)

• Struktura segmentacyjna : str. zbiorów i zbiorowości realnie, lub potencjalnie podmiotowych: zrzeszeń, związków instytucyjnych i wspólnot konstytuowanych w toku rozszerzających się wyborów.

• Struktura lingwistyczna: język historyczny dominującej nacji; języki równorzędne głównych narodów, konsensualnie wybrany język urzędowy

• Infrastruktura: wielofunkcyjna, wielopoziomowa zorientowana na podnoszenie sprawności komunikacyjno - informatycznej systemów społecznych oraz komfortu życia i aktywności zbiorowej i indywidualnej obywateli.

5. Podstawowe wymiary segmentacji społecznej. Segmenty a nie-segmenty.

Są to zbiory i zbiorowości społeczne identyfikowane ze składnikami budującymi społeczeństwo, które są względnie trwałe.

• Aktorów makropoziomu możemy ogólnie podzielić na:

-segmentacyjnych- budują segmenty społeczeństwa

-niesegmentacyjnych- krótkotrwale uczestniczą w życiu społecznym – spontaniczne. Nie może się na nich osadzać reprodukcja zbiorowego życia, twory przejściowe.

• Touraine- francuski badacz ruchów postrzegał ruchy społeczne jako szczególnie ważnych aktorów bo są w stanie wprowadzić zasadnicze zmiany, które nie mogą być udziałem segmentów i nie segmentów. Zatem zbiegowiska, tłumy, masy to aktorzy szczególnego rodzaju – mogą być efektami napiec strukturalnych nie związanych z pełnieniem ról ale wadliwością całościowych systemów społecznych.

• Durkheim: (mając na uwadze segmenty pisał)

Dopóki społeczeństwo składa się z segmentów - społeczeństwo tradycyjne połączone solidarnością- to to co dzieje się w jednym z nich ma mniejsze szanse oddziaływania na inne (im organizacja segmentowa jest silniejsza). Chodzi tu o społeczeństwa stanowe, kastowe. Inne względnie autonomiczne segmenty to takie, które są względnie wyizolowane od innych segmentów dzięki regulacjom prawnym i organizacyjnym.

• Podstawowymi segmentami w charakterystykach większościowych/ mniejszościowych stają się uczestnicy życia społecznego w ściśle określonym przedziale wieku. (przedprodukcyjny, poprodukcyjny) i przysługują im inne uprawnienia.

• Segmenty we współczesnych społeczeństwach są ważnymi czynnikami określającymi szanse i możliwości z uwagi na przynależność segmentacyjną – dostępność do dóbr i wartości pożądanych.

• Dzięki teorii segmentacyjnej można odróżnić na podstawie cech komponenty rzeczywistości, których nie daje się zaliczyć do elementów społeczeństwa.

• Ład społeczny zależy głównie od pełnionych ról społecznych, które mogą być pełnione w ściśle określonych obszarach. – natura segmentów nie pozwala im zmieniać sfery.

• W pewnych sytuacjach niektórym segmentom przypisuje się rolę wiodącą (np. kastowe) W tym sensie można segmenty budować/formować – próba zmaterializowania utopii- społeczeństwo transformacji postkomunistycznej.

Wymiary strukturalizacji segmentacyjnej społeczeństwa:

- demograficzny i rasowy - odpowiadający sferze organicznej - wiek, płeć- , rasa

- cywilny - odpowiadający sferze seksu - kawalerowie, panny, małżonkowie

- pokrewieństwa odpowiadający sferze reprodukcji - ile pokoleniowa rodzina, stopień pokrewieństwa

- wykształcenia - odpowiadający sferze edukacji - podstawowe , średnie, wyższe

- ekologiczny - odpowiadający sferze ekologicznej - miasto wieś oraz liczebność- na danym terenie

- zawodowy - odpowiadający sferze wytwarzania - zawody, specjalności

- klasowy - odpowiadający sferze gospodarki - rynkowe bądź nierynkowe (reglamentowane)

- polityczny, w tym partyjny i elitarny- odpowiadające sferze polityki - partie, elity władzy

- socjalny - odpowiadający sferze konsumpcji zbiorowej - bezrobotni, renciści, uzniwie studenci (na utrzymaniu innych)

- warstwowy (stratyfikacyjny) - odpowiadający sferze prestiżu (godności) - prestiż, majątek, władza, wykształcenie

- pokoleniowy - odpowiadający sferze socjalizacji

- etniczny, wyznaniowy

6. Teoria cywilizacji Konecznego oraz Huntingtona.

a) Huntington:

-główne dzieło: Zderzenie cywilizacji (l. 90)

-cywilizacja jest rozumiana jako jednostka geopolityczna konstytuowana przez państwo centralne

-wyróżnia 8 cywilizacji:

• Zachodnia

• Konfucjańska (chińska)

• Japońska

• Islamska( muzułmańska)

• Hinduistyczna

• Prawosławna

• Południowoamerykańska (latynoska)

• Afrykańska

• Buddyjska(dopisałam)

- uważa, że potencjał cywilizacji Zachodniej kurczy się zwłaszcza w relacji do prężności cywilizacji chińskiej (konfucjańskiej) i cywilizacji muzułmańskiej; standard współczesnego życia w zakresie gospodarki określa jeszcze Zachód, ale demokracja nie jest dominującym systemem

-ważne jest wypracowanie zasad pokojowej współpracy z innymi cywilizacjami

-traktujemy zatem cywilizacje, a właściwie potencjalne formy współżycia międzycywilizacyjnego jako konstruktywną alternatywę globalizacji

b) Koneczny:

-główne dzieło: O wielości cywilizacji (1935)

-cywilizacja jest rozumiana jako wiodąca metoda ustroju życia zbiorowego, wyrażająca się w praktykach na rzecz materializacji wartości; chodzi o dziejowe praktyki, nadawanie sensu pewnym działaniom – gdy dana cywilizacja ma spójny system wartości, nadawanie sensu jest względnie łatwe

-Quincunx, czyli pięciomian wartości – z jednej strony wartości duchowe (dobro, prawda), z drugiej strony wartości materialne (dobrobyt, zdrowie), a za wartość łączącą kwestie ducha i ciała uznał piękno;

-istnienie tych systemów ma fundamentalne znaczenie dla trwania tych cywilizacji; ludzie odnajdują się przez odnajdywanie sensów działań i praktyk

-kultura jest częścią cywilizacji

-cywilizacje to wspólnoty wartości, które istnieją jako wspólnoty diasporyczne – można do nich należeć respektując dany ściśle określony system wartości nawet wbrew intencjom władców rządzących, wbrew niekorzystnym warunkom politycznym, geopolitycznym (a zatem praktykując określone wartości dokonujemy wyboru – tworzymy cywilizacje (wspólnoty wartości))

-wyróżnił 22 cywilizacje, z których 7 dotrwało do czasów jemu współczesnych (ścierają się one ze sobą):

• Chińska (starożytna)

• Turańska (starożytna)

• Arabska (średniowieczna)

• Żydowska (starożytna)

• Bramińska (starożytna)

• Bizantyjska (średniowieczna)

• Łacińska (średniowieczna)

7. Relacje naród – społeczeństwo – państwo – Kościół w otoczeniu zewnętrznym (schemat „krzyża”)

Inne narody i społeczeństwa narodowe w otoczeniu cywilizacji (całości) i subcywilizacji (część cywilizacji jako nadrzędnych całości/jednostek)

System autopojetyczny – samo reprodukujący się; system, którego warunkiem istnienia jest samoobserwacja i samo odnoszenie się do świata zewnętrznego

• Obserwacja kondycji strukturalnej

• Czy to aktor podmiotowy czy przedmiotowy?

• Warunkiem społeczeństwa jako systemu autopojetycznego jest obserwacja otoczenia zewnętrznego: sojusznicy, nieprzyjaciele, neutralni, okupanci/kolonizatorzy (aktorzy świata zewnętrznego zmieniają się)

• Żadne społeczeństwo nie jest w stanie funkcjonować bez stosowania wiedzy nauk społecznych

Naród, społeczeństwo, państwo to złożone struktury, które należy rozpatrywać w relacji do świata zewnętrznego

Scena gry między N – S – P jest ruchliwa, zmienia się

Pomiędzy nimi istnieją wartości, które mogą mieć charakter integrujący lub dezintegrujący:

• Były one odzwierciedlane w rozmaitych doktrynach ideologicznych, w zapisach konstytucyjnych

• Zdaniem Znanieckiego: Głowy państw (elity, kulturowi przodownicy narodu) przysięgają, respektują, czynią przedmiotem swojej aktywności owe wartości; dążą do materializacji owych idei

• Są permanentnie obecne w świadomości społeczeństw mniej lub bardziej narodowych, o większych lub mniejszych dążeniach do imperializacji

Służy do analizy zjawisk makro – oraz megastrukturalnych

Naród – wspólnota diasporyczna istniejąca równolegle ze społeczeństwem zintegrowanym przez państwo nawet wbrew woli mieszkańców danego kraju np. mniejszości etnicznej (kultura, język, historia, terytorium, mentalność)

Państwo – organizacja polityczna narodu jako grupy etnicznej, która jest w stanie utrzymać ośrodki władzy politycznej

Struktury etniczne: ich status nie jest wieczny, ani trwały; rywalizacja pokojowa, ukryta lub jawna pomiędzy tymi grupami

Państwo jest wspólnym mianownikiem narodu i społeczeństwa. Stanowi potencjalny i realny instrument konstytuowania społeczeństwa narodowego, gdzie dominuje jakaś nacja lub grupa podobnych do siebie nacji jako większość.

Nie wolno mylić N – S – P z populacją ludzką, która stanowi część przyrody i zbiór osobników homo sapiens, który możemy określić pod względem wielkości biorąc pod uwagę terytorium danego kraju.

Społeczeństwo – wielowymiarowa struktura segmentacyjna (segmenty – stabilne składniki powiązane w określony sposób i często złożone na rzecz reprodukcji życia społecznego na terytorium danego kraju i przy integracji danego kraju)

Mówimy, że społeczeństwo jest strukturą wielowymiarową, gdyż ten sam osobnik może należeć do wielu segmentów, zarówno w sensie grup, jak i zbiorowości agregacyjnych.

7. Państwo i jego formy

• Z państwem nie należy jedynie wiązać jego władzy formalnej, państwo jest w stanie powołać do życia polityczną organizację na rzecz dobra wspólnego (siła, przemoc), nielegalne formy władzy państwowej (państwo podziemne), a także formy władzy politycznej o ograniczonej suwerenności (np. PRL, okresy kolonialne i neokolonialne)

• Państwo w różnych formach jest tworem aktywnego narodu → narody różnią się od grup etnicznych, mogą utworzyć państwo, zmuszają podporządkowanie się mieszkańców danego terytorium państwu

• PAŃSTWO – forma organizacji politycznej zasadzająca się na przemocy wobec tych, którzy nie chcą podporządkować się władzy

• PAŃSTWO – czynnik wewnętrznej organizacji i integracji grupy, ale również ekspansji zewnętrznej, jej efekty mogą być rozmaite, ale najważniejszym efektem jest społeczeństwo narodowe

• Tonnies: państwo wolą panującej klasy i jej dążenia do uwolnienia się z więzów tradycji i jej siły

• PAŃSTWO – struktura polityczna władzy, która zasadza się na przemocy

Rodzaje państw:

1. Narodowe – główne instrumenty integracji, społeczeństwo narodowe (grupy polityczno-terytorialne), narody (wielkie wspólnoty diasporyczne, wspólne wartości) NARÓD → SPOŁECZEŃSTWO NARODOWE → PAŃSTWO NARODOWE

2. W centrum sfery polityki (Weber) – polityka jako przywództwo lub wpływ na przywództwo w państwie; jedna ze sfer życia publicznego

3. Nowoczesne (Mann) – wielość sieci władzy polimorficznej rozpiętych między centrum a terytoriami; globalizacja; usieciowienie relacji między aktorami; władza państwowa przestaje mieć jedynie charakter terytorialny; państwo nie jest małym, prywatnym miejscem ani elitą, zawiera wielość instytucji i macek; bardziej spolityzowane niż w przeszłości; władza państwowa nie zawsze ma charakter legalny; sfera polityki – kreowana przez aktorów życia społecznego, którzy są na pewnych zasadach włączani w pewne działania, którym można nadawać cechy polityczności; panowanie polityczne Webera – prawdopodobieństwo, że określony rozkaz zostanie wykonany, grupa posłuchu dla pewnych lub wszystkich rozkazów; poza państwem obywatele i partie są istotnymi aktorami sfery polityki (przenikają nowoczesne państwo)

4. Demokracja narodowo-obywatelska – partie odgrywają istotną funkcję:

   • Weber: stowarzyszenia oparte na dobrowolnej rekrutacji, których celem jest zapewnienie w ten sposób swoim przywódcom szans uzyskania władzy w ramach związku, a aktywnym uzyskania w ten sposób idealnych bądź materialnych szans zrealizowana rzeczowych celów uzyskania osobistych celów lub … ; efekt bierności obywateli

   • Grabowska: artykułują, agregują i reprezentują interesy, przekonania i wartości dużych grup społecznych oraz mobilizują je do udziału w wyborach, w których nominowani kandydaci danej partii ubiegają się o głosy wyborców. Budują powiązania między rządzącymi a rządzonymi umożliwiając wybór, ukazanie preferencji, a po wygranych wyborach kształtują lub współkształtują politykę rządu

Z opracowania, ale nie wydaje mi się, aby o to chodziło:

Państwo – wielka suwerenna instytucja polityczna, kontrolująca obszar danego kraju, obejmująca swoim działaniem wszystkich członków społeczeństwa lub społeczeństw, które zamieszkują jago terytorium. Instytucja wyposażona w prawo stosowania przymusu wobec jednostek i grup społecznych nie przestrzegających obowiązującego prawa.

Forma państwa to sposób sprawowania władzy oraz organizowania życia politycznego i społecznego w państwie. Charakteryzuje się ją ze względu na:
a) formę rządów – struktura najwyższych organów państwowych, ich wzajemne relacje i sposób powoływania głowy państwa (republika; monarchia: dziedziczna, elekcyjna, konstytucyjna, absolutna)

b) reżim polityczny – sposób rządzenia państwem, metody i techniki sprawowania władzy (państwo demokratyczne, państwo autorytarne, państwo totalitarne)

c) ustrój terytorialny państwa – struktura terytorialna, zakres samodzielności władz lokalnych, podział kompetencji między władze centralne a lokalne (państwo unitarne, państwo złożone: unia personalna, unia realna, federacja, konfederacja)

9. Typy i rodzaje społeczeństw (społeczeństwo sieci – Castells, społeczeństwo globalnego ryzyka – Beck)

Społeczeństwo narodowe:

• Wielkie grupy polityczno-terytorialne integrowane przez państwa

• Różnią się od narodów, które są wspólnotami kulturowo-historycznymi (diasporycznymi), mogą istnieć przez wieki w rozproszeniu, jeśli nie mają możliwości życia w kraju w ramach pewnych granic

Społeczeństwo obywatelskie

Społeczeństwo realnosocjalistyczne, totalitarne

Społ. Kapitalistyczne – wiodąca rola systemu gospodarczego, kapitalizm

Społ. Demokratyczne – sfera polityki, demokracja

Społ. Konsumpcyjne – system dystrybucji i konsumpcji

Społ. Otwarte/zamknięte – Popper, swobodne/nieswobodne przemieszczanie

Społ. Wielokulturowe – sfera kultury

Społ. Religijne – sfera religii, wiary

Z opracowań:

SPOŁECZEŃSTWO PIERWOTNE, PRZEDPRZEMYSŁOWE, PRZEMYSŁOWE I POPRZEMYSŁOWE, MASOWE

Społeczeństwo pierwotne (plemienne):

• stosunkowo małe

• byt materialny oparty na rolnictwie, zbieractwie, myślistwie, rybołówstwie itp.

• technika wytwarzania oparta na manualnej pracy ludzkiej

• podział ról społecznych ze względu na płeć

• wysoka pozycja ludzi starych

• kultura przedpiśmienna – ustny i bezpośredni przekaz tradycji

Społeczeństwo przedprzemysłowe (feudalne, tradycyjne):

• istniały od średniowiecza do II poł. XIX wieku w Europie i Azji

• byt materialny opierał się na rolnictwie (2/3 ludzi)

• technika oparta na pracy manualnej ludzi, sile pociągowej zwierząt oraz na odnawialnych źródłach energii

• struktura demograficzna – dominowały małe rolnicze wioski, siedziby właścicieli oraz przedprzemysłowe miasteczka

• silna odrębność między wsią (rolnictwo), a miastem (rzemiosło, handel, życie religijne, umysłowe, administracja)

• silne zróżnicowanie społeczne – podział na stany do których przynależność jest prawnie uregulowana

• elitarna kultura piśmienna

Społeczeństwo przemysłowe (nowoczesne, kapitalistyczne, industrialne):

• ukształtowało się w Europie w XIX wieku i rozwinęło się na początku XXw.

• związane z rewolucją przemysłową

• technika produkcji dóbr i usług oparta na pracy uprzedmiotowionej (maszyny i urządzenia) oraz źródłach energii (ropa, węgiel itd.)

• powstanie milionowych aglomeracji miejskich

• zmiana struktury zawodowej społeczeństwa, utrata dominacji przez chłopów na rzecz robotników

• duża mobilność horyzontalna (ze wsi do miast)

• społeczeństwo jest miejskie w sensie demograficznym i społeczno – kulturowym

• w kulturze standaryzacja wyrobów, sformalizowanie wzorów zachowań, racjonalizacja ludzkich działań, umasowienie kultury (rola mediów), uniformizacja postępowania

Społeczeństwo poprzemysłowe (postindustrialne) (koncepcja Bella):

• technika produkcji dóbr i usług oparta na automatyzacji, mechanizacji, komputeryzacji, rola człowieka ograniczona do uruchamiania urządzeń i ich kontroli; źródła energii – gaz, prąd (z elektrowni jądrowych)

• podstawą jest produkcja i zdobywanie informacji wspomaganych przez technologię

• wzrost zatrudnienia w sektorze 3 (usługowym) – ponad 50% ludzi

• społeczeństwo wielkomiejskie, urbanizacja, zanik podziału na miasto i wieś

• krytyka industrializmu, ruchy ekologiczne

Jest to społeczeństwo masowe w sensie:

• ekonomicznym – wytwarzanie dóbr i usług zdominowane jest przez wielkie korporacje, które wytwarzają produkt w ogromnych ilościach

• społecznym – ludzka aktywność przejawia się w działaniach w dużych skupiskach np. hale fabryczne

• powstawanie eksterytorialnych ośrodków twórczości kulturalnej (ponad podziałami) – tworzą wartości kultury dla całych mas ludności, rozprowadzane wśród milionów za pomocą mass mediów

SPOŁECZEŃSTWO TRADYCYJNE I NOWOCZESNE

Społeczeństwo tradycyjne (przedkapitalistyczne) charakteryzuje się:

• przewaga w strukturze produkcyjnej obszarów nierozwiniętych

• wielka liczba chłopskich gospodarstw rodzinnych objętych przez stosunki przedkapitalistyczne

• oddziaływanie metropolii na peryferie – rozkładanie gospodarki tradycyjnej i hamowanie rozwoju kapitalizmu

2 typy społeczeństw tradycyjnych:

• wschodni – przeważające potrzeby odczuwane społecznie miały charakter społeczny; istotna jest jakość życia, która zależy nie tylko od produkcji i konsumpcji, ale i od przynależności społecznej, prestiżu związanego z przynależnością do określonego segmentu społecznego; refleksyjność religijna (buddyzm) – odpowiadają mu wzorce zachowań gospodarczych – produkuje się aby zaspokoić konkretne potrzeby, nadwyżki zużywa się w formach rytualnych (np.: budowa świątyni)

• zachodni – przeważające potrzeby społeczne miały charakter gospodarczy; wzorzec akumulacyjny – działalność gospodarcza nastawiona jest na osiąganie nadwyżki pozwalającej na rozszerzenie produkcji

Modernizacja społeczna

• to przejście od społeczeństwa tradycyjnego (przedkapitalistycznego) do nowoczesnego (kapitalistycznego) industrialnego lub postindustrialnego

• polega na uruchomieniu mechanizmów racjonalizacji działalności gospodarczej

• dominacja oparta jest na sile materialnej

• wyraźne struktury klasowe i wyraźna przynależność do nich

• na modernizację składają się następujące powiązane ze sobą procesy zachodzące wg Smelsera: w technologii – przejście od technik prostych i tradycyjnych do wykorzystania wiedzy naukowej; w rolnictwie – od gospodarki naturalnej do masowej produkcji płodów rolnych ; w przemyśle – zastąpienie siły ludzkiej i zwierzęcej, pracą ludzi przy napędzanych energią maszynach (industrializacja); w układach ekologicznych migracje wewnętrzne ze wsi do miast.

Wyżej wymienione procesy wywierają wpływ na strukturę społeczną. Następuje dyferencjacja strukturalna czyli powstawanie wyspecjalizowanych i autonomicznych jednostek społecznych np.:

• funkcje oświatowe od rodziny przejmuje szkoła;

• produkcja rodzinna zastępowana jest przez fabryczną;

• wymiana oparta na zasadach nieekonomicznych zastępowana jest przez rynek;

• mniejsze znaczenie niż w społeczeństwach tradycyjnych przypisuje się do pozycji społecznej;

• integracja – rosnącemu podziałowi pracy towarzyszy rozwój mechanizmów harmonizujących i utrwalających interakcje jednostek o zróżnicowanych interesach

• zaburzenia społeczne – niszczone są tradycyjne sposoby działania, wzory, normy, wartości, co powoduje anomię

TYPOLOGIE WSPÓŁCZESNYCH SPOŁECZEŃSTW

1. społeczeństwo narodowe – państwo narodowe oczekuje posłuchu wśród obywateli z samego tytułu występowania w jego imieniu, a zatem tępione są wszelkie formy nieposłuszeństwa wobec państwa

2. społeczeństwo globalne – pewne charakterystyczne, specyficzne i powtarzalne formy życia społecznego, które występują jedne po drugich, np. w określonych państwach lub narodach. Najbardziej do społeczeństwa globalnego zbliżają się państwo i naród. Jest to pewien model, do którego się dąży, ale który w rzeczywistości nie istnieje w pełnej postaci. Społeczeństwo globalne to sprzężony układ wszystkich struktur, instytucji i procesów występujących w zbiorowości danego państwa lub narodu wyodrębniający daną zbiorowość w stosunku do innych, zewnętrznych zbiorowości. Nie należy raczej mówić o społeczeństwie światowym, bowiem społeczeństwo globalne jest raczej osadzone w infrastrukturze danego społeczeństwa

3. społeczeństwa nordyckie (skandynawskie i holenderskie)

   • ekspansywny kapitalizm z wysokim poziomem regulacji konsumpcji, zacierający granice podziałów klasowych

   • słabo zarysowane podziały stratyfikacyjne

   • silnie uformowane klasy społeczne

   • wysoki poziom zatrudnienia

   • silny system państwowy

   • najwyższy na świecie poziom emancypacji kobiet

   • skrzyżowanie moralności protestanckiej z socjaldemokracją

4. społeczeństwo bezklasowe i nieegalitarne wg Ossowskiego (ZSRR)

5. społeczeństwo klasowe i egalitarne wg Ossowskiego (USA)

   • podział na klasy ze względu na własność prywatną

   • egalitarność to zrównanie w poziomie życia

6. społeczeństwo klasowe bardziej klasowe (USA)

   • niższa egalitarność niż w państwach skandynawskich

   • konkurencyjny typ społeczeństwa

   • dualizacja struktur społeczno – ekonomicznych, duża różnica między sektorem konkurencyjnym, a zmonopolizowanym (większe bezpieczeństwo socjalne w sektorze publicznym)

   • zdolność do generowania dynamicznego rozowju nauki, technologii, produkcji masowej

   • zdolność do absorpcji imigrantów

   • wielkie zbiorowości podlegające deprywacji (czarni, hispanies)

   • wysoki stopień emancypacji kobiet

   • ulotność więzi społecznych (społeczeństwo podróżujące za pracą)

7. ustratyfikowane społeczeństwa zachodnie (Austria, Niemcy)

8. elitarne społeczeństwa klasowe (Francja, Niemcy)

   • wyższy poziom konfliktów społecznych i politycznych w porównaniu z punktem g), wyraźne różnice społeczno – ekonomiczne np.: w dostępie do oświaty, wykluczenie społeczne specyficznych grup np.: gastarbeitrów

9. dalekowschodnie społeczeństwa kapitalistyczne

   • płynne przejście od struktur przedkapitalistycznych do kapitalistycznych, silny interwencjonizm państwowy, wysoki poziom autokratyzmu politycznego, silny kolektywizm, niski poziom praw obywatelskim

   • jest to społeczeństwo korporacyjne charakteryzujące się wysokim poziomem wzrostu gospodarczego, zatrudnienia, życia i konsumpcji, egalitarności, korupcją, systemem oświaty zdegradowanym do funkcji selekcji społecznej, dualizacją gospodarki między wielkie korporacje i resztę

SPOŁECZEŃSTWO SIECI (CASTELLS)

• jeden z typów społeczeństwa, którego istotą jest sieć relacji społecznych oraz swobodny dostęp do uczestniczenia w różnych organizacjach i grupach społecznych czy kręgach zainteresowań przez jednostkę

• jednostka jest określana jako węzeł sieci, co oznacza, że organizuje ona swoje życie prawie wyłącznie dzięki własnym wyborom interakcji z innymi jednostkami. W ten sposób tworzona jest sieć wzajemnych relacji, bardzo często krótkotrwałych. Jednakże jednostki w społeczeństwie sieciowym mogą poprzez Internet czy telefonię komórkową nawiązywać tych relacji potencjalnie nieskończenie wiele, chociaż zdaniem Manuella Castellsa poszukiwanie głębszych kontaktów interpersonalnych odbywać będzie się poza rzeczywistością wirtualną. Organizacja gospodarki w społeczeństwie sieciowym preferuje wykorzystanie technologii komunikacyjnych w postaci pracy na odległość - telepracy, oraz znacznej roli organizacji wirtualnych.

SPOŁECZEŃSTWO GLOBALNEGO RYZYKA (BECK)

• opisanie konsekwencji wynikających z rozwoju społeczeństwa przemysłowego, spowodowanych rozwojem cywilizacyjnym i technologii, których skutkami są nieodwracalne zmiany, nad którymi nie można zapanować. Skażenie środowiska, globalne ocieplenie spowodowane emisją dwutlenku węgla i metanu, zagrożenia zewnętrzne (na przykład susze) będą uzupełniane sytuacjami spowodowanymi przez działania człowieka.

• Podstawowe rodzaje ryzyka według Becka to: ryzyko ekologiczne, zdrowotne, informatyczne i społeczne (indywidualizacja i osamotnienie, masowe bezrobocie, wykształcenie bez zatrudnienia, zmiana relacji między płciami).

1. Naród i jego interpretacje teoretyczne (etnos, demos, diaspora)

3 typy teorii narodów:

1. Demos (Giddens – teoria nowoczesnych narodów; lud)

2. Etnos (zbiorowość, która postrzega siebie samą lub postrzegana jest przez otaczające ją zbiorowości jako odrębną i specyficzną ze względu na jedną lub więcej cech takich jak: kulturę, genealogię, poczucie posiadania własnego terytorium i praw do niego, odrębność osobowościową)

3. Diaspora (rozproszenie członków danego narodu wśród innych narodów)

• Narody są wspólnotami naturalnymi, cechy narodowe są pochodnymi dziedziczenia

• Nie można zmienić przynależności etniczno-narodowej, naród można zdradzić

• Demosy → społeczeństwo narodowe jako forma strukturalna

• Tonnies:

  • Społeczeństwo i państwo to to samo

  • Państwo: wola panującej klasy i jej dążenia do uwolnienia się z więzów tradycji i jej siły

  • Naród: wspólnota uczucia, która wyraża się we własnym państwie. Jeśli chcesz być obywatelem musisz spełniać kryteria przynależności i obywatelstwa, możemy wybrać naród(Weber)

  • Konsensualna teoria społeczeństwa (nowoczesnego narodu), te formy (byty) konstytuują się i są konstytuowane w efekcie … czy też umów społecznych różnego rodzaju (podejmowanie się zobowiązań)

  • Możemy zmieniać przynależność narodową w teorii narodu nowoczesnego

Ad. 3. Diaspora

• Kłopoty z suwerennością, państwowością

• Znaniecki (aktualne w dalszym ciągu):

  • ostoja procesów etnicznych

  • naród to grupa zorganizowana na zasadzie przodownictwa. Jest to jak lud grupa kulturowa, lecz o przynależności rozstrzyga nie same podobieństwo do wzoru idealnego opartego na wspólnej kulturze, a świadome dążenie do uczestnictwa w tej wspólnej kulturze

  • Utrzymanie odrębności gr., które w ludzie dokonywa się przez nieujednliconą działalność jednolitej masy. W narodzie zostaje ześrodkowane i utrwalone dzięki inteligencji przodowników kulturalnych funkcjonujących głównie za pomocą pisma i druków jako narzędzi rozpowszechniania i utrwalania wartości narodowych

  • może istnieć dzięki pismu i drukowi będąc bardzo rozproszonym

  • Stalin, Hitler: niszczenie inteligencji, aby wyniszczyć naród

Z opracowania:

Naród – wspólnota powstała na gruncie historycznym, terytorium, życia ekonomicznego, przejawiająca się w świadomości narodowej jego członków.

Naród nie musi opierać się na klasach i warstwach, ale na wspólnym terytorium, na ruchu pieniądza, towarów itd., na wspólnym obywatelstwie (naród w tym ujęciu pojawia się po Rewolucji Francuskiej)

Inne koncepcje narodu:

• uwypuklenie czynników kulturowych (patrz: Kłoskowska)

• kształtowanie narodów europejskich trzeba badać od XV wieku

• dojrzewanie narodów – wielka rola nacjonalizmu, który oznaczał centralna kontrolę nad kulturą, co prowadziło do utworzenia jednego języka, historii, sztuki, tworzenia się praktycznej tradycji obejmującej wszystkich żyjących na terytorium państwowym.

W literaturze polskiej jest 5 interpretacji narodu:

• wspólnota terytorialno – ekonomiczna

• wspólnota historyczna

• wspólnota polityczna

• wspólnota kulturowa

• wspólnota psychiczna

Naturalistyczna koncepcja narodu wg Turowskiego – naród traktowany jest jako grupa genetyczna, uwarunkowana biogennie – w pewnym środowisku geograficznym, zamieszkiwała pewna grupa rasowa i przekazywała swe właściwości psychofizyczne następującym po sobie generacjom – jest to echo deterministycznych teorii mówiących o wpływie środowiska geograficznego czy cech somatycznych na cechy psychiczne członków danej zbiorowości

Politologiczna koncepcja narodu – naród jako wspólnota polityczna, wykształcona ze wspólnoty plemiennej przez wykształcenie instytucji państwowych, które mogą obejmować więcej grup postplemiennych, przystępuje do tworzenia wspólnego narodu (jednolita kultura, oświata, gospodarka, oraz poczucie odrębności w stosunku do innych narodów)

Koncepcja kulturowa – kształtowanie się w toku rozwoju historycznego społeczności, które tworzą własna kulturę (język, sztukę, obyczaje, działalność gospodarczą, tradycje), a jej członkowie uczestniczą w tej kulturze – łączy ich wspólnota kultury i wspólna ideologia

Naród to zbiorowość która mniej lub bardziej podporządkowana jest pewnemu modelowi, typowi idealnemu: Cechy narodu:

• wspólny język

• terytorium to ziemia ojczysta

• dziedzictwo kulturowe traktowane jako własne

• bogata symbolika kulturowa

• przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu etnicznym

• poczucie wspólnoty między ludźmi z odrębnych klas

• poczucie odrębności, autonomii politycznej

• posiadanie charakteru narodowego (osobowość podstawowa, cechująca wszystkich członków danego narodu)

• wspólny zasób uczuć i myśli

• poczucie wspólnej przeszłości (historia, tradycja)

Etnos – to ogół osób, którym przyznaje się etnonim (nazwę etniczną) i inwentarz cech związanych z tym określeniem. Charakteryzuje ich pewna etniczność:

• język

• pochodzenie

• obyczaje

• tradycja

• podział na my i oni

• poczucie wspólnoty oparte na wspólnocie obiektywnych cech kultury

Może odnosić się do grup, niskiego szczebla cywilizacji, jak i narodów.

Bromley proponuje rozróżnić etnikos jako etnos w węższym rozumieniu zbliżone do narodowości oraz etnos jako szerszy organizm zbliżony do narodu i państwa

11. Teoria przodownictwa narodowego i władzy Znanieckiego i Webera

ZNANIECKI:

• Funkcja przodownictwa

• Władza i przodownictwo odmiennymi zasadami organizacji wielkich grup (społecznych i narodu)

• Władza wyróżnia społeczeństwo, jego polityczną organizację państwową

• Przodownictwo pozostaje na przykładzie, naród konstytuuje (nie mający suwerenności)

• Władza państwowa działa w zastępstwie grupy terytorialnej

• Przodownicy (inteligencja narodowa) występują na czele nie posiadając żadnych uprawnień oprócz tych, które aktualnie przyznaje (nie potrzebne są terytoria), pozbawieni komfortu, łączyli przodownictwo z pracą, prowadzący działalność rewolucyjną, narodowo-wyzwoleńczą → intelektualiści – kategoria wolnozawodowa, rynek regulatorem zapotrzebowania na określone usługi; podział na pracowników fizycznych i umysłowych

Z opracowania:

F. Znaniecki stworzył teorię narodu najadekwatniej wyrażającą jego istotę jako grupy diasporycznej, mogącej odzyskać pewną formę państwowości. Założył on iż naród jest wspólnotą diasporyczną (kulturowo historyczną), gr. zorganizowaną na zasadzie przodownictwa (gr. kulturalną), a o przynależności do niej decyduje świadome i uznane przez innych dążenie jednostki do uczestnictwa w tej kulturze (liczy się tu urodzenie i dążenie).

Istotnym założeniem tej teorii jest fakt iż utrzymanie odrębności i jedności grupy w narodzie jest ześrodkowane i utrzymywane dzięki przodownikom kulturalnym. Ich rola tzw. „utrwalaczy” możliwa jest dzięki istnieniu druku, bowiem jeśli wartości narodowe rozpowszechniane są tą drogą właśnie (druk, pismo) to naród może istnieć przez wieki.

F. Znaniecki zauważył iż naród może istnieć niezależnie od państwa i odwrotnie a określając różnice pomiędzy nimi zwrócił uwagę na 2 opozycyjne zasady kreowania grup:

- przodownictwo – konstytuuje naród poprzez przykład i perswazję. Przodownicy kultury narodowej – tzn. inteligencja, która upowszechnia wartości narodowe (poprzez druk, pismo) oraz posiada zdolność kreowania organizacji życia narodowego.

- władza – działa tu siła przymusu

Naród jest ujęciem przelotnym u F. Znanieckiego. Jest to konstytuująca się zbiorowość, a pomiędzy typologią społeczną i typologią kultury (naród = gr. kulturowa) istnieje logiczny i ścisły związek. Autor mówił, iż w przypadku właśnie narodów niesuwerennych ważną rolę odgrywa inteligencja (której zdecydowanie nie należy utożsamiać z tzw. papierkowym inteligentem).

Idea przodownictwa wg Znanieckiego różni się tym od idei władzy, iż władzę się otrzymuje a przodownikiem można zostać jeżeli się na to zasłuży w zbiorowości. Pojawia się tu automatycznie problem autorytetu w obrębie gr. narodowej, etnicznej. Autorytetu, w którym odgrywa poważną rolę pula zasług i przyznawany na jej podst. prestiż. Przodownikami narodowymi na pewno nie mogą zostać wykreowani formalnie inteligenci czy tzw. inteligencja socjalistyczna (ludowa). Idea przodownictwa odnosi się również do procesu konstytuowania się społ. światowego (w typologii Znaniecki wyróżnia 4 społ.: plemienne, polityczne, kościelne, o kulturze narodowej oraz dodatkowo społ. światowe).

W warunkach odzyskiwania suwerenności państwowej przez naród polski rola inteligencji (funkcjonalnej grupy narodu niesuwerennego państwowo) staje się szczególnie ważna i trudna. „stymuluje” ona procesem rozwojowym narodu (do pewnego stadium osiągnięcia przezeń „obywatelskości”) a ponadto wraz z rozszerzeniem się rynku i prywatyzacją sfery usług, powinna się ona przekształcić w zbiór wolnych zawodów.

Dzięki nielegalnej działalności inteligencji możliwe stało się przyspieszenie w Polsce upadku totalitaryzmu oraz nadanie życiu publicznemu okresu transformacji wyraźnego oblicza narodowego.

Przodownictwo umożliwia trwanie narodom, które nie posiadają państwa lub dążą do jego reorganizacji. Sfera polityki nie może być wiązana wyłącznie z aktywnością w ramach legalnej władzy państwowej. Szeroko rozumiana aktywność np. narodowowyzwoleńcza to także aktywność systemowa. System to coś więcej niż kategorie legalne są to także organizacje tajne. Przodownictwo (wg Znanieckiego) to instytucje dzięki której w życiu społecznym mamy dynamikę, rywalizację. Bez przodowników kulturalnych narodów nie mogą istnieć narody współczesne. To właściwie elita narodów staje się po zrealizowaniu właściwych celów elitą władzy państwowej.

Max Weber szerzej rozumiał władzę, nie chodzi wyłącznie o typ władzy lokującej się w sferze polityki. Mówił on tak: Panowanie polega na tym, iż określony rozkaz zostanie wykonany, to szansa znalezienia wśród określonej grupy ludzi posłuchu dla pewnych lub wszystkich rozkazów.

!!! W MEGA SKRÓCIE:

ZNANIECKI (TEORIA PRZODOWNICTWA NARODOWEGO)

• Naród: wspólnota diasporyczna, grupa zorganizowana na zasadzie przodownictwa

• Świadome i uznane dążenie jednostki do uczestnictwa w kulturze

• Utrzymanie odrębności i jedności grupy dzięki przodownikom kulturalnym (druk, inteligencja), ześrodkowanie

• Naród może istnieć bez państwa

• Przodownictwo: konstytuuje naród poprzez przykład i perswazję, przodownicy kulturowi upowszechniają wartości narodowe (druk, pismo) i kreują organizację życia narodowego

• Naród: konstytuująca się zbiorowość, przelotność

• Przodownikiem można zostać, jeżeli się na to zasłuży w zbiorowości

• Problem autorytetu

• Rola inteligencji w Polsce!

• Bez przodownictwa nie mogą istnieć narody współczesne

• Elita narodów elitą władzy państwowej

• Dynamika, rywalizacja

• Przodownictwo umożliwia trwanie narodom bez państwa lub reorganizującym się

WEBER (TEORIA WŁADZY)

• Siła przymusu

• Władzę się otrzymuje

• Panowanie: określony rozkaz zostanie wykonany (posłuch wśród ludzi)

12. Teoria panowania i władzy Webera. Idealne typy władzy

-władza polega na możliwości rozkazywania, ten któremu się rozkazuje winien jest posłuch; jej pochodną może być panowanie, czyli sytuacja kiedy określony rozkaz zostanie wykonany (panowanie to szansa znalezienia wśród pewnej grupy posłuchu dla pewnych lub wszystkich rozkazów)

-Weber zauważył, że państwo jest społecznym działaniem, które ma monopol na prawomocne użycie siły (w celu wymuszenia posłuszeństwa)

-Trzy typu panowania:

1. Panowanie legalne – panowanie na mocy ustanowienia wyrażające się we władzy biurokratycznej; przeświadczenie, że można tworzyć prawo i zmieniać je na mocy poprawnego ustawodawstwa; biurokracja – najczystszy typ panowania legalnego; np. stosunki władzy w prywatnym przedsiębiorstwie

2. Panowanie tradycyjne –zasadza się na mocy wiary w świętość istniejących od dawna porządków; istotna rola tradycji; władza patriarchalna – najczystszy typ

3. Panowanie charyzmatyczne – panowanie na mocy uczuciowego oddania osobie pana oraz uznania dla jego niezwykłych talentów, charyzm, zdolności; źródłem osobistego oddania jest egzaltacja; stosunki o charakterze wspólnoty posłuchu; ważne są czysto osobiste cechy przywódcy; panowanie charyzmatyczne trwa tak długo jak długo uznaje się charyzmę przywódcy; władza proroków, bohaterów wojennych, wielkich demagogów – najczystsze typy;

14. Zróżnicowania, podziały a nierówności społ. jako (…?). – kategorie analizy segmentów (Znaniecki, Weber) Wnuk Lipiński

Żeby zrozumieć procesy segmentacji strukturalnej należy odwołać się do zróżnicowań, podziałów i nierówności społecznych.

1) Zróżnicowania społeczne: niejednorodne natężenia cech występujące u co najmniej dwóch nosicieli tych cech. Socjologowie biorą pod uwagę nie wszystkie cechy, tylko niektóre. Nosiciele ważnych cech, aby brać udział w reprodukcji, nie muszą zdawać sobie sprawę z tego, że noszą te cechy. Nosiciele tych cech mogą stać się z różnych powodów obiektami dyskryminacji;

2) Podziały społeczne: to praktyki i efekty wyrażające się we wzmocnieniach cech istotnych w życiu społecznym. Patrząc finalnie efektami takich praktyk są stany, kasty, klasy, jako bardziej długotrwałe segmenty społeczeństwa. Segmenty/klasy/warstwy można kreować, manipulować nimi. Tworzyć podziały dla zysku- władzy.

3) Nierówności społeczne: to subiektywne postrzeżenie zróżnicowań, podziałów i ich efektów, mogące wpływać na mobilizację grupowo-społeczną. Aby można było mówić o nierównościach, muszą być spełnione 3 warunki: zróżnicowanie podziałów musi być zauważalne, definiowalne, zdefiniowane)

15. Większości a mniejszości segmentacyjne. (Blalock, van Amersfoort, Totros. J. Mucha)

a) Teoria mniejszości H. von Amersfourta:

- grupa etniczna z reguły ma postać grupy mniejszościowej, tzn. jej przedstawiciele mają mniejsze szanse życiowe i poczucie zagrożenia,

1. mniejszość jest wartością trwałą, umiejscowiona w obrębie populacji danego państwa:

* tworzona jest przez kilka pokoleń,

* przynależność do mniejszości jest ważniejsza niż do innych form społecznej strukturalizacji,

2. liczebna pozycja mniejszości uniemożliwia jej efektywne uczestnictwo w procesie politycznym,

3. upośledzona pozycja w systemie prawnym, edukacyjnym, na rynku pracy, na rynku mieszkaniowym.

b) Teoria mniejszości J. Muchy:

- status mniejszości kulturowej wynika z tego, że nie ma ona wystarczającej siły, która chroniłaby ją przed takim traktowaniem,

- status mniejszościowy jest zbiorowy, a nie indywidualny i jednostki nie są w stanie się go pozbyć; nawet fizyczne cechy, na których oparty jest status mniejszości są definiowane kulturowo,

-poza obiektywnymi cechami, które potwierdzają segmenty, w grę wchodzą subiektywne aspekty postrzegania (stereotypy)

Tego nie było na wykładzie:

c) Mniejszości lingwistyczne wg G. Tortossa:

Nie jest obojętne, w jakim kontekście geograficznym, politycznym i kulturowym grupa lingwistyczna funkcjonuje. Członkowie grup i elit mniejszościowych są upośledzeni – muszą opanować kilka języków, by funkcjonować w danym społeczeństwie, przez co wydłuża się ich droga do awansu społecznego. Warunkiem awansu jest opanowanie języka centrum.

d) Teoria mniejszości H. Blalocka:

- nawet formalno-prawne zrównanie obywateli nie eliminuje dyskryminacji mniejszości, a także prowadzi do konfliktów między mniejszościami a większościami w różnych sferach życia społecznego (zastosowanie stereotypów wzmacnianych kulturowo),

- czynniki ekonomiczne i związane z pozycją społeczną mogą być głównymi determinantami dyskryminacji mniejszości; bez reprezentanta mniejszości – one jako grupy nie są w stanie normalnie funkcjonować i zmieniać swej pozycji,

- jeżeli porównujemy jednostkę pod względem zachowania, w którym przejawia się dyskryminacja najbardziej prawdopodobne jest, że motywowane do przejawiania dyskryminacji będą osoby, które są niezdolne do zdobycia własnej pozycji społecznej (środkami innymi niż dyskryminacja); niższa pozycja społeczna grupy dominującej powoduje dyskryminację innych grup,

- stereotypy w społeczeństwach demokratycznych to istotny czynnik segmentujący, polegający na dystansowaniu się wobec innych/obcych,

- ruchy konserwatywne związane z mniejszościami i większościami mogą powstawać przez eksploatację pokładów świadomości potocznych, także przez dyktatorów i populistów,

- istnieje korelacja pomiędzy czynnikami segmentacji strukturalnej i segmentacji etnicznej.

- pula praw mniejszościowych jest rozciągana na inne grupy.

a) Większości Wg J. Muchy:

Przez grupę dominującą (większościową) w danym społeczeństwie rozumie się taką zbiorowość, która bez względu na powody jest w stanie narzucić innym swoje wzory zachowań i system normatywny jako konstytuujące całe społeczeństwo bądź daną sferę w jego życiu.

Grupą dominującą kulturowo jest przede wszystkim naród (jako rozwinięta etnicznie grupa, tzn. jest w stanie nie tylko powołać do życia jakąś formę władzy państwowej, ale uczynić z tej formy instrument działania i integrowania społeczeństwa) → może się to stać udziałem konkretnych praktyk, np. zorientowanych na asymilację grup mniejszościowych. Może się pojawić także secesja – gdy nie ma grupy dominującej.

Było na wykładzie, ale nie w zagadnieniach: J. Ortega y Gasset

Społeczeństwo dynamiczne połączenie 2 czynników: mniejszości i masy. Mniejszości-osoby lub gr. Osób, które mają szczególne cechy. Masa- nie wyróżniają się niczym szczególnym. Masa pojawia się po to by nią kierowano, wpływano, reprezentowano, organizowano.

16. Stratyfikacja – szerokie i wąskie rozumienie. (Davies, Moore, Berger)

Stratyfikacja oznacza, że każe społeczeństwo ma pewien system rang, tzn. pewne warstwy stoją wyżej w hierarchii, inne niżej.

Jeśli redukujemy system do sfery prestiżu, to mamy na uwadze wąskie rozumienie stratyfikacji; Dotyczy to w tym sensie stratyfikacji warstw niższych, średnich i wyższych lokujących się w sferze prestiżu. W strukturze postkomunistycznej nie ma jeszcze warstw h-p.

W szerokim rozumieniu stratyfikacja, to takie ustrukturyzowanie nierówności między różnymi kategoriami ludzi, które pozwala mówić, że społeczeństwo składa się
z hierarchicznie ułożonych „warstw” .Te bardziej uprzywilejowane warstwy sytuują się „na górze” w hierarchii, mniej uprzywilejowane „na dole”. Historia zna 4 systemy stratyfikacji(niewolnictwo, kastowy, stanowy, klasowy)

Davis i Moore: Wg nich system uwarstwowienia to w istocie system pozycji, do których są przypisane przywileje i nagrody motywujące do pełnienia odpowiednich obowiązków. Pozycje dostarczające największych korzyści materialnych i prestiżu społecznego, to te które wymagają największego przygotowania i zdolności. Wg D. i M. nie ma społeczeństwa nieuwarstwionego, każde społeczeństwo powinno charakteryzować się rozwarstwieniem społecznym. Rozwarstwienie jest w tej teorii rozumiane jako nierówny podział korzyści materialnych i prestiżu społecznego. Davis i Moore proponują dwa sposoby ustalania funkcjonalnej ważności pozycji. Na ogół największych nagród dostarczają te pozycje, które : 1) są najważniejsze w danym społeczeństwie- tzw. różnice w doniosłości funkcjonalnej

2) wymagają największego przygotowania i zdolności

Berger:Wszelka społeczność składa się z poziomów pozostających ze sobą w relacjach nadrzędności i podporządkowania. Każde społeczeństwo ma pewien system rang. Pewne warstwy stoją wyżej inne zaś niżej. Ich suma stanowi system stratyfikacyjny społeczeństwa. Najważniejszym typem stratyfikacji we współczesnym społeczeństwie zachodnim jest układ klasowy (przy założeniu, że przez klasę rozumiemy typ stratyfikacji, w którym pozycje w społeczeństwie określają głównie kryteria ekonomiczne.

17. Rynkowe i nierynkowe klasy (także w rzeczywistości postkomunistycznej).

wytwarzanie	RYNEK	Zawody	NIE RYNEK
gospodarka		Klasy
polityka		warstwy polityki
kultura		warstwy kulturowe
konsumpcja		Warstwa socjalna
prestiż		Warstwa hierarchiczno-prestiżowa

Lenin: klasami nazywamy wielkie grupy ludzi różniące się pomiędzy sobą pod względem zajmowanego miejsca w historycznie określonym systemie pod względem ich stosunku (przeważnie utrwalonego przez prawo) do środków produkcji.

Klasy mogą przybierać postać zbiorów i zbiorowości społecznych oraz grup. Są aktorami realnymi i potencjalnymi. Naturalnym systemem dla klas rynkowych jest gospodarka. Klasy można kreować. Klasy to takie grupy ludzi, z których jedna może przyswajać prawa innych dzięki różnicy pod względem zajmowanego przez nie miejsca w określonym systemie społecznym. W celu całkowitego zniesienia klas należy nie tylko obalić wyzyskiwaczy i kapitalistów, należy nie tylko znieść ich własność, ale należy znieść również wszelką własność prywatną środków produkcji. Zlikwidować różnice między miastem a wsią i między ludźmi pracującymi fizycznie i ludźmi pracującymi umysłowo.

Klasy nierynkowe: : w toku dochodzenia do komunizmu rynek został zastąpiony systemem scentralizowanej reglamentacji dóbr. W tym systemie przedmiotami są rozmaite dobra pod zarządami reglamentariuszy (panujący, rządzący)

Od Nowaczyk:

Klasy rynkowe są klasami ekonomicznymi wykształtowanymi w procesie istnienia gospodarki rynkowej. Tworzyły się tam gdzie istniała własność prywatna oraz ustrój kapitalistyczny i gospodarka towarowo pieniężna. Kapitalizm wytworzył klasy wielkich , małych, średnich, przedsiębiorców jak i najemnych wolnozawodowych „właścicieli” sprzedających swe usługi. Poszczególne klasy rynkowe mają wspólne szanse życiowe, dostrzegalną różnicę, swoistą odrębność, pewne poczucie własnego położenia klasowego. Klasy rynkowe są ostoja społeczeństwa obywatelskiego homo oeconomicus

Klasy nierynkowe to zbiory i agregaty, które wyłaniane są w złożonych procesach, w sferze gospodarki, w związku z własnością prywatną, niekoniecznie w warunkach gospodarki rynkowej, tworzone odgórnie. Klasy nierynkowe, przedmiotowe, reglamentowane charakteryzowały gospodarkę niedoboru, typowe dla bloków socjalistycznych. Klasy te nie maja cech klas Weberowskich, ich członkowie charakteryzują się świadomością homo sovieticus i nie są zdolni do realnych rewolucji obywatelskich, mogą jedynie się buntować i wyrażać niezadowolenie.

Podstawowa różnica istnienia tych klas, oprócz warunków rynku bądź nie rynku, jest możliwość konstruowania grup społecznych; zrzeszeń, związków, partii

18. Klasa rynkowa wg Webera.

-o klasie mówimy, gdy:

1. pewnej liczbie osób wspólne są pewne typowe czynniki przyczynowe ich szans życiowych

2. jeżeli czynniki te dotyczą jedynie ich ekonomicznego interesu posiadania dóbr i dochodu

3. w warunkach rynku towarów i/lub pracy

-najbardziej elementarnym faktem ekonomicznym jest to, że sposób w jaki masy ludzkie spotykające się i konkurujące na rynku w celu wymiany rozdzielane jest dysponowanie własnością materialną, już sam w sobie stwarza określone szanse życiowe

-„posiadanie” i „nieposiadanie” są więc podstawowymi kategoriami położenia klasowego, niezależnie od tego, czy oddziałują na walkę cen, czy na walkę konkurencyjną

-klasę tworzą wyłącznie interesy ekonomiczne związane z istnieniem rynku

-Weber uważał, że genezy zjawiska klas społecznych należy szukać w strukturze systemu kapitalistycznego

-świadomość klasowa kształtuje się w toku organizowania wspólnego działania w obronie wspólnych interesów

-położenie klasowe położenie rynkowe

19. Rynek a system reglamentacji oraz jej efekty strukturalizacyjne.

System reglamentacji to dla poddanych jej działaniu ostoja bytu, a jednocześnie niewoli. W PRL-u istniał system scentralizowanej reglamentacji dóbr, istniała klasa decydentów: reglamentariuszy, która zastąpiła klasy wielkich prywatnych właścicieli. System reglamentacji dotyczy klas nierynkowych, garnuszkowych.

Poglądy Marksa, Lenina, Stalina: rynek i własność prywatna są źródłami zła, powstaje więc idea zastąpienia rynku system reglamentacji dóbr, własność socjalistyczna, spółdzielcza jako główne formy własności. Następuje rozwój totalitaryzmu w sferze gospodarki, brak jest wolnego rynku.

Efekty strukturalizacyjne reglamentacji: pojawiają się i istnieją przez lata segmenty społeczeństwa realnosocjalistycznego, ale także transformacyjnego – są to efekty systemu reglamentacji dóbr, segmenty te mają charakter hybrydalny, w szczególności wytworzenie się segmentów o charakterze garnuszkowym, które w strukture społecznej (np. Polski lat 90) tworzą większość i ich dyktatura pojawia się również w społeczeństwach otwierających się (ich charakterystyka -> zagadnienie 26, dyktatura - 27)

20. Warstwy społeczne i ich interpretacje.

a)socjalne

-są pochodnymi rozwoju systemów konsumpcji zbiorowej jako systemów równoczesnego zabezpieczenia egzystencji

-welferstate to rozwinięta forma generacji warstw socjalnych na bazie gosp. Kap. Z tytułu wcześniejszych oszczędności i dotacji państwa na cele socjalne

-emeryci, renciści, bezrobotni, na zasiłku, stypendyści

-pochodne przejmowania przez państwo wcześniejszych opiekuńczych funkcji rodziny

b)kulturowe

c) polityczne

-kategorie biurokracji politycznej, o etatowych urzędnikach obsługujących sferę polityki

-urzędnicy otrzymują środki egzystencji

-różnią się od klas, od prywatnych właścicieli, którzy to co mają uruchamiają na rynkach

-efektywne wykorzystywanie wpływu na kreowanie pozycji rynkowych rzeczywistych lub potencjalnych.

O przynależności klasowej w dużej mierze decydują przywileje, styl życia i typ konsumpcji. Po rewolucji zamiast klas i warstw w naszym społeczeństwie pojawiły się pozycje hierarchiczno-prestiżowe.

W obecnych społeczeństwach kapitalistycznym mamy warstwy:

• Wyższe (wyższe wyższe, wyższe średnie, wyższe niższe)

• Średnie (wyższe średnie, średnie średnie, średnie niższe)

• Niższe (wyższe niższe, średnie niższe, niższe niższe)

Z tytułu przynależności do określonej warstwy przysługują określony prestiż. Otwarte społeczeństwa przyjęły funkcje kast i sterów w zakresie utrzymania ładu(Gdy wypada się z warstwy- poczucie degradacji, gdy jesteśmy wyżej-poczucie awansu.)

Dopóki nie powstaną rozwinięte klasy rynkowe szanse powstania warstwy hierarchiczno- prestiżowej są nikłe.

21. Struktura klasowo – warstwowa, jej składniki w toku zmian historycznych.

a) Segmentami społeczeństwa realnosocjalistycznego są klasy i warstwy reglamentowane, nierynkowe, “sektorowe”, struktura jest więc efektem reglamentacji kreacyjno-ustrojowej.

b) Struktura społeczeństw transformacynych jest wynikiem reglamentacji osłonowosocjalnej i w jakimś stopniu gospodarki naturalnej. Struktura społeczeństwa transformacyjnego jest czymś pomiędzy strukturą społeczeństwa realnosocjalistycznego a obywatelskiego, uwzględnia oddziaływania i wpływy występujące w obu tych typach społeczeństw.

Segmentacja społeczeństwa transformacyjnego zawiera:

● czyste segmenty reglementacyjne (realnosocjalistyczne) – klasy i warstwy trójsektorowe

● klasy mieszane: “garnuszkowe” (grupy pracownicze będące na utrzymaniu państwa), “czarnorynkowe” (grupy pracujące na tzw. czarnym rynku bądź w szarej strefie), “wahadłowe” (grupy czerpiące środki utrzymania dzięki ruchliwości, są to np. gastarbeiterzy, chłoporobotnicy, handlarze-turyści)

● segmenty wczesnorynkowe

c) Segmentami struktury społeczeństwa obywatelskiego są klasy rynkowe oraz warstwy (element wyróżniający owe społeczeństwa). Warstwy możemy podzielić na: niższe, średnie, wyższe oraz podklasę. Warstwy zastąpiły systemy stanowe, stały się czynnikami samokontroli obywatelskiej w zakresie przestrzegania odpowiedniego standardu życia, rozdziału prestiżu, szacunku, godności społecznej, są to warstwy hierarchiczno-prestiżowe, warstwy stały się istotnym czynnikiem ładu społecznego, wskaźnikiem rozwoju “ku wolności”, brak tych warstw wzmacnia władzę totalne umożliwiając reglamentację, w społeczeństwach realnosocjalistycznych i transformacyjnych warstwy nie występują. Społeczeństwa transformacyjne są w fazie wczesnorynkowej, która nie sprzyja stabilizacji, brak warstw niesie za sobą również brak samoregulacji, segmenty mieszane w chodzące w skład struktury tych społeczeństw nie są w stanie spełniać tej funkcji, gdyż ich geneza nie jest czysto rynkowa, w społeczeństwach rynkowych występują jednak już pewne zalążki systemu warstwowego (stratyfikacyjnego).

22. Nowa a stara klasa średnia. (Dahrndorf)

Stara klasa średnia (ok. XVI)	Nowa klasa średnia (XIX, XX)
Związana z tradycyjnymi formami własności prywatnej	Rozwój usług
Ścisłe powiązanie z rynkami, rozwój kapitalizmu	Najmują się do pracy
Właściciele średnich form własności w drobnej wytwórczości, handlu, usługach materialnych	Wolne zawody obsługujące usługi w tym także niematerialne
	Mają status znacznej samodzielności
	lekarze, inżynierowie, naukowcy, artyści, technicy, managerowie, personel administracyjny - tzw. białe kołnierzyki.

a)Stara: Cechy członka klasy średniej to rzetelność, samodyscyplina, długofalowe inwestycje, oszczędzanie, indywidualizm..

b)Nowa: Etos klasy średniej zyskał nową treść: umiejętność zaprezentowania własnych kwalifikacji na rynku pracy, pożądane nieustanne okazywanie entuzjazmu, inicjatywy, pomysłowości, podkreślenie własnego zaangażowania w to co się robi, profesjonalizm.

Zbiorowość określana jako „nowa” klasa średnia jest bardzo zróżnicowana wewnętrznie. Przeważa opinia, że nie jest to klasa, a raczej zbiorowość złożona z jednostek i kategorii typowych dla współczesnych społeczeństw kapitalistycznych pod względem statusu materialnego i poziomu konsumpcji. Charakteryzuje je : wysoki prestiż, to, że ich styl życia jest przedmiotem aspiracji innych ludzi; przynależność do „nowej” klasy średniej jest oznaką życiowego sukcesu.

23. Cywilizacja łacińska a cywilizacja Zachodu.

Obecnie mówiąc o cywilizacjach mamy na uwadze wszystkie aspekty życia społecznego Całość nazywana cywilizacją to układ szczególnego rodzaju – układ stający się.

-Churchil- główna zasada zachodnich cywilizacji: podporządkowanie elity rządzącej woli narodu i konstytucji.

-T. Konieczny- cywilizacja to metoda zbiorowego ustroju życia społecznego wyrażająca się w praktykach na rzecz materializacji wartości. Chodzi o dziejowe praktyki –nadawanie sensu pewnym działaniom. Taki sens jest możliwy do osiągnięcia zwłaszcza jak dana cywilizacja ma spójny system wartości. Takim systemem wyróżnia się cywilizacja łacińska- pięciokształt wartości Quincunx. Z jednej strony- dobra duchowe(dobro,prawda), z drugiej materialne(dobrobyt, zdrowie), łącznik piękno.

-cywilizacja łacińska:

Za pośrednictwem łaciny rozpowszechniała system wartości, przede wszystkim religijnych. Nierówność konieczny warunek postępu.

Globalizacja- pochodna cywilizacji zachodniej. Nie ma ona szans na zbyt długie dominowanie nad innymi cywilizacjami. Potencjał cywilizacji zachodnich kurczy się zwłaszcza w relacji do prężności cywilizacji konfucjańskiej czy hinduskiej. Zderzenie międzycywilizacyjne o zasięgu globalnym na razie zostało oddalone- przyczynił się do tego upadek związku radzieckiego.

24. Megatrendy (J. Naisbitt) a globalizacja.

Megatrendy – ważne kierunku rozwoju i przemian społeczeństwa, które zostały wyodrębnione przez J. Naibitta na podstawie wnikliwej obserwacji współczesnych zjawisk. Dotyczą sfery gospodarki, procesów społ. i utrojowych, politycznych, prawnych, przeobrażeń instytucji demokratycznych, psychologii społecznej, metod organizacji i zarządzania itp. Wpływają one znacząco na różne dziedziny życia wielu społeczeństw na świecie – zjawisko globalizacji. Najważniejszym megatrendem w USA jest nowa gospodarka informacyjna, której podstawa leży w przetwarzaniu i przepływie informacji, przyczynia się to do globalizacji na całym świecie. Jako megastrukturalny jest to proces względnie autonomiczny, niektórzy ujmują globalizacją jako pułapkę czy atak na demokrację, który narusza wolność narodów. Pojawiły się przy próbie identyfikacji tendencji rozwojowych w Ameryce, jednak dziś pojęcia używać można w skali globalnej.

Globalizacja dla Giddensa – intensyfikacja środków światowych o różnym zasięgu. Dla F. Fukuyamy jest to integracja świata dzięki rozwojowi technologii, handlu, inwestycji – pobudzenie rozwoju gospodarczego i rozpowszechnianie się demokracji. Nie ma końca, jest procesem interakcji o charakterze ponadnarodowym.

Przykłady megatrendów: wzrost znaczenia ekorozwoju, przekształcanie społeczeństw przemysłowych w informatyczne, otwieranie się gospodarek na świat, demokratyzacja życia

25. Transformacja postkomunistyczna a postfaszystowska. (V. Perez-Diaz, Zagórski)(tak mi się wydaje, że to o to chodzi)

Leszek Nowak- trójpad:

Właściciele-to po rewolucji właściciele przedmiotów własności

Władcy- to decydenci polityczni sprawujący władzę państwową

Kapłani- ci co panują nad środkami indoktrynacji i interpretacji doktryny

W faszyzmie był dwójpad- nie podporządkowano własności prywatnej dlatego system trwał krócej.

Diaz- były komunista Jugosławiański, w bliskim otoczeniu Stalina, poznał komunizm od kuchni

26. Hybrydy segmentacyjne transformacji postkomunistycznej a tempo przeobrażeń pro obywatelskich.

Hybrydy garnuszkowe, to niejednorodne segmenty struktury klasowo-warstwowej o mieszanych źródłach utrzymania, ale z przewagą źródeł socjalno-bytowych pochodzących od państwa. Segmenty garnuszkowe żyją na koszt innych segmentów. W skład segmentów garnuszkowych wchodzą m.in. renciści, emeryci, bezrobotni;

Typowymi hybrydami w okresie transformacji postkomunistycznej są poza segmentami „garnuszkowymi” segmenty „czarnorynkowe” i „wahadłowe”

Segmenty „czarnorynkowe” – oprócz nielegalnych źródeł pozyskiwania dochodów, prowadzą jednocześnie legalną aktywność zawodową. Legalne źródła pozyskiwania środków są jednak marginalne w stosunku do z dochodami czerpanymi z działalności na czarnym rynku
( w szarej strefie). Segmenty czarnorynkowe zasilają np.: skorumpowani dostojnicy państwowi, stróże prawa, mafie, gangi, ludzie z tzw. marginesu społecznego (ważne żebyście sobie te przykłady wymieniły, bo on często ich używał na wykładzie);

Segmenty „wahadłowe” – mieszczą się w nich ci, którzy czerpią podstawowe środki na utrzymanie od państwa i odpowiednio je wykorzystują (bezrobotni na zasiłku) a jednocześnie pracują na czarno. Wahadłowość odnosi się w tym pojęciu do częstych i regularnych ruchliwości (zmian) statusów klasowo-warstwowych przedstawicieli tych segmentów;

Segmenty hybrydowe, przede wszystkim garnuszkowe, blokowały i blokują konstruktywny,
proobywatelski rozwój klas średnich w Europie Środkowo-Wschodniej. Hybrydy segmentacyjne skoncentrowane na zdobywaniu środków egzystencji zbyt mało czasu mogą poświęcić na aktywność proobywatelską.

27. Dyktatura klas garnuszkowych a dyktatura klas średnich.

Dyktatura klas garnuszkowych jest konsekwencją niedostatków aktywnej, proobywatelskiej polityki wobec przedsiębiorczości prywatnej, dzieje się tak ze względu na presję jaką wywierają segmenty garnuszkowe. Łady narodowo-obywatelskie opierają się na większościowej dominacji klas średnich, są to bowiem klasy rynkowe i prywatno-własnościowe.

Dyktatura klas średnich w społeczeństwach postkomunistycznych jest możliwa, gdy nastąpi redukcja segmentów garnuszkowych do roli enklaw, gdy będą stanowić mniejszość strukturalną.

Znaczna część bezrobotnych generowana jest przez system osłonowo socjalny, im on się rozszerza, tym ogranicza si ę możliwość przebudowy (klas średnich) by stało się kapitalistyczne. Mamy do czynienia z ubytkiem 5-6 klas średnich efekt ręcznego sterowania, zew, integracji mafii, gangów.

28. Typy ładów społecznych wg Ossowskiego

1. Ład przedstawień zbiorowych:

-życie społeczne oparte na konformizmach społecznych, uregulowane przez tradycyjne wzory

-odpowiada popularnym wyobrażeniom społeczeństwa „pierwotnego” jako statystycznej, tradycjonalistycznej wspólnoty, gdzie zmiany zachodzą powoli i rzadko

-każdy członek społeczeństwa zna swoje miejsce i swój udział choć nie potrafi go wyjaśnić

-nie rozkazy wodza, ale uczestnictwo w takiej wspólnocie ma prowadzić do harmonii zbiorowego działania

2. Ład policentryczny:

-równowaga społeczna osiągnięta automatycznie dzięki „naturalnym prawom” interakcji w wyniku indywidualnych, nieskoordynowanych decyzji, przy respektowaniu pewnych reguł gry (norm współżycia)

-rola rządu polega jedynie na czuwaniu, aby normy prawne i reguły stosunków ekonomicznych były przestrzegane przez wszystkich członków społeczeństwa, oraz zabezpieczenie społeczeństwa przed zagrożeniem zewnętrznym

-społeczeństwa obywatelskie, otwarte

3. Ład monocentryczny:

-życie społeczne regulowane przez centralne decyzje dzięki organizacji czuwającej nad ich przestrzeganiem – ścisłe wykonywanie decyzji najwyższej władzy

-nawyk posłuszeństwa musi stać się tutaj cnotą powszechną

-społeczeństwa totalitarne, realnosocjalistyczne

4. to korelat ładu opartego na systemie porozumień; polega na zorganizowanym współdziałaniu (policentryczna interferencja prowadząca do działań skoordynowanych w ramach całej zbiorowości)

29. Rozumienie struktury społecznej a typy i rodzaje struktur (Sztompka)

Sztompka definiuje strukturę społeczną jako ukrytą sieć trwałych i regularnych powiązań między składnikami jakiejś dziedziny rzeczywistości, która istotnie wpływa na przebieg obserwowanych zjawisk w tej dziedzinie.

Fundament pojęcia struktury społecznej tworzą zatem cztery idee:

idea relacji, zależności, stosunków pomiędzy elementami,
idea regularności, prawidłowości, powtarzalności, trwałości,
idea głębokiego, ukrytego, fundamentalnego, istotnego wymiaru,
idea determinującego, wyznaczającego, kontrolującego wpływu wobec zjawisk empirycznych

Sztompka wskazuje na cztery wymiary struktury społecznej:

• NORMATYWNY sieć norm, wartości i instytucji powiązana i charakterystyczna dla danej zbiorowości. Struktura normatywna jest najgłębiej
  i najwszechstronniej zbadanym wymiarem struktury społecznej. Normy społeczne, wartości, instytucje powstają w procesie instytucjonalizacji struktury normatywnej.

• IDEALNY sieć idei i przekonań, poglądów, wizji powiązana i rozpowszechniona w danej społeczności. Mają charakter kategoryczny, stwierdzający. Powstawanie przekonań, poglądów, idei, mitów, stereotypów to artykulacja struktury idealnej.

• INTERAKCYJNY (organizacyjny) sieć wzajemnie ukierunkowanych i zorientowanych działań powiązanych i typowych dla danej zbiorowości. Struktura interakcyjna determinuje w znacznym stopniu czy, z kim lub wobec kogo członkowie społeczeństwa podejmą działania. Rozbudowywanie się sieci styczności, kontaktów, łączności, komunikacji między jednostkami to ekspansja struktury interakcyjnej.

• ZRÓŻNICOWANYCH I POWIĄZANYCH INTERESÓW (szans życiowych)
  rozkład dostępu do dóbr społecznie uznanych za pożądane: bogactwa, władzy, prestiżu, wiedzy, itp. Wymiar ten generuje hierarchiczne nierówności między ludźmi i wynikające stąd konflikty społeczne. Trwała hierarchia przywilejów i upośledzenia (nierówności między ludźmi pod względem dostępu do pożądanych dóbr i wartości) powstaje podczas krystalizacji struktury interesów.

Wymiary te nie są osobne i niezależne, pozostają we wzajemnym, ścisłym powiązaniu, spojone są „strukturą struktur”/ „metastrukturą”/ „strukturą drugiego stopnia”. Każdy z wymiarów wpływa na pozostałe i jednocześnie pozostaje pod ich wpływem.

Typy struktur:

Mikrostruktury- bezpośrednie relacje między uczestnikami

Mezostruktury- anonimowość życia społecznego. Pojawiają się tu reprezentacje –systemy pośredniczące.

Makrostruktury- funkcjonowanie społeczeństwa jako całości oraz funkcjonowanie segmentów. Poziom integracji społecznej jako całości (demokracja narodowo-obywatelska-kontrola władzy przez narody i obywateli).

Megastruktury- poziom relacji ponadnarodowych, ponadpaństwowych, poziom relacji między aktorami tego poziomu (cywilizacje i subcywilizacje jako konstruktywni aktorzy).

30. Nowe a stare ruchy społeczne ;

	STARY PARADYGMAT	NOWY PARADYGMAT
aktorzy	Społeczno – ekonomiczne grupy działające w swoim własnym interesie grupowym i angażujące się w konflikty w strefie podziału	Społeczno – ekonomiczne grupy działające nie jako określone grupy, lecz w imieniu szerszych zbiorowości
kwestie	Wzrost gospodarczy i dystrybucja, bezpieczeństwo militarne i społeczne, kontrola społeczna	Zachowanie pokoju, środowiska naturalnego, praw jednostki, niewyalienowane formy pracy
wartości	Wolność i bezpieczeństwo prywatnej konsumpcji i awansu materialnego	Autonomia jednostki i jej tożsamość – jako opozycja wobec scentralizowanej kontroli itd.
sposób działania	wewnętrzny – formalna organizacja, masowe zrzeszenia delegujące reprezentacje zewnętrzny – pluralistyczne lub korporacyjne uzgadnianie interesów; współzawodnictwo partii politycznych, reguła większościowa	wewnętrzny – nieformalność i spontaniczność, niski stopień pionowej i poziomej dyferencjacji ról; zewnętrzny – polityka protestu oparta na żądaniach formułowanych przede wszystkim w terminach negacji status quo
Kto	związki robotnicze	ekologiczne, feministyczne, praw człowieka

Nowe ruchy społeczne. Koncepcje Offe

Nowe ruchy społeczne to ruchy fizycznie nowe np.: ekologiczne, zainteresowanie nimi wypłynęło po 1968 roku. Uznaje się że nowe ruchy społeczne to bardzie trwała postać działania zbiorowego. Można wyróżnić dwa podejścia do nowego ruchu społecznego:

•amerykańskie – nowy ruch społeczny: to substytut w pełni ukonstytuowanych organizacji społecznych, ruchy potrafią sięgać do takich zasobów, których organizacja nie potrafi uruchomić

•europejskie – nowy ruch społeczny: to narzędzie przez które ludzie pozbawieni tożsamości osiągają ją.

Klasyfikacja ruchów społecznych ze względu na 2 kryteria: rodzaj zmiany do której dążą członkowie (czy dotyczy jednostek czy porządku społecznego) oraz wielkość zmiany (cząstkowa lub całościowa):

•ruch transformatorski (całościowa zmiana w porządku społecznym)

•ruch reformatorski (częściowa zmiana w ładzie społecznym)

•ruch odkupicielski (całościowe zmiany w jednostkach)

•ruch alternatywny (ograniczona zmiana w jednostkach)

Do nowych ruchów społecznych zalicza się także organizacje pozarządowe.

Koncepcja C.Offe – kładzie on nacisk na stronę organizacyjno – instytucjonalną. Zainteresowanie NRS jest związane z załamaniem paradygmatu badania życia społecznego obowiązującego do lat 70-tych i opartego na hipotezie demokratycznego konsensusu (powszechnej akceptacji wolnego rynku, istnienia zorganizowanego świata pracy i politycznej demokracji przedstawicielskiej) oraz rozdziale działań prywatnych i publicznych – NRS zmieniły to, bo w większości nie są polityczne – ujawniły 3 sferę – polityki nieinstytucjonalnej. Zaplecze społeczne NRS to nowa klasa średnia, część starej klasy średniej, ludzie poza rynkiem pracy lub na jego peryferiach.

31. Struktury hierarchiczno-prestiżowe społeczeństw i ich segmenty (kasty, stany, a warstwy)

• Warstwy hierarchiczno-prestiżowe pełnią szczególną rolę kontrolną, sprzyja to ładowi.

• Wymiar h-p jest uzależniony od stopnia urynkowienia i od tego czy na rynku jest ścisły związek z własnością prywatną

• W realno-socj.- h-p nie było

• W tranformacyjnym- h-p zaczyna się wyłaniać

• W rzeczywistości społeczeństwa kapitalistycznego/demokratycznego/otwartego warstwy h-p jako specyficzne segmenty zastąpiły stany i kasty jako segmenty społeczeństwa o ustabilizowanych ładach.

1. Kasta to zamknięta grupa społeczna do której przynależność jest uwarunkowana urodzeniem (status przypisany), charakteryzuje się:

• endogamicznymi związkami małżeńskimi, odrębną kulturą, odrębnym stylem życia, określonym statusem w społeczeństwie, dziedziczeniem pozycji i zajęć przez członków, ściśle zrytualizowanymi kontaktami z osobami z poza kasty, ścisłym przestrzeganiem barier kastowych. Najbardziej rozwinięty i złożony (ok. 3000 kast i podkast) jest usankcjonowany religijnie system kastowy w Indiach.

• Rewolucje burżuazyjne/obywatelskie u nas zniosły stany i na ich miejsce zaistniały warstwy h-p, takie segmenty do których przynależność się osiąga.

• W społeczeństwie kapitalistycznym występuje rozwinięty h-p:

Warstwy: wyższe(wyższe wyższe, wyższe średnie, wyższe niższe), średnie(wyższe śr., średnie śr., niższe śr.), niższe (wyższe niż, średnie niż, niższe niż.)

Warstwy przejęły funkcje kast i stanów w utrzymaniu ładu.

Wymiar h-p jest systematycznym miernikiem dystansów między społeczeństwami dopóki społeczeństwo nie ma skrystalizowanego podziału klasowego na bazie rynku. Brak klas rynkowych- na powstanie h-p stratyfikacji są nikłe szanse.

Pojęcie klasy społecznej, stanu i warstwy:

Zbiorowości ludzkie mogą być stratyfikowane, czyli dzielone na zbiory albo grupy ludzi, którzy znajdują się względem siebie niżej albo wyżej w przyjętej i uznanej hierarchii. Pojęcia pozwalające stratyfikować:

1. KLASA – do XIX wieku traktowana jest jako ekwiwalent ruchu społecznego. W znaczeniu statystycznym jest to zbiór ludzi posiadających określone cechy. Wg Marksa i Webera podział na klasy zdeterminowany jest ekonomicznie. Klasy wg Marksa to zbiory ludzi, z których jedni posiadają środki produkcji, inni nie, jedni sprawują funkcje kierownicze, inni się podporządkowują, jedni otrzymują większą część produktu społecznego inni mniejszą. Są 2 antagonistyczne klasy podstawowe, a każda z nich jest wewnętrznie zróżnicowana i rozwarstwiona.

1. WARSTWA – to pewna grupa w obrębie klasy, mniej lub bardziej wyraźnie oddzielona kryteriami wyższości lub niższości społecznej od innych grup, przy czym podstawą tego oddzielenia jest pewien dystans oparty na kryteriach posiadania, kryterium poziomu kulturalnego, stylu życia, urodzenia, przywilejów, systemu wartości np.: warstwa ekonomiczna to ludzie, którzy mają takie same dochody; warstwa kulturalna – ludzie o tym samym lub zbliżonym poziomie wykształcenia i aktywności kulturalnej. ważnym problemem jest tu świadomość.

2. STAN – zdeterminowany kulturalnie (łączy się z nim styl życia); zbiorowości, które różnicuje stopień szacunku społecznego, przysługującego ze względu na wspólną cechę członkom stanu. Tą wspólną cechą może być tożsamość religijna, etniczna, rasowa, regionalna, itd. Podział na stany to następstwo zasad konsumpcji dóbr. Stany są obecne we wszystkich, nie tylko przedkapitalistycznych społeczeństwach

32. Teoria klasy próżniaczej Thorsteina Veblena

Klasę próżniaczą stanowili wielcy prywatni właściciele, którzy w dużej mierze zaspokajali potrzeby „na pokaz”, niżeli potrzeby rzeczywiste i w ten sposób budowali swój prestiż. Sferę prestiżu stanowi rozwijanie potrzeb otoczkowych. Konsumowane dobro przez klasę próżniaczą musiało być posiadane w nadmiarze, ważna była jego pozorna użyteczność. Taka sytuacja doprowadziła do tego, że Próżniacy nie byli w stanie skonsumować w całości, tego co posiadali. W ten sposób na poczet kl próżniaczej (pierwotnej) wytworzyła się klasa wtórna-konsumpcyjna. Klasa konsumpcyjna „jadła”, to co nie była w stanie skonsumować klasa próżniacza.