POJĘCIE GOSPODARKI ŚWIATOWEJ
Wg kryterium funkcjonalnego to system powiązań ekonomicznych między różnymi krajami, włączający te kraje i ich gospodarki w światowy proces produkcji i wymiany.
Z perspektywy instytucjonalnej jest to zbiorowość różnorodnych organizmów oraz instytucji powiązanych ze sobą w pewien całościowy system poprzez sieć międzynarodowych stosunków ekonomicznych.
Obie definicje gospodarki są komplementarne gdyż: definicja funkcjonalna zwraca uwagę na powiązania gospodarcze, definicja instytucjonalna akcentuje rolę instytucji
Cechy gospodarki światowej: - gospodarka światowa jest kategorią dynamiczną np. zmieniają się instytucje, pojawiają się nowe zjawiska w przepływach gospodarczych, zmianie ulega cała struktura regionalna gospodarki światowej, - gospodarka światowa ma charakter rynkowy, co oznacza że tworzący ją system powiązań gospodarczych wynika z działania mechanizmu rynkowego
REGIONALNA STRUKTURA WSPÓŁCZESNEJ GOSPODARKI ŚWIATOWEJ
Początek „współczesności” to przełom lat 80./90. XX w. gdyż, że w tym czasie zaszedł szereg zmian wpływających na funkcjonowanie gospodarki światowej: - zaczęła się transformacja ustrojowa która polegała na powrocie do zasad gospodarki rynkowej i integracji z gospodarką światową, -rozpoczęły się podobne w charakterze reformy w komunistycznych Chinach, -pojawiły się nowe inicjatywy integracyjne, - powstały nowe ważne organizacje międzynarodowe
Termin „region” rozumiany jest na dwa sposoby: –w znaczeniu regionów świata w sensie geograficznym, –regiony traktowane są jako grupy krajów wyróżniane ze względu na poziom rozwoju
Ze względu na poziom rozwoju najprostszy podział wyodrębnia tylko 2 grupy państw: – kraje wysoko rozwinięte- kraje o gospodarce rynkowej, w których nastąpiła industrializacja, ale teraz przemysł traci znaczenie na rzecz sektora usług; efektem dotychczasowego rozwoju jest wysoki poziom życia ich mieszkańców. – kraje słabo rozwinięte- w przeszłości były koloniami; ich gospodarka opiera się na rolnictwie i przemyśle wydobywczym; cechuje je niski poziom życia mieszkańców i znaczne dysproporcje społeczne. Ze względu na swoją dużą liczebność ta grupa krajów jest bardzo zróżnicowana pod względem poziomu rozwoju. - gospodarki wschodzące to kraje w których w ostatnich dekadach dokonuje się szybki rozwój gospodarczy.
Tygrysy I generacji, ( kraje: Koreę Pd., Hongkong, Tajwan i Singapur). Ta grupa krajów zaliczana jest obecnie do wysoko rozwiniętych, ale jeszcze 15-20 lat temu były to kraje słabo rozwinięte, choć charakteryzujące się wysoką dynamiką wzrostu.
GLOBALIZACJA GOSPODARKI ŚWIATOWEJ
2 definicje globalizacji: W odniesieniu do całości procesów globalizacyjnych: globalizacja w sensie ogólnym to proces tworzony przez zjawiska lub działania o wymiarze ogólnoświatowym.
Węższa definicja globalizacji, odnosząca się tylko do zjawisk gospodarczych: globalizacja gospodarki to proces nasilania się powiązań gospodarczych między regionami (świata), krajami i podmiotami gospodarczymi w skali ogólnoświatowej, prowadzący do poszerzania się i pogłębiania współzależności.
Powiązania w węższej definicji globalizacji można rozpatrywać na trzech poziomach: najniższym –podmiotów gospodarczych, pośrednim – poziomie krajów (państw), najwyższym, najbardziej zagregowanym – poziomie regionów świata.
REGIONALIZACJA W GOSPODARCE ŚWIATOWEJ
Regionalizm- tworzenie bardziej lub mniej formalnych ugrupowań integracyjnych
regionalizacja, czyli spontaniczna intensyfikacja powiązań gospodarczych między podmiotami gospodarczymi np. łańcuchy dostaw, szczególnie mocno rozbudowane w Azji Wsch. i Pd.-Wsch.
Podobieństwa globalizacji i regionalnej integracji: oznaczają poszerzenie i pogłębienie powiązań gospodarczych w skali międzynarodowej.
Różnice globalizacji i regionalnej integracji: procesy integracji obejmują poszczególne regiony świata natomiast globalizacja obejmuje wszystkie regiony, - poszczególne procesy integracji są kształtowane przez państwa tworzące dane ugrupowanie integracyjne, które określają cele integracji, natomiast globalizacja nie zmierza do realizacji jakichś z góry określonych celów, jest bardziej żywiołowa niż kierowana
PODSTAWOWE TYPY PODMIOTÓW WSPÓŁCZESNEJ GOSPODARKI ŚWIATOWEJ
Poszczególne typy podmiotów różnią się celami i zakresem działania, funkcjami jakie pełnią w gospodarce.
Główne typy podmiotów w gospodarce światowej: a) państwa, b) międzynarodowe organizacje gospodarcze, c) ugrupowania integracyjne, d) gospodarstwa domowe e) przedsiębiorstwa, a wśród nich korporacje transnarodowe f) inne typy podmiotów gospodarki światowej w większości prywatne
a) państwo (kraj) to suwerenny, wyodrębniony terytorialnie obszar świata, wraz z zamieszkującą go ludnością, uznany jako podmiot prawa międzynarodowego publicznego, a jej główne atrybuty to: uznane międzynarodowo granice, niezależne władze i własny system prawny.
b) państwo (rząd) to władze państwowe, czyli grupa instytucji pełniących kierownicze funkcje w strukturze politycznej państwa w pierwszym znaczeniu. Podmiotami gospodarki światowej są rządy, bo tylko im można przypisać jakieś cele działania. Ale stopień podmiotowości rządu zależy od tego, na czele jakiego państwa stoi.
3 globalne rankingi: 1 ranking- ze względu na rozmiary PKB (informują o wartości dóbr i usług wytworzonych w tej gospodarce). Potęgi gospodarcze to te państwa, których PKB, należy do największych, mają więc wysokie udziały w PKB całego świata. Na te 12 państw przypadało 67%, a na 5 największych – prawie 50% światowego PKB. Wyraźnie przodują Stany Zjednoczone, Chiny, Japonia oraz Indie. Wśród potęg gospodarczych są również państwa europejskie: Niemcy, Wielka Brytania, Francja i Włochy. Powoli jednak stają się one potęgami średniej rangi, bo z powodu wolnego tempa wzrostu są stopniowo wyprzedzane przez nowe, pozaeuropejskie potęgi gospodarcze, które wspólnie określa się skrótem BRIC (od inicjałów ich nazw: Brazylia, Rosja, Indie i Chiny). Należy zauważyć, iż status superpotęgi gospodarczej ma Unia Europejska: w 2011 r. łączny udział jej 27 państw członkowskich w PKB świata wynosił ok. 20%. Polska jeśli pominąć naszą przynależność do UE jest państwem średniej wielkości: z udziałem w światowym PKB wynoszącym ok. 1,0% zajmujemy 20. pozycję.
2 ranking ze względu na dochód narodowy brutto (informuje o poziomie rozwoju gospodarczego kraju i zamożności jego mieszkańców). Najwyższy poziom rozwoju gospodarczego i przeciętnej zamożności mieszkańców cechuje kraje Europy Zach. Przewaga tego regionu wynika głównie stąd, iż przyspieszony proces wzrostu gospodarczego, oparty na industrializacji, zaczął się tam najwcześniej. Prócz krajów europejskich w pierwszej 20 są: Katar, Kuwejt, Australia, USA oraz kilka małych państw i krajów, stanowiących oazy podatkowe, w tym – Monako i Liechtenstein. Polska od 2009 r. zaliczana jest przez Bank Światowy do krajów o wysokim dochodzie. Zwracają uwagę dalekie miejsca, wielkich i szybko ostatnio rozwijających się państw, szczególnie Chin i Indii, co wynika z późnego podjęcia modernizacji ich gospodarek.
3 ranking ze względu na indeks konkurencyjności gospodarki (informuje o bieżącym stanie gospodarki państwa oraz o perspektywach jej rozwoju). Tu przodują kraje wysoko rozwinięte: w tej czołowej grupie są kraje Europy Zach., Ameryki Pn. oraz Azji Wsch., w tym nowo uprzemysłowione kraje Azji, wschodnioazjatyckie tygrysy. Ich przykład pokazuje, iż w relatywnie krótkim historycznie czasie można awansować do grona krajów wysoce konkurencyjnych gospodarczo. Pod tym względem nowe potęgi (tzn. państwa BRIC) mają jeszcze spory dystans do nadrobienia, ale Chiny są już wysoko i wyprzedzają wszystkie kraje, które przeszły transformację.
Podstawowy wniosek analiz: najczęściej czołowe pozycje zajmują w nich kraje z Europy Zach., Ame-ryki Pn. i Azji Wsch., co najbardziej jest widoczne w rankingu konkurencyjności gospodarek, a najmniej – pod względem ich rozmiarów (wielkości PKB). Natomiast pod względem poziomu rozwoju gospodarczego poszczególnych państw i zamożności ich mieszkańców przodują dwa pierwsze regiony, co wynika z przypomnianego już faktu, że przyspieszony proces rozwoju zaczął się tam już w XIX w.
Triada- trzy centra gospodarki światowej to Europa Zachodnia, Ameryka Północna. Triadę stanowią regiony o największym znaczeniu gospodarczym: najbardziej rozwinięte, najbardziej konkurencyjne, a przy tym silnie ze sobą powiązane. Biorąc pod uwagę miejsce poszczególnych państw w globalnej sieci , Triada to rdzeń współczesnego systemu gospodarczo-politycznego świata. W państwach rdzenia występuje koncentracja zasobów strategicznych, zwłaszcza kapitału i innowacji, a także najważniejszych funkcji decyzyjnych gospodarki.
Od pewnego czasu trójcentryczna struktura gospodarki globalnej ulega zmianie. pierw, w latach 1960-1970, do szybkiej modernizacji przystąpiły wschodnioazjatyckie tygrysy. W latach 80. zaczął się szybki wzrost Chin. Wreszcie w latach 90. prorynkowe reformy rozpoczęły Indie. To wszystko sprawia, że widoczne są objawy ograniczenia dominacji państw Triady: Trójcentryczny kształt gospodarki światowej, z dominacją Triady, zmienia się, choć jego nowa forma nie jest jeszcze klarowna. Ale wyraźnie widać, iż dokonuje się reorientacja gospodarki światowej do Azji.
MIĘDZYNARODOWE ORGANIZACJE GOSPODARCZE
Cechą charakterystyczną gospodarki podmiotowej są liczne i różnorodne formy współpracy międzynarodowej. W szczególności regulacje, obowiązujące w gospodarce światowej są kształtowane w efekcie takiej współpracy.
A oto główne formy współpracy gospodarki podmiotowej: – organizacje międzypaństwowe (np. ONZ, MFW), – organizacje (ugrupowania) integracyjne (np. UE, NAFTA), – grupy nieformalne (np. G-8, G-20). - międzynarodowe organizacje pozarządowe (np. Transparency International, FIFA),
Olbrzymi wzrost organizacji międzypaństwowych nastąpił po II wojnie światowej: Pierwotnym impulsem były wnioski wyciągnięte z doświadczeń dwu krwawych wojen światowych. Kierując się nadrzędnym celem uniknięcia kolejnych wojen, ustalono podstawowe zasady postępowania państw w stosunkach międzynarodowych i postanowiono powołać szereg organizacji. Już w 1945 r. utworzono ONZ, a także MFW i Bank Światowy.
Organizacja międzypaństwowa to podmiot posiadający następujące cechy: ma co najmniej trzech członków, zrzeszają się dla realizacji określonych celów, działa wg zasad i mechanizmów współpracy, ma określoną strukturę organizacyjną
Trzy podstawowe funkcje Organizacji Międzypaństwowych: a) funkcja regulacyjna polega na tworzeniu norm postępowania, w dziedzinie stosunków międzynarodowych lub w sprawach wewnętrznych państw członkowskich b) funkcja kontrolna – polega na kontroli przestrzegania przez państwa członkowskie danej OMP przyjętych w jej ramach norm postępowania c) funkcja operacyjna – polega na świadczeniu usług przez daną OMP. Część z nich to usługi nieodpłatne, część zaś udzielana jest odpłatnie
Międzypaństwowe organizacje gospodarcze o największym znaczeniu to: Bank Światowy (MBOR), Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) i Światowa Organizacja Handlu (WTO). inne OMP: MOP, zajmuje się stosunkami pracy -w jej pracach uczestniczą związki zawodowe i organizacje pracodawców BIS, to organizacja zrzeszająca banki centralne ma na celu utrzymanie stabilności finansowej; OECD , to organizacja państw wysoko i średnio rozwiniętych w których respektowane są reguły demokracji; jej cel to promowanie polityki wspierającej stabilny wzrost gospodarczy Mniej sformalizowane grupy nieformalnych które nie mają rozbudowanej struktury organizacyjnej: (G-8) – grupa starych potęg gospodarczych i Rosja, które zajmują się m.in. konsultacjami w sprawie koordynacji polityki gospodarczej. (G-20) – grupa starych i nowych potęg gospodarczych, została powołana jako forum konsultacji w sprawach dotyczących światowego systemu finansowego;
UGRUPOWANIE INTEGRACYJNE
Organizacje integracyjne- organizują proces regionalnej integracji gospodarczej Państwa należące do organizacji, której przyświeca taki cel tworzą ugrupowanie integracyjne.
Środki stosowane w procesie integracji.- Minimalny zakres obejmuje likwidację taryf celnych i innych barier we wzajemnej wymianie handlowej. W bardziej zaawansowanych formach integracji stosuje się szerszą gamę środków polityki integracyjnej.
Do najbardziej znaczących ugrupowań integracyjnych należą: – Unia Europejska – jest najstarszym i największym pod względem udziału w handlu światowym ugrupowaniem integracyjnym; – NAFTA (Północnoamerykańskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu) –obejmuje Stany Zjednoczone, Kanadę i Meksyk. Pod względem łącznej wielkości PKB jest to największe ugrupowanie integracyjne na świecie; – ASEAN (Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej) – Mercosur (Wspólny Rynek Południa [Ameryki]) – największe zgrupowanie w Ameryce południowej – GCC (Rada Współpracy w Zatoce) –zrzesza 6 państw arabskich znad Zatoki Perskiej, wielkich eksporterów ropy i gazu
PRZEDSIĘBIORSTWA I FORMY ICH UMIĘDZYNARODOWIENIA
Przedsiębiorstwa mają na celu dążenie do osiągnięcia zysku, i to jest cecha wyróżniająca przedsiębiorstwa wśród podmiotów gospodarczych. Przedsiębiorstwa krajowe, korzystają wyłącznie z krajowej podaży czynników produkcji i na krajowym rynku sprzedają swoje produkty. Ciągle bowiem wiele dóbr, a zwłaszcza usług, funkcjonuje w krajowym obiegu.
formy obecności przedsiębiorstwa na rynkach zagranicznych Najprostszą z nich to zwykła wymiana handlowa później zawieranie umów licencyjnych lub franchisingowych, tworzenie spółki z partnerami zagranicznymi, aż po wykup udziałów w spółkach zagranicznych oraz zakładanie za granicą własnych filii. Te dwie ostatnie formy oznaczają, że przedsiębiorstwo staje się korporacją transnarodową.
Trzy poziomy internacjonalizacji przedsiębiorstwa: a) umiędzynarodowienie sfery wymiany, b) pełne wejście na rynek międzynarodowy, c) globalizacja przedsiębiorstwa,
KORPORACJE TRANSNARODOWE
Korporacja transnarodowa to grupa przedsiębiorstw obejmująca przedsiębiorstwo macierzyste oraz jego zagraniczne i krajowe filie. Firma macierzysta sprawuje kontrolę nad swoimi filiami jako właściciel kontrolnego pakietu ich akcji. Filie mogą mieć różną formę prawną i różny stopień zależności wobec firmy macierzystej.
UNCTAD wyróżnia 3 podstawowe rodzaje filii: – filia w wąskim znaczeniu– firma powiązana – oddział
Rodzaje powiązań w ramach KTN: – powiązania kapitałowe –obejmują przepływ kapitału ze spółki macierzystej do filii w okresie jej tworzenia i późniejsze zasilanie kapitałowe – powiązania personalne: polegają na tym, że spółka-matka mianuje członków rady nadzorczej filii, a tym samym ma wpływ na obsadę stanowisk w jej zarządzie; – powiązania informacyjne: polegają m.in. na przekazywaniu decyzji ze spółki macierzystej do filii, – powiązania technologiczne: polegają na przekazywaniu technologii i know how ze spółki-matki do filii; – powiązania kooperacyjne i handlowe: to jedyne powiązania łączące bezpośrednio filie wchodzące w skład KTN; polegają na dostawach surowców, półproduktów,
Istnieją dwa sposoby tworzenia filii KTN: a) przez tworzenie za granicą nowych firm b) przez kupowanie za granicą udziałów w istniejących spółkach i może to być zakup: – od państwa, – od prywatnego właściciela większościowego, – na giełdzie określana jest jako ponad graniczne fuzje i przejęcia
Tworzenie i rozwój filii KTN może być finansowane z trzech źródeł: przepływu kapitału własnego, reinwestowanie zysków, pożyczki wewnątrzkorporacyjne,
Generalnym motywem ekspansji zagranicznej KTN jest zwiększenie zysków w dłuższym okresie. Generalny motyw przejawia się przez różne motywy szczegółowe: dotyczące obniżki kosztów: tania siła robocza ale odpowiednio wydajna; tanie surowce i półprodukty, niskie koszty transportu i pośrednictwa handlowego, małe wymagania dotyczące ochrony środowiska, niskie podatki i ewentualnie ulgi podatkowe, KTN dotyczące zwiększenia przychodów: chęć poszerzenia rynków zbytu, ochrona celna (taryfowa) i pozataryfowa rynku inne motywy rozłożenie ryzyka działalności gospodarczej, naśladownictwo innych firm
Podstawowym warunkiem utworzenia filii KTN w danym kraju jest zagwarantowana prawnie możliwość transferu za granicę osiągniętego przez nią zysku. Filia powinna zapłacić w danym kraju stosowny podatek od zysku ale rządy poszczególnych państw, często wprowadzają zachęty finansowe dla inwestorów zagranicznych lub aby nie zapłacić podatku, wykorzystują ceny transferowe.
Największe i najbardziej umiędzynarodownione KTN niefinansowe: dominują korporacje, które maja siedziby w państwach Triady. na czele listy jest amerykańska korporacja General Electric, to niektóre spośród wielkich firm z USA zajmują dalekie miejsca. Wynika to m.in. z faktu, iż pojemny rynek amerykański ma dla nich największe znaczenie. na dalszych miejscach jest kilkanaście firm z małych i średnich państw Triady, w ich przypadku mała pojemność rynków krajowych zachęca do podjęcia ekspansji kapitałowej zagranicą.
Korzyści bądź wady KTN zależą od: poziom rozwoju gospodarczego danego kraju, dominująca droga tworzenia KTN, etap ewolucji KTN,
GŁÓWNE RODZAJE POWIĄZAŃ W GOSPODARCE ŚWIATOWEJ
Rodzaje powiązań: przepływy towarowo-usługowe, przepływy ludzi, przepływy finansowe, przepływy informacji,
Handel międzygałęziowy jest starszy historycznie i polega na wymianie między dwoma krajami produktów z różnych branż. Przyczyny: naturalna niemożność wytwarzania pewnych towarów zmusza do ich importowania, absolutne (bezwzględne) przewagi w kosztach produkcji, komparatywne (względne) przewagi w kosztach produkcji, różnice w wyposażeniu w zasoby czynników produkcji
Handel wewnątrzgałęziowy to wymiana dóbr i usług z tej samej branży. Przyczyny: różnice w zakresie postępu technicznego, rosnące korzyści skali, skłonność nabywców do różnorodności , fragmentaryzacja produkcji
DYNAMIKA I STRUKTURA WSPÓŁCZESNEGO HANDLU TOWAROWEGO
W strukturze towarowej handlu wyróżnia się 3 grupy towarów: produkty przetworzone- stanowią największą część eksportu towarowego, lecz ich udział w pierwszej dekadzie XXI w. zmniejszył się, produkty kopalniane stanowią ponad 20% eksportu, a ich udział w ostatnich latach bardzo wzrósł, czego przyczyną był rosnący popyt i drastyczny wzrost na rynkach światowych cen ropy, miedzi, niklu i innych metali. produkty rolne stanowią najmniejszy udział (ok. 9%)
Handel intraregionalny- nasilenie wymiany handlowej w poszczególnych regionach świata Handel interregionalny- nasilenie się wymiany handlowej między równymi regionami.
Strukturę regionalną handlu towarowego charakteryzują trzy podstawowe cechy: -ponad połowa światowego eksportu i importu przypada na państwa zaliczane do Triady. -ponad połowę światowej wymiany towarowej stanowi handel intraregionalny, a trzy największe strumienie tej wymiany stanowią: handel w ramach Europy, w ramach Azji i w ramach Ameryki Pn. -o ile w przypadku Ameryki Pn., Europy i Azji największą część ich eksportu stanowi handel intraregionalny, to każdy z pozostałych regionów eksportuje głównie do najbliższego geograficznie regionu Triady gdyż handel intraregionalny ma dla nich mniejszą wagę
Generalny wniosek: większa część współczesnego handlu towarowego ma charakter regionalny, nie zaś globalny, a gospodarkę światową cechuje układ trójbiegunowy. Ale stopniowo następują zmiany: rośnie rola krajów Azji zwłaszcza Chin i co ważne rośnie handel wewnątrz tego regionu. Państwa, które są największymi eksporterami i importerami, to państwa zaliczane do Triady. Pierwsze trzy miejsca wyraźnie zajmują: Chiny, USA i Niemcy. W 2009 r. największym eksporterem towarów stały się Chiny. Stany Zjednoczone przodują w imporcie. Wszystkie wschodnioazjatyckie tygrysy I generacji mieszczą się w pierwszej 20. Do liczących się eksporterów i importerów należą też wielkie państwa z grupy gospodarek wschodzących: Meksyk i Indie, a wysokie pozycje w eksporcie zajmują też czołowi eksporterzy ropy naftowej i gazu: Arabia Saudyjska i Zjednoczone Emiraty Arabskie. Polska w 2000 r. zajmowała w nich 35. i 27. Pozycję.
MIĘDZYNARODOWA WYMIANA USŁUG
W 2011 r. światowy eksport usług rynkowych miał wartość 4,2 bln USD co stanowiło 6,0% światowego PKB. Z jednej strony nastąpił wyraźny postęp ale z drugiej jest to niski poziom(mała internacjonalizacja usług).
Podstawową przyczyną jest to, że duża część usług należy do non-tradable goods( są to dobra i usługi, których sprzedaż ma zasięg lokalny lub co najwyżej krajowy, a nie międzynarodowy). W przypadku usług wiąże się to z ich ważną cechą: ich produkcja i konsumpcja następują jednocześnie. Dlatego duża część towarów należy do przeciwnej kategorii tradable goods. Stąd w produkcji światowej dominują usługi, ale w handlu przeważają towary. Jeśli ujmować je razem to proporcje między nimi są dość stałe tzn. dynamika ich wzrostu jest zbliżona.
Do innych przyczyn małej wartości handlu usługami należą: późna liberalizacja ich wymiany oraz to, że dane o tym handlu są niekompletne.
W ramach usług rynkowych wyróżniamy 3 grupy usług: transport, podróże oraz inne usługi rynkowe. Ta wielce różnorodna grupa usług dominuje w 54% eksportu usług, podczas gdy na podróże – 25,5%, a na usługi transportowe – 20,5%. 4.4. Podstawową cechą struktury regionalnej handlu usługami jest dominacja państw zaliczanych do Triady bo stanowi prawie 3/5 tej wymiany. W ramach Triady: Stany Zjednoczone i Unia są eksporterami netto usług. Natomiast pozostałe regiony świata więcej usług importują niż eksportują.
Wśród największych eksporterów i importerów usług najwięcej jest państw z Triady. Przede wszystkim liderem w eksporcie i imporcie są Stany Zjednoczone, mające nadwyżkę w zakresie usług. Nadwyżkę ma też Wielka Brytania w której przypadku ważną rolę odgrywają usługi finansowe. Z kolei Niemcy, które są 3. w eksporcie i 2. w imporcie, mają deficyt i są importerem netto usług. Deficyt w handlu usługami odnotowują także Chiny, które nieco wyprzedzają Indie. Indyjska specjalność to usługi offshoringowe – mówi się o tym kraju, iż staje się „biurem świata”. Co do Polski zajmujemy odpowiednio 30. i 32. miejsce i jesteśmy eksporterem netto usług.