GOSPORADKA ŚWIATOWA
Andrzej Małecki
Pytania z I wykładu
Jakie grupy państw wyróżnia się ze względu na poziom rozwoju i jakie są cechy państw zaliczanych do każdej z tych grup?
Ze względu na poziom rozwoju najprostszy podział wyodrębnia tylko 2 grupy państw:
– kraje wysoko rozwinięte (lub krócej: kraje rozwinięte), czyli kraje o gospodarce rynkowej, w których nastąpiła industrializacja (stąd inna ich nazwa: kraje uprzemysłowione), ale teraz przemysł traci znaczenie na rzecz sektora usług; efektem dotychczasowego rozwoju jest wysoki poziom dochodów i poziom życia ich mieszkańców. Do tej grupy zaliczane są przede wszystkim kraje Europy Zach., USA, Kanada, Japonia, Australia i Nowa Zelandia, ale czasem także inne, np. wg Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW): Izrael, Hongkong, Korea Pd., Singapur i Tajwan, a ostatnio również 4 kraje postsocjalistyczne: Słowenia, Słowacja, Czechy i Estonia (w sumie MFW zalicza teraz do tej grupy 35 krajów),
– kraje słabo rozwinięte (lub optymistyczniej: kraje rozwijające się), która to kategoria obejmuje wszystkie pozostałe kraje; prócz paru wyjątków w przeszłości były koloniami; ich gospodarka opiera się na rolnictwie i przemyśle wydobywczym; cechuje je niski poziom życia mieszkańców i znaczne dysproporcje społeczne. Ze względu na swoją dużą liczebność (ok. 160 państw) ta grupa krajów jest bardzo zróżnicowana pod względem poziomu rozwoju.
Na czym polega rynkowy charakter gospodarki światowej?
Gospodarka światowa ma charakter rynkowy, co oznacza, że tworzący ją – zgodnie z ww. definicją funkcjonalną – system powiązań gospodarczych wynika z działania mechanizmu rynkowego: kierujące się motywem zysku przedsiębiorstwa znajdują popyt na swe produkty i podaż tanich czynników wytwórczych za granicą, często w odległych regionach świata. W ten sposób powstaje globalny rynek określonych dóbr i usług (ale nie wszystkich), z jednolitą globalną ceną, np. rynek zbóż lub rynek ropy naftowej. Działanie mechanizmu rynkowego bywa zakłócane – albo regulacjami organizacji międzynarodowych (np. OPEC, organizacja krajów produkujących i eksportujących ropę naftową, manipuluje wielkością wydobycia, czym wpływa na jej cenę), albo regulacjami poszczególnych państw, które w obronie interesów narodowych stosują bariery dla międzynarodowych przepływów dóbr i usług, kapitału, siły roboczej itd. Jednakże w ciągu ostatnich 20-30 lat poziom i zakres stosowania tego typu barier został znacznie zmniejszone przez liberalne, prorynkowe reformy, co było jedną z sił sprawczych współczesnej globalizacji.
Na czym polega cecha globalizacji i współczesnej gospodarki światowej w postaci rosnącej globalnej współzależności? Odpowiedź proszę zilustrować przykładami.
Konsekwencją globalizacji – a przy tym także jedną z cech współczesnej gospodarki światowej – jest rosnąca globalna współzależność: następuje takie natężenie powiązań gospodarczych, politycznych, środowiskowych itd., że funkcjonowanie i rozwój poszczególnych podmiotów, krajów i regionów świata zależy od zjawisk zachodzących w innych częściach świata. Jednym z wielu tego przykładów jest zależność koniunktury gospodarczej w Europie, Chinach czy Japonii od koniunktury w Stanach Zjednoczonych, i vice versa, co z kolei w pewnym stopniu zależy od poziomu cen ropy naftowej, wydobywanej jeszcze w innych regionach. Zwrócić należy uwagę, że najwyższy poziom międzynarodowej współzależności występuje w ramach regionów rozwiniętych gospodarczo, takich jak Europa Zach. czy Ameryka Pn. Należy również wspomnieć, iż współzależność może być asymetryczna – gdy słabszy podmiot, kraj albo region uzależniony jest jednostronnie od silniejszego partnera. Na przykład Polska jest bardziej zależna od koniunktury w Niemczech niż Niemcy od nas, a kraje Afryki – bardziej zależą od sytuacji gospodarczej w Europie niż odwrotnie.
Przykład działania całej sieci globalnych współzależności :
Sytuacja przedstawiona odnosi się do 2011 r., ale może się powtórzyć – na mniejszą lub większą skalę – właściwie każdego roku. Oto przykład z ostatniej chwili: w dniach 18-20 października b.r. spłonął olbrzymi magazyn cukru w brazylijskim porcie Santos, należący do firmy Copersucar, największego światowego eksportera tego towaru. Ceny cukru na giełdach towarowych już wzrosły, a za kilka tygodni może zdrożeć cukier w naszych sklepach.
Jakie są podobieństwa i różnice między globalizacją gospodarki a procesem regionalnej integracji gospodarczej?
Niewątpliwie procesy globalizacji i integracji regionalnej wykazują pewne podobieństwa: i jedno, i drugie oznaczają nasilenie powiązań gospodarczych w skali międzynarodowej, z czego wynika zwiększenie współzależności międzynarodowej. Ponadto narastanie tendencji globalizacyjnych uważane jest za jeden z czynników przyspieszających procesy integracji.
Ale poza tym występują między nimi dwie różnice:
a) oczywista różnica polega na tym, że procesy integracji regionalnej obejmują poszczególne regiony świata (ich zakres jest zatem terytorialnie ograniczony), natomiast globalizacja obejmuje wszystkie regiony,
b) mniej oczywista, ale ważniejsza różnica polega na tym, że poszczególne procesy integracji mogą być żywiołowe (w przypadku samoistnej regionalizacji) lub kształtowane przez państwa tworzące dane ugrupowanie integracyjne, które określają cele integracji; natomiast globalizacja nie zmierza do realizacji jakichś z góry określonych celów, jest procesem bardziej żywiołowym niż kierowanym – i to jest istotna cecha globalizacji – mimo istnienia licznych organizacji międzynarodowych, które próbują sprawować global governance, tzn. zarządzać „problemami wspólnymi dla całej ludzkości”