47. Realizm socjalistyczny.
Zrodzony w Związku Radzieckim w 1934r. kierunek w sztuce, którego podstawowe założenia sformułowali Andriej Żdanow i Maksym Gorki.
Socrealizm jest teorią sztuki rozwijającej się w warunkach walki o socjalizm.
W przeciwieństwie do realizmu krytycznego, który pod względem ideologicznym nie wiązał się wyraźnie i bez zastrzeżeń z żadnym poglądem na świat, socrealizm opiera się świadomie na filozofii marksizmu.
Socrealizm odróżnia się od innych form realizmu swoim przyszłościowym wybitnie zorientowaniem. Chce nie tylko odtwarzać rzeczywistość już istniejącą, ale odsłaniać perspektywy przyszłości, wskazywać kierunek dążeń. Na tym ma polegać synteza realizmu i rewolucyjnego romantyzmu, będąca artystycznym wyrazem pojmowania życia jako zjawiska dynamicznego.
Socrealizm odrzuca zasadę obiektywizmu na rzecz świadomej tendencyjności, wychodząc z założenia, że obiektywizm jest złudzeniem i że w istocie rzeczy nie ma sztuki bezideowej i apolitycznej.
Będąc sztuką ideową i polityczną, literatura socrealizmu wyraża punkt widzenia i orientację ideową partii robotniczej jako kierowniczego ośrodka polityczno-społecznej i kulturowej inspiracji.
Socrealizm zakłada w zasadzie optymistyczną i afirmatywną postawę wobec świata. Optymizm ten wynika ze zgodności artystycznego widzenia z obiektywnym porządkiem świata oraz ze związku sztuki socrealizmu ze zwycięską sprawą proletariatu.
Będąc artystycznym wykładnikiem ideologii socjalizmu, socrealizm preferuje tematykę i problematykę współczesną, aktualną, wykazującą najściślejszy związek z bieżącym momentem dziejów.
Jako sztuka żywiąca się przede wszystkim problematyką społeczną epoki, socrealizm przeciwstawia psychologizmowi literatury burżuazyjnej swoisty socjologizm charakterologiczny, pokazujący człowieka w organicznym powiązaniu ze środowiskiem, a ideowemu zagubieniu bohatera powieści dawnej – typ bohatera pozytywnego, stanowiącego idealny wzorzec postępowania dla szerokich rzesz czytelniczych. Jednocześnie socrealizm przeciwstawia się atrofii fabuły, przerostom elementów statycznych, przypisując duże znaczenie żywej i interesującej akcji, w której najwszechstronniej pokazać można człowieka związanego ze zbiorowością i uwikłanego w jej problemy. Stąd najczęściej formy epickie i dramatyczne.
W doborze środków ekspresji językowej socrealizm postuluje prostotę, jasność, komunikatywność.
Dydaktyzm, typowość, Utopia, schematyzm.
Słuszne tezy socrealizmu:
Związek z problematyką życia, ujawnianie wszystkich jego trudności i perspektyw na przyszłość (zgodnie z humanizmem).
Wiara w możliwość zwycięstwa twórczych sił człowieka.
Racjonalizm poznawczy.
Tendencyjność (mus wyboru).
Nakaz moralnej i społecznej odpowiedzialności za dzieło.
Komunikatywność bez umniejszania i ograniczania praw artysty do wyboru formy najlepszej.
Krytykowane tezy -> przyczyny klapy socrealizmu:
Zbytnie upiększanie rzeczywistości choćby na przekór prawdzie, ignorowanie podstawowej i nietykalnej zasady uczciwości, szczerości, obiektywizmu.
Odcięcie sztuki radzieckiej od osiągnięć i poszukiwań sztuki światowej, skrępowanie jej rozwoju, którego zasadniczym warunkiem jest współzawodnictwo i ścieranie się myśli, propozycji, idei, twórczych koncepcji.
Podporządkowanie artysty czynnikom administracyjnym, dysponującym realnymi możliwościami biurokratycznego likwidowania wszelkich przejawów niesubordynacji wobec nietykalnych dyrektyw urzędowej doktryny.
Socrealizm w Polsce:
Przypadał na lata 1949 (IV Walny Zjazd ZZLP w Szczecinie) - 1955.
Przykład: Tadeusz Konwicki: „Przy budowie”, „Godzina smutku”, „Z oblężonego miasta”.
Podstawowy gatunek socrealizmu:
Powieść produkcyjna :
Dominuje tematyka pracy, produkcji.
Musiała respektować zasady polityczno – ustrojowe.
Zgodność ze schematem artystyczno – ideowym.
Twór sztuczny, składający się z tych samych elementów.
Stałe wątki: zmagania człowieka z materią, stopniowe dojrzewanie do socjalizmu, demaskowanie wrogów klasowych i ustrojowych sabotażystów, happy end.
Bohaterowie podzieleni na pozytywnych (sekretarz partii, robotnicy, dyrektorzy z awansu) oraz negatywnych (sanacyjni inteligenci, biurokratyczni urzędnicy, bumelanci, kulacy, księża).
Optymistyczna, dydaktyczna wymowa, Uproszczenia psychologiczne.
Przystępna forma (Odbiorca – człowiek prosty).