BIBLIOTERAPIA

Biblioterapia – to terapeutyczne stosowanie książek i innych materiałów względem pojedynczych osób lub grup osób.

Biblioterapia jest zamierzonym działaniem przy wykorzystaniu książki lub materiałów niedrukowanych (obrazów, filmów) prowadzącym do realizacji celów rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych, profilaktycznych i ogólnorozwojowych; takim celem może być zarówno akceptacja własnej niepełnosprawności jak i podjęcie akcji kompensacyjnej, akceptacja dziecka upośledzonego przez rodziców czy kolegów; Koniecznym elementem biblioterapii jest międzyosobowy kontakt indywidualny bądź grupowy.

Biblioterapia kliniczna to stosowanie literatury , głównie wyobrażeniowej, w stosunku do pacjentów z problemami emocjonalnymi lub behawioralnymi.

- pacjenci uczestniczą dobrowolnie w zajęciach

Głównym celem biblioterapii klinicznej jest uzyskanie przez pacjenta zdolności wglądu w siebie, co ma prowadzić do zmiany jego sytuacji psychologicznej.

Biblioterapia rozwojowa (wychowawczo- humanistyczna) stosuje książki wyobrażeniowe i dydaktyczne do potrzeb normalnych użytkowników.

- grupy terapeutyczne prowadzone są przez bibliotekarza lub nauczyciela

- zajęcia mają pobudzać normalny rozwój, samorealizację i wspierać zdrowie psychiczne uczestników

- prowadzona jest w szkole lub środowisku otwartym

- mogą pomagać ludziom w rozwiązywaniu problemów życiowych i spełnianiu zadań związanych z rozwojem człowieka.

Biblioterapia kliniczna	Biblioterapia rozwojowa
FUNKCJA I ROLA BIBLIOTERAPEUTY
Terapeuta: pielęgniarka, lekarz, psycholog, pracownik socjalny, bibliotekarz, terapeuta zajęciowy	Prowadzący dyskusję: nauczyciel, bibliotekarz, pracownik socjalny
RÓZNICE W TYPACH UCZESTNIKÓW
Chorzy, pacjenci, z zaburzeniami emocjonalnymi i w zachowaniu.	Zdrowi, uczniowie.
RÓŻNICE W CELU
leczenie	Samorealizacja, osiąganie celu wychowawczego
MATERIAŁY BIBLIOTERAPEUTYCZNE
Takie same	Takie same
FORMA
Indywidualna lub grupowa; Dobrowolna lub wymagana	Indywidualna lub grupowa; Dobrowolna lub wymagana
TECHNIKI PRACY
Dyskusja, doradztwo, techniki projekcyjne, twórcze pisanie, psychodrama, prace artystyczne	Dyskusja, doradztwo, techniki projekcyjne, twórcze pisanie, psychodrama, prace artystyczne

Funkcje właściwie dobranego materiału biblioterapeutycznego (książki, filmu)

• Kompensacja – kompensuje braki osoby niepełnosprawnej (np. literatura przygodowa lub sportowa dla dzieci unieruchomionych); książka może też wskazywać dziedzinę, która może być wykorzystywana przez pacjenta w dziedzinie kompensacji (np. opisane kompensacyjne wykorzystanie psa asystującego)

• Profilaktyka – wypełnienie wolnego czasu wartościowymi treściami, nauka spędzania czasu wolnego w społecznie akceptowany sposób -> zapobiega niewłaściwym zachowaniom

• Stymulowanie twórczości – podczas sesji biblioterapeutycznej uczestnicy mają możliwość twórczego wyrażania siebie, co daje radość i poczucie wolności; działanie twórcze rozładowuje napięcie, podnosi prestiż osoby niepełnosprawnej w jej otoczeniu społecznym;

Etapy procesu biblioterapeutycznego

ETAP I – IDENTYFIKACJA

Identyfikacja z postaciami literackimi doskonali proces terapeutyczny. W tej fazie powinny wystąpić kolejne procesy:

- ekspresja afektu bohatera

- wyrażenie zgody bądź niezgody z jego opiniami, obawa o jego los

- ekspresja przyjemności bycia podobnym do bohatera

Identyfikując się z bohaterem czytelnik może mówić o swoich uczuciach pod pozorem mówienia a bohaterze.

ETAP II – PROJEKCJA

Projekcja dokonuje się na przykładzie bohaterów literackich i pozwala terapeucie poznać prawdziwą naturę irracjonalnych postaw pacjenta ( to pomaga we właściwym postawieniu diagnozy). W tej fazie może wystąpić:

• Projekcja spostrzeżeniowa – to interpretacja motywów postępowania bohatera lub relacji między postaciami;

• Projekcja poznawcza – czyli wnioski odnoszące się do sensu wyrażonego przez autora, narzucanie sensu moralnego opowieści, bądź wyjaśnianie wyników w kategoriach własnej teorii życia;

Terapeutycznym skutkiem tego etapu jest zastąpienie tego, co było nieświadome, tym co jest świadome. Pacjent odkrywa własne możliwości przy pomocy terapeuty, wzrasta wewnętrznie, odzyskuje radość życia.

ETAP III – ODREAGOWANIE NAPIĘCIA I KATHARSIS

W słowach pojawiają się emocje, a także agresja w stosunku do bohatera lub autora.

ETAP IV – ETAP WGLĄDU

Samopoznanie, zrozumienie innych, włączanie nowych pojęć, wartości, celów, integracja.

SCHEMAT PROCESU BIBLIOTERAPEUTYCZNEGO

Elementy programu terapeutycznego:

CELE: zakładają rozwiązanie problemów ważnych dla uczestników zajęć biblioterapeutycznych (mogą to być: zapewnianie wsparcia psychologicznego, poprawa samopoczucia, pomoc w odzyskaniu wiary w siebie, zaakceptowanie siebie lub innych w trudnej sytuacji życiowej, ukazanie wzorców postępowania.

DOBÓR MATERIAŁÓW: materiały biblioterapeutyczne to książki, filmy, nagrania muzyczne, nagrania słowno – muzyczne, obrazy, fotografie, przedmioty wywołujące określone reminiscencje. Materiały te można podzielić na uspokajające, pobudzające i refleksyjne.

WARUNKI ZEWNĘTRZNE: wszelkie okoliczności i przedmioty ułatwiające kontakt z materiałami czytelniczymi (oświetlenie, podstawki, powiększalniki, eliminowanie wszelkich zakłóceń, które przerywają pracę terapeutyczną, odpowiednie urządzenie pomieszczenia, atmosfera – przyjazna, przyjacielska, przytulna, nastrojowa.

DOBÓR UCZESTNIKÓW: grupy terapeutyczne powinny być w miarę jednorodne pod względem potrzeb i problemów, na które ma odpowiadać terapia; bardzo ważne są: poziom wykształcenia, oczytania, preferencje czytelnicze, dobrowolność uczestnictwa w zajęciach.

BIBLIOTERAPEUTA: cechy biblioterapeuty: zdolność empatii, szybka orientacja w posiadanych zbiorach, znajomość pacjenta: jego problemy, talenty, doświadczenia życiowe; znający problematykę chorób i trudności człowieka, umiejący stworzyć odpowiednią atmosferę zajęć, posiąść umiejętność dyskretnego sterowania dyskusją bez dominowania nad pacjentem.

Metodyka zajęć:

- Ze wzgl. na ilość osób w grupie: biblioterapia indywidualna lub grupowa

- Ze wzgl. na materiały stosowane: poezjoterapia ( pisana przez uczestników terapii, bazująca na poezji publikowanej); biblioterapia reminiscencyjna/wspomnieniowa (stosowana wobec osób starszych); audiowizoterapia ( książka zastąpiona nagraniem audio lub wideo); techniki psychodrama tyczne i inscenizacyjne; twórcze pisanie lub pisanie terapeutyczne (dzienniki, autobiografie, pamiętniki);

- Maksymalna wielkość grupy 6-12 osób ( dla dzieci grupy mniejsze); czas trwania 1-1,5 ( dla dzieci 30- 45 min)

ALFABET LORMA

Alfabet Lorma jest jedną uniwersalną metodą komunikacji wspólną dla osób głuchoniewidomych mieszkających w Niemczech, Czechach, Austrii, Szwajcarii i Belgii.

W Polsce nie jest powszechnie znany, ale stopniowo rozprzestrzenia się dzięki samym osobom głuchoniewidomym, które zaczęły go używać.

Osoby głuchoniewidome od urodzenia uznają alfabet Lorma za jedyną neutralną metodę łączącą ich dwa różne światy za pomocą tego alfabetu rozmawiają za sobą bez pomocy tłumaczy.

Przy dużym doświadczeniu jest to bardzo szybki i skuteczny sposób komunikowania się.

ZALETY:

- prostota

- małe ryzyko błędu

- wzajemna komunikacja największej liczby głuchoniewidomych

- tłumaczenie Lormem, nawet wielogodzinne, nie wymaga dużego wysiłku fizycznego

- możliwość pisania na obu dłoniach osoby głuchoniewidomej po zewnętrznej lub wewnętrznej stronie

- Lorma można użyć w każdych warunkach, siedząc, stojąc itp.

- dyskretny sposób komunikacji

- alfabet Lorma jest łatwo przyswajalny

- szybki sposób komunikacji

- wady: nie przekazuje w pełni emocji i ekspresji zawartej w wypowiedzi, literowanie słów w Lormie trwa mimo wszystko dłużej niż posłużenie się językiem gestów czy mową

METODA ALFREDA A.TOMATISA

Służy wspomaganiu funkcji korowych, zwłaszcza słuchowych.

Główne prawa w tej metodzie:

1. Posługujemy się głosem w tych częstotliwościach, które jest w stanie odebrać nasz narząd słuchu (blokowanie dostępu dźwięków do ucha powoduje wystąpienie znian w emisji głosu u osoby)

2. Modyfikacja sposobu percepcji dźwięków napływających z otoczenia prowadzi do zmian modulacji głosu.

3. Istnieje możliwość przywrócenia prawidłowej percepcji dźwięków w oparciu o prowadzoną stymulację nieprawidłowo funkcjonujących mięśni

Przywracanie prawidłowej percepcji dźwięków:

1. Prawidłową stymulację mięśni ucha środkowego osiąga się poprzez wprowadzenie do uszu pacjenta naprzemiennie dźwięków o wysokiej i niskiej częstotliwości, wywołując ich napinanie i rozluźnianie.

2. Celem ćwiczeń jest doprowadzenie do ustawienia percepcji dźwięków na prawidłowym poziomie oraz prawidłowe ustawienie fonowania głosu.

3. Język ojczysty ma wpływ na formowanie się percepcji słuchowej: każdy język oscyluje w ustalonych granicach pod względem częstotliwości, dlatego trening słuchowy przeprowadzony we wczesnym dzieciństwie przygotowuje dziecko do percepcji dźwięków, zwłaszcza głosu w obrębie języka ojczystego lub obcego

„Elektryczne ucho” – to specjalnie skonstruowane urządzenie, które w sposób systemowy wspomaga percepcję słuchową i poprawia umiejętności komunikacyjne pacjentów.

Urządzenie filtruje dźwięki, wpływa na krzywą słuchową. Może wpływać również na wytłumianie dźwięków przewodzonych drogą kostną, co u pacjentów skutkuje poprawieniem uwagi, poprawieniem wyników w nauce, ograniczeniem zaburzeń w zachowaniu.

Poprzez odpowiednie stymulowanie dźwiękiem możliwe jest poprawienie koordynacji ruchowej, percepcji wzrokowo-ruchowej, koncentracji uwagi.

Terapia prowadzona metodą Tomatisa służy synchronizacji pracy zmysłów biorących udział w procesie poznania.

Etapy prowadzenia wsparcia w Metodzie Tomatisa

1. Badanie foniatryczne, logopedyczne i psychologiczne – diagnoza wstępna.

2. Konsultacja audio fonologiczna – badanie koncentracji uwagi i lateralizacji słuchowej

3. Pierwsza seria stymulacji metodą Tomatisa – 60 seansów słuchowych (4-6 dziennie w blokach 30 min.)

4. Kntrola percepcji słuchowej oraz kształtowanie się lateralizacji słuchowej po pierwszej sesji.

5. Druga seria stymulacji.

6. Kontrola.

7. Trzecia seria stymulacji.

8. Kontrola.

Terapia metodą Tomatisa służy:

- uczniom cierpiącym na skutek fragmentarycznych deficytów rozwojowych w szczególności dysleksję

- uczniom przeżywającym trudności i niepowodzenia szkolne

- dzieciom, które prezentują zaburzenia w zachowaniu

- dzieciom z zaburzeniami mowy

- dzieciom cierpiącym na autyzm wczesnodziecięcy

INTEGRACJA SENSORYCZNA

To neurobiologiczna czynność zachodząca w obrębie ciała każdego człowieka.

Właściwie funkcjonujący układ nerwowy człowieka przenosi doznawane bodźce percepcyjne do mózgu w sposób zorganizowany i zintegrowany.

Mózg wykorzystuje otrzymane informacje kształtując percepcję człowieka, jego zachowania, wykorzystując informacje w procesie uczenia się.

Jeśli system nerwowy oraz mózg nie integrują informacji przychodzących od zmysłów w sposób prawidłowy, wówczas mówimy o zaburzonej integracji sensorycznej.

Zakłócenia procesów integracji sensorycznej:

Zakłócenia praksji: zakłócenia zdolności planowania celowych działań i sterowania nimi; podstawą praksji jest rozwój schematu własnego ciała.

Za rozwój schematu ciała odpowiadają następujące obszary:

- spostrzeżenia taktylne

- system westybularny

- wrażenia czucia głębokiego.

Spostrzeżenia taktylne: Rozwijają się od globalnego odczuwania bodźców dotykowych, aż do ich poszczególnego różnicowania. W tym procesie bardzo istotne jest odczuwanie ruchu ciała. Bodźce taktylne dają dziecku wyobrażenia o schemacie własnego ciała. Jeśli proces ten jest zaburzony dziecko uczy się nieadekwatnego schematu ciała, co determinuje jego rozwój ruchowy.

System westybularny: Odpowiedzialne za odczuwanie siły ciężkości. System ten odpowiada za sterowanie ruchami. Dzięki niemu napięcie mięśniowe jest adekwatne do sytuacji, co czyni ciało gotowym do reagowania.

Wrażenia czucia głębokiego (propriocepcja): Poprzez ten obszar dostarczane są informacje o zachowaniu się poszczególnych części ciała w stosunku do siebie. Są to wrażenia odbierane za stawów.

Zaburzenia zmysłu równowagi są efektem zaburzeń w funkcjonowaniu układu przedsionkowego (zmysłu równowagi). Najistotniejszą rolą układu przedsionkowego jest kształtowanie relacji ciała z siłą przyciągania ziemskiego. Zaburzenia zmysłu równowagi objawiają się wzmożonym napięciem, lękiem przed zmianami położenia ciała, niepewnością w przestrzeni. Zakłócenia zmysłu równowagi są powodowane niedokładnym zintegrowaniem spostrzeżeń westybularnych i proprioceptywnych.

Dziecko z zaburzonym zmysłem równowagi:

- dzieci niedowrażliwe: pozwalają kręcić się przez długi czas nie doznając zawrotów głowy, nie obserwuje się u nich szybkich ruchów gałek ocznych po kręceniu i gwałtownym zatrzymaniu;

- niewystarczające reakcje równowagi ( dziecko nie utrzymuje pozycji na jednej nodze z zamkniętymi oczami)

- problemy z koordynacją i płynnymi ruchami gałek ocznych (trudności w śledzeniu przedmiotu, koncentrowaniu wzroku na przedmiocie)

- niedokładna integracja stronna ciała (trudności w równoczesnym użyciu przeciwległych części ciała – skoki obunóż, gra na pianinie)

Reakcje obronne na bodźce taktylne

- dzieci wykazują nadmierne, nieadekwatne reakcje na określone bodźce taktylne, które są interpretowane jako zagrożenie i niebezpieczeństwo;

- dzieci zaburzone pod względem taktylnym: nie lubią noszenia ubrań z krótkimi rękawami, nie lubią chodzić boso, bawić się przedmiotami o lepkiej, płynnej konsystencji (błoto, mokry piach) – sprawiają wrażenie dzieci bardzo czystych.

Zakłócenia w postrzeganiu wizualnym

Na zakłócenia w postrzeganiu wizualnym składają się: zakłócenia położenia i zakłócenia w spostrzeganiu stosunków przestrzennych. Dziecko ma trudności w ustaleniu położenia, jego ruchy są niepewne i niezręczne, ma trudności z rozumieniem słów oznaczających stosunki przestrzenne, ma trudności z wyodrębnieniem figury z tła, nawijaniem koralików.

Zaburzenia zmysłu smaków

Zaburzenia powonienia

Etapy terapii:

1. Diagnoza dziecka.

2. Udrożnianie kanałów sensorycznych, które są odpowiedzialne za integrowanie wrażeń na najniższym poziomie.

3. Udrożnianie kanałów sensorycznych wzrokowych i słuchowych.

4. Integracja doznań płynących wszystkimi kanałami zmysłowymi umożliwiająca praksję (celowe, zaplanowane działanie, podzielone na sekwencje zdarzeń, zakończone efektem końcowym i jego oceną).

Ćwiczenia wspomagające:

- wodzenie wzrokiem za poruszającym się przedmiotem

- ćwiczenia rysowania postaci

- rozpoznawanie kształtów za pomocą dotyku

- wodzenie palcem w kierunku nosa i ręki terapeuty

- stymulacja reakcji na różne zapachy

- ćwiczenia stymulujące stopy, dłonie, kręgosłup, twarz

- przeciąganie, siłowanie się

- chodzenie na czworaka

- przewroty w przód, ćwiczenia na deskorolce, bujanym fotelu, krześle obrotowym