Osobowość w XXI wieku.

W psychologii osobowość określana jest zazwyczaj jako pewne unikatowe dla danej jednostki właściwości psychiczne determinujące jej zachowanie, które pozostaje względnie stałe bez względu na czas i okoliczności. Osobowość decyduje o wyjątkowości każdego człowieka, określa jego postawę i sposób postępowania, które czasem mogą być przewidywalne. Psychologiczne teorie osobowości próbują opisać strukturę i funkcjonowanie ludzkiej osobowości, różnią się od siebie stosowanym podejściem badawczym oraz aspektem osobowości, który biorą pod uwagę. Każda z tych teorii wnosi coś nowego w nasze rozumienie osobowości.

Badania empiryczne wykazały, że niektóre właściwości osobowości są dziedziczne. Jednak czynniki środowiskowe również pozostają nie bez znaczenia wpływając na spójność naszych zachowań. Rolę czynników zewnętrznych w rozumieniu osobowości podkreśla m.in. prof. Włodzimierz Szewczuk, który definiuje osobowość jako zespół takich właściwości jednostki, które determinują jej działania, procesy emocjonalne, poznawcze oraz relacje interpersonalne. W obrębie osobowości można wyróżnić cztery komponenty, są to:

• plan,

• program,

• charakter,

• światopogląd.

• Osobowość jest kształtowana również w procesie socjalizacji, wpływają na nią wzorce zachowania, wartości, sposoby reagowania emocjonalnego, z jakimi spotyka się jednostka w toku swojego rozwoju.

• Podsumowując te definicje osobowości warto więc podkreślić, że na osobowość składają się nie tylko pewne unikatowe cechy świadczące o wyjątkowości danego człowieka, ale również środowisko jednostki, świat i ludzie, którzy ja otaczają, sposoby reagowania i utrzymywania relacji z innymi, jakie ta osoba ma okazję obserwować w swoim otoczeniu.

• Czy można zatem zaryzykować stwierdzenie o istnieniu osobowości XXI wieku, kształtowanej przez specyficzne warunki rozwoju, jakie charakteryzują nasze życie w zinformatyzowanym społeczeństwie, w którym coraz większą rolę odgrywają mass media, zanikają bezpośrednie relacje międzyludzkie..?

• Wszelkie próby odpowiedzi na to pytanie są w zasadzie skazane na opieranie się wyłącznie na przypuszczeniach i argumentach niepotwierdzonych empirycznie. Mogą różnić się także w zależności od teorii osobowości, którą przyjmiemy za punkt wyjścia. Poza tym jest jeszcze chyba za wcześnie na to, że by móc jednoznacznie stwierdzić, jaki wpływ wywiera na życie psychiczne tryb życia obowiązujący szczególnie w krajach wysoko rozwiniętych.

• Osobowość kształtuje się nie w oparciu o obiektywne właściwości świata zewnętrznego, ale na podstawie naszych interpretacji tego świata. Każda osoba wykształca swój styl życia, wartości, pewne wzorce zachowania, które są dostosowane do otaczającej ją rzeczywistości i pozwalają jej na lepsze funkcjonowanie w tym świecie, efektywne rozwiązywanie problemów. W tym ujęciu osobowości, należałoby się być może zastanowić jakie cechy i właściwości psychiczne są pożądane w XXI wieku..

• Przede wszystkim warto podkreślić, że poszczególne cechy osobowe nie wykształcają się samoistnie. Niektóre cechy temperamentu są uwarunkowane genetycznie, posiadamy więc pewne wrodzone predyspozycje do określonych zachowań, natomiast to, czy zostaną one wytworzone i utrwalone zależy w dużej mierze od naszego otoczenia.

• Szczególnie ważne, w aspekcie naszych przyszłych nawyków i postaw, są nasze pierwsze relacje z rodzicami, które determinują w dużym stopniu dalszy rozwój społeczny. Konieczne jest wytworzenie ścisłej i głębokiej więzi uczuciowej z jednym rodziców, najlepiej matką. To przywiązanie określa późniejsze zachowania społeczne jednostki. Pozwala jej na wytworzenie podstawowego poczucia bezpieczeństwa, pewności siebie, poczucia swojej wartości, pozwala również na ufne przywiązanie do swoich rodziców oraz do innych ludzi. W ten sposób jednostka ma szansę wytworzyć w sobie emocje (empatia) i zachowania prospołeczne (współpraca, dzielenie się z innymi), nauczyć się pewnie inicjować niektóre działania. Dzieci, które nie wytworzyły takiej ufnej relacji z rodzicami są w większym stopniu lękliwe, częściej reagują strachem albo gniewem, obawiają się kontaktów z innymi ludźmi, co prowadzi do wycofywania się z życia społecznego. Odpowiednie wsparcie społeczno- emocjonalne umożliwia lepszy rozwój jednostki i wykształcenie bardziej pożądanych cech osobowości ułatwiających życie w danej społeczności.

• Zatem bliska więź z rodzicami i opiekunami jest pierwszym krokiem na drodze właściwego rozwoju społecznego i emocjonalnego. Rodzice jako pierwsi pokazują dziecku określone wzorce zachowania i myślenia. Dziecko rozwija w sobie również zdolność do dostosowywania się do potrzeb innych. Te pierwsze relacje pozwalają na ukształtowanie poczucia pewności siebie, kontroli, samodzielności, zdolności do angażowania się w bliskie relacje z innymi.

• Rola środowiska rodzinnego jest równie ważna we wszystkich okresach rozwoju dziecka, także wtedy gdy rozpoczyna naukę w szkole. Niepowodzenia szkolne oraz brak akceptacji otoczenia mogą bowiem osłabić wiarę w siebie i we własne możliwości. Rodzice powinni stworzyć dziecku odpowiednie warunki nauki, stymulować je do dalszego rozwoju, rozwijać jego ambicje, proponować różne zajęcia, by dziecko miało okazję poznać różne dziedziny aktywności i odnaleźć coś, co je zainteresuje.

• Stopniowo dziecko nabywa umiejętności i kompetencje, które ułatwią mu funkcjonowanie w danej społeczności.

• XXI wiek stwarza dość specyficzne warunki dla rozwoju fizycznego i psychicznego. Z jednej strony gwarantuje nam więcej możliwości rozwoju, dostępna wiedza z dziedziny psychologii czy medycyny poprawia jakość życia. Współczesny człowiek posiada również większą wolność wyboru, może sam decydować o sobie, wybrać taką ścieżkę życia, która sprawi mu najwięcej satysfakcji.

• Z drugiej jednak strony, współczesny świat stawia przed nami wiele wymagań i trudności. Przede wszystkim takie zjawiska jak zanieczyszczenie środowiska, bezrobocie, groźba wybuchu wojny nuklearnej, przeludnione i hałaśliwe miasta, pogoń za karierą i pieniędzmi naraża nas na chroniczny stres, powodując nieustanny niepokój o przyszłość, zmęczenie, rozdrażnienie.

• Obecne wszędzie środki masowej komunikacji w coraz większym stopniu manipulują naszymi zachowaniami, często utrwalają niewłaściwe wzorce zachowania, np. przemoc, przyczyniają się do coraz większej izolacji społecznej.

• Te niesprzyjające czynniki środowiskowe wymagają od współczesnego człowieka samodzielności, dużej pewności siebie, krytycyzmu wobec otrzymywanych informacji, a także dużej aktywności i plastyczności - umiejętności dostosowywania się do wymagań innych i odporności na zmiany.

• Z psychologicznego punktu widzenia osiągnięcie wszystkich tych cech i kompetencji wydaje się niemożliwe. Człowiek nie jest bowiem istotą doskonałą. Często posługuje się w swoim rozumowaniu intuicją, próbuje interpretować zastaną rzeczywistość, co nieraz prowadzi go do błędów. Jest podatny na różne manipulacje. Poza tym wszelkie zmiany wywołują w nim niemal automatycznie poczucie leku i niepewności.

• Podsumowując, myślę, że wykształcenie w sobie cech pozwalających na prawidłowe i satysfakcjonujące funkcjonowanie w XXI wieku nie jest nieosiągalne, ale wymaga od nas wiele trudu, jest procesem długotrwałym, którego powodzenie zależy nie tylko od naszej własnej pracy, ale także od pewnych odziedziczonych predyspozycji i skłonności, jak również od pozytywnych więzi rodzinnych i stymulującego otoczenia. Myślę jednak, że świadomość niektórych zagrożeń pozwala na wypracowanie skutecznych strategii radzenia sobie z problemami, np. ze stresem. Życie stale stawia przed nami różne wymagania i trudności, które zmuszeni jesteśmy pokonywać. W toku ewolucji człowiek wykształcił wiele strategii poznawczych i psychicznych, które pozwoliły mu przetrwać. Te umiejętności adaptacyjne decydują o jego wyjątkowości.