Wiedza o raku piersi, przyczynach jego występowania, czynnikach ryzyka oraz metodach zapobiegania i wczesnego wykrywania choroby jest sprawą podstawowej wagi dla zmniejszenia umieralności kobiet w Polsce i na świecie. Poznanie przyczyn i następstw choroby znacznie zwiększa szansę zarówno jej uniknięcia jak i wyleczenia. Znajomość czynników ryzyka może pomóc kobietom zmienić styl życia aby zredukować ryzyko zachorowania.

Współczesne techniki diagnozowania, wsparte regularnie prowadzonym przez kobiety samobadaniem piersi, pozwalają na wczesne wykrycie choroby na etapie kiedy można ją wyleczyć. Wszystkie kobiety powinny posiadać wiedzę na temat sposobów postępowania, aby wykrycie choroby mogło nastąpić jak najwcześniej, powinny także znać istniejące możliwości leczenia, dostępne metody oraz miejsca gdzie mogą się udać i uzyskać poradę. Dotyczy to zarówno wczesnego etapu choroby, kiedy najważniejsza jest diagnoza i właściwe postępowanie terapeutyczne, jak i okresu późniejszego, kiedy istotne stają się zagadnienia rekonstrukcji piersi i stylu życia.

Ryzyko zachorowania na raka piersi:

·         Płeć - nowotwór sutka występuje zarówno u kobiet jak i mężczyzn, przy czym u mężczyzn zdarza się 100 razy rzadziej, co nie oznacza, że mężczyźni nie chorują.

·         Wiek – chociaż rak piersi występuje niemal we wszystkich grupach wiekowych, gwałtowny wzrost zachorowań obserwuje się po 35 roku życia, natomiast do okresu przekwitania jest on i tak stosunkowo rzadki. Większość (50 proc.) zachorowań na nowotwór piersi zdarza się u kobiet pomiędzy 50. a 70. rokiem życia, a także powyżej 70. roku życia (30 proc.).

·         Czynniki dziedziczne – zwiększone ryzyko zachorowania dotyczy kobiet, w których rodzinach zdarzały się przypadki raka piersi. Największe narażenie obserwuje się u kobiet, których siostra bądź matka zachorowały na raka piersi, a dodatkowo zdarzyło się to przed 50. rokiem życia. W takich przypadkach należy zgłosić się do Poradni Genetycznej celem przeprowadzenia odpowiednich badań.

·         Czynniki środowiskowe – okazuje się, że częstość występowania raka piersi jest różna w zależności od rejonu świata. Najczęściej rak piersi występuje w Ameryce Północnej i krajach Europy Zachodniej, czyli w krajach wysoko uprzemysłowionych. Najrzadziej – w Chinach i Japonii. 

·         Rasa – uważa się, że u białych kobiet występuje nieznacznie podwyższone ryzyko raka piersi niż w przypadku kobiet o ciemnym kolorze skóry. Co ciekawe jednak, jeżeli rak piersi wystąpi już u czarnej kobiety, guz rośnie znacznie szybciej i jest większe prawdopodobieństwo zgonu z powodu raka.

·         Gęstość piersi – „gęsta” tkanka piersi oznacza, że pierś zbudowana jest z większej ilości gruczołów niż tkanki tłuszczowej. Jest to w pewnym sensie „uroda” danej kobiety. U kobiet z dużą gęstością piersi występuje zwiększone ryzyko rozwoju raka piersi – wiadomo bowiem, że rak rozwija się właśnie w gruczołach piersiowych. Gęsta tkanka piersi stwarza też duże trudności dla lekarza odczytującego badanie mammograficzne – im gęstsza pierś, tym obraz bardziej mleczny i mniej szczegółów jest widocznych.

·         Wiek pierwszej i ostatniej miesiączki – u kobiet, które miesiączkować zaczęły wcześnie – tzn. przed 12. rokiem życia, a zakończyły miesiączkowanie późno (po 55. roku życia) istnieje nieznacznie zwiększone ryzyko raka piersi. Im dłuższy okres miesiączkowania, tym dłuższe działanie hormonów płciowych na pierś – a wiadome jest, że żeńskie hormony płciowe sprzyjają rozwojowi raka piersi.

·         Napromienienie piersi w przeszłości – u kobiet, które musiały być poddane np. napromienianiu z powodu nowotworu umiejscowionego w klatce piersiowej i napromieniana była między innymi pierś, istnieje zwiększone ryzyko raka piersi.

·         Brak potomstwa lub późny wiek urodzenia pierwszego dziecka – nieznacznie zwiększone ryzyko rozwoju raka piersi dotyczy kobiet, które nigdy nie rodziły lub urodziły pierwsze dziecko po 30. roku życia. Z kolei urodzenie więcej niż jednego dziecka lub urodzenie dziecka w młodym wieku wpływa na zmniejszenie ryzyka raka piersi.

·         Tabletki antykoncepcyjne – kwestia budząca dużo emocji, ponieważ okazuje się, że u kobiet, które stosują tabletki antykoncepcyjne na bazie estrogenów istnieje nieznacznie zwiększone ryzyko rozwoju raka piersi. Obserwuje się jednak zupełne zredukowanie ryzyka w 10 lat po odstawieniu tabletek.

·         Hormonalna terapia zastępcza – generalnie zwiększa ryzyko, natomiast stosowana w minimalnych koniecznych dawkach i pod odpowiednią kontrolą, jest bezpieczna.

·         Karmienie piersią – u kobiet, które karmiły piersią dzieci, szczególnie przez okres 1,5-2 lat istnieje nieznacznie zmniejszone ryzyko rozwoju raka piersi.

·         Alkohol – istnieje bezpośredni związek między spożyciem alkoholu a zachorowaniem na raka piersi. Już w przypadku wypicia 1 drinka dziennie, ryzyko nieznacznie wzrasta. W przypadku wypijania 2 do 5 drinków dziennie, ryzyko jest 1,5 raza większe niż u kobiet, które nie piją alkoholu wcale.

·         Nadwaga lub otyłość – wiążą się ze zwiększonym ryzykiem raka piersi – szczególnie jeśli kobieta przybrała na wadze po jakiejś sytuacji stresowej, która ją dotknęła.

·         Brak ćwiczeń fizycznych – wysiłek i ruch zmniejszają ryzyko raka piersi.

 

Objawy raka piersi:

·         Wciąganie brodawki

·         Zmiana kształtu piersi

·         Niesymetryczne ułożenie piersi po podniesieniu ramion

·         Obrzęk piersi

·         Zmiany skórne wokół brodawki

·         Wyciek  z brodawki

·         Powiększenie węzłów chłonnych pod pachami

·         Owrzodzenie skóry piersi

·         Bóle spowodowane przerzutami odległymi

Najważniejszym czynnikiem w istotny sposób wpływającym na wyniki leczenia jest wykrycie nowotworu w jak najwcześniejszym stadium rozwoju.

Metodę w znacznym stopniu umożliwiającą rozpoznanie zmian patologicznych w utkaniu piersi stanowi mammografia. 

Na czym polega badanie mammograficzne?

Mammografia to radiologiczna metoda badania piersi. To nic innego jak zdjęcie rentgenowskie. Badania wykonuje się specjalnym aparatem, wytwarzającym promieniowanie przy użyciu czułych błon rentgenowskich. Mammografia jest najlepszą metodą wykrywania zmian w piersi. W trakcie badania każda z piersi umieszczana jest na małej podstawce 
i dociskana plastikową płytką od góry oraz z boku (ucisk trwa zaledwie kilka sekund), co pozwala uzyskać po dwa obrazy dla każdego sutka. Powstałe w ten sposób obrazy są następnie analizowane przez specjalistę - lekarza radiologa.

W populacjach, w których nie wykonuje się badań profilaktycznych występuje wysoka umieralność z powodu inwazyjnego zaawansowanego raka piersi. 

W USA oraz w krajach Unii Europejskiej uznano, że najskuteczniejszym instrumentem ograniczenia zachorowań i poprawy wyników leczenia nowotworów złośliwych są narodowe programy walki z rakiem. Programy te są finansowane ze środków budżetowych państwa, 
a działania w ramach tych programów oprócz populacyjnych badań przesiewowych obejmują także zakup nowoczesnego sprzętu diagnostyczno - leczniczego oraz działania edukacyjne 
w odniesieniu do społeczeństwa i kadry medycznej.

Kto powinien skorzystać z badań?

Program przeznaczony jest dla Kobiet w wieku 50-69 lat, ubezpieczonych, które w ciągu ostatnich 2 lat nie wykonywały mammografii.

 

Badania są bezpłatne i nie wymagają skierowania. Panie z określonej grupy wiekowej zgłaszają się do jednej z wybranych placówek (lista poniżej).

 

 Program składa sie z dwóch etapów 

I Etap podstawowy – badanie mammograficzne

 

Badanie obejmuje wykonanie 2 zdjęć oraz ich opis.

 

- jeżeli wynik badania jest prawidłowy zostaje przesyłany pocztą z informacją, żeby kolejne badanie wykonać za dwa lata

- jeżeli wynik jest nieprawidłowy Pacjentka zostaje poinformowana o konieczności dalszego badania. Jeśli Pacjentka nie zgłosi się po wynik w ciągu 3 miesięcy – otrzyma wezwanie do ich odbioru

- w przypadku nieprawidłowego wyniku, jeśli badanie było robione w mammobusie, Pacjentka otrzymuje pisemną wiadomość o konieczności wykonania dalszych badań. Jej dokumentacja zostanie przekazana do poradni, która będzie się nią opiekować, o czym zostanie poinformowana

- Pacjentki mogą również otrzymać informację o wykonaniu ponownego badania po 12 miesiącach

 

II Etap pogłębionej diagnostyki – USG, biopsja

 

Jeżeli podczas pierwszej mammografii wyniki wskażą coś niepokojącego, Pacjentka zostaje skierowana do drugiego etapu badań. Lekarz zleci odpowiednie badania, oceni wyniki 
i podejmie decyzję o dalszej diagnostyce. Może być to mammografia uzupełniająca, USG lub biopsja cienkoigłowa. Po tych badaniach, jeśli zajdzie taka potrzeba, Pacjentka jest kierowana na odpowiednie leczenie. Będzie się ono odbywało już poza programem, ale nadal 
u specjalistów, którzy mają kontrakt z NFZ.

Jak przygotować się do badań?

Mammografia nie wymaga szczególnego przygotowania.

• nie należy stosować w dniu badania dezodorantu lub zasypki, pudru. Odnosi się to szczególnie do dołu pachowego i podbiuścia. Środki te mogą spowodować zmiany obrazu mammograficznego

• warto ubrać w tym dniu  wygodną i luźną odzież którą można szybko i łatwo zdjąć

• w trakcie badania Panie proszone są o zdjęcie wszelkiej odzieży do pasa

• w badaniu przeszkadzają wszelkie ozdoby i biżuteria (np. na szyi, w uszach)

• Panie miesiączkujące powinny wybrać dzień badania, który przypada na drugi tydzień po miesiączce, aby zminimalizować dyskomfort, który może być wywołany bólem związanym z cyklem hormonalnym. Jeśli piersi są wrażliwe, obolałe, należy unikać w jakiejkolwiek postaci kofeiny na dwa dni przed badaniem

Pamietaj:

• Jeśli skończyłaś 20 lat, samobadanie piersi najlepiej jest wykonać 2-3 dni po zakończeniu miesiączki.

• Podczas 20 a 35 rokiem życia raz na dwa lata zrób badanie USG piersi.

• Zawsze podczas wizyty u ginekologa poproś go o zbadanie twoich piersi.

• Jeśli skończyłaś 35 lat przynajmniej raz w roku wykonaj mammografię.

• Po menopauzie badaj się raz w miesiącu, np. w każdą pierwszą sobotę miesiąca.

• Niezależnie od wieku, jeśli tylko wykryjesz jakiś niepokojący guzek czy zgrubienie, zgłoś się do lekarza.

• Jeśli należysz do grupy podwyższonego ryzyka (któraś z kobiet w twojej rodziniemiała raka piersi) powinnaś być pod stałą opieką lekarza-endokrynologa. On ułoży dla ciebie kalendarz badań.

Na co zwracać uwagę?

Podczas badania powinnaś zwracać uwagę na wystepujące na piersiach:
- brodawki i pieprzyki, przebarwienia - czy się nie powiększają, nie zmieniają koloru
- wycieki z brodawki
- otoczkę wokół brodawki - może zmienić swój dotychczasowy regularny kształt
- zmianę kształtu lub wielkości piersi
- obrzęki węzłów chłonnych pod pachą
- guzki i zgrubienia wyczuwalne na piersi, wokół sutka i pod pachą

Naucz się badać sama

• Stań przed lustrem. Unieś ręce do góry, dłonie oprzyj na głowie. Następnie przyjrzyj sie uważnie swoim piersiom. Zwróć uwagę na kolor skóry, czy się nie marszczy, nie ma na niej przebarwień. Sprawdź kształt piersi, czy się nie zmienił, czy brodawki są równe i nie zaczerwienione.

• To samo zbadaj, opuszczając ręce swobodnie.

• Połóż się na łóżku i rozluźnij mięśnie. Jedną rękę połóż wzdłuż tułowia, drugą wsuń pod pachę. Powoli, dokładnie sprawdzaj węzły chłonne. Najlepiej, jeśli zrobisz to dwukrotnie.

• Następnie lekko naciskając trzema środkowymi palcami, zataczaj najpierw na lewej, potem na prawej piersi, małe kółka, od brodawki do podstawy piersi. Rób to powoli, dokładnie i kilkakrotnie, zwracając szczególną uwagę na wszelkie nierówności i zgrubienia.

• Te same ruchy wykonaj przy podniesionej do góry i założonej za głowę lewej ręce.

Kierunki ucisków:

1. Całą pierś uciskaj palcami, kawałek po kawałku w lewą stronę. Wokół sutka odwrotnie, w prawą.

2. Następnie z góry na dół na zmianę.

3. Promieniście - od sutka do brzegu piersi i z powrotem.

• Następnie zbadaj sutki. Sprawdź, czy nie wydobywa się z nich żadna ropna wydzielina. Naciskaj delikatnie sutek, tak aby nie sprawiać sobie bólu.

W przypadku wykrycia guzka w piersi konieczne jest równoczesne zbadanie odpowiedniego fragmentu drugiej piersi. Jeżeli podobna zmiana występuje w drugiej piersi to zazwyczaj nie jest ona groźna (być może uwarunkowana genetycznie), ale wymaga konsultacji lekarza. W pozostałych należy koniecznie skontaktować się z lekarzem i przedstawić mu swoje wątpliwości.

Zalecenia profilaktyczne:

1. Samokontrola piersi stosowana regularnie jeden raz w miesiącu.

2. Badanie kliniczne piersi przez lekarza rodzinnego, ginekologa.

3. Pierwsze badanie mammograficzne w wieku: 35 – 40 lat, a kolejne zgodnie z zaleceniem lekarza.

4. Kobiety w wieku od 50 do 69 roku życia, które nie chorowały na nowotwór piersi  powinny regularnie uczestniczyć w profilaktycznych badaniach mammograficznych wykonywanych  co dwa lata.

5. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek zmian w piersiach, również w  przypadku pojawienia się ich przed upływem zaleconego przez lekarza  terminu kolejnej mammografii – należy niezwłocznie zgłosić się do onkologa.

Warunki niezbędne do wdrażania programu badań przesiewowych

(wg WHO):

1. Choroba jest istotnym problemem społecznym

2. Występuje okres utajony choroby lub etap wczesnych objawów

3. Znany jest naturalny przebieg choroby

4. Istnieje skuteczna terapia dla pacjentów ze zdiagnozowaną chorobą

5. Dostępne są placówki wyspecjalizowane w diagnozie jak i leczeniu choroby

6. Technika badania przesiewowego jest efektywna

7. Badanie jest akceptowalne społecznie

8. Opracowana jest strategia odróżniania pacjentów kierowanych na dalsze leczenie od kierowanych na obserwację

9. Koszty badania przesiewowego są akceptowane społecznie

10. Leczenie choroby zdiagnozowanej we wczesnym stadium rozwoju jest skuteczne

Celem badań przesiewowych jest wczesne wykrycie choroby w jak najniższym stopniu zaawansowania lub wykrycie predyspozycji do choroby (nowotworu złośliwego) a przez to ograniczenie umieralności z powodu danego nowotworu.