27. Dzieje Rusi

W średniowieczu Ruś składała się z księstw. Od XII wieku cieszyły się one niezależnością. Przyczyną tego były zasady dziedziczenia, zgodnie z którą każdy syn księcia otrzymywał dzielnice. Politycznie państwo było zjednoczone wokół dynastii Rurykowiczów, miasta Kijowa oraz metropolii kijowskiej.

Władzę zwierzchnią dzierżył książę kijowski, którym zgodnie z zasadą senioratu był najstarszy w rodzie.

Całą Rusią rządzili jeszcze Jarosław Mądry i Włodzimierz Monomach, ale po śmierci tego ostatniego zaczęły toczyć się nieustanne walki między książętami, a celem takiej wojny było zawsze zdobycie Kijowa.

Około 1200 roku istniały cztery silne ośrodki władzy: na północnym wschodzie wokół Włodzimierza, Rostowa i Suzdala, na południu Czernichów, Wołyń i Smoleńsk. Poza tym systemem znajdowały się najbogatsze ośrodki: Kijów i Nowogród, które były przedmiotem rywalizacji poszczególnych książąt.

Przełomem był najazd Mongołów. W latach 1237-1241 zdobyli oni Riazań, Moskwę, Włodzimierz, Kijów i Halicz. Spowodowali oni wielkie zniszczenia, Kijów nie odzyskał już swojej świetności. Kraj znalazł się w całkowitej zależności od najeźdźcy. Rurykowicze musieli udawać się do Wielkiej Ordy po jarłyk uprawniający ich do sprawowania władzy. W ten sposób władcy ruscy stali się urzędnikami mongolskimi.

Mongołom chodziło jednak głównie o trybut i ludzi do wojska. Zarządzili spis powszechny, który przeprowadzali mongolscy urzędnicy. Musieli oni także nadzorować pobór danin i ludzi.

Z biegiem czasu z poborców podatkowych Mongołowie stali się kniaziami ruskimi. Jeśli natrafiali na opór w księstwach sprowadzali mongolskie wojska. Dzięki temu pozycja książąt w Rusi wobec ludności została wzmocniona.

W XIII wieku nastąpił zmierzch Rusi Kijowskiej. Przyczyną tego był wzrost potęgi prowincjonalnych księstw, zniszczenie Kijowa przez Mongołów, na znaczeniu stracił dnieprzański handel. Ponadto książę włodzimierski przyjął tytuł wielkiego księcia i zrezygnował z tytułu księcia kijowskiego. Również metropolita kijowski przeniósł się do Włodzimierza.

W 1300 roku Ruś składała się z księstw oraz dwóch republik miejskich – Nowogrodu i Pskowa; żaden z tych organizmów nie sprawował hegemonii nad całą Rusią;

W ciągu wieku XIV doszło do przemian politycznych: powstało imperium litewskie oraz wzmocniła się pozycja Moskwy;

Państwo litewskie powstało w XIII wieku; w połowie tego stulecia osiągnęło ono międzynarodowe znaczenie; Mendog w 1253 roku koronował się na króla za zgodą papieża; nie zmieniło to jednak sytuacji religijnej, bo chrześcijaństwo zostało przyjęte za Jagiełły w 1386 roku; mocarstwem stała się za Giedymina (1316-1341), który rozpoczął ekspansję na tereny ruskie; Litwa swoim zasięgiem objęła dorzecze Dniepru, Połock, Witebsk, Smoleńsk, Włodzimierz Wołyński, Czernichów, Kijów i Perejasław; w szybkim tempie Litwini przyswoili sobie ruską kulturę i język; unia z Polską od 1385 roku wciągnęła ziemie litewsko-ruskie w obręb kultury polskiej i katolicyzmu;

Ziemie Rusi Halickiej zostały w latach 1340-1366 włączone do państwa polskiego; ekspansja Polski i Litwy pozwoliła Rusi wyrwać się spod jarzma mongolskiego;

Władza Złotej Ordy nad północno-wschodnią Rusią doprowadziła do powstania tam potężnego ośrodka władzy; na Zalesiu popierali początkowo wielkich książąt włodzimierskich, którzy zajmowali się poborem podatków; najwybitniejszym z nich był Aleksander Newski;

Poszczególni kniaziowie konkurowali o względy chana, donosili na siebie i snuli intrygi; w 1 połowie XIV rywalizację tę wygrywać zaczęli książęta moskiewscy; w 1328 roku wielkim księciem został Iwan I Kaleta, który wykorzystał swoją pozycję do powiększania terytorium swego księstwa; ośrodek moskiewski wzmocnił się znacznie po przeniesieniu się tam metropolity; od tego momentu rozpoczęła się współpraca między państwem moskiewskim a Kościołem prawosławnym;

Osłabienie Złotej Ordy wykorzystali książęta moskiewscy, którzy starali się zrzucić jarzmo tatarskie; Dymitr Doński (1359-1383) w 1380 roku pokonał Tatarów na Kulikowym Polu; wokół Moskwy zaczęli się gromadzić wszyscy, którzy chcieli zrzucić panowanie mongolskie, zakończyć walki między kniaziami;

W ciągu XV wieku rosła potęga Moskwy; powiększała ona swoje nabytki terytorialne (Nowogród); udało się zdobyć przewagę nad Litwą i wyzwolono się spod panowania Tatarów;

Książęta moskiewscy chcieli zjednoczyć pod swoim berłem wszystkie ziemie ruskie, dlatego wysuwali roszczenia do Polski i Litwy; Iwan III srogi ożenił się z Zofią, bratanicą ostatniego cesarza bizantyńskiego; Moskwa uznała się wtedy za następczynię cesarstwa; po 1480 roku Iwan przyjął tytuł cara;