TEMPLARIUSZE

Rycerz Chrystusowy to krzyżowiec, który prowadzi podwójną walkę:  z ciałem i krwią oraz mocami piekielnymi [...]. Idzie śmiało naprzód,  czujnie spoglądając na prawo i lewo. Swoją pierś przyoblekł w kolczugę,  a duszę okrył pancerzem wiary. Z tą podwójną zbroją nie obawia się już  ani człowieka, ani szatana. Idźcie zatem, rycerze, śmiało naprzód, idźcie  z sercem nieustraszonym przepędzić wszystkich wrogów Krzyża Chrystusowego!  A tę pewność miejcie, że ani śmierć, ani życie nie odłączą was od chrystusowej  miłości. [...]. Jakze chwalebny jest powrót rycerza po zwycięskim boju!  A jak błogosławiona jego męczeńska śmierć w walce. (Bernard z Clairvaux).
Zakon templariuszy został założony w 1119 roku w Jerozolimie przez francuskich rycerzy na czele z Hugonem de Payns i Gotfrydem de Saint - Omer. Celem działalności tego zgromadzenia było utrzymywanie bezpieczeństwa na drogach i obrona miejsc związanych z życiem i działalnością Chrystusa. Według relacji Jakuba de Vitry bracia zachowywali ubóstwo, czystość i posłuszeństwo wedle reguły kanoników regularnych. Początkowo, przez dziewięć lat, dziewięciu braci - rycerzy służyło w świeckich okryciach, korzystając ze szczodrości wiernych. Ideały reprezentowane przez templariuszy znalazły uznanie patriarchy jerozolimskiego i króla Baldwina II, który umieścił ich w Pałacu Salomona i oddał do dyspozycji Świątynię Pańską w dzielnicy Templum, która do utraty Jerozolimy w 1187 roku pozostawała domem macierzystym zakonu. Charakter zgromadzenia i kierunki działalności znalazły wielkiego protektora w osobie Bernarda de Clairvaux. Dzięki jego poparciu działalność templariuszy została usankcjonowana na synodzie w Troyes w 1128 roku, gdzie zatwierdzono także regułę opartą na ślubach ubóstwa, czystości i posłuszeństwa oraz czterech kolejnych związanych ze statusem mnicha - żołnierza. Rycerze mieli prawo doszenia białego płaszcza z łacińskim, czerwonym krzyżem, a ich sztandar bojowy nazywany gonfanon baucent był dwukolorowy, biało - czarny. Reguła zakładała istnienie kilku grup braci, co odpowiadało ówcześnie obowiązującej hierarchii społecznej. Pełnoprawnymi członkami zakonu mogli zostać jedynie rycerze, inni - mieszczanie lub osoby pochodzące z ludu zasilali organizację jako kapelani, giermkowie i bracia służebni. Życie zakonne sankcjonowała REGUŁA, funkcjonująca pierwotnie w wersji łacińskiej, a następnie również we francuskiej, Statuty zakonne (Statuts), Odejścia z zakonu (Retraits) i Uwagi (Egards).
Bracia przyjęli nazwę Rycerzy Świątyni. Zakon został wyłączony spod jurysdykcji biskupiej i był bezpośrednio podporządkowany papieżowi. Najwyższą władzą w zgromadzeniu była kapituła generalna składająca się z przedstawicieli wszystkich grup zakonnych. Zbierała się ona pod przewodnictwem wielkiego mistrza, decydowała o najważniejszych sprawach zakonu i wybierała ze swego grona urzędników zakonnych. W przerwach między posiedzeniami kapituły, rządy sprawował wielki mistrz wraz z dwoma komandorami oraz innymi wyspecjonalizowanymi funkcjonariuszami: marszałkiem, senaszalem i skarbnikiem. Członkowie zgromadzenia dzielili się na cztery grupy: braci rycerzy (fratres milites), braci służebnych - giermków (fratres servientes armigerii), kapelanów (fratres capellani) włączonych do zakonu po 1163 roku oraz służby i rzemieślników (servientes famuli et offici). Ludźmi zależnymi od zakonu byli zarządcy dóbr ziemskich i dzierżawcy, ludność poddańcza i niewolnicy, którzy uprawiali ziemie templariuszy. Wkrótce po synodzie w Troyes, dzięki umiejętnie prowadzonej akcji propagandowej, templariusze uzyskali na terenie Ziemi Świętej i Europy szereg nadań. Administracyjnie zakon był podzielony na prowincje.  Na Bliskim Wschodzie były to prowincje: jerozolimska, antiocheńska, trypolitańska; w Europie: francuska, hiszpańska, portugalska, włoska, angielska, szkocka, irlandzka, niemiecka i węgierska, przy czym odrębność tej ostatniej poddawana jest w wątpliwość. Na czele każdej prowincji stały kapituły i mistrzowie prowincjonalni. W obrębie prowincji znajdowały się specjalne jednostki administracyjne nazywane preceptoratami, na który przewodzili funkcjonariusze określani preceptorami. Najmniejszymi jednostkami administracyjnymi były komandorie, znajdujące się pod zarządem komandorów mających do dyspozycji kilku braci - rycerzy, kapelana, a także giermków i służebnych. Utrzymywanie Ziemi Świetej bez zakonów rycerskich i ich warowni byłoby niemożliwe, wymagało to jednak nieustannie olbrzymich nakładów.  Podobnie wyglądała sytuacja na Półwyspie Iberyjskim. Miał w tym pomóc system komandorii wewnątrz Europy (również w Polsce).  Templariusze czerpali dochody z uprawy gruntów rolnych i hodowli zwierząt. Posiadali patronaty nad kościołami, pobierali opłaty celne, zbierali datki przeznaczone na wyprawy krzyżowe. Zajmowali się na dużą skalę handlem i operacjami finansowymi. Związane z tym przekonanie o bogactwie zakonu stało się przyczyną jego zguby. W 1307 roku król Francji Filip Piękny, licząc na przejęcie legendarnych skarbów, rozkazał aresztować wszystkich templariuszy na terenie Francji. W 1312 roku papież Klemens V rozwiązał zakon. 18 marca 1314 roku spłonął na stosie ostatni mistrz - Jakub de Molay.
Błażej Skaziński
Przypisy: na ilustracjach: Jerozolima. - Świątynia Pańska (Templum Salomonis) w dzielnicy Templum. (Rysunek Erharda Reuwicha z 1486 roku) - Al-Aksa (foto: Archiwum)